زازاکی
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. |
زبان زازاکی | |
---|---|
وضعیت رسمی | |
تنظیمشده توسط | مؤسسهٔ زبان زازاکی |
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | diq |
ایزو ۲–۶۳۹ | diq |
ایزو ۳–۶۳۹ | zzz |
زازاکی، زازا، زازایی[۱] یا دیملی[۲] (به زازاکی: Dımıli, Zazaki) یکی از زبانهای ایرانی شاخهٔ شمالغربی است که در شرق آناتولی (ترکیه) توسط مردم زازایی صحبت میشود. شمار زازازبانان را تا حدود ۴ میلیون تن حدس میزنند.[۳] زازا زبانان با جمعیتی حدود ۲ تا ۳ میلیون نفر، چهارمین گروه قومی بزرگ ترکیه را پس از ترکها، کردها و عربها تشکیل میدهند.[۴][۵][۶]زبان زازاکی از نظر دستور زبان، ژنتیک، زبانشناسی و واژگان با زبانهای تالشی، آذری، تاتی ایران، سنگسری، سمنانی، گیلکی و مازندرانی که در سواحل دریای خزر و ایران مرکزی صحبت میشوند، ارتباط نزدیک دارد.[۲][۷][۸][۹] اکثریت زازازبانان در شرق و جنوب شرق ترکیه ساکن هستند. زازاها پس از ترکها، کردها و عربها چهارمین گروه قومی بزرگ ترکیه را تشکیل میدهند.[۱۰][۱۱]
تاریخچه زبانی[ویرایش]
زبان زازا از نظر زبانشناسی به شاخه ایرانی گروه اصلی هند و ایرانی از خانواده زبانهای هند و اروپایی تعلق دارد.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]زبان زازاکی از نظر دستور زبان، ژنتیک، زبانشناسی و واژگان با زبانهای تالشی، پارسی آذری، سنگسری، سمنانی، تاتی، گیلکی و مازندرانی که در سواحل دریای خزر و ایران مرکزی صحبت میشوند، ارتباط نزدیک دارد.[۱۶][۱۷] لودویگ پل نشان داد و فاش کرد که زازاکی به زبان تالشی، آذربایجانی قدیم و اشکانی که یک زبان مرده ایرانی است نزدیک است و شباهتهای زیادی با این زبانها دارد[۱۸] و تغییرات صوتی که کردی در طول تاریخ متحمل شدهاست در زازاکی وجود ندارد.[۱۹] به همین ترتیب، در مطالعه ای که در منطقه الازیغ-کبان انجام شد، مشخص شد که درک متقابل بین زازاها و کرد زبانان بسیار کم است.[۲۰] ولین تحقیق در مورد زبان زازاکی در سال ۱۸۵۶ با گردآوریهای زبانشناس پیتر لرچ آغاز شد. لرچ به روسلو رفت، جایی که سربازان عثمانی که در جریان جنگ کریمه به اسارت روسها درآمده بودند، در میان سربازان عثمانی اصالتاً زازا[۲۱] در آنجا رفت و آمد کرد و تالیفات زیادی در زازا ساخت. لرچ این آثار را به ترتیب در سالهای ۱۸۵۶، ۱۸۵۷ و ۱۸۵۸ در سه جلد در روسی منتشر کرد. بعدا، مولر در مطالعه خود زازاکی را به عنوان یک گویش فارسی ارزیابی کرد، اما همچنین تشخیص داد که زازاکی قدیمی تر از کردی و فارسی است و زازاکی از نظر توسعه تاریخی با کردی و فارسی متفاوت است[۲۲] این دیدگاه مولر بعدها توسط ف. سپگل (۱۸۷۱)، و. توماسچک (۱۸۸۷)، و. گایگر (۱۸۹۱–۱۹۰۱) و ا. سوچین (۱۹۰۱) پشتیبانی شد.[۲۳] بعداً در سال ۱۹۰۵ /۱۹۰۶ زبانشناس آلمانی اسکار مان از سوی آکادمی علوم پروس برای مستندسازی و تحلیل زبانی زبانهای ایرانی غربی مأمور شد. اسکار مان گردآوریهای جامع زازا و ضبطهای زبانی را در مناطق بینگول و سیورک انجام دادهاست. اسکار مان در نتیجه تحقیقات خود گفت: «دیدگاهی که قبلاً از جانب من دفاع شدهاست تأیید شدهاست، یعنی زازاکی مطلقاً ربطی به کردی ندارد و من تمام صرف فعلهای عجیب گویش شمالی فارسی میانه متون تورفان را در زبان زازاکی میبینم.»[۲۴] پس از مرگ او. مان، کارل هادانک کتاب "Mundarten der Zaza" را با تحلیلهای دستوری در سال ۱۹۳۲ منتشر کرد. هادانک در این کتاب به وضوح زازاکی را خارج از کردی طبقهبندی کردهاست.[۲۵] جایگاه زبان زازاکی در زبانشناسی، پس از او. مان (۱۹۰۶) و ک. هادانک (۱۹۳۲)، توسط دیوید ن. ماککنزی (۱۹۶۱)، گ.ل. ویندفهر (۱۹۸۹)، ژ. گیپرت (۱۹۹۶) و بسیاری از محققان زبانشناس دیگر مورد بررسی قرار گرفت و به همین ترتیب تعیین شد.[۲۶]
جایگاه زازاکی در تاریخ زبانشناسی معاصر مورد بررسی بسیاری از زبان شناسان مانند اسکار مان (۱۹۰۶), کارل هادانک (۱۹۳۲), دیوید نیل مکنزی (۱۹۶۱–۹۵), گرنوت ویندفور (۱۹۸۹), یوست گیپرت (۱۹۹۶), :ودویگ پال (۱۹۹۸) و مقامات بینالمللی زبان اتنولوگ,[۲۷] گلاتولوگ[۲۸] و دانشنامه ایرانیکا[۲] قرار گرفته و در نوع خود به عنوان یک زبان ایرانی غربی مشخص شدهاست.[۲۹]
توزیع جغرافیایی[ویرایش]
