زبان کمزاری
| کُمزاری ، لارَکی | |
|---|---|
 | |
| زبان بومی در | عمان، شمال، شمال‌غرب و شمال‌شرق: شامل مناطق کُمزار، جزیره‌های خصب، لارَک و مسندم[۱] |
| منطقه | غرب آسیا |
| قومیت | کمزاری‌ها ، اچمی‌ها |
شمار گویشوران | ۲٬۳۰۰ نفر سال ۱۹۹۳–۲۰۱۱ میلادی[۲] (بدون تاریخ) |
| الفبای فارسی در ایران و الفبای عربی در عمان | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۱–۶۳۹ | zum |
| ایزو ۳–۶۳۹ | - |
کُمزاری یا لارَکی یکی از گویش های مهم زبان اچمی است.[۳] این گویش دارای ۵٬۰۰۰ تا ۱۰٫۰۰۰ گویشور است که در شبه‌جزیره مسندم در عمان و جزیره لارک در ایران ساکن هستند.[۴] گستردگی این گویش در دو سوی تنگهٔ هرمز است.[۵] زبان اچمی تنها زبان ایرانی است که به‌طور انحصاری در شبه‌جزیره عربستان گفتگو می‌شود.[۶]
برخی منابع زبانی همچون گلاتولوگ آن را زبانی مستقل، برخی همچون اتنولوگ آن را گویشی از زبان اچمی و عده‌ای دیگر نیز آن را از گویش‌های زبان اچمی می‌دانند.[۷][۵]
کمزاری ها از نژاد اچم (خودمونی) هستند.[۸]
جغرافیا
[ویرایش]به‌طورکلی، جغرافیای گویشوران کمزاری (کومزاری) در دو سوی تنگه هرمز است.[۵] بخشی از گویش‌وارن کمزاری در جنوب ایران و بخشی در شمال کشور عمان ساکن هستند.[۵] کمزاری همچنین در روستای کُمزار، شهر خصب و دبا در شبه‌جزیرهٔ مسندم در عمان و امارات متحدهٔ عربی نیز صحبت می‌شود.[۱] در لارَک این زبان هنوز شکل اصلی خود را حفظ کرده، ولی در کُمزار، خصب و دبا به‌دلیل گستردگی استفاده از زبان عربی در اداره‌ها، مدرسه‌ها و رادیو و تلویزیون، در کمزاری تعداد زیادی واژهٔ عربی وارد شده‌است.
وابستگی زبانی
[ویرایش]گلاتولوگ کمزاری را یک زبان ایرانی جنوب‌غربی مستقل می‌داند. دانشنامهٔ ایرانیکا و اتنولوگ، گویش کمزاری را گویشی از زبان اچمی معرفی می‌کنند.[۲][۵] مالچانوا، زبان‌شناس روس، عقیده دارد که کمزاری یکی از لهجه‌های اچمی است.[۹] با این حال، کمزاری شباهت‌هایی نیز با گویش مینابی دارد. از دیگر ویژگی‌های کمزاری این است که به گویش‌های گرمسیری شباهت دارد، البته زبان اچمی کلا شباهت های زیادی با گویش های گرمسیری دارد.[۵]
در گسترهٔ پراکندگی کمزاری در عمان، عربی زبان رسمی است. ارتباط مستمر کمزاری‌ها با عرب‌ها در عمان، پیدایش مجموعه‌ای (بیش از ۳۰٪) از واژه‌های عربی در واژگان کمزاری و نیز پدیدهٔ تداخل آوایی (بیشکار از واژهٔ کهن‌ترِ «پیشکار»، «حین» از واژهٔ کهن‌ترِ «آهن»، و غیره) در آواهای آن را سبب شد. در نحوِ کمزاری، همانندی‌هایی با زبان عربی دیده می‌شود که احتمالاً به‌سبب رشد همگراییِ این زبان‌هاست؛ مانند ساختارهایی با معنی «داشتن» با حرف اضافهٔ حالتِ بایی: وای مه («با من»، «من دارم»)، مقایسه کنید با: عربیِ مَعَهُ (با او)، و نیز در ترکیب صفت و موصوف که در زبان عربی، صفت ازلحاظ شمار و معرفه یا نکره بودن با اسم مطابقت می‌کند.[۱]
واج‌شناسی
[ویرایش]همخوان‌ها
[ویرایش]کمزاری دارای شماری همخوان است که همگی به جز (ʔ, ʁ, ɦ) جفت هستند.[۱۰]
| دولبی | لبی‌دندانی | لثوی | لثوی نرم‌کامی‌شده | لثوی‌کامی | کامی | نرم‌کامی | زبانکی | حلقی | چاکنایی | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| انسدادی/انسایشی | p b | t d | tˠ dˠ | tʃ dʒ | k g | q | ʔ | |||
| سایشی | f | s z | sˠ zˠ | ʃ | χ ʁ | ħ | ɦ | |||
| خیشومی | m | n | ||||||||
| ناسوده | w | l ɻ | lˠ | j |
واکه‌ها
[ویرایش]کمزاری دارای تمایز کشیدگی در واکه‌هایش و دارای پنج واکه بلند و سه واکه کوتاه است. واکه‌ها هیچ‌گاه در وقفه مستقیم بیان نمی‌شوند؛ و توسط یک‌نیمه‌واکه همچون /j/ و /w/ یا یک ایست زبانی همچون (/ʔ/) جدا می‌شوند.
