خاکسپاری: تفاوت میان نسخهها
1 ویرایش 46.209.4.30 (بحث) خنثیسازی شد. (توینکل) |
Fatranslator (بحث | مشارکتها) جز افزودن ناوباکس> {{جهانبینی}} (درخواست کاربر:Kian)+املا+تمیز+ |
||
خط ۴: | خط ۴: | ||
در اسلام پس از مرگ همگی [[جامه|جامههای]] مرده را از وی جدا کرده و او را میشویند و سپس آن را [[کفن]] کرده و در [[گور]] از پهلوی راست آن به سمت [[قبله]] باشد آن را جای میدهند. هنگامی که مرده را درون [[گور]] گذاشتند سنگهای مسطح را بر روی جسد گذاشته که به آن [[لحد]] گویند و همچنین سر مرده را از درون [[کفن]] بیرون میگذارند. پیش از خاکسپاری بر او [[نماز میت]] میخوانند که در واقع دربردارنده [[دعا]] و [[تلقین]] است.<ref>توضیح المسائل</ref> |
در اسلام پس از مرگ همگی [[جامه|جامههای]] مرده را از وی جدا کرده و او را میشویند و سپس آن را [[کفن]] کرده و در [[گور]] از پهلوی راست آن به سمت [[قبله]] باشد آن را جای میدهند. هنگامی که مرده را درون [[گور]] گذاشتند سنگهای مسطح را بر روی جسد گذاشته که به آن [[لحد]] گویند و همچنین سر مرده را از درون [[کفن]] بیرون میگذارند. پیش از خاکسپاری بر او [[نماز میت]] میخوانند که در واقع دربردارنده [[دعا]] و [[تلقین]] است.<ref>توضیح المسائل</ref> |
||
[[پرونده:Desert Cemetery Merzouga.jpg|بندانگشتی|گورستان مسلمانان در صحرا]] |
[[پرونده:Desert Cemetery Merzouga.jpg|بندانگشتی|گورستان مسلمانان در صحرا]] |
||
===ثواب تشییع جنازه=== |
=== ثواب تشییع جنازه === |
||
فضیلت تشییع جنازه فراوان و ثوابش بسیار قابل توجه است، تا آنجا که در [[حدیث]] آمده است: «کسی که جنازه ای را تشییع کند، با هر قدمی که بر می دارد، تا زمانی که برگردد صد هزار هزار حسنه خواهد داشت و صد هزار هزار [[گناه]] از او محو می شود و صد هزار هزار درجه اش بالا برده میشود و اگر بر میّت [[نماز میت|نماز]] هم بگزارد صد هزار هزار [[ملائکه]] او را مشایعت می کنند که همهشان برای او استغفار می کنند. و اگر در [[دفن]] حاضر شود خداوند صد هزار هزار ملائکه را مأمور خواهد کرد تا روز [[قیامت]] برای او طلب مغفرت کنند. و هر کس بر جنازه ای نماز بگزارد [[جبرئیل]] و هفتاد هزار هزار ملائکه بر او نماز می گزارند و گناهان گذشته اش بخشیده می شود و چنانچه بماند تا او را دفن کند و خاک بر او بریزد، در مقابل هر قدمی که از هنگام شرکت در تشییع جنازه تا بازگشت به منزل خود بر می دارد یک قیراط پاداش خواهد داشت و قیراط هموزن کوه احد است که در کفه ترازوی اعمال او گذاشته می شود».<ref>تحرير الوسيلة، ترجمه فارسى، ج1، ص: 89</ref> |
|||
===آداب تشییع جنازه=== |
=== آداب تشییع جنازه === |
||
آداب |
آداب تشییع جنازه بسیار است که از آن جمله است: |
||
# |
# کسی که جنازه را حمل می کند، هنگام حمل جنازه بگوید: «بسم اللَّه و باللَّه وصلی اللَّه علی محمّد و آل محمّد، اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات». |
||
# جنازه را بر دوش بگذارند و ببرند و |
# جنازه را بر دوش بگذارند و ببرند و روی چهارپا و مانند آن برده نشود، تا از ثواب آن محروم نشوند، مگر آنکه عذری باشد مثل دوری راه، البته حمل جنازه با چهارپا و مانند آن، معلوم نیست که مکروه باشد. |
||
# |
# تشییع کننده در حال خشوع و تفکر باشد و چنین تصور کند که خود او را برداشته و می برند و او بازگشت به دنیا را خواهش کرده و اجابت شده است. |
||
# در حال |
# در حال تشییع پیاده باشد و سوار شدن در آن حال مکروه است، مگر آنکه معذور باشد، البته در وقت بازگشتن مکروه نیست. |
||
# پشت سر جنازه |
# پشت سر جنازه یا در یکی از دو طرف آن راه برود و اولی (پشت سر) افضل است. |
||
# هر |
# هر تشییع کننده هر چهار طرف تابوت را بردارد و بهتر است اول جلوی تابوت طرف راست میّت را بر دوش راست بگذارد سپس طرف راست آخر تابوت را روی دوش راست بگذارد بعد از آن طرف چپ آخر تابوت را روی دوش چپ بگذارد، آنگاه به قسمت چپ جلوی تابوت رفته آن را روی دوش چپ بگذارد. |
||
# صاحب عزا پا برهنه باشد و |
# صاحب عزا پا برهنه باشد و عبای خود را از دوش بردارد یا به طوری که مناسب شخص عزادار است وضع ظاهری خود را تغییر دهد تا اینکه معلوم شود او صاحب عزا است. |
||