محدودهٔ سکونت زازاها، مناطق غربیِ کردستان ترکیه شامل درسیم، الازیغ، ارزنجان، ملاطیه، سیواس، مرعش و دیاربکر است که البته در بسیاری مناطق با کرمانجها در مناطق مشترکی زندگی میکنند، از جمله در دیاربکر. اکثر زازاها قادر به تکلم به کردی کرمانجی نیز میباشند. زازاکی زبانی است که تقریباً ۲ تا ۳ میلیون نفر در حوضه فرات علیا و دجله در شرق آناتولی به آن صحبت میکنند، اگرچه تعداد دقیق آن مشخص نیست. جاهایی که زازاکی بیشتر صحبت میشود و زازاها بیشتر زندگی میکنند عبارتند از: بینگول (در همه مناطق)، استان تونجلی، (در همه مناطق), الازیغ (منطقه شرقی، شمال و جنوب)، دیاربکر (مناطق شمالی و غربی چرمیک، چنگوش، ارغانی، اغیل، دیکل، لیسه، هانی، کولپ، هازرو، اورفا (مناطق سیورک، هیلوان)، موش (منطقه وارتو)، سیواس (مناطق زارا، اولاش، کانگال)، آدییامان (منطقه گرگر)، ارزنجان (مرکزی، ترجان، چاییرلی)، رفاهیه و گهگاه در سایر ولسوالیها)، بتمن (بتمن، کوزلوک)، بیتلیس (موتکی، تاتوان)، مالاتیا (منطقه شرقی)، اردهان (دو روستای گوله)، آکسارای (منطقه ایکجیک) و ارزروم (هینیس، تکمان، آشکاله)، چات و گهگاه در مناطق دیگر). زبان زازا با نامهای زازا، زازاکی، دیمیلی، دیملی، دیمیلکی نیز شناخته میشود[۳۰][۳۱][۳۲] و همچنین با نامهای زازا و دیملی شناخته میشود. زبان زازاکی را یکی از زبانهای ایرانیِ شمال غربی میدانند که به زبانهای گیلکی، مازندرانی و تالشی بسیار نزدیک است.[۳۳][۳۴] گلاتولوگ زبان زازاکی را زیرمجموعه زبان آذری معرفی میکند.[۳۵] برخی زبانشناسان بر این باورند که زازاکی زبانی مستقل در بین زبانهای ایرانی است و نام اصلی زازاها یعنی «دیملی» نیز شکل دگرگونشدهٔ واژهٔ دیلمی است و خاستگاه این مردم نیز منطقهٔ دیلمستان در غرب رشتهکوه البرز و جنوب گیلان حدس زده شدهاست؛ و زازاکی نیز شکل نوین زبان دیلمی است.[۳۶] این فرضیه از نظر ژنتیک (نسلشناسی) تقویت نمیشود. پژوهشهای جدید نشان میدهند که اصل دیمیلی بومی خاور آناتولی بوده و از نظر نسلشناسی از همسایگان کرمانج خود غیرقابل تشخیص و جدایی هستند و تنها از نظر زبانی با جنوب دریای خزر پیوند دارند.[۳۷] به یکی از ریزابههای دجله دیاله میگفتند که دجله کوچک یا دیله کوک نیز خوانده میشد. دهخدا نام دجله را از معجم البلدان دیلکه نقل نمودهاست و گفتهاست در کتیبهها بهصورت دگلت بودهاست.[۳۸] نواحی شمالی رود دجله دیلمان نامیده میشدند و طبق بندهش دجله رود از دیلمان بیاید و به خوزستان به دریا ریزد.[۳۹]
طبقهبندی زبانی[ویرایش]
زازاکی از نظر زبانشناسی زبانی است متعلق به شاخه ایرانی از گروه اصلی هند و ایرانی خانواده زبانهای هند و اروپایی. زازاکی یک زبان ایرانی غربی از شاخه شمال غربی این گروه است. زازاکی در زبانشناسی به خودی خود یک زبان جداگانه (جدا از کردی) محسوب میشود و به گفته اتنولوگ، همراه با زبان گورانی بخشی از یک زیر گروه ژنتیکی به نام زبانهای زازا-گورانی است.[۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]
گلاتولوگ زازاکی را همراه تالشی، تاتی ایران و گویشهای رایج در سواحل جنوبی دریای خزر در گروه زبانهای آذری برگرفته از آذری قدیم طبقهبندی میکند.[۴۵] زبانشناس آلمان یوست گیپرت و زبانشناس بلژیکی پریر لکوک زازاکی را همراه با تاتی ایران، تالشی و سنگسری در گروه زبانهای گرگانی (هیرکانی، کورکان), با اشاره به منطقه تاریخی گرگان در جنوب دریای خزر، طبقهبندی کردند.[۴۶] به گفته زبانشناس و ایرانشناسی لودویگ پل، زازاکی به گورانی و آذربایجانی قدیم، زبان مرده ایرانی، و تالشی نزدیک است. پل تشخیص داد که زازاکی به زبانهای تالشی، تاتی ایران، سمنانی، سنگسری وزبانهای مرده ایرانی آذربایجانی قدیم و اشکانی قدیم نزدیک است و شباهتهای زیادی با این زبانها دارد و تغییرات صوتی که کردی در طول تاریخ متحمل شدهاست در زازاکی وجود ندارد.[۴۷][۴۸] به همین ترتیب، در مطالعه ای که در منطقه الازیق-کبان انجام شد، مشخص شد که درک متقابل بین زازاکی و کرد زبانان بسیار کم است.[۴۹]
همچنین زازاکی همانندیهای نزدیکی با زبان اورامانی و گویش باجلانی دارد و به این خاطر، زبانشناسان این سه گویش را درون خانوادهای به نام زازا-گورانی قرار میدهندو آن را زبانی جدا از کردی در شاخه زبانهای ایرانی شمال غربی درنظر میگیرند.[۵۰][۵۱][۵۲][۵۳][۹]
گویشهای زبان زازا[ویرایش]
بر اساس گزارش مؤسسه زبان زازا فرانکفورت[۵۴] و پروفسور دکتر ل. پل[۵۵] زبان زازا به سه گویش اصلی تقسیم میشود: شاخه شمالی، مرکزی و جنوبی. علاوه بر این، زبان زازاکی دارای گویشهای انتقالی و حاشیه ای نیز میباشد که جایگاه ویژه ای دارند و نمیتوان آنها را بهطور کامل در هیچ گروه گویشی قرار داد. در زازاکی کلمات از ناحیه ای به منطقه دیگر دستخوش تغییرات صوتی گوناگون شدهاند. علاوه بر تفاوت در تلفظ، گویشهای زازا ممکن است در واژگان خود نیز متفاوت باشند. با گذشت زمان، برخی از کلمات اهمیت خود را از دست دادند، یا به کلی فراموش شدند و به شکلهای دیگر کلمه تبدیل شدند یا استفاده از آنها در پس زمینه یا رتبه سوم قرار گرفت. ویژگیهای مشخصی وجود دارد که گویشهای شمالی، مرکزی و جنوبی را از یکدیگر متمایز میکند. تقسیم زازاها به سه فرقه (حنفی، شافعی، علوی) به شکلگیری گویشها کمک کرد:
- زازاکی جنوبی (توسط زازاهای حنفی):[۵۴] دیاربکر، شانلیاورفه، آدیامان، الازی، چرمیک، سیورک، گرگر، چونگوش، موتکی، آکسارای، سریز، کولپ، لیس، ارگانی، مادن.
