مردم لارستانی
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
|---|---|
 ایران:جنوب فارس غرب هرمزگان شرق بوشهر
 ترکیه ارمنستان گرجستان ایالات متحده آمریکا | |
| زبان‌ها | |
| اکثریت اچُمی اقلیت فارسی و عربی | |
| دین | |
| اسلام اکثریت سنی و اقلیت شیعه | |
| قومیت‌های وابسته | |
| کرد، عرب، فارس و لر |
مردم اچُمی که با نام‌های دیگری از جمله لارستانی، خودمونی و گرمسیری نیز شناخته می‌شوند قومیتی ایرانی ساکن در منطقهٔ اچُمستان که با نام‌های دیگری همچون اچَمستان، لارستان، خودمونی نشین، گرمسیرات فارس و ایراهستان جدید نیز شناخته می‌شود زندگی می‌کنند این منطقه شامل جنوب استان فارس لار، لامرد، مُهر، گراش، جویم، اوز و خنج، غرب استان هرمزگان بستک، بندرلنگه، گاوبندی و رویدر، شرق استان بوشهر عسلویه و تعدادی از جزایر خلیج فارس کیش، لاوان، سیری، بوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک، هندورابی و فارور می‌شود، گروه‌های قابل توجهی از این قوم به کشورهای جنوب خلیج فارس از جمله کویت، بحرین، قطر، امارات متحدهٔ عربی، عربستان، عمان، کشورهای قفقاز ارمنستان و گرجستان، ترکیه و آمریکا مهاجرت کرده‌اند، این مردم عمدتاً خود را خودمونی، اچُمی یا گرمسیری معرفی می‌کنند، هرچند در بحرین و قطر و امارات متحدهٔ عربی و کویت و شرق عربستان این مردمان به هوله مشهورند.
اتنولوگ جمعیت آن‌ها در سال ۲۰۱۹ را ۴۰۰٬۰۰۰ نفر در ایران تخمین زده‌است با این حال گویشوران زبان لارستانی را ۴۱۸٬۰۰۰ نفر می‌داند.[۱] با این وجود جمعیت مردمان مهاجر این مناطق به سختی قابل تخمین است و برخی آن را بین ۱ تا ۲ میلیون نفر می‌دانند.
منطقهٔ اچُمستان از شمال شامل شهرهای لار، خنج، گراش، اوز، جویم، لامرد و مهر، از شرق شامل شهرهای بستک، بندر لنگه، گاوبندی و رویدر، از غرب شامل شهر عسلویه، از جنوب شامل جزایر کیش، لاوان، سیری، تنب بزرگ، تنب کوچک، بوموسی، هندورابی و فارور می‌شود.
اکثریت مردم اچُمستان به زبان اچُمی که با نام‌های دیگری از جمله اچَمی، لارستانی، گرمسیری، خودمونی و جتی نیز شناخته می‌شود سخن می‌گویند علاوه بر این زبان فارسی جنوبی نیز در شهر لامرد و جویم و زبان عربی هم در عسلویه و جزایر این منطقه رواج دارد[۲] نسب این مردمان اچُمی هست و با اقوام فارس، عرب، کورد و لر قرابت نژادی دارند گروهی از مردم اچُمستان یهودی بوده و اغلب به شیراز و تهران یا خارج از ایران مهاجرت کرده‌اند.[۳] دین اچُمی‌ها اسلام است و مذهب اکثریت آن‌ها اهل سنت و اقلیت نیز شیعه هستند.[۳][۴][۵][۶] در سدهٔ ۱۳ خورشیدی، لار و بندرلنگه به عنوان مراکز تجارت فعال در جنوب ایران شناخته‌شده بوده‌اند.[۳] مرکز اچُمستان قبل از صفویه لار بوده هست و شاه عباس صفوی با کمک حاکم کرمان و شیراز ، لارستان را پس از محاصره طولانی تصرف می کند و حکومت مستقل اچُمستان از بین می رود پس از لار، بستک از دوران نادرشاه به این سو مرکز اچُمستان بوده هست این منطقه دارای دو حکومت اصلی جهانگیریه به حاکمیت شیخ احمد مدنی و پس از آن بستک به حاکمیت حسن خان دِلَر در دوران نادرشاه بوده هست.[۳]
پیشینه و میراث[ویرایش]
میراث تاریخی
قلعه دولاب: بقایای قلعه دولاب مربوط به دوره ساسانیاناست و در شهرستان بستکقرار دارد.
تمب تالار: تپه تمب تالار مربوط به دوره ساسانیان - صدر اسلاماست و در شهرستان بستک.
تمب پرگان: تپه تمب پرگان مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
پل گچوییه: بقایای پل گچوییه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک.