# |
# خندیدن و لهو و لعب و برداشتن عبا برای غیر صاحب عزا و تند راه رفتن به طوری که منافی مدارای با میّت باشد خصوصاً دویدن، در تشییع جنازه مکروه است، بلکه سزاوار است که تشییع کنندگان در راه رفتن میانه روی نمایند. |
||
# آتش بردن پشت سر جنازه در حال |
# آتش بردن پشت سر جنازه در حال تشییع مکروه است، مگر در شب که چراغ یا هر روشنایی دیگر مکروه نیست. |
||
# در موقع عبور جنازه، برخاستن شخص نشسته |
# در موقع عبور جنازه، برخاستن شخص نشسته مکروه است، مگر آنکه میّت کافر باشد که در این صورت بر می خیزد. |
||
# بهتر آن است |
# بهتر آن است که زنها در تشییع جنازه شرکت نکنند؛ اگر چه میّت زن باشد. و بعید نیست شرکت زنهای جوان، در تشییع جنازه مکروه باشد.<ref>تحرير الوسيلة، ترجمه فارسى، ج1، ص: 90</ref> |
||
===شرایط دفن=== |
=== شرایط دفن === |
||
از دیدگاه فقهای امامیه قرار دادن جسد مرده درون قبر |
از دیدگاه فقهای امامیه قرار دادن جسد مرده درون قبر باید بر طبق شرایط و وضعیت خاصی بوده باشد که عبارتند از : |
||
# مرده را |
# مرده را باید درون قبر به صورت خوابیده بر روی دست راست (و نه نشسته یا ایستاده و جز اینها) بگونهای قرار داد که صورت او به سمت قبله باشد، یعنی در سرتاسر دنیا قبر مرده مسلمان باید بگونهای باشد که هنگامی که مرده درون آن بر روی دست راست خود خوابانیده میشود چهره او به سمت قبله قرار گیرد، و این شرط اختصاص به جسد کامل ندارد بلکه حتی اگر جسد مرده فاقد برخی از قسمتها نظیر سر یا دست یا سینه و جز اینها بود و یا تنها سر در اختیار بود و تنه مرده از میان رفته بود باید به همین روش دفن گردد، بلکه حتی اجزاء بدن مسلمان را نیز باید به گونهای دفن کرد که اگر دارای سر و صورت بود به سمت قبله قرار میگرفت؛ |
||
# جنازه |
# جنازه مسلمانی که بر روی کشتی مرده و امکان رساندن آن به خشکی برای دفن وجود ندارد و احتمال متلاشی شدن او میرود را میتوان پس از غسل و کفن و نماز خواندن درون صندوقی قرار داد یا آن که جنازه کفن شده او را با بستن وزنه سنگین در حالی که رو به قبله است به درون دریا افکند؛ |
||
# در صورت |
# در صورت آگاهی از تلاش حیوانات درنده در بیرون آوردن جسد مرده مسلمان از درون زمین واجب است محل دفن را به گونهای استحکام بخشید که مانع نفوذ حیوانات و اهانت به جنازه مسلمان گردد؛ |
||
# دفن هر |
# دفن هر مسلمانی باید با موافقت و اذن ولی مرده انجام پذیرد، بدین معنی که دیگران حق مزاحمت با نظر ولی در دفن مرده در جایگاه مورد نظر او را ندارند؛ |
||
# جنازه مرده مسلمان |
# جنازه مرده مسلمان باید در گورستانهای مسلمانان دفن گردد و دفن او در گورستانهای کافران یا دفن کافران در گورستانهای مسلمانان حرام است و این حکم ناشی از احترام شرع اسلام به مسلمانان است که این احترام ایجاب میکند او در گورستانهای مسلمانان دفن شود و در صورت دفن در گورستانهای کافران جایز است قبر مسلمان را شکافته و او را بیرون آورده و در مقابر مسلمانان دفن نمایند؛ |
||
# دفن مرده مسلمان در |
# دفن مرده مسلمان در جاهایی که موجب هتک حرمت و اهانت به او میگردد نظیر آبریزگاه، چاه، محل تجمع زباله و جز اینها ممنوع و حرام است؛ |
||
# مرده مسلمان |
# مرده مسلمان باید در زمین مباح دفن گردد از اینرو دفن جنازه در مساجد، مدارس موقوفه، و یا زمینهای وقفی که به منظور و غرض معینی جز دفن مردگان وقف شده ممنوع است؛ |
||
# بنابر |
# بنابر فتوای جمعی از فقهای امامیه دفن مرده مسلمان در گور مرده دیگری که هنوز جسد او متلاشی و نابود نشده است ممنوع و حرام است؛ |
||
# وجوب دفن مرده مسلمان اختصاص به جسد |
# وجوب دفن مرده مسلمان اختصاص به جسد کامل ندارد بلکه قطعات و اجزای جدا شده از بدن او که در آنها روح دمیده شده همچون یک دست و پا یا انگشتان و جز اینها نیز باید پس از غسل و کفن و دفن گردند، اما اجزایی که روح در آنها ندمیده است همچون مو، دندان، ناخن دلیلی بر وجوب دفن آنها نمیباشد؛ |
||