- زازاکی مرکزی (توسط زازاهای شفیع):[۵۴] پالو، بینگول، هانی، الازیغ، پیران (دجله).
- زازاکی شمالی (توسط زازاهای علوی):[۵۴] تونجلی، گوموشانه، ارزروم، سیواس.
آواشناسی[ویرایش]
از آنجایی که آنها کمتر از مصوتها تغییر میکنند، صامتها اساس تکامل تاریخی زبانها و طبقهبندی گروههای زبانی را تشکیل میدهند. برای تشخیص زبانهای ایرانی غربی بهعنوان شمال غربی-جنوبغربی در میان زبانهای ایرانی، واژههای معیاری متشکل از واژههای موروثی از نظر همزبانی مبنا قرار میگیرند. سیر تحول تاریخی زبانها و شکلگیری صامتها (همزبانی/محدود/ایزوگل) که اساس طبقهبندی در گروههای زبانی را تشکیل میدهند، در زازاکی تقریباً مانند تاتی (هرزندی) تالشی، سنگسری، وفسی و برخی از زبانهای ایرانی مرکزی است. بر خلاف کردی، زازاکی به شدت ریشههای همخوانی پروتو-هندواروپایی، شبیه تاتی ایران، و تالشی را حفظ کردهاست:[۵۶][۵۷]
زبان نیاهندواروپایی | پارتی | آذری/تاتی | زبان زازایی | تالشی | سمنانی | کاسپین | زبانهایمرکزی | بلوچی | کردی | زبان فارسی |
*ḱ/ĝ | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | s/z | h/d |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
*kue | -ž- | -ž- | -ĵ- | -ž | -ĵ, ž- | -ĵ- | -ĵ-, ž, z | -ĵ- | -ž- | -z- |
*gue | ž | ž (y-) | ĵ | ž | ĵ,ž | ĵ | ĵ | ž | z | |
*kw29 | ? | isb | esb | asb | esp | s | esb | ? | s | s |
*tr/tl | hr | (h)r | (hi)r | (h)*r | (h)r | r | r | s | s | s |
*d(h)w | b | b | b | b | b | b | b | d | d | d |
*rd/*rz | r/rz | r/rz | r/rz | rz | l/l(rz) | l/l | l/l(rz) | l/l | l/l | l/l |
*sw | wx | h | w | h | x(u) | x(u) | x(u), f | v | x(w) | x(u) |
*tw | f | u | w | h | h | h | h(u) | h | h | h |
*y- | y | y | ĵ | ĵ | ĵ | ĵ | ĵ (y) | ĵ | ĵ | ĵ |
گرامر[ویرایش]
اگرچه زازاکی با زبانهای همسایه تعامل داشتهاست، اما میتوان گفت که ساختار خود را از نظر دستوری و واژههای میراثی از دوره ایران میانه بسیار خوب حفظ کردهاست. به غیر از مبادله کلمات از زبانهای همسایه یا غالب، در سایر حوزههای زبان تعامل چندانی وجود ندارد. از نظر فرهنگی، زازاها به عنوان مردم بومی، ویژگیهای مشترک بسیاری با مردم همسایه دارند. اگر با توجه به شرایطی که در آن پیدا شده و توسعه یافته ارزیابی شود، دایره واژگانی غنی دارد. ریشههای فعل پسوندهای زمان در زازاکی با پسوند n/ant پس از ریشه، مشترک با سیمنان، سنگسر، گیلک، تالشی، تات و دیگر زبان ها/گویشهای سواحل دریای خزر تشکیل میشود:[۵۸][۵۹]
فارسی | زازا | سمنانی | گیلکی | تاتی | تالشی |
---|---|---|---|---|---|
میرو- | شن- | شن- | شون- | شند- | شد- |
میآ- | یَن- | آن- | آن- | آمند- | آمد- |
میگوی- | وان- | وان- | گون- | آتن- | وتد- |
میبی- | وین- | ?- | ین- | وین- | وین- |
مینکن- | کن- | کن- | کون- | کند- | کردد- |
میروم | از شنا | ا شنی | من شونم | من شندن/از مشم | از شدام |
حالت دستوری[ویرایش]
در زازایی دو حالت دستوری، حالت فاعلی و حالت مفعولی وجود دارد. یکی از آنها ریشه در پسوند تخصیص -ahya دارد که قدمت آن به ایرانی قدیم میرسد. و در زبانهایی مانند تالشی، تاتی ایران و سمنانی نیز وجود دارد که زازاکی با آنها گروهی از زبانهای شمال غربی ایرانی را تشکیل میدهد:[۶۰]
فارسی | زازا | تالشی | تاتی ایران | سمنانی | زبان فارسی میانه |
---|---|---|---|---|---|
پدر (obl) | pi | pi/pie[۶۱] | piye | piye | pid |
پدر (nom) | per | par | piyer | piyer | pidar |
مادر (obl) | ma/mae | ma/moe[۶۲] | maye | mar/mey | mad |
مادر (nom) | mar | moar | ? | ? | madar |
ضمایر[ویرایش]
علاوه بر اسمها و ضمایر شخصی، در صرف فعل به صورت مذکر و مؤنث در شخص دوم در مرکز و جنوب و در سوم شخص در همه لهجهها تفاوت جنسیتی وجود دارد: او وانو (او میگوید، مذکر)، او وانا (او میگوید، مؤنث). ضمایر شخصی ساختار معمولی ایرانی غربی دارند. ضمایر شخصی در زازاکی به ضمایر تالشی، سیمنانی، سنگسری، تاتی و فارسی بسیار نزدیک است:
فارسی | زازا | تالشی[۶۳][۶۴] | تاتی ایران[۶۵][۶۶] | سمنانی[۶۷] | سنگسری | اوستایی[۶۸] |
---|---|---|---|---|---|---|
من | ez | ez | ez | e | e | aez |
تو | tı | tı | ti | ti | ti | dı |
او | o | əv | u | un | no | uy |
او | a | -
|
nā | una | na | -
|
ما | ma | ama | amā | hamā | mā | max |
شما | şıma | şema | şūmā | şūmā | şūmā | şımax |
انان | inan ,ê, i | ayen ,əvon | ē | e | ey | idan |
زبان زازا نیز مانند تعدادی از زبانهای ایرانی دیگر مانند تالشی،[۶۹] تاتی،[۷۰][۷۱] زبانها و گویشهای مرکزی ایران مانند سمنانی، کهنگی، وفسی،[۷۲][۷۳] دارای ارگاتیو شکافی در ریختشناسی خود است که نشاندهنده ارگاتیو در بافتهای گذشته و کامل و در غیر این صورت همترازی اتهامی اسمی است. در میان تمامی زبانهای ایرانی غربی، زبان زازا، سمنانی،[۷۴][۷۵][۷۶] سنگسری،[۷۷] تاتی،[۷۸][۷۹] گویشهای مرکزی ایران مانند کالی، فرزندی، دلیجانی، جوشقانی، ابیانی،[۸۰] جنسیت دستوری مذکر و مؤنث را از هم تشخیص میدهند.
