گویشهای جنوبی کردی
| کردی جنوبی | ||
|---|---|---|
| تلفظ: | Kurdî Xwarin | |
| گویشگاه‌ها: |  ایران عراق
| |
| شمار گویشوران: | دست‌کم ۳ میلیون نفر در ایران[۱] و ۲ میلیون نفر در عراق[۲] | |
| خانواده: | هندواروپایی زبان هند و ایرانی زبان ایرانی زبان ایرانی غربی شمال غربی زبان کردی کردی جنوبی | |
| کد زبان | ||
| ISO 639-1: | هیچ | |
| ISO 639-2: | – | |
| ISO 639-3: | sdh | |
| یادداشت: این صفحه ممکن است دارای کدهای یونیکد باشد. | ||
گویشهای جنوبی کردییا کردی کرمانجی جنوبی[۴] یکی از سه گروه زبانی، در تقسیم‌بندی زبان کردی هستند. گویشهای زبان کردی را به: «لهجه‌های شمالی کردی»، «لهجه‌های مرکزی کردی» و «لهجه‌های جنوبی کردی» تقسیم می‌کنند.
گویشهای جنوبی کردی یا (جنوب شرقی) شامل تعداد زیادی از گویشهای منفرد و متفاوت[۵] نظیر (کلهری،[۶][۷] ایلامی، ملکشاهی، کلیایی، کرمانشاهی، []]، بدره‌ای، سنجابی و …[۸]) در استانهای کرمانشاه، کردستان، ایلام در غرب ایران و نیز در شرق عراق می‌باشند.[۵][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲] تمام این گونه‌های کردی جنوبی توسط گویشوران کردی جنوبی قابل فهم هستند.[۱۳]
محتویات
کردی ایلامی[ویرایش]
کردیایلامی از زبانهای اصیل کردی است که در استان ایلام و جنوب کردستان عراق بدان تکلم می‌شود.[۱۴][۱۵] یکی از گویشهای جنوبی کردی است.[۷] که شامل لهجه‌های: ریزوندی، آبدانانی، بدره‌ای، خزلی، ملکشاهی و… است.
دیاسپورای کردی جنوب[ویرایش]
در برخی دیگر از نقاط ایران نیز گروه‌های کرد زبانی وجود دارند که به گویشهای کردی جنوبی سخن می‌گویند. برای نمونه می‌توان به کردهای عبدویی، دوانی و شوانکاره در استان فارس اشاره کرد. علاوه بر این در مازندران، قزوین، دماوند، قم و کرمان نیز گویشوران کردی جنوبی زندگی می‌کنند. برخی از این کردها حتی دارای گویش ویژهٔ خود هستند. به‌عنوان مثال کردان فارس به گویش‌هایی همچون کرونی، دوانی و عبدویی سخن می‌گویند که همگی جزوی از گویشهای کردی جنوب هستند.
لکی[ویرایش]
دانشنامه بریتانیکا لکی را نیز لهجه‌ای از زبان کردی نام می‌برد.[۱۰] و همه زبانشناسان و اکثریت منابع دیگر نیز لکی را در شاخه زبانهای مرکزی کردی از شاخه زبانهای ایرانی‌تبار غربی قرار داده‌اند.زبان لکی جز زبانهای کردی جنوبی نیست بلکه جز زبانهای مرکزی کردی است. [۸][۱۰][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳] لکی دارای لهجه‌ها و زیر لهجه‌هایی چون: عثمانوندی، جلالوندی، چغلوندی، کاکاوندی و… که در شهرستان هرسین ، شهرستان صحنه ، شهرستان کنگاور در استان کرمانشاه و شهرستان دلفان ، شهرستان سلسله ، شهرستان کوهدشت و بخش بیرانوند در استان لرستان، و شهرستان چرداول و شهرستان دره شهر و عده‌ای از مردم شهرستان آبدانان در استان ایلام بدان تکلم می‌شود. باید اشاره داشت در برخی مناطق چون کوهدشت، خرم‌آباد و نهاوند جمعیتهای لک و لرمینجایی با هم در این جغرافیا زندگی می‌کنند.[۲۴][۲۵] برخی منابع لکی را در زنجیره گویشی تدریجی فارسی-لری-کردی در میان لری و کردی قرار داده‌اند.[۲۶][۲۷][۲۸] اتنولوگ لکی را زیرشاخه چهارم زبان کردی طبقه‌بندی کرده‌است.[۲۹]
ارتباط با گویشهای زبان لری[ویرایش]