# |
# حکم وجوب دفن محترمانه با شرایط فوقالذکر نه تنها شامل تمامی مسلمانان است بلکه شامل کودک زاده شده از راه زنای دو مسلمان و کودکی که از نطفه مسلمان در شکم کافر کتابی به وجود آمده نیز میگردد و در صورت اخیر در فرض مادر کافر به احترام فرزندش باید در گورستانهای مسلمانان پشت به قبله بر روی دست چپ یا راست به گونهای دفن گردد که صورت جنین مسلمان او به سمت قبله قرار گیرد.<ref name="پایگاه حوزه نت">[http://www.hawzah.net/Per/F/do.asp?a=FBCF.HTM پایگاه حوزه نت]</ref> |
||
===مستحبات دفن=== |
=== مستحبات دفن === |
||
بنابر |
بنابر فتوای فقهاء امامیه حد اقل وظیفه و واجبی که بر عهده مسلمانان نسبت به یک مرده میباشد این است که مرده مسلمان را پس از غسل و کفن در گور به گونهای دفن کنند که حرمت جسد او حفظ گردد، لیکن در روایات کارهای دیگری توصیه شده است که مستحب است نسبت به دفن جنازه یک مسلمان انجام گیرد که عبارتند از: |
||
# مستحب است عمق قبر به اندازه قامت |
# مستحب است عمق قبر به اندازه قامت یک انسان یا تا ترقوه او باشد؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است برای قبر لحد ساخته شود، و لحد سایهبان و سقفی است سنگی که بر روی جنازه مرده درون قبر قرار میگیرد، و مانع ریخته شدن خاک بر روی جسد مرده میگردد؛ |
||
# در |
# در نزدیکترین گورستان از محل مرگ او دفن شود مگر آن که در گورستان دورتر فضیلتی همچون وجود گور مردمان صالح و نیکوکار یا علماء و امام زادگان بوده باشد؛ |
||
# مستحب است جنازه مرده را به |
# مستحب است جنازه مرده را به کندی به گورش نزدیک کنند، و بنابر روایات مستحب است پیش از رسیدن آن چندین مرتبه او را بر زمین گذاشته و سپس بردارند تا وحشت و ترس مرده از گورش کم شود؛ |
||
# مستحب است جنازه مردان را با سر داخل گور |
# مستحب است جنازه مردان را با سر داخل گور کنند و جنازه زنان را مستحب است از سمت عرض بدن به درون قبر گذارند؛ |
||
# مستحب است هنگام دفن زن |
# مستحب است هنگام دفن زن روی قبر را با پارچهای پوشانده تا چشم مردان نامحرم به بدن او نیفتد؛ |
||
# بدن مرده را به |
# بدن مرده را به آرامی و نه با فشار و خشونت بدرون قبر راهنمایی کنند، |
||
# مستحب است هنگام |
# مستحب است هنگام فروبردن مرده درون قبر و خوابانیدن او قرآن و دعا خوانده شود؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است خوابانیدن مرده در قبر بندهای کفن او را از سمت سر او باز کنند؛ |
||
# مستحب است چهره مرده را از درون |
# مستحب است چهره مرده را از درون کفن بیرون آورده و گونه راست او را بر روی مشتی از خاک قبر قرار دهند؛ |
||
# |
# برای پشت مرده تکیهگاهی از سنگ و آجر بسازند که جسد مرده بدو تکیه دهد تا بدین وسیله از افتادن مرده به روی صورت جلوگیری شود؛ |
||
# |
# مقداری از تربت قبر امام حسین (ع) در برابر چهره او قرار داده شود؛ |
||
# |
# یکی از مستحباتی که در روایات تأکید فراوانی بر انجام آن شده است تلقین مرده میباشد یعنی هنگامی که درون قبر خوابانیده شد معتقدات دینی از توحید پروردگار و اقرار به پیامبری خاتم پیامبران (ص) و امامان معصوم (ع) و اعتقاد به سؤال و پرسش دو ملائکه به نامهای نکیر و منکر بدو یادآوری گردد، بنابر روایات روح مرده از هنگام مفارقت و جدا شدن از جسد او تا هنگام دفن در اطراف او در پرواز است و ناظر همه وقایع است از این رو مستحب است برای آخرین بار احکام شرعی و معتقدات دینی بدو یادآوری شود تا مرده که در آغاز سختترین لحظات زندگی برزخی خود است بتواند بر هول و وحشت قبر فائق آید و زبان به سخن حق با ملائکه بگشاید؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است کسی که مرده را دفن میکند پس از دفن او از سمت پای مرده از قبر بیرون آید؛ |
||
# مستحب است دفن |
# مستحب است دفن کننده با طهارت و پاکی اقدام به دفن مسلمان کند؛ |
||
# مستحب است مردمان |
# مستحب است مردمان تشییع کننده بجز آنانی که با مرده رابطه قرابت نسبی دارند با پشت دست به درون گود او خاک ریخته و آن را پر کنند در حالی که (انا لله و انا الیه راجعون) را بر زبان میرانند؛ |
||
