وصیت‌نامه

بخشی از وصیت‌نامه محمدعلی جناح.

وصیت نامه سندی است قانونی که به موجب آن موصی فرد یا افرادی را مسئول اموال یا دارایی‌های خویش پس از مرگ می‌کند.

وصیت از ریشه «وَصِیَ» است و «أرض واصیة» یعنی زمینی که از گیاهِ به‌هم متصل سراسر پوشیده است.

وصیت در فقه و حقوق

اما در اصطلاح فقه و حقوق، خود چند قسم شده است. روح‌الله خمینی در تحریرالوسیله آورده است: «وصیت یا تملیکیّه است مثل اینکه وصیت می‌کند به چیزی از ترکه‌اش برای زید؛ و وصیت کردن به مسلط شدن بر حق، ملحق به تملیکیّه می‌شود؛ یا عهدیه است مثل اینکه وصیت می‌کند به آنچه که به تجهیزش یا به اجیر گرفتن برای حج یا نماز برایش یا مانند اینها تعلق دارد؛ یا فکّیه است که به فکّ ملکی تعلق دارد مانند وصیت کردن به آزاد نمودن.» پس به طور کلی می‌توان وصیت فقهی را مربوط به احوال شخصیه وصیت کننده و پیگیریِ آن، دانست.

وصیت به معنای سفارش، پند و اندرز نیز به کار رفته است. راغب اصفهانی در مفردات اینطور آورده: «وصیت سفارش کردن بر دیگری همراه با پند و موعظه، جهت فرمان بردن و عمل نمودن است.»

سابقه تاریخی

قرآن کتاب مقدس مسلمانان بارها از واژه وصیت در امر استفاده کرده است. مانند: «وَوَصَّینَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیهِ حُسْنًا: ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.»

وصیت قبل از اسلام نیز واقع شده است: ابراهیم و یعقوب فرزندان خود را وصیت کرده‌اند: «وَوَصَّی بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیعْقُوبُ یا بَنِی إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَی لَکُمُ الدِّینَ فَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ: و ابراهیم و یعقوب فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند: «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است؛ و شما، جز به تسلیم در برابر فرمان خدا از دنیا نروید.»

همچنین طبق نقل تورات، در وصیت داود به سلیمان این طور آمده: «وقت وفات داود پادشا ه نزدیک می‌شد، پس به پسرش سلیمان اینطور وصیت کرد: چیزی از عمرم باقی نمانده است. تو قوی وشجاع باش و همواره از فرمانهای خداوند، خدایت پیروی کن...»

در انجیل نیز پولس اینطور وصیت می‌کند: «پولُس رسول ... این نامه را که حیثیت وصیت‌نامه دارد به همکار و معاون جوان خود تیموتاوس می‌نویسد. پولُس نصیحت می‌کند که هیچگاه با چیزی که دروغ است سازش نکند و با وجود مشکلات، صرف حقیقت را موعظه نماید...»

و یا از داریوش اول که زرتشتی مذهب بوده، وصیتی به شکل سنگ نوشته ثبت شده: «اهورامزدا این کشور را از لشکر دشمن، از خشکسالی و از دروغ پاس دارد.»

وصیت محمد پیامبر اسلام

آیت الله مظاهری در مطلبی با عنوان «بزرگترین وصیت پیامبر» اینطور می‌آورد: «آن حضرت در آخرین روزهای حیات مبارک خویش برای بیان همین روایت شریف به مسجد آمدند و به اندازه‌ای حال ایشان بد بود که نمی‌توانستند راه بروند، لذا زیر بغل‌هایشان را گرفته بودند و کشان کشان به مسجد آمدند. چون قادر به ایستاده نماز خواندن نبودند، نماز را نشسته خواندند. بعد از نماز روی پله اول منبر نشستند و روایت ثقلین را خواندند: إِنِّی قَدْ تَرَکْتُ فِیکُمْ أَمْرَیْنِ لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِی مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی اهل‌بیتی فَإِنَّ اللَّطِیفَ الْخَبِیرَ قَدْ عَهِدَ إِلَیَّ أَنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ کَهَاتَیْنِ ـ وَ جَمَعَ بَیْنَ مُسَبِّحَتَیْهِ ـ وَ لَا أَقُولُ کَهَاتَیْنِ ـ وَ جَمَعَ بَیْنَ الْمُسَبِّحَةِ وَ الْوُسْطَی ـ فَتَسْبِقَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی فَتَمَسَّکُوا بِهِمَا لَا تَزِلُّوا وَ لَا تَضِلُّوا وَ لَا تَقَدَّمُوهُمْ فَتَضِلُّوا: من همانا دو چیز در میان شما می‌گذارم که پس از من هرگز گمراه نشوید، مادامی که به آن دو چنگ زنید: کتاب خدا، و عترتم که اهل‌بیت و خاندان من‌اند؛ زیرا خدای لطیف و آگاه به من سفارش کرده که آن دو از هم جدا نشوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند، مانند این دو انگشت (که با هم برابرند) ـ و دو انگشت سبابه خود را به هم چسباند ـ و نمی‌گویم مانند این دو انگشت ـ و انگشت سبابه و وسطی را به هم چسباند ـ تا یکی بر دیگری پیش باشد و جلو افتد. پس به هر دوی این‌ها چنگ زنید تا نلغزید و گمراه نشوید، و بر ایشان جلو نیفتید که گمراه می‌شوید.»

مناوی در فیض القدیر پیرامون این می‌نویسد: «ووصّی اُمّته بحسن معاملتهما وإیثار حقّهما علی أنفسهما والإستمساک بهما فی الدین: [پیامبر اسلام] به امت خود سفارش و وصیت کرد به خوش رفتاری [با قرآن و عترت]، مقدم نمودن حق آن دو بر خود، و گرفتن دین از آن دو»

همین‌طور شیخ صدوق در کتاب المواعظ، کلمات سودمندی را با عنوان «وصایا رسول‌الله لأمیرالمؤمنین علیهما السلام» روایت می‌کند. یا مصحف فاطمه علیها السلام که طبق روایت کلینی از امام صادق علیه السلام: «... فإنّ فیه وصیّة فاطمة علیها السّلام: وصیّت فاطمه علیها السّلام در آن است.»

منابع

• وصایای الهی، محمدمهدی محب الرحمان، نشریه حریم امام، شماره۱۱۹

پانویس

ویکی‌پدیای انگلیسی