ادبیات زازا[ویرایش]
ادبیات زازا شامل متون شفاهی و نوشتاری است که به زبان زازا تولید شدهاست. ادبیات زازا که از آثار شفاهی و نوشتاری تشکیل شده بود، عمدتاً از طریق انواع ادبیات شفاهی پیش رفت تا زمانی که زبان زازا مکتوب شد. بر این مبنا ادبیات زازا از نظر آثار شفاهی بسیار غنی است. زبان زازا فرآوردههای ادبی شفاهی زیادی دارد مانند دیر (آهنگ عامیانه)، کیلام (آهنگ)، دسه (سرود)، شانیکه (افسانه)، حکاتی (داستان)، قسه وَرَنان (ضربالمثلها و اصطلاحات). تولید آثار مکتوب در دوره امپراتوری عثمانی آغاز شد و آثار دوره اول ماهیت مذهبی/ اعتقادی داشتند. پس از جمهوری در ترکیه، ممنوعیتهای طولانی مدت زبان و فرهنگی باعث احیای ادبیات زازا در اروپا شد که عمدتاً در دو مرکز ترکیه و اروپا توسعه یافت. پس از لغو ممنوعیتها، ادبیات زازا در ترکیه توسعه یافت
ادبیات زازا در دوره عثمانی[ویرایش]
نخستین آثار مکتوب شناخته شده ادبیات زازا در دوره عثمانی نوشته شد. آثار مکتوب به زبان زازا که در دوره عثمانی تولید شدهاست با حروف عربی نوشته شده و دارای ویژگی مذهبی است. اولین اثر مکتوب به زبان زازاکی در این دوره در اواخر دهه ۱۷۰۰ نوشته شد. این اولین متن مکتوب زبان زازا توسط عیسی بیگ بن علی، ملقب به سلطان افندی، نویسنده تاریخ اسلامی، در سال ۱۲۱۲ هجری قمری (۱۷۹۸) نوشته شد. این اثر با حروف عربی و با فونت نسیح نوشته شدهاست که در ترکی عثمانی نیز استفاده میشود. این اثر که از دو بخش تشکیل شدهاست، شامل موضوعات منطقه آناتولی شرقی در زمان سلیم سوم، زندگی علی (خلیفه)، عقاید و تاریخ علویان، ترجمه بخشهایی از نهجالبلاغه به زبان زازا، آخرالزمانی است.[۸۱] حدود صد سال پس از این اثر، اثر دیگری به زبان زازا به نام مولیت (مولید نبی) توسط روحانی، نویسنده و شاعر عثمانی-زازا، احمد الحاسی (۱۸۶۷–۱۹۵۱) در سالهای ۱۸۹۲–۱۸۹۲ نوشته شد. اولین اثر مولیت به زبان زازا با حروف عربی نوشته شد و در سال ۱۸۹۹ منتشر شد. . مولودی که با علم عروض نوشته شده، شبیه مولود سلیمان چلبی است، شامل سیره پیامبر اسلام محمد و موضوعات دینی از جمله الله، توحید، منکات، معراج، ولادت، ولادت و خلقت و موضوعات دینی مشابه است و مشتمل بر ۱۴ باب و ۳۶۶ دوبیتی است.[۸۲][۸۳] اثر مکتوب دیگری که در این دوره نوشته شدهاست، مولیت دیگری است که مفتی سیورک، عثمان اسعد افندی (۱۸۵۲–۱۹۲۹) نوشتهاست. این اثر به نام بیسیشا پغامبری (ولادت پیامبر) مشتمل بر فصولی در مورد پیامبر اسلام محمد و دین اسلام است و به زبان زازا با حروف عربی در سال ۱۹۰۱ میلادی (بر اساس برخی منابع، ۱۹۰۳) نوشته شدهاست. این اثر در سال ۱۹۳۳ پس از مرگ نویسنده منتشر شد.[۸۴] به غیر از نویسندگان زازا، پیش از جمهوری، نویسندگان خارجی، مانند پیتر ایوانوویچ لرچ (۱۸۸۴–۱۸۲۷),[۸۵][۸۶] رابرت گوردون لاتام (۱۸۱۲–۱۸۸۸),[۸۷][۸۸] هامفری ساندویث (۱۸۲۲–۱۸۸۱), ویلهلم استرکر (۱۸۳۰–۱۸۹۰), اتو بلاو (۱۸۲۸–۱۸۷۹),[۸۹] فردریش مولر (۱۸۶۴)[۹۰] و اسکار مان (۱۸۶۷–۱۹۱۷)[۹۱] محتوای زازا (افسانهها، داستانها، لغت نامهها) را در آثار خود گنجاندهاند.[۱]
ادبیات زازا پس از جمهوریت[ویرایش]
واژگان زبان زازا[ویرایش]
شباهت با تالشی[ویرایش]
زازا | تالشی[۹۲] | زازا | تالشی | زازا | تالشی[۹۳] | زازا | تالشی[۹۴] |
---|---|---|---|---|---|---|---|
ez | əz/āz | berz | berz | nızm | nızım | siye | si, sə, səǧ |
tı | tı | biye | bıe | dı | dı | pır | puɾ |
o/a/ey | əv | bın | bı | neweş | noxəş | çım | çam |
ma | əmə | boy | bu | kahn | kanə | gav | ɡo |
şıma | şıme | ke/keye | kə | teze | tožə | post | pust |
keyne | kinə | vist | vist | panc | penç | mêrdek | merdək |
çıçı | çiç | bız | bız | şeş | şeş | xoz | xu |
pi/pêr | pi/piye | mae | moə | hawt | haft | mu | mu |
şıt | şıt | serd | sard | new | nəv | non, nun | nun |
verg | vərg | kerg | karg/kag | nezdi | nez | dû | du |
vıl | vıl | velg | velg | engışt | angışte | rı | ɾı, ɾu |
va | va | engimin | engivin | sine | sinə | dew | di |
kam | kom | merde | marde | dından | dandon | vizer | iˈzəɾ |
şiyen- | şiyen- | zıwan | zıvon | lıng | lıng | espe | əspa |
şew | şev | aw | ov | zımıstan | zımıston | dızdi | dızdi |
vat- | vâtē- | zan- | zun/zan- | vesar | əvəsor | bıra | bərâ |
gêc | gıc | morjela | mujnə/morjenə | vor, vewre | voə | çi | çi |