# مستحب است گور را به ارتفاع 4 انگشت از |
# مستحب است گور را به ارتفاع 4 انگشت از زمین بالا آورده و آن را مربع بسازند و روی آن را صاف و مسطح (و نه کوهان دار) قرار دهند؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است برای قبر علامتی قرار دهند تا شناخته شود و بر روی آن آب بپاشند (پاشیدن آب بنابر برخی روایات تا 40 روز یا 40 ماه مستحب است) آن گاه تشییع کنندگان انگشتان خود را بر روی قبر قرار داده و برای شادی روح او سوره فاتحة الکتاب و سوره (انا انزلناه) را قرائت کنند و برای او طلب رحمت و غفران از خداوند نمایند. و بنابر روایات از سر انگشت هر یک از دعا کنندگان بر گور مرده نوری به سمت مرده سرازیر میگردد که موجب شادی روح او میشود؛ |
||
# مستحب است درون دهان مرده |
# مستحب است درون دهان مرده عقیق گذاشته شود که بر روی آن اسماء جلاله و پیامبر (ص) و امامان (ع) نوشته شده باشد؛ |
||
# مستحب است مردمان به خانواده مرده و فرزندان و |
# مستحب است مردمان به خانواده مرده و فرزندان و نزدیکان او تا 3 روز تسلیت داده و برای مرده آنان با خواندن قرآن و دعا طلب رحمت و آمرزش نمایند؛ |
||
# مستحب است مردم |
# مستحب است مردم برای خانواده عزادار که به علت اشتغال به دفن مرده و عزاداری بر او پختوپز نکردهاند خوراک فرستاده و از خوردن خوراک نزد آنها امتناع ورزند که بنابر روایات بسیار مکروه و ناشایست است؛ |
||
# مستحب است 40 |
# مستحب است 40 یا 50 نفر از مردمان نیکوکار در هنگام دفن یا پیش و یا پس از آن شهادت به درستکاری مرده بدهند؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است نزدیکان مرده بر او سوگواری و عزاداری و گریه کنند لیکن ثواب بازماندگانی که بر مصیبت او صبر نموده و خود را با یادآوری مصیبتهایی که بر پیامبر (ص) و امامان (ع) وارد شده تسلی دهند و اجر خود را از درگاه خداوند بخواهند بیشتر است؛ |
||
# مستحب است |
# مستحب است که مسلمانان به زیارت گورستانها رفته و بر گور مردگان سورههای قرآن (به ویژه سورههای حمد ـ آیة الکرسی ـ قل اعوذ برب الناس ـ قل اعوذ برب الفلق ـ سوره یاسین ـ و جز اینها) خوانده و برای آنان طلب رحمت و آمرزش از خداوند نمایند. و مستحب است هنگام ورود به گورستان خطاب به مردگان مدفون در آن قبرستان سلام کرده و بگوید (السلام علی اهل الدیار من المؤمنین، رحم الله المتقدمین منکم و المتأخرین و انا ان شاء الله بکم لاحقون) |
||
# از |
# از مستحباتی که در روایات تأکید فراوان بر آن شده این است که در نخستین شبی که مرده را دفن میکنند مستحب است نمازی برای او بخوانند که به نام (صلاة لیلة الدفن) یا نماز شب دفن مشهور است.<ref name="پایگاه حوزه نت"/> |
||
===مکروهات دفن=== |
=== مکروهات دفن === |
||
بنابر |
بنابر روایات و فتاوای فقهاء امامیه برخی رفتارها و کارها هنگام دفن مرده مکروه و ناشایست است از این رو از انجام آنها نهی کراهتی شده است بدین معنی که بر مسلمانان سزاوار نیست این کارها را انجام دهند و بهتر آن است که از انجام آنها دوری کنند، این کارها عبارتند از: |
||
# دفن |
# دفن کردن دو مرده در یک گور (و بنابر برخی فتاوا این کار حرام است) مگر در مواقع ضرورت که در این صورت باید میان آن دو مانعی نظیر دیوار قرار داد؛ |
||
# فرش |
# فرش کردن کف قبر با سنگهای قیمتی یا سنگ مرمر یا آجر یا چوبهای قیمتی و گرانقیمت مگر در زمینهای مرطوب، اما ساختن یا پوشانیدن دیوار گور با این گونه سنگها و چوبها مانعی ندارد؛ |
||
# دفن |
# دفن کردن فرزند توسط پدر یا مطلق ارحام به وسیله ارحام نزدیک، مگر در صورت اضطرار، از این حکم کراهتی دو مورد استثنا شده است: نخست دفن زن به وسیله شوهرش، و دیگر دفن زن به وسیله مردان محرم خود؛ |
||
# اقدام ارحام مرده به |
# اقدام ارحام مرده به پرکردن گور مرده از خاک که بنابر روایات این کار سبب قساوت قلب میگردد؛ |
||
# پر |
# پر کردن گور با خاکی که از آن گور بیرون آوردهاند، یا استفاده از گلی جز گلی که از خاک همان قبر است؛ |
||
# |
# ترمیم کردن گور پس از فرسوده و خراب شدن آن مگر در مورد قبر پیامبران و امامان و صالحین و علمای دین؛ |
||
# بلند |
# بلند کردن گور و ساختن پشتهای شبیه به کوهان شتر بر روی آن که از این ساخته در روایات با نام (تسنیم) یاد شده است؛ |
||
# ساختمان |
# ساختمان کردن بر روی گور مردمان بجز گور پیامبران و امامان و بزرگان و علمای دین؛ |
||
# ساختن مسجد بر |
# ساختن مسجد بر روی گور مردمان بجز گور پیامبران و امامان (ع) و بزرگان و علمای دین؛ |
||
