زبان‌های پامیری

زبان‌های پامیر
پراکنش:	پامیر
تبار:	هندواروپایی زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی جنوب شرقی زبان‌های پامیر
زیرگروه‌ها:	—

زبان‌های پامیری یک تقسیم به گروه منطقه‌ای، از زبان‌های ایرانی شرقی است، که توسط مردمان کوه‌های پامیر و حوالی رودخانه پنج و آبریزهای آن تکلم می‌شود. در دورترین نقاط شمال شرقی جغرافیایی ایران‌زمین، یعنی در ناحیهٔ کوهستانی مجاور پامیر، که اکنون جز دو کشور تاجیکستان و افغانستان و قسمتی در آن سوی مرز این کشورها با چین است، گویش‌های متعدد ایرانی به نام زبان‌های پامیری هنوز بر جا مانده‌است.

دسته‌بندی زبان‌های پامیری

وبگاه اتنولوگ زبان‌های پامیری را در زمرهٔ زبان‌های ایرانی جنوب شرقی رده‌بندی می‌کند. با این وجود براساس دانشنامهٔ ایرانیکا زبان‌های پامیری در زمرهٔ زبان‌های شمال شرقی محسوب می‌شوند. این زبان‌ها را گاهی بازماندگان زبان سکایی می‌دانند.

گروه‌های زبانی

زبان‌های پامیری گروه‌های زبانی-گویشی متفاوتی را شامل می‌شوند که به صورت زبان‌های مجزا شناخته می‌شوند. هرچند که همبستگی میان آن‌ها زیاد است:

شاخهٔ شغنی-یزغلامی

سه زبان شغنی، سریکاولی و یزغلامی در این دسته جای دارند. این زبان‌ها در مناطق کوهستانی تاجیکستان و بخش‌هایی از افغانستان رایج است. شمار گویشوران این سه زبان در کشورهای افغانستان و تاجیکستان حدود ۷۵ هزار تن برآورد شده‌است. قریب به بیست هزار تن نیز از گویشوران دیگر این دسته در خاک چین بسر می‌برند.

• شغنانی یا شُغنی

در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان ولایت بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان‌های شغنان، راشت‌قلعه، روشان و مرغاب ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.

• زبان یزغلامی: این زبان در کشور تاجیکستان حدود چهار هزار تن گویشور دارد که عمدتاً در سواحل رود یزغلام ساکن هستند. یزغلامی فاقد کتابت است.

زبان روشانی

• روشانی

در دو کرانهٔ رود پنج، به ویژه در ولسوالی شغنان استان بدخشان افغانستان و شهر خاروغ، شهرستان‌های شغنان و روشان ولایت خودمختار کوهستان بدخشان تاجیکستان.

ییدغا

این زبان حدود شش هزار گویشور در کشور پاکستان دارد و نزدیکی زیادی با زبان مونجی نشان می‌دهد.

سنگلچی-اشکاشمی

• اِشکاشِمی: در پیچ رود پنج و سرچشمهٔ رود وردوج در خاک افغانستان و ناحیهٔ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان زبان اشکاشمی میان برخی مردم بومی رواج دارد.
• سَنگلیچی: زبانی ست که در خاک افغانستان و تاجیکستان رایج است. این زبان گویشورانش اندک می‌باشند و در معرض نابودی قرار دارد.
• زبان زیباکی: این زبان گویشی اشکاشمی-سنگلچی نیز شمرده می‌شود. این گویش بمانند اشکاشمی و سنگلیچی دارای کتابت نیست.

زبان مونجی

• مُنجی: این زبان که نزدیکی زیادی با زبان ییدغایی دارد حدود سه هزار تن گویشور در شمال شرق کشور افغانستان دارد.

زبان وخی

• وَخی: در درهٔ رود وخان — سرچشمهٔ رود پنج و در ولسوالی وخان ولایت بدخشان افغانستان و ناحیهٔ اشکاشم ولایت خودمختار کوهستان بدخشان در تاجیکستان و اندکی در چترال و جامو و کشمیر و استان سین‌کیانگ. اختلاف میان بعضی از این گویش‌ها گاهی تا آنجاست که گویشوران به آن‌ها گفتار یکدیگر را نمی‌فهمند و غالباً زبان مشترک فارسی تاجیکی را برای روابط میان خود بکار می‌برند. بادشاه منیر بخاری ماهر لسان زبان‌هایی پاکستان در کتابش زبان‌های پاکستان تذکرهٔ زبان‌های پامیری دارد.

منابع

برگرفته از دانشنامهٔ رشد