bermayen | beramesan | roc/roz | roz | bumlerz | buməlarzə | new serre bi | nəv surə bim |
veng | vang | mezg | mazg | nê | ne | veyve | veye |
zama | zuma | zımıstan | zımıston | şew | şev | name/nome | nom |
مقایسهٔ ریشهشناختیِ زازاکی، فارسی و برخی زبانهای دیگر هندواروپایی[ویرایش]
در زبانهای خانواده زبانهای هند و اروپایی، همه اعداد از دیدگاه ریشهشناسی مبتنی بر زبان نیاهندواروپایی هستند و از یک ریشه میآیند. در این مرحله، اعداد در زبان زازا شبیه به زبانهایی ماننداول فارسی و روسی، یونانی، لاتین، ایتالیایی، اسپانیایی، پرتغالی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی، لیتوانیایی ایرلندی هستند از یک ریشه میآیند. در زبان نیاهندواروپایی اعداد به صورت فرضی *hoi-no- (1), *d(u)wo- (2),*trei- (3), *kʷetwor- (4), *penkʷe (5),s(w)eḱs (6),*septm̥ (7),oḱtō/*h₃eḱtou (8), (h₁)newn̥ (۹),*deḱm̥(t) (10) و wīḱm̥t (20) هستند[۹۵] در زبان زازا اینگونه است:
اعداد | زازا | فارسی | روسی | یونانی | لاتین | ایتالیایی | اسپانیایی | پرتغالی | آلمانی | فرانسوی | انگلیسی | لیتوانیایی | ایرلندی |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
(۱) | yew/ju | yek | odin | ena | ūnus, ūna | uno | uno | um | eins | un | one | viena | a haon |
(۲) | dı | do | dva | dyo | duo, duae | due | dos | dois/duas | zwei | deux | two | dvi | a do |
(۳) | hirê/hiri | se | tri | tria | trēs, tria | tre | tres | três | drei | trois | three | tris | a trí |
(۴) | çehar | çahar | çetyre | tesera | quattuor | quattro | cuatro | quatro | vier | quatre | four | keturi | a ceathair |
(۵) | panc | penc | pyatʹ | pende | quīnque | cinque | cinco | cinco | fünf | cinq | five | penki | a cúig |
(۶) | şeş | şeş | şestʹ | eksi | sex | sei | seis | seis | sechs | six | six | şeşi | a sé |
(۷) | hewt | heft | semʹ | epta | septem | sette | siete | sete | sieben | sept | seven | septyni | a seacht |
(۸) | heşt | heşt | vosemʹ | okto | octō | otto | ocho | oito | acht | huit | eight | aştuoni | a hocht |
(۹) | new | noh | devyat | ennia | novem | nove | nuevo | novo | neun | neuf | nine | devyni | a naoi |
(۱۰) | des | deh | desyatʹ | dheka | decem | dieci | diez | dez | zehn | dix | ten | dešimt | a deich |
(۲۰) | vist | bist | dvadtsatʹ | eíkosi | vinti/viginti | venti | veinte | vinte | zwanzig | vingt | twenty | dvidešimt | fiche |
ویژگیها و الفبا[ویرایش]
نظام آوایی زازا به نظام آوایی گیلکی و تالشی بسیار نزدیک است؛[نیازمند منبع] با این تفاوت که نظام آوایی زازا از تعدادی آواهای دندانیِ تأکیدی نیز برخوردار است و تعداد مصوتهای آن بیشتر است. در نظام اسمیِ تمامی گویشهای زازاکی، معمولاً میان دو جنس مذکر و مؤنث تفاوت وجود دارد. در صرف اسم، دو حالت فاعلی و غیر فاعلی وجود دارد.
حرف | |||||||||||||||||||||||||||||||
A
a |
B
b |
C
c |
Ç
ç |
D
d |
E
e |
Ê
ê |
F
f |
G
g |
Ğ
ğ |
H
h |
I
ı |
İ
i |
J
j |
K
k |
L
l |
M
m |
N
n |
O
o |
P
p |
Q
q |
R
r |
S
s |
Ş
ş |
T
t |
U
u |
Û/Ü
û/ü |
V
v |
W
w |
X
x |
Y
y |
Z
z |
واج | |||||||||||||||||||||||||||||||
a | be | ce | çe | de | e | ê | fe | ge | ğe | he | ı | i | je | ke | le | me | ne | o | pe | qe | re | se | şe | te | u | u/ü | ve | we | xe | ye | ze |
- | - | - | - | - | - | - | - | - | γε/ | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | - | /zε/ |
مانند فارسی، فعل دارای بن مضارع و بن ماضی است.
زازاکی جنوبی[ویرایش]
زازاکی جنوبی یا دیملی (به زازاکی: Dımıli, Zazakiyê Veroci) گویش جنوبی زبان زازاکی است. این گویش زبان زازاکی در استانهای دیاربکر، شانلی اورفا و آدی یامان در کردستان ترکیه رواج دارد.[۹۶] شمار گویشوران زازاکی جنوبی یا دیملی نزدیک به ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ میلیون دانسته شدهاست.[۹۷]
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ Keskin, Mesut (2015). "Zaza Dili (Zaza Language)". 1 (1). Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi. ss. 93-114.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ "DIMLĪ". Encyclopædia Iranica (به انگلیسی).