# نشستن بر |
# نشستن بر روی گور و ادرار کردن و نجس کردن قبرها در گورستانها و یا خندیدن و سبک سری در گورستانها، و یا راه رفتن بر روی گورها و یا تکیه دادن به آنها مگر در حال ضرورت؛ |
||
# دفن مرده در |
# دفن مرده در خانههای مسکونی؛ |
||
# سخن گفتن درباره مسائل |
# سخن گفتن درباره مسائل دنیایی در گورستان؛ |
||
# شتاب در |
# شتاب در خوابانیدن مرده در گور خود پیش از آن که مدتی او را در بالای گور قرار داده باشند؛ |
||
# بالا بردن ساخته |
# بالا بردن ساخته روی قبر بیش از 4 انگشت.<ref name="پایگاه حوزه نت"/> |
||
== مسیحیت == |
== مسیحیت == |
||
خاکسپاری در |
خاکسپاری در مسیحیت اغلب بین دو روز و یک هفته بعد از مرگ تشکیل میشود. جزئیات در مذاهب مسیحی مختلف است٬ ولی معمولاً خاکسپاری با مراسم کلیسا شروع میشود و سپس تابوت به قبرستان برده و دفن میشود. آنجا عزاداران دوباره نماز میخوانند و یکیک خاک بر تابوت میاندازند. از جمله آیات کتاب مقدس که در خاکسپاری مسیحی خوانده میشود: (از خاک گرفته شدی زیرا که تو خاک هستی و به خاک خواهی برگشت) و (ما را تعلیم ده تا ایام خود را بشماریم تا دل خردمندی را حاصل نماییم). فامیل نفر مرحوم معمولاً مهمانان را بعد از خاکسپاری به کافه دعوت میکند. |
||
خاکسپاری یهودیان |
خاکسپاری یهودیان |
||
خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
{{پانویس}} |
{{پانویس}} |
||
== منابع == |
== منابع == |
||
* خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه |
* خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1386ش. |
||
{{مرگ}} |
{{مرگ}} |
||
{{جهانبینی}} |
|||
{{فرهنگ-خرد}} |
{{فرهنگ-خرد}} |
نسخهٔ ۴ دسامبر ۲۰۱۶، ساعت ۰۵:۴۰
خاکسپاری یا (به عربی: تدفین) به خاکسپردن پیکر بیجان مردگان است و هم چنین به همراه خاکستر کردن از روشهای بنیادین پستا کردن پیکر بیجان مردگان و از گامهای مراسم تشییع و ختم است.
اسلام
در اسلام پس از مرگ همگی جامههای مرده را از وی جدا کرده و او را میشویند و سپس آن را کفن کرده و در گور از پهلوی راست آن به سمت قبله باشد آن را جای میدهند. هنگامی که مرده را درون گور گذاشتند سنگهای مسطح را بر روی جسد گذاشته که به آن لحد گویند و همچنین سر مرده را از درون کفن بیرون میگذارند. پیش از خاکسپاری بر او نماز میت میخوانند که در واقع دربردارنده دعا و تلقین است.[۱]
ثواب تشییع جنازه
فضیلت تشییع جنازه فراوان و ثوابش بسیار قابل توجه است، تا آنجا که در حدیث آمده است: «کسی که جنازه ای را تشییع کند، با هر قدمی که بر می دارد، تا زمانی که برگردد صد هزار هزار حسنه خواهد داشت و صد هزار هزار گناه از او محو می شود و صد هزار هزار درجه اش بالا برده میشود و اگر بر میّت نماز هم بگزارد صد هزار هزار ملائکه او را مشایعت می کنند که همهشان برای او استغفار می کنند. و اگر در دفن حاضر شود خداوند صد هزار هزار ملائکه را مأمور خواهد کرد تا روز قیامت برای او طلب مغفرت کنند. و هر کس بر جنازه ای نماز بگزارد جبرئیل و هفتاد هزار هزار ملائکه بر او نماز می گزارند و گناهان گذشته اش بخشیده می شود و چنانچه بماند تا او را دفن کند و خاک بر او بریزد، در مقابل هر قدمی که از هنگام شرکت در تشییع جنازه تا بازگشت به منزل خود بر می دارد یک قیراط پاداش خواهد داشت و قیراط هموزن کوه احد است که در کفه ترازوی اعمال او گذاشته می شود».[۲]
آداب تشییع جنازه
آداب تشییع جنازه بسیار است که از آن جمله است:
- کسی که جنازه را حمل می کند، هنگام حمل جنازه بگوید: «بسم اللَّه و باللَّه وصلی اللَّه علی محمّد و آل محمّد، اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات».
- جنازه را بر دوش بگذارند و ببرند و روی چهارپا و مانند آن برده نشود، تا از ثواب آن محروم نشوند، مگر آنکه عذری باشد مثل دوری راه، البته حمل جنازه با چهارپا و مانند آن، معلوم نیست که مکروه باشد.
- تشییع کننده در حال خشوع و تفکر باشد و چنین تصور کند که خود او را برداشته و می برند و او بازگشت به دنیا را خواهش کرده و اجابت شده است.
- در حال تشییع پیاده باشد و سوار شدن در آن حال مکروه است، مگر آنکه معذور باشد، البته در وقت بازگشتن مکروه نیست.