زبان لری خود زبانی مستقل از گویشهای ایرانی جنوب غربی است.[۳۰][۳۱] این زبان خود به دو دسته لری شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود.[۳۰][۳۱] ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد هر چه از سوی میانه زاگرس به جنوب و کناره‌های خلیج فارس حرکت کنیم گویشوران لر به زبان فارسی بیشتر نزدیک می‌شوند و هر چه به سمت زاگرس میانی و شمالی و به‌طور خاص مناطق کرد زبان حرکت کنیم واژه‌ها و شباهت‌های واجی بیشتری میان گویشوران لر و گویشوران کرد خواهیم داشت و لری خرم‌آبادی نمونه‌ای از نزدیکترین گویشهای لری به زبان کردی است.[۳۱] این گویش با لکی و کردی جنوبی به عنوان همسایگان قدیمی در عین تفاوت دارای قرابتهای زبانی بسیاری است.[۳۲] ۷۸ درصد واژگان میان لری خرم‌آبادی و لکی مشترک هستند.[۲۱] برای مثال در جنوب استان ایلام دو گویش لری خرم‌آبادی و لکی در کنار هم قرار گرفته‌است و تشخیص مرز هر زبان و گویش پیچیده‌است.[۳۱]
پرویز ناتل خانلری دسته‌بندی متفاوتی را دربارهٔ گویشهای جنوبی کردی ارائه می‌دهد.[۳۳][پیوند مرده] نام کردی عاده به زبان مردمی اطلاق می‌شود که در سرزمین کوهستانی واقع در مغرب فلات ایران زندگی می‌کنند. زبان یا گویش کردی همه این نواحی یکسان نیست. اما زبانی که کردی خوانده می‌شود شامل گویشهای متعددی است که هنوز با همه مطالعاتی که انجام گرفته دربارهٔ ساختمان و روابط آن‌ها با یکدیگر تحقیق دقیق و قطعی به عمل نیامده‌است. بر حسب عادت این گویشها را به دو گروه اصلی تقسیم می‌کنند: یکی کرمانجی که خود به دو شعبه تقسیم می‌شود: شعبه شرقی یا مکری در سلیمانیه و سنندج، و شعبه غربی در دیار بکر و رضائیه و ایروان و ارزروم و شمال سوریه و شمال خراسان، گروه اصلی دیگر یا گروه جنوبی در منطقه کرمانشاه و ایلام.[۳۳][پیوند مرده]
فرق پنج گویش دیگر زبان کردی با کردی جنوبی[ویرایش]
| کردی جنوبی(کلهری) | کردی مرکزی(سورانی) | کردی کورمانجی | کردی زازاکی | کردی اورامی | |
|---|---|---|---|---|---|
| م | من، ئەمن | ئەز، من | مه | ئەز، من | ئەمن، من |
| ت | تۆ، ئەتۆ، ئەتو | تو، تە | تۆ | ت، تۆ | تۆ، ئەتۆ، تو |
| م/ کەم | من/ئەمن ئەکەم/دەکەم | ئەز دکم | م مەکەم(مهەم) | ئەز کەنا | ئەمن/من کەروو/مەکەروو |
| م/ چم | من/ئەمن ئەچم/دەچم | ئەز دچم | م مەچم | ئەز شەنا | ئەمن، من لوو/مەلوو |
| فرە | زۆر، فرە | پڕ، زاف | فرە | زاف | زۆر/فرا |
| وەت | وت | گۆت، *بێت | ڤت | ڤات | ڤات/وات |
| ئیرەنگە، ئیسە | ئێستا، ھەنووکە | نھا، نکا | ئیسگە ،ئیسە | نکا | ئیسە |
| ھات | ھات- | ھات- | ھەت-هات | ئامە- | ئامە- |
| ھەنا، دەنگ | دەنگ، بانگ | دەنگ | ھەنا، دەنگ | ڤەنگ | دەنگ |
| کەلێن، گەورا ،قۊ، گه پ | گەورە | گر، مەزن | کەڵنگ | گرس | گەورە |
| وا | با | با | ڤا | ڤا | ڤا/وا |
| واران | باران، وەرشت | باران | ڤاران، ڤەشت | ڤاران | واران |
| گەن ، خراو | خراپ | خراو | گەن ، پێس | خراب، خراڤ | خراب |
جستارهای وابسته[ویرایش]
 |
پروژهٔ ویکی‌پدیا گویشهای جنوبی کردی آزمایشی در ویکی‌مدیا انکوباتور موجود است. |
پانویس[ویرایش]
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/sdh پایگاه اینترنتی اتنولوگ (انگلیسی)
- ↑ http://www.shafaaq.com/fa/kurd-failys-news/15091-2013-07-27-08-42-56.html نیاز مبرم کرد فیلی به کانال ماهواره‌ای، پایگاه اینترنتی شفق نیوز
- ↑ I. Kamandar Fattah, Les Dialectes kurdes méridionaux: étude linguistique et dialectologique. Louvain, Peeters, 2000, p. 55-62
- ↑ http://runahi.ir/4-آشنایی-با-کلهری/
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000, P.77,.