- ↑ Anand, Pranav; Nevins, Andrew (2004). "Shifty Operators in Changing Contexts". In Young, Robert B. (ed.). Proceedings of the 14th Semantics and Linguistic Theory Conference held May 14–16, 2004, at Northwestern University. Semantics and Linguistic Theory. Vol. 14. Ithaca, NY: Cornell University. p. 36. doi:10.3765/salt.v14i0.2913.
- ↑ Akan، Sertaç (۳ مه ۲۰۱۹). «تحقیق قابل توجه از KONDA: اگر جمعیت ترکیه 100 نفر بود». Euronews.
- ↑ Yetgin، Murat (۲۰۱۹). «چند کرد، چند سنی و چند علوی در ترکیه زندگی میکنند؟». Yetgin Report.
- ↑ Sertaç Aktan (2019). "KONDA'dan dikkat çeken araştırma: Türkiye'nin nüfusu 100 kişi olsaydı". Euronews (به ترکی استانبولی).
- ↑ Ehsan Yar-Shater (1990). Iranica Varia: Papers in Honor of Professor Ehsan Yarshater. Leiden: E. J. Brill. p. 267. ISBN 90-6831-226-X.
- ↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Retrieved 20 May 2023.
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ Kahnemuyipour, Arsalan, and Andrew Peters. "Separating concord and agree: The case of Zazaki ezafe." Proceedings of the CLA Annual Meeting. 2019.
- ↑ Akan، Sertaç (۳ مه ۲۰۱۹). «تحقیق قابل توجه از KONDA: اگر جمعیت ترکیه 100 نفر بود». Euronews.
- ↑ Yetgin، Murat (۲۰۱۹). «چند کرد، چند سنی و چند علوی در ترکیه زندگی میکنند؟». Yetgin Report.
- ↑ Kjeilen, Tore. "Zazaki". LookLex Encyclopaedia. Archived from the original on 8 January 2018. Retrieved 28 June 2017.
Zazaki has earlier been classified under Kurdish. Similar to the Dimli language (mainly Iran), Zazaki's relation to Kurdish is clear, though, but influences from other languages and an independent history have set them apart.
- ↑ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
- ↑ http://www.joshuaproject.net/languages.php?rol3=diq
- ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/4030804?uid=3739192&uid=2&uid=4&sid=21101221288217
- ↑ Ehsan Yar-Shater (1990). Iranica Varia: Papers in Honor of Professor Ehsan Yarshater. Leiden: E. J. Brill. p. 267. ISBN 90-6831-226-X.
- ↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. Retrieved 20 May 2023.
- ↑ Paul, L. (1998). The position of Zazaki among West Iranian languages. Old and Middle Iranian Studies, 163-176.
- ↑ Elfenbein, J. (2000). Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie. By Ludwig Paul. pp. xxi, 366. Wiesbaden, Reichert Verlag, 1999. Journal of the Royal Asiatic Society, 10(2), 255-257. p. 255
- ↑ Ozek, F. , Saglam, B. , & Gooskens, C. (2021). Mutual intelligibility of a Kurmanji and a Zazaki dialect spoken in the province of Elazığ, Turkey. Applied Linguistics Review. ISO 690
- ↑ Arslanoğulları, M. (2014). Lerch’in zazaki derlemelerinin çevrimyazımı ve türlerine göre sözcüklerin tahlili (Master's thesis, Bingöl Üniversitesi).
- ↑ Aslan, J. (2020). The Zazas in Crisis: A qualitative study on the influence of the Turkish political discourse on the Zaza Identity.
- ↑ Varol, M. , & Elaltuntaş, O. F. (2011). Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
- ↑ O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11.
- ↑ Oskar Mann, Karl Hadank: Die Mundarten der Zâzâ, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig 1932
- ↑ O. Mann/K. Hadank, Mundarten der Zāzā, Berlin 1932, 19-31; G. L. Windfuhr, Western Iranian Dialects, in: Corpus Linguarum Iranicarum, Hg. : R. Schmitt, Wiesbaden 1989, 294-295; s. auch New Iranian Languages: Overview, ebenda, 246-250 und New West Iranian, ebenda, 251-262; J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. M. , 148-154.
- ↑ Zaza language (2024). "Ethnologue". Zaza (به انگلیسی).
- ↑ Glottolog (2024). "Northwestern Iranian/Adharic/Zaza". Zaza language (به انگلیسی).
- ↑ O. Mann/K. Hadank, Mundarten der Zāzā, Berlin 1932, 19-31; G. L. Windfuhr, Western Iranian Dialects, in: Corpus Linguarum Iranicarum, Hg. : R. Schmitt, Wiesbaden 1989, 294-295; s. auch New Iranian Languages: Overview, ebenda, 246-250 und New West Iranian, ebenda, 251-262; J. Gippert, Die historische Entwicklung der Zaza-Sprache, in: Ware, Nr. 10, Nov. 1996, Frankfurt a. M. , 148-154. Paul, Ludwig. (1998) "The Position of Zazaki Among West Iranian languages", University of Hamburg.
- ↑ Michiel Leezenberg (1993). "Gorani Influence on Central Kurdish: Substratum or Prestige Borrowing?" (PDF). ILLC - Department of Philosophy, University of Amsterdam.
- ↑ "Minority Rights Group International (MRG)-Minorities-Kurds".
{{cite web}}
: نگهداری CS1: url-status (link) - ↑ The Kurds: A Contemporary Overview. ISBN 978-1-138-86974-5.
- ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq
- ↑ http://books.google.de/books?id=LuVSkpVuAkAC&pg=PA385&dq=zazaki+paul+ludwig&hl=de&ei=SJ5NTs-oKcvG8QOagL26Bw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDUQ6AEwAQ#v=onepage&q=zazaki%20paul%20ludwig&f=false
- ↑ https://glottolog.org/resource/languoid/id/zaza1246
- ↑ , Encyclopedia of the developing world, Thomas M. Leonard, Taylor & Francis, 2006 ISBN 0-415-97662-6, 9780415976626, p.1576
- ↑ مرشد، سیاوش (۱۳۹۳). زبان زازا (دیمیلی). انتشارات بلخ. ص. ۱۳.