- پشت سر جنازه یا در یکی از دو طرف آن راه برود و اولی (پشت سر) افضل است.
- هر تشییع کننده هر چهار طرف تابوت را بردارد و بهتر است اول جلوی تابوت طرف راست میّت را بر دوش راست بگذارد سپس طرف راست آخر تابوت را روی دوش راست بگذارد بعد از آن طرف چپ آخر تابوت را روی دوش چپ بگذارد، آنگاه به قسمت چپ جلوی تابوت رفته آن را روی دوش چپ بگذارد.
- صاحب عزا پا برهنه باشد و عبای خود را از دوش بردارد یا به طوری که مناسب شخص عزادار است وضع ظاهری خود را تغییر دهد تا اینکه معلوم شود او صاحب عزا است.
- خندیدن و لهو و لعب و برداشتن عبا برای غیر صاحب عزا و تند راه رفتن به طوری که منافی مدارای با میّت باشد خصوصاً دویدن، در تشییع جنازه مکروه است، بلکه سزاوار است که تشییع کنندگان در راه رفتن میانه روی نمایند.
- آتش بردن پشت سر جنازه در حال تشییع مکروه است، مگر در شب که چراغ یا هر روشنایی دیگر مکروه نیست.
- در موقع عبور جنازه، برخاستن شخص نشسته مکروه است، مگر آنکه میّت کافر باشد که در این صورت بر می خیزد.
- بهتر آن است که زنها در تشییع جنازه شرکت نکنند؛ اگر چه میّت زن باشد. و بعید نیست شرکت زنهای جوان، در تشییع جنازه مکروه باشد.[۳]
شرایط دفن
از دیدگاه فقهای امامیه قرار دادن جسد مرده درون قبر باید بر طبق شرایط و وضعیت خاصی بوده باشد که عبارتند از :
- مرده را باید درون قبر به صورت خوابیده بر روی دست راست (و نه نشسته یا ایستاده و جز اینها) بگونهای قرار داد که صورت او به سمت قبله باشد، یعنی در سرتاسر دنیا قبر مرده مسلمان باید بگونهای باشد که هنگامی که مرده درون آن بر روی دست راست خود خوابانیده میشود چهره او به سمت قبله قرار گیرد، و این شرط اختصاص به جسد کامل ندارد بلکه حتی اگر جسد مرده فاقد برخی از قسمتها نظیر سر یا دست یا سینه و جز اینها بود و یا تنها سر در اختیار بود و تنه مرده از میان رفته بود باید به همین روش دفن گردد، بلکه حتی اجزاء بدن مسلمان را نیز باید به گونهای دفن کرد که اگر دارای سر و صورت بود به سمت قبله قرار میگرفت؛
- جنازه مسلمانی که بر روی کشتی مرده و امکان رساندن آن به خشکی برای دفن وجود ندارد و احتمال متلاشی شدن او میرود را میتوان پس از غسل و کفن و نماز خواندن درون صندوقی قرار داد یا آن که جنازه کفن شده او را با بستن وزنه سنگین در حالی که رو به قبله است به درون دریا افکند؛
- در صورت آگاهی از تلاش حیوانات درنده در بیرون آوردن جسد مرده مسلمان از درون زمین واجب است محل دفن را به گونهای استحکام بخشید که مانع نفوذ حیوانات و اهانت به جنازه مسلمان گردد؛
- دفن هر مسلمانی باید با موافقت و اذن ولی مرده انجام پذیرد، بدین معنی که دیگران حق مزاحمت با نظر ولی در دفن مرده در جایگاه مورد نظر او را ندارند؛
- جنازه مرده مسلمان باید در گورستانهای مسلمانان دفن گردد و دفن او در گورستانهای کافران یا دفن کافران در گورستانهای مسلمانان حرام است و این حکم ناشی از احترام شرع اسلام به مسلمانان است که این احترام ایجاب میکند او در گورستانهای مسلمانان دفن شود و در صورت دفن در گورستانهای کافران جایز است قبر مسلمان را شکافته و او را بیرون آورده و در مقابر مسلمانان دفن نمایند؛
- دفن مرده مسلمان در جاهایی که موجب هتک حرمت و اهانت به او میگردد نظیر آبریزگاه، چاه، محل تجمع زباله و جز اینها ممنوع و حرام است؛
- مرده مسلمان باید در زمین مباح دفن گردد از اینرو دفن جنازه در مساجد، مدارس موقوفه، و یا زمینهای وقفی که به منظور و غرض معینی جز دفن مردگان وقف شده ممنوع است؛
- بنابر فتوای جمعی از فقهای امامیه دفن مرده مسلمان در گور مرده دیگری که هنوز جسد او متلاشی و نابود نشده است ممنوع و حرام است؛
- وجوب دفن مرده مسلمان اختصاص به جسد کامل ندارد بلکه قطعات و اجزای جدا شده از بدن او که در آنها روح دمیده شده همچون یک دست و پا یا انگشتان و جز اینها نیز باید پس از غسل و کفن و دفن گردند، اما اجزایی که روح در آنها ندمیده است همچون مو، دندان، ناخن دلیلی بر وجوب دفن آنها نمیباشد؛