قلعه اشگفت منه: قلعه اشگفت منه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
گورستان دهمه: گورستان دهمه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.[۷]سد بندو: سد بندو از آثار باستانی ایران مربوط به دوره ساسانیاناست که در بخش مرکزی شهرستان عسلویه قرار دارد.
اینها آثار به جای مانده از دوره ساسانی در منطقهٔ اچُمستان هستند که همگی در فهرست آثار ملی ایرانثبت شده‌اند.[۸]
میراث فرهنگی در کشورهای پیرامون خلیج فارس[ویرایش]
بستکیه[ویرایش]
بستکیه محله‌ای است در شرق شهر دبی که در حدود سال ۱۳۰۸ ه. ق/۱۸۹۰ م، پس از مهاجرت تجار بستکی به آنجا تأسیس شده‌است. این محله در امتداد آبراهه خور دبیبه طول تقریبی ۳۰۰ متر و با عرض ۱۰۰ متر واقع شده‌است. محله بستکیه به خاطر بادگیرها، درهای چوبی کنده کاری شده، گچ بری‌های زیبا و چشم نواز از معروفترین اماکن جلب گردشگران و محل دیدار مهمانان رسمی در دبیبوده‌است.[۹][۱۰][۱۱]
در سفرنامه‌ها[ویرایش]
سفرنامه ابن بطوطه[ویرایش]
ابن بطوطهدر سال ۷۳۳ هجری قمری وارد شهر خنجشده‌است و شرحی دربارهٔ مقامات و زهد و تقوا و ملاقات با زاویه وقت سخن گفته‌است. وی از طریق استان ظفار(کشور عمان) و از آنجا از راه خلیج فارسکه آن را بحر فارسنامیده‌است به جزیره هرمزآمده‌است و از این طریق وارد منطقهٔ لارستانی‌نشین می‌شود. او در این ناحیه از شهرهای میناب، رودان، کهورستان، کوخرد، لارو خنجعبور می‌کند. بخشی از این سفرنامهبه شرح زیر است:
از راه هندوستان به لار آمدم و به همراه ابو زید عبدالرحمن بن ابودلف حنفی در سال ۷۳۳ هجری قمری به خنج وارد شدم. شنیدم که در همان خنج زاویه دیگری هست (احتمالاً منظور از زاویه شیخ عبدالسلام بوده برابر با سال حیات شیخ) که جمعی از صلحاء و عباد در آن به سر می‌برند. شب به سراغ آنان رفتم. مردی بود بزرگوار که آثار عبادت بر وجناتشان هویدا بود. رنگ‌های زرد و بدن‌های ضعیف و چشمان اشک‌باری داشتند. من که وارد زاویه شدم طعام آوردند. او به پیران قوم بانگ زد که پسرم محمد (اشاره به شیخ حاجی محمد پسر شیخ عبدالسلام) را بگوئید تا بیاید. محمد در گوشه‌ای نشسته بود. وقتی پیش آمد از ضعف عبادت چنان می‌نمود که گوئی از گور برخاسته سلام کرد و نشست. پیر گفت: پسر! با این مهمانان در غذا موافقت کن تا از برکات آنان برخوردار گردی، پسر که روزه‌دار بود با ما بطعام نشست و افطار کرد، این جمع همه شافعی مذهب بودند، پس از طعام مراسم دعا انجام گرفت و ما به منزل خود مراجعت کردیم
سفرنامهٔ مارکو پولو[ویرایش]
مارکو پولودشت هرمز و رودخانه مینابرا منطقهٔ سرسبز و پر میوه‌ای می‌داند که بسیار متنوع است. هرمزکه ناحیه‌ای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیشبوده‌است. مار کوپولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره می‌کند، کشتی‌های بزرگ مملو از ادویه و مرواریداین منطقه بین عامهٔ مردم به «شهر دقیانوس»[۱۳]معروف است و امروزه نیز خرابه‌های آن را در بخش شمالی جیرفتدانسته‌اند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتی‌سازی ایران در آن ایام اشاره می‌کند و شیوهٔ ساخت آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و قیر اندود نکردن کشتی‌ها را از معایب آن می‌داند زیرا که بسیاری از آن‌ها غرق می‌شده‌اند. نکتهٔ جالب دیگری که مار کوپولو به آن اشاره می‌کند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندهٔ این منطقه یعنی تشباداست.[۱۴]
بوم[ویرایش]
جغرافیای طبیعی[ویرایش]
منطقه حفاظت‌شده گنو و خورخوران دو منطقه از ذخیره‌گاه زیست‌کره سیزده‌گانهٔ یونسکو در ایران به‌شمار می‌آیند.[۱۵][۱۶] همچنین مناطق هرمود،[۱۷] مند،[۱۸] مارز وبحر آسمان[۱۹] که در جغرافیای زبانی این منطقه هستند از مناطق حفاظت شده ایران محسوب می‌شوند. بیشتر جزیره‌های ایران در خلیج فارس در دو بخش شرقی استان بوشهر و نیز هرمزگان قرار دارند که از این میان، جزیره قشم با مساحت ۱۴۹۱ کیلومتر مربع از ۲۳ کشور دنیا وسیع‌تر است. به‌طور مثال قشم ۲٫۵ برابر سنگاپور و بحرین و سان مارینو، ۱٫۵ برابر هنگ کنگ، ۵ برابر مالدیو و ۷۰ برابر ماکائو است.[۲۰]
قره آغاج[۲۱] ،مند، میناب، کل و مهران نیز از رودخانه‌های مهم این مناطق هستند.