| پیشین | مرکزی | پسین | |
|---|---|---|---|
| بسته بلند | i: | u: | |
| نیمه‌بسته کوتاه | ɪ | ʊ | |
| نیمه‌باز کوتاه | ɐ | ||
| باز بلند | a: |
دستور زبان
[ویرایش]کمزاری بسیاری از خواص زبان‌های کهن ایران را تاکنون محفوظ داشته‌است؛ مانند صرف نام‌ها در حالت‌های هفت‌گانه و به‌کاربردن پیشوندهای متعدد برای فعل‌ها.
- ضمیرهای شخصی:
مفرد جمع اول‌شخص مَی‌اَم mæɪ æm ماهِم mɑ:hem دوم‌شخص تُوی tovi: شومائه ʃumɑ:ə سوم‌شخص ییهِه ji:he یِهِن jehen
در گفتگوهای روزمره معمولاً «مَ» mæɪ æm، «تُو» tovi: و «یِ» je (برای من، تو، او) به‌کار می‌رود.
نمونه‌ها
[ویرایش]عناصر زبان فارسی در لارکی به‌فراوانی یافت می‌شوند، ولی بعضی اندکی تغییرشکل داده‌اند؛ مانند:
خانه = خانوغو،
مرد = مردوکو
چند جملهٔ کوتاه به زبان لارکی:
- پ گییا تای؟ = از کجا می‌آیید؟
- کییا تو خوری؟ = چه می‌خورید؟
- بپ تو گییا هه؟ = پدرت کجاست؟
- مَ توخاووم = من می‌خوابم.
- مَ توگوم = من می‌گویم.
- مَ توخوروم = من می‌خورم.
پانویس
[ویرایش]- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «گویش‌های بَشکَردی، شولی و کُمزاری» (PDF). ویژه‌نامهٔ نامهٔ فرهنگستان (گویش‌شناسی). ۱۳۸۳. دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «Kumzari». اِتنولوگ (Ethnologue). دریافت‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۵.
- ↑ Frye, Richard Nelson (1984). The History of Ancient Iran, Part 3, Volume 7. ISBN 978-3-406-09397-5.
- ↑ Anonby, Erik John. 2013. “Stress-induced Vowel Lengthening and Harmonization in Kumzari. ” Uppsala Universitet 61:4. um:nbn:se:uu:diva-203439
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ "LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori" (به انگلیسی). دانشنامهٔ ایرانیکا (Encyclopædia Iranica). Archived from the original on 11 September 2014. Retrieved 23 April 2014.
{{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in:|ناشر=(help) - ↑ Dol, Equipe (2018-10-26). "Dol 218". Dor on line (218): 1. doi:10.26512/dol.v0i218.18372. ISSN 2446-6670.
- ↑ Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran and the Caucasus (به انگلیسی). Brill Academic Publishers. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410x12625876281389. Retrieved 2015-08-31.
{{cite journal}}: Unknown parameter|ماه=ignored (help) - ↑ Dol, Equipe (2018-10-26). "Dol 218". Dor on line (218): 1. doi:10.26512/dol.v0i218.18372. ISSN 2446-6670.
- ↑ Molchanova, E.K. , Kumzari yazyk/dialekt, in Yazyki mira: Iranskie yazyki. I. Yugo-Z apadnye Iranskie yazyki, Moskva: Indrik, 1997, pp. ۱۹۱–۱۹۳.
- ↑ van der Wal, Anonby C. A. (2015-04-22). A grammar of Kumzari: a mixed Perso-Arabian language of Oman. Leiden, Netherlands: Centre for Linguistics (LUCL), Faculty of Humanities, Leiden University.
پیوند به بیرون
[ویرایش]- گزارشی از لاستامپا: جلوگیری از مرگ زبان کومزاری در تنگهٔ هرمز بایگانی‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine. در روزآن‌لاین؛ ۴ اردیبهشت ۱۳۹۱
برای مطالعه بیشتر
[ویرایش]- شروو، پرودز اکتور (۱۳۹۰). «زبان‌های جنوب‌شرقی ایران: لارستانی، کمزاری، بشکری». راهنمای زبان‌های ایرانی. ج. ۲. ترجمهٔ آرمان بختیاری، عسکر بهرامی، حسن رضایی باغ‌بیدی، نگین صالحی‌نیا. تهران: انتشارات ققنوس. ص. ۷۴۱-۷۷۵. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۳۹۰-۶.
| زبان رسمی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| زبان‌های منطقهای |
| ||||
| زبان‌های اقلیتها |
| ||||
| زبان‌های اشاره | |||||