- حکم وجوب دفن محترمانه با شرایط فوقالذکر نه تنها شامل تمامی مسلمانان است بلکه شامل کودک زاده شده از راه زنای دو مسلمان و کودکی که از نطفه مسلمان در شکم کافر کتابی به وجود آمده نیز میگردد و در صورت اخیر در فرض مادر کافر به احترام فرزندش باید در گورستانهای مسلمانان پشت به قبله بر روی دست چپ یا راست به گونهای دفن گردد که صورت جنین مسلمان او به سمت قبله قرار گیرد.[۴]
مستحبات دفن
بنابر فتوای فقهاء امامیه حد اقل وظیفه و واجبی که بر عهده مسلمانان نسبت به یک مرده میباشد این است که مرده مسلمان را پس از غسل و کفن در گور به گونهای دفن کنند که حرمت جسد او حفظ گردد، لیکن در روایات کارهای دیگری توصیه شده است که مستحب است نسبت به دفن جنازه یک مسلمان انجام گیرد که عبارتند از:
- مستحب است عمق قبر به اندازه قامت یک انسان یا تا ترقوه او باشد؛
- مستحب است برای قبر لحد ساخته شود، و لحد سایهبان و سقفی است سنگی که بر روی جنازه مرده درون قبر قرار میگیرد، و مانع ریخته شدن خاک بر روی جسد مرده میگردد؛
- در نزدیکترین گورستان از محل مرگ او دفن شود مگر آن که در گورستان دورتر فضیلتی همچون وجود گور مردمان صالح و نیکوکار یا علماء و امام زادگان بوده باشد؛
- مستحب است جنازه مرده را به کندی به گورش نزدیک کنند، و بنابر روایات مستحب است پیش از رسیدن آن چندین مرتبه او را بر زمین گذاشته و سپس بردارند تا وحشت و ترس مرده از گورش کم شود؛
- مستحب است جنازه مردان را با سر داخل گور کنند و جنازه زنان را مستحب است از سمت عرض بدن به درون قبر گذارند؛
- مستحب است هنگام دفن زن روی قبر را با پارچهای پوشانده تا چشم مردان نامحرم به بدن او نیفتد؛
- بدن مرده را به آرامی و نه با فشار و خشونت بدرون قبر راهنمایی کنند،
- مستحب است هنگام فروبردن مرده درون قبر و خوابانیدن او قرآن و دعا خوانده شود؛
- مستحب است خوابانیدن مرده در قبر بندهای کفن او را از سمت سر او باز کنند؛
- مستحب است چهره مرده را از درون کفن بیرون آورده و گونه راست او را بر روی مشتی از خاک قبر قرار دهند؛
- برای پشت مرده تکیهگاهی از سنگ و آجر بسازند که جسد مرده بدو تکیه دهد تا بدین وسیله از افتادن مرده به روی صورت جلوگیری شود؛
- مقداری از تربت قبر امام حسین (ع) در برابر چهره او قرار داده شود؛
- یکی از مستحباتی که در روایات تأکید فراوانی بر انجام آن شده است تلقین مرده میباشد یعنی هنگامی که درون قبر خوابانیده شد معتقدات دینی از توحید پروردگار و اقرار به پیامبری خاتم پیامبران (ص) و امامان معصوم (ع) و اعتقاد به سؤال و پرسش دو ملائکه به نامهای نکیر و منکر بدو یادآوری گردد، بنابر روایات روح مرده از هنگام مفارقت و جدا شدن از جسد او تا هنگام دفن در اطراف او در پرواز است و ناظر همه وقایع است از این رو مستحب است برای آخرین بار احکام شرعی و معتقدات دینی بدو یادآوری شود تا مرده که در آغاز سختترین لحظات زندگی برزخی خود است بتواند بر هول و وحشت قبر فائق آید و زبان به سخن حق با ملائکه بگشاید؛
- مستحب است کسی که مرده را دفن میکند پس از دفن او از سمت پای مرده از قبر بیرون آید؛
- مستحب است دفن کننده با طهارت و پاکی اقدام به دفن مسلمان کند؛
- مستحب است مردمان تشییع کننده بجز آنانی که با مرده رابطه قرابت نسبی دارند با پشت دست به درون گود او خاک ریخته و آن را پر کنند در حالی که (انا لله و انا الیه راجعون) را بر زبان میرانند؛
- مستحب است گور را به ارتفاع 4 انگشت از زمین بالا آورده و آن را مربع بسازند و روی آن را صاف و مسطح (و نه کوهان دار) قرار دهند؛
- مستحب است برای قبر علامتی قرار دهند تا شناخته شود و بر روی آن آب بپاشند (پاشیدن آب بنابر برخی روایات تا 40 روز یا 40 ماه مستحب است) آن گاه تشییع کنندگان انگشتان خود را بر روی قبر قرار داده و برای شادی روح او سوره فاتحة الکتاب و سوره (انا انزلناه) را قرائت کنند و برای او طلب رحمت و غفران از خداوند نمایند. و بنابر روایات از سر انگشت هر یک از دعا کنندگان بر گور مرده نوری به سمت مرده سرازیر میگردد که موجب شادی روح او میشود؛
- مستحب است درون دهان مرده عقیق گذاشته شود که بر روی آن اسماء جلاله و پیامبر (ص) و امامان (ع) نوشته شده باشد؛
- مستحب است مردمان به خانواده مرده و فرزندان و نزدیکان او تا 3 روز تسلیت داده و برای مرده آنان با خواندن قرآن و دعا طلب رحمت و آمرزش نمایند؛