فرهنگ اچمی[ویرایش]
گاهشمار محلی[ویرایش]
گاهشمار اچمی تقویمی کشاورزی است؛ اگرچه گاهشمار شفاهی خودمونی مبدأ معلومی ندارد و کاربرد زراعی دارد ولی با گاهشمار خورشیدی مطابقت دارد؛ آغاز سال نو در این تقویم در میانه بهمن‌ماه است و نخستین ماه آن نیبهار و ماه پایانی آن بروبار است.
غذاهای محلی[ویرایش]
بالوتوه[ویرایش]
بالوتوه(Balotawa) خمیری است که بر روی تابه ای نهاده بر چاله ای از اخگر پهن می‌کنند و با مخلوطی از تخم مرغ و کنجد و سس ماهی مخلوط می‌شود؛ بعد با روغن محلی یا پنیر گرم می‌شود. شاید این همان پیتزایی باشد که سربازان داریوش شاه در جنگ‌ها می‌خورده‌اند![۲۲]
مهوه[ویرایش]
مهوه (Mahweh) یا مهیاوه(Mahyawa) نوعی سانیز باستانی برا تهیه سس ماهی از ماهی ساردین و برخی ادویه جات است. مردم منطقه جنوب می‌گویند که فرمول مهوه یا (مهیاوه) را ابن سینا طبیب و دانشمند ایرانی یا به‌قول بعضی‌ها بزرگمهر وزیر انوشیروان تهیه نموده‌است و معتقدند خوردن مهوه که دارای خردل هم هست از ابتلا به بیماری پوستی (پیس) جلوگیری می‌کند.[۲۳]
رنگینک[ویرایش]
رنگینک نام گونه ای شیرینی مناطق جنوب ایران (فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان) است که با رطب یا خرما، آرد و پودر دارچین تهیه می‌شود. در این شیرینی محلی، پودر دارچین و خرما دست به دست هم می‌دهند و وعده‌ای سرشار از بهترین مواد غذایی به وجود می‌آید که ماندگاری آن در یخچال به یک هفته هم می‌رسد.
نگارخانه[ویرایش]
برزن تاریخی بستکیه در دوبی
بازار قیصریه لار
هتل داریوش بزرگ در کیش
طبیعت بیدشهر
مناره شیخ دانیال خنجی در خنج بازمانده دوره سلجوقی
نمای درونی کاروانسرایی در جویم
منابع[ویرایش]
- ↑ https://www.ethnologue.com/language/lrl
- ↑ خنجی، لطفعلی، میراث باستان: بررسی ریشه‌شناسانهٔ آیین‌ها و باورهای فرهنگ لارستانی (به فارسی). خرم روز، مروان. ایلاف. ۱۳۹۰.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ "Larestani, Lari in Iran".
- ↑ "Larestani people of Iran".
The Larestani people are predominantly Sunni Muslims.
- ↑ "Larestani".
While most people in Iran are Shi’ite Muslims, the Larestani are Sunnis.
- ↑ Islamic Desk Reference. E. J. Van Donzel. p. 225.
- ↑ «اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان».
- ↑ «پرونده‌های ثبت آثار ملی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۰.
- ↑ «مهاجرت تجار بستکی به دبی و تشکیل بستکیه».
- ↑ «حیّ الفهیدی (البستکیة) التّاریخی».
- ↑ «بستکیه؛ میراث ایرانیان برای اماراتیها».
- ↑ سفرنامه ابن بطوطه (تحفة النظار و غرایب الأمصار).
- ↑ «شهر دقیانوس».
- ↑ سفرهای مارکوپولو/بند37.
- ↑ «UNESCO».
- ↑ «UNESCO».
- ↑ «اداره کل حفاظت محیط زیست فارس».
- ↑ «اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر».
- ↑ «اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان».
- ↑ «باشگاه خبرنگاران جوان».
- ↑ فسایی، حسن، فارسنامه ناصری.
- ↑ Goodman, Susan. A slice of history (history of pizza). National Geographic Explorer 01-MAY-2005.
- ↑ محمدیان، کوخردی، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.