- ↑ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ G. Windfuhr, The iranian Languages, Routledge, 2009, P. 587
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰، س. ۵۴۸–۵۴۹
- ↑ Kurdish language
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
- ↑ رنجبر چقاکبودی، وحید. دستور زبان کردی: گویش کرمانشاهی. تهران: هرمس، ۱۳۹۴. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۶۳-۹۲۰-۴.
- ↑ «Kurdish, Southern». اتنولوگ، ۲۰۱۳. بازبینی‌شده در 17 دسامبر 2015.
- ↑ "KERMANSHAH vii. Languages and Dialects – Encyclopaedia Iranica". Iranicaonline (in انگلیسی).
all these Southern Kurdish varieties are interrelated and largely mutually intelligible.
- ↑ «زبان و گویش مردم ایلام». تبیان استان ها. بازبینی‌شده در آوریل ۲۰۱۰.
- ↑ غلامحسین کریمی دوستان، جایگاه فیلی و کلهری در دسته‌بندی گویشهای کردی: مجله دانشگاه کردستان، شماره ۴–۳ سال ۱۳۷۹
- ↑ لغت‌نامهٔ دهخدا، لکی
- ↑ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000,.
- ↑ Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) 1989,
- ↑ Ethnologue report for laki
- ↑ آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
- ↑ ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ [۱]
- ↑ زبانها و گویشهای ایران. منبع: کتاب تاریخ زبان فارسی نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری
- ↑ فرهنگ کردی کرمانشاهی، علی اشرف درویشیان، (کردی به فارسی)، نشر سهند، تهران، ۱۳۷۵
- ↑ فرهاد جهان بیگی، مقالهٔ ـ کردها و تقسیم‌بندی زبانی ـ گاه نامهٔ میدیا، شماره ۱۲، سال اول، ۸۹/۰۶/۱
- ↑ اردشیر کشاورز در مقاله‌ای به نام ـ واقعیت تاریخ و ایل کلهر_ـ در هفته نامهٔ سیروان، شماره ۳۶۷، سال هشتم، ۸۴/۱۱/۱
- ↑ Anonby, Erik John, Kurdish or Luri?
- ↑ Laki’s disputed identity in the Luristan province. ص. ۱۵، بازدید: آوریل ۲۰۰۹. (پی‌دی‌اف)
- ↑ نقل منابع از ایزدپناه، ح. فرهنگ لکی، مؤسسه فرهنگی جهانگیری، تهران ۱۳۶۷خ، ص ۱۱.
- ↑ https://www.ethnologue.com/language/lki
- ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ «Language by Country» (انگلیسی). Linguist List، ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ ۳۱٫۳ «LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori» (انگلیسی). Encyclopædia Iranica. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۲۳ آوریل ۲۰۱۴.
- ↑ «Luri, Northern» (انگلیسی). Ethnologue, Languages Of the World. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۴. بازبینی‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۱۴.
- ↑ ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ زبانها و گویشهای ایران. منبع: کتاب تاریخ زبان فارسی نویسنده: دکتر پرویز ناتل خانلری