- مستحب است مردم برای خانواده عزادار که به علت اشتغال به دفن مرده و عزاداری بر او پختوپز نکردهاند خوراک فرستاده و از خوردن خوراک نزد آنها امتناع ورزند که بنابر روایات بسیار مکروه و ناشایست است؛
- مستحب است 40 یا 50 نفر از مردمان نیکوکار در هنگام دفن یا پیش و یا پس از آن شهادت به درستکاری مرده بدهند؛
- مستحب است نزدیکان مرده بر او سوگواری و عزاداری و گریه کنند لیکن ثواب بازماندگانی که بر مصیبت او صبر نموده و خود را با یادآوری مصیبتهایی که بر پیامبر (ص) و امامان (ع) وارد شده تسلی دهند و اجر خود را از درگاه خداوند بخواهند بیشتر است؛
- مستحب است که مسلمانان به زیارت گورستانها رفته و بر گور مردگان سورههای قرآن (به ویژه سورههای حمد ـ آیة الکرسی ـ قل اعوذ برب الناس ـ قل اعوذ برب الفلق ـ سوره یاسین ـ و جز اینها) خوانده و برای آنان طلب رحمت و آمرزش از خداوند نمایند. و مستحب است هنگام ورود به گورستان خطاب به مردگان مدفون در آن قبرستان سلام کرده و بگوید (السلام علی اهل الدیار من المؤمنین، رحم الله المتقدمین منکم و المتأخرین و انا ان شاء الله بکم لاحقون)
- از مستحباتی که در روایات تأکید فراوان بر آن شده این است که در نخستین شبی که مرده را دفن میکنند مستحب است نمازی برای او بخوانند که به نام (صلاة لیلة الدفن) یا نماز شب دفن مشهور است.[۴]
مکروهات دفن
بنابر روایات و فتاوای فقهاء امامیه برخی رفتارها و کارها هنگام دفن مرده مکروه و ناشایست است از این رو از انجام آنها نهی کراهتی شده است بدین معنی که بر مسلمانان سزاوار نیست این کارها را انجام دهند و بهتر آن است که از انجام آنها دوری کنند، این کارها عبارتند از:
- دفن کردن دو مرده در یک گور (و بنابر برخی فتاوا این کار حرام است) مگر در مواقع ضرورت که در این صورت باید میان آن دو مانعی نظیر دیوار قرار داد؛
- فرش کردن کف قبر با سنگهای قیمتی یا سنگ مرمر یا آجر یا چوبهای قیمتی و گرانقیمت مگر در زمینهای مرطوب، اما ساختن یا پوشانیدن دیوار گور با این گونه سنگها و چوبها مانعی ندارد؛
- دفن کردن فرزند توسط پدر یا مطلق ارحام به وسیله ارحام نزدیک، مگر در صورت اضطرار، از این حکم کراهتی دو مورد استثنا شده است: نخست دفن زن به وسیله شوهرش، و دیگر دفن زن به وسیله مردان محرم خود؛
- اقدام ارحام مرده به پرکردن گور مرده از خاک که بنابر روایات این کار سبب قساوت قلب میگردد؛
- پر کردن گور با خاکی که از آن گور بیرون آوردهاند، یا استفاده از گلی جز گلی که از خاک همان قبر است؛
- ترمیم کردن گور پس از فرسوده و خراب شدن آن مگر در مورد قبر پیامبران و امامان و صالحین و علمای دین؛
- بلند کردن گور و ساختن پشتهای شبیه به کوهان شتر بر روی آن که از این ساخته در روایات با نام (تسنیم) یاد شده است؛
- ساختمان کردن بر روی گور مردمان بجز گور پیامبران و امامان و بزرگان و علمای دین؛
- ساختن مسجد بر روی گور مردمان بجز گور پیامبران و امامان (ع) و بزرگان و علمای دین؛
- نشستن بر روی گور و ادرار کردن و نجس کردن قبرها در گورستانها و یا خندیدن و سبک سری در گورستانها، و یا راه رفتن بر روی گورها و یا تکیه دادن به آنها مگر در حال ضرورت؛
- دفن مرده در خانههای مسکونی؛
- سخن گفتن درباره مسائل دنیایی در گورستان؛
- شتاب در خوابانیدن مرده در گور خود پیش از آن که مدتی او را در بالای گور قرار داده باشند؛
- بالا بردن ساخته روی قبر بیش از 4 انگشت.[۴]
مسیحیت
خاکسپاری در مسیحیت اغلب بین دو روز و یک هفته بعد از مرگ تشکیل میشود. جزئیات در مذاهب مسیحی مختلف است٬ ولی معمولاً خاکسپاری با مراسم کلیسا شروع میشود و سپس تابوت به قبرستان برده و دفن میشود. آنجا عزاداران دوباره نماز میخوانند و یکیک خاک بر تابوت میاندازند. از جمله آیات کتاب مقدس که در خاکسپاری مسیحی خوانده میشود: (از خاک گرفته شدی زیرا که تو خاک هستی و به خاک خواهی برگشت) و (ما را تعلیم ده تا ایام خود را بشماریم تا دل خردمندی را حاصل نماییم). فامیل نفر مرحوم معمولاً مهمانان را بعد از خاکسپاری به کافه دعوت میکند.
خاکسپاری یهودیان
بهائیت
منابع
- خمینی، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1386ش.