جمهوری

«جمهوریت» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای جمهوریت اثر افلاطون، جمهوریت (افلاطون) را ببینید.

جُمهوری یکی از شیوه‌های حکومت است که در آن ریاست کشور با رای مستقیم یا غیر مستقیم مردم برگزیده می‌شود و دوران تصدی معینی دارد. جمهوری از نظر مفهوم واژه بیشتر درجاتی از مردم‌سالاری را نیز دربر دارد، اما در‌ عین‌حال بسیاری از دیکتاتوری‌های غیر سلطنتی نیز ممکن است به این نام نامیده شوند در نتیجه، حکومت جمهوری تنها به معنای حکومت غیر سلطنتی است.

در تعریف کلی، جمهوری شیوۀ حکومتی است که بر پایۀ مردم‌سالاری (دموکراسی) یا غیر دموکراسی، مردم آن، حق حاکمیت بر سرنوشت اجتماعی خودشان را به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق زمامدارانی که با رضایت و رأی مستقیم یا غیرمستقیم آنان به گونه‌ای که توارث در آن دخالتی نداشته باشد تعیین و آنان نیز اقتدارات معین قانونی خود را در یک مدت محدود و تحت نظارت آنان اعمال می‌نمایند.

امروزه بیشتر دولت‌های موجود در دنیا نوعی نظام حکومتی جمهوری دارند، ولی بدین معنا نیست که بافت و ساختار نظام حکومتی جمهوری در تمام کشورهای جمهوری یکسان است .

ریشهٔ لفظ جمهوری

ریشه لفظ جمهوری، اصطلاح لاتین «res publica» به معنای «امر عمومی» است که در نوشته‌های لئوناردو برونی، تاریخ‌نگار ایتالیایی به معنی نزدیک به معنی امروزی استفاده شد.

گستردگی در جهان

دولت‌های جهان بر پایهٔ شیوه‌های حکومت^*

جمهوری تمام‌ریاستی      جمهوری با رئیس قوهٔ مجریهٔ وابسته به مجلس      جمهوری نیمه‌ریاستی      جمهوری مجلسی      پادشاهی مشروطهٔ مجلسی با پادشاه تشریفاتی      پادشاهی مشروطهٔ مجلسی با دخالت پادشاه (اغلب مجلس تشریفاتی)      پادشاهی مطلقه      جمهوری تک‌حزبی      استبداد نظامی      هیچ‌کدام

این نمودار بر پایهٔ قانون کشورها است نه واقعیت، برای همین برخی کشورها که جمهوری‌های چندحزبی مطرح شده‌است معمولاً حکومت‌هایی خودکامه و اقتدارگرا مطرح می‌شود.

بیشتر کشورهای آمریکا، آفریقای مرکزی، آسیای مرکزی و شمالی نظام حکومتی جمهوری دارند.

دسته‌بندی

جمهوری‌های جدید را می‌توان به سه دسته بخش کرد:

1. جمهوری‌های دموکراتیک غربی که ریشه‌های تاریخیشان به انقلاب‌های قرن هجدهم و نوزدهم می‌رسد. در این کشورها جمهوری با آزادی حزب‌ها و مطبوعات و اجتماعات همراه است.
2. دولت‌هایی که رسماَ جمهوری نامیده می‌شوند اما در عمل رژیم‌های نظامی و پلیسی بر آنها حکومت می‌کنند. (توتالیتر)
3. جمهوری‌های دموکراتیک توده‌ای که در اروپا و آسیای شرقی و برخی از کشورهای آمریکای لاتین فرمانروا هستند. عنوان رسمی حکومت در این کشورها دیکتاتوری پرولتاریا است. در این کشورها حکومت یک حزبی بوده و آزادی مطبوعات و اجتماعات وجود ندارد یا بسیار محدود است (در این باره می‌توان به گزارش‌های گزارشگران بدون مرز نیر مراجعه نمود). تقریباً در تمام این کشورها رئیس‌جمهور به صورت دوره‌ای تغییر نمی‌کند یا حتی ریاست‌جمهوری به صورت موروثی از پدر به پسر منتقل می‌شود یا افرادی که برای دور بعد ریاست در نظر گرفته می‌شوند از طرف برخی مردم به وابستگی به رئیس‌جمهور پیشین متهم می‌شوند (همچون اتهام وابستگی کسینا سابچاک به ولادیمیر پوتین در روسیه و بحث‌های پیرامون آن) یا پست‌های دولتی به فامیل و آشنایان سران قدرت واگذار می‌شود همچون الهام علی‌اف پسر حیدر علی‌اف در جمهوری آذربایجان. انقلاب در بسیاری از این کشورها امری رایج است همچون انقلاب گل رز گرجستان یا دو انقلاب ۲۰۰۵ که موجب استعفای عسکر آقایف شد و انقلاب ۲۰۱۰ طی ۵ سال در قرقیزستان همچنین تنش‌های مداوم در اکراین و تقسیم شدن این کشورها که در کشورهای پساشوروی به‌طور مفصل به آن پرداخته شده‌است.

جستارهای وابسته

• پادشاهی
• حاکمیت دینی

منابع

• کتاب دانشنامه سیاسی (فرهنگ و اصطلاحات و مکتب‌های سیاسی) نوشته داریوش آشوری توسط انتشارات مروارید، تهران.
• فرهنگ کوچک سَره
• What Is A Republic?