- ↑ گلیجانی مقدم، ندا (۱۳۹۵). «تحول معنایی واژه دیلم» (PDF). مطالعات تاریخ اسلام: ۱۱۱.
- ↑ دادگی، فرنبغ (۱۳۶۹). بندهش. ترجمهٔ بهار، مهرداد. انتشارات توس. ص. ۱۷۵.
- ↑ "نسخه آرشیو شده" (PDF). Archived from the original (PDF) on 15 August 2011. Retrieved 20 January 2024.
{{cite web}}
: External link in
(help); Unknown parameter|arşivurl=
|arşivtarihi=
ignored (|archive-date=
suggested) (help); Unknown parameter|arşivurl=
ignored (|archive-url=
suggested) (help); Unknown parameter|başlık=
ignored (|title=
suggested) (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (|access-date=
suggested) (help); Unknown parameter|ölüurl=
ignored (|url-status=
suggested) (help) - ↑ http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=diq.
{{cite web}}
: External link in
(help); Missing or empty|arşivurl=
|title=
(help); Unknown parameter|arşivtarihi=
ignored (|archive-date=
suggested) (help); Unknown parameter|arşivurl=
ignored (|archive-url=
suggested) (help); Unknown parameter|başlık=
ignored (|title=
suggested) (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (|access-date=
suggested) (help); Unknown parameter|ölüurl=
ignored (|url-status=
suggested) (help) - ↑ https://linguistlist.org/multitree/.
{{cite web}}
: External link in
(help); Missing or empty|arşivurl=
|title=
(help); Unknown parameter|arşivtarihi=
ignored (|archive-date=
suggested) (help); Unknown parameter|arşivurl=
ignored (|archive-url=
suggested) (help); Unknown parameter|başlık=
ignored (|title=
suggested) (help); Unknown parameter|dil=
ignored (|language=
suggested) (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (|access-date=
suggested) (help); Unknown parameter|çalışma=
ignored (help) - ↑ Kehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present", Berlin, 14–17 April 1995
- ↑ دانشنامۀ ایرانیکا: دِملی، نوشتۀ گارنیک آساتریان، منتشرشده در ۱۵ دسامبر ۱۹۹۵؛ بازدید در ۲۹ اوت ۲۰۲۱.
- ↑ Adharic languages (۲۰۲۳). «Glottolog». Glottolog.
- ↑ Jost Gippert (۲۰۲۲). «Zazaca'nın tarihsel gelişimi».
- ↑ Paul, L. (1998). The position of Zazaki among West Iranian languages. Old and Middle Iranian Studies, 163-176.
- ↑ Elfenbein, J. (2000). Zazaki: Grammatik und Versuch einer Dialektologie. By Ludwig Paul. pp. xxi, 366. Wiesbaden, Reichert Verlag, 1999. Journal of the Royal Asiatic Society, 10(2), 255-257. s. 255 Kategori
- ↑ Ozek, F. , Saglam, B. , & Gooskens, C. (2021). Mutual intelligibility of a Kurmanji and a Zazaki dialect spoken in the province of Elazığ, Turkey. Applied Linguistics Review. ISO 690.
- ↑ «Glottolog 4.8 - Zaza». glottolog.org. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
- ↑ «Zazaki.de». www.zazaki.de (به انگلیسی). ۲۰۲۲-۰۴-۱۸. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
- ↑ "Indo-European | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-21.
- ↑ «Zaza». Endangered Language Alliance. دریافتشده در ۲۰۲۳-۰۸-۲۱.
- ↑ ۵۴٫۰ ۵۴٫۱ ۵۴٫۲ ۵۴٫۳ ۵۴٫۴ "Keskin, M. (2010). Zazaca Üzerine Notlar, Herkesin Bildiği Sır: Dersim-Tarih, Toplum, Ekonomı; Dil ve Kültür. İstanbul: İletişim Yayınları".
- ↑ Paul, Ludwig: Zazaki - Versuch einer Dialektologie. Reichert Verlag, 1998, Wiesbaden.
- ↑ Ludwig, P. (1998). The Pozition of Zazaki the West İranian Languages.
- ↑ Keskin, M. (2012). Orta ve eski İrani dillerin Zazacaya tuttuğu ışık. II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 232-253.
- ↑ Paul, L. (1998). The position of Zazaki among West Iranian languages. Old and Middle Iranian Studies, 163-176
- ↑ Henning, W. B. (1954). The Ancient Language of Azerbaijan. Transactions of the philological Society, 53(1), 157-177. s. 175.
- ↑ Paul, Ludwig (1998). "The Pozition of Zazaki the West Iranian Languages". Iran Chamber.
- ↑ https://www.academia.edu/44899176/Talysh_Picture_Dictionary.
{{cite web}}
: Missing or empty|title=
(help); Unknown parameter|ad2=
ignored (help); Unknown parameter|ad3=
ignored (help); Unknown parameter|ad4=
ignored (help); Unknown parameter|ad=
ignored (|first=
suggested) (help); Unknown parameter|başlık=
ignored (|title=
suggested) (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (|access-date=
suggested) (help); Unknown parameter|soyadı2=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı3=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı4=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı=
ignored (|last=
suggested) (help); Unknown parameter|tarih=
ignored (|date=
suggested) (help); Unknown parameter|yayıncı=
ignored (|publisher=
suggested) (help); Unknown parameter|çalışma=
ignored (help) - ↑ https://www.academia.edu/44899176/Talysh_Picture_Dictionary.
{{cite web}}
: Missing or empty|title=
(help); Unknown parameter|ad2=
ignored (help); Unknown parameter|ad3=
ignored (help); Unknown parameter|ad4=
ignored (help); Unknown parameter|ad=
ignored (|first=
suggested) (help); Unknown parameter|başlık=
ignored (|title=
suggested) (help); Unknown parameter|erişimtarihi=
ignored (|access-date=
suggested) (help); Unknown parameter|soyadı2=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı3=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı4=
ignored (help); Unknown parameter|soyadı=
ignored (|last=
suggested) (help); Unknown parameter|tarih=
ignored (|date=
suggested) (help); Unknown parameter|yayıncı=
ignored (|publisher=
suggested) (help); Unknown parameter|çalışma=
ignored (help) - ↑ Wolfgang, Schulze: Northern Talysh. Lincom Europa. 2000. (Sayfa 35)
- ↑ Aboszodə, Müəllifi Fəxrəddin: Talışca Türkçe Luğət. Bakı. 2011.
- ↑ مفیدی روح اله. تحول نظام واژه بستی در فارسی میانه و نو.
- ↑ Sabzalipour, J. , & Vaezi, H. (2018). The study of clitics in Tati Language (Deravi variety).
- ↑ احمدی پناهی سمنانی، محمد (۱۳۷۴). آداب رسوم مردم سمنانی. نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص. ۴۰–۴۴.
- ↑ Oranskij, Iosif Mikhailovich. “Zabānhā ye irani [Iranian languages]”. Translated by Ali Ashraf Sadeghi. Sokhan publication (2007).
- ↑ Mirdehghan, M. , & Nourian, G. Ergative Case Marking and Agreement in the Central Dialect of Talishi.
- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref>
غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامauto12
وارد نشدهاست. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ Ergative in Tāti Dialect of Khalkhāl, Jahandust Sabzalipoor
- ↑ Koohkan, Sepideh. The typology of modality in modern West Iranian languages. 2019. PhD Thesis. University of Antwerp.
- ↑ Agnes Korn. The Ergative System in Balochi from a Typological Perspective. Iranian Journal of Applied Language Studies, 2009, 1, pp.43-79. ffhal-01340943
- ↑ Mohammad- Ebrahimi, Z. et. al. (2010). “The study of grammatical gender in Semnani dialect”. Papers of the First International Conference on Iran’s Desert Area Dialects. Pp. 1849-1876.
- ↑ Seraj, F. (2008). The Study of Gender, its Representation & Nominative and accusative cases in Semnani Dialect. M. A. thesis in Linguistics, Tehran: Payame- Noor University.
- ↑ Rezapour, Ebrahim (2015). "Word order in Semnani language based on language typology". IQBQ. 6 (5): 169-190
- ↑ Borjian, H. (2021). Essays on Three Iranian Language Groups: Taleqani, Biabanaki, Komisenian (Vol. 99). ISD LLC.
- ↑ Vardanian, A. (2016). Grammatical gender in New Azari dialects of Šāhrūd. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 79(3), 503 511.
- ↑ A Morpho-phonological Analysis of Vowel Changes in Takestani-Tati Verb Conjugations: Assimilation, Deletion, and Vowel Harmony
- ↑ H. Rezai Baghbidi (ed.), Exploring grammatical gender in New Iranian languages and dialects, proceedings of the First Seminar of Iranian Dialectology, 29 April-1 May 2001, Tehran, Department of Dialectology, Academy of Persian Language and Literature, 2003.
- ↑ «Zazaki.de» (PDF). Sultan Efendi'nin El Yazması. بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافتشده در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۴.
- ↑ http://acikerisim.bingol.edu.tr:8080/handle/20.500.12898/261
- ↑ https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/220224
- ↑ Özer, Osman (2016). Mevlid Ahmed-i Hasi. İstanbul: Bingöl Üniversitesi Yayınları. ISBN 978-605-65457-0-2.
- ↑ Lerch, Peter, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg (Петр Лерх, Изслѣдованія об иранских курдах и их предках, сѣверных халдеях: Введеніе и подробное исчисленіе курдских племен) I-II-III, продаеця у Коммисіонеров Императорской академіи наук: И. Глазунова, 1856/57/58
- ↑ Arslanoğulları, M. (2014). Lerch’in zazaki derlemelerinin çevrimyazımı ve türlerine göre sözcüklerin tahlili (Master's thesis, Bingöl Üniversitesi).
- ↑ Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Transactions of The Philological Society, London, 1856, ss. 40-42
- ↑ Robert Gordon Latham, "On a Zaza Vocabulary", Opuscula: Essays, Chiefly Philological and Ethnographical, Williams & Norgate, London, Edinburg, Leipzig, 1860, s.242
- ↑ Blau, Otto (1862),"Nachrichten über kurdische Stämme-III, Mittheilungen über die Dusik-Kurden", Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Steiner in Komm, 1862, s.621-627
- ↑ Müller, Friedrich (1865) Beiträge zur Kenntniss der neupersischen Dialekte: Zaza-Dialekt der Kurdensprache (Aus dem November-Hefte des Jahrganges 1864 der Sitzungsberichte der phil. -hist. Classe der kais. Akademie der Wissenschaften, XLVIII. Bd. , besonders abgedruckt) , cîld: 3
- ↑ O. Mann, Nachlaß in der Staatsbibliothek Berlin (W), Briefe; vgl. auch ebenda, Vortrag vom 4. Juli 1909 und 20. Jan. 1909, S. 11
- ↑ Wolfgang, Schulze: Northern Talysh. Lincom Europa. 2000. (page 35)
- ↑ Paul, D. (2011). A comparative dialectal description of Iranian Taleshi. The University of Manchester (United Kingdom).
- ↑ Quliyeva Humay. Tolışə şikilinə kitob (lüğət)
- ↑ Sihler, Andrew L. (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin (İngilizce). Oxford University Press. ss. 402-424. ISBN 0-19-508345-8
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/zza
- ↑ http://www.ethnologue.com/language/dıq
منابع[ویرایش]
- Michiel Leezenberg, Gorani Influence on Central Kurdish, ILLC-Department of Philosophy, University of Amsterdam
- Terry Lynn Todd, A GRAMMER OF DIMILI also known as Zaza, University of Michigan, Ann Arbor, Electronic Publication 2008 ,
- Raymond Gordon, Jr. , Editor. Ethnologue: Languages of the World. Fifteenth Edition.
(Classification of Zazaki Language.)
- Paul, Ladwig. (1998) The Position of Zazaki Among West Iranian languages.
- Gülşat Aygen, Zazaki/Kirmanckî Kurdish, Volume 479 of Languages of the World, Lincom Europa, 2010
- راهنمای زبانهای ایرانی جلد دوم، رودیگر اشمیت، ترجمه زیر نظر حسن رضایی باغبیدی، انتشارات ققنوس، چاپ اول ۱۳۸۳، ص ۵۵۹
پیوند به بیرون[ویرایش]
- Ethnologue on Zazaki
- Zazaki.net Zazaki Language and Literature
- Kirdki.com Zaza History and Zazaki Literature
- Dimilki.net About Zazaki
- Kirmancki.net Zazaki Language and Literature, Only Zazaki
- Dersim Info Only Zazaki news
- [۱] بایگانیشده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine Academic Research Center of Zazaki
- [۲] Zazaki Wikipedia
نسخهٔ زازاکی ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد |