راه‌آهن سراسری ایران

راه‌آهن ایران در سال ۱۹۳۸ میلادی

پل ورسک در مسیر راه‌آهن سراسری ایران ساخته شرکت مهندسی دانمارکی «کمپساکس» که توسط مهندسان آلمانی و اتریشی ساخته شده‌است. این پل نقش مهمی در اشغال ایران توسط متفقین داشت و چرچیل آن را پل پیروزی نامید.

راه‌آهن سراسری ایران نام راه‌آهنی است که در دوران رضاشاه ساخته شد و تهران را از طریق بندر شاه (بندرترکمن امروزی) به دریای خزر و از طریق بندر شاهپور (بندر امام خمینی امروزی) به خلیج فارس متصل می‌کند. در دوران محمدرضاشاه این راه‌آهن گسترش پیدا کرد و تهران را به سمنان، مشهد، قزوین، زنجان، تبریز، اصفهان، یزد و کرمان نیز متصل ساخت.

خط‌آهن بر اساس لایحه‌ای که در اسفند ۱۳۰۵ به پیشنهاد نخست‌وزیر وقت در مجلس تصویب گردید ساخته شد. پیش از ساخت این خط، ۲۳۰ کیلومتر خط‌آهن در دوران قاجار در ایران ساخته شده بود.

لایحهٔ راه‌آهن سراسری ایران

رضاشاه در بازدید از عملیات ساخته شدن راه‌آهن ایران.

روز چهارم اسفند ۱۳۰۵ خورشیدی لایحهٔ تأسیس راه‌آهن سراسری ایران به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید. در ۲۳ مهرماه ۱۳۰۶ اولین کلنگ ساختمان راه‌آهن سراسری در تهران محل کنونی ایستگاه تهران برزمین زده شد و از همان وقت رسماً ساختمان راه‌آهن از سه نقطهٔ جنوب و مرکز و شمال توسط کشور آلمان آغاز شد؛ که بعدها در زمان جنگ جهانی دوم توسط متفقین، سلاح برای روسیه ارسال می‌کرد.

تأمین مالی

تأمین مالی ساخت پروژه یکی از دغدغه‌های همیشگی ایرانیان بود. پیش از رضاشاه، به پیشنهاد صنیع‌الدوله رئیس مجلس با وضع مالیات بر روی اقلامی همچون چای، شکر و نمک این مشکل حل شد.

عملیات ساخت و شرکت‌های سازنده

نخستین شرکتی که در امر نقشه‌برداری و ساختمان راه‌آهن سراسری نماینده‌اش را به ایران فرستاد کمپانی ساختمانی یولن آمریکایی بود. |برای اینکه این امر با سرمایهٔ داخلی انجام یابد و از طرفی تحمل هزینهٔ آن برای ملت ایران طاقت‌فرسا نباشد، پیش از آغاز به ساختمان راه‌آهن دولت وقت قانون انحصار قند و شکر و چای را وضع و در نهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسانید. به موجب این قانون مقرر گردید از هر سه کیلو قند و شکر دو ریال، و از هر سه کیلو چای شش ریال مالیات اخذ و درآمد حاصله از آن صرف هزینهٔ ساختمان راه‌آهن سراسری گردد.

در آوریل ۱۹۳۳ ایران قراردادی را با شرکت دانمارکی کمپساکس به امضا رساند. کمپساکس در آن زمان مشغول ساخت‌وساز راه‌آهن در ترکیه بود و رضاشاه توصیهٔ ترکیه در مورد این شرکت را قبول کرد. از طرفی آوردن یک شرکت از یک کشور کوچک هیچ‌گونه خطر سیاسی برای استقلال ایران نداشت. کمپساکس برای اجرای بخش‌های این قرارداد، با ۴۳ شرکت پیمانکاری مختلف از اروپا، ایالات متحدهٔ آمریکا و ایران قرارداد بست. مهندسان کمپساکس عملیات در هر کدام از بخش‌ها را نظارت می‌کردند و عملیات را از دفتر مرکزی تهران هماهنگ می‌کردند. طبق قرارداد لازم بود کمپساکس خط را تا ماه مهٔ ۱۹۳۹ تکمیل کند. کمپساکس پروژه را زیر بودجه و پیش از موعد مقرر در قرارداد به اتمام رساند و بنابراین این خط آهن در ۲۶ اوت ۱۹۳۸ افتتاح شد.

افتتاح

راه‌آهن سراسری در ۲۷ مرداد ماه ۱۳۱۷ به پایان رسیده و دو خط شمال و جنوب در ایستگاه راه‌آهن سمیه به یکدیگر متصل و در روز سوم شهریورماه ۱۳۱۷ این خط با تشریفات خاصی رسماً افتتاح و بهره‌برداری آن آغاز شد. نخستین خط راه‌آهن نوین ایران در دوران رضا شاه پهلوی از شاهی (قائم شهر کنونی) تا بندر شاه (بندر ترکمن امروزی) در سال ۱۳۰۸ حرکت کرد.

ایستگاه‌ها در زمان تأسیس

• ایستگاه راه‌آهن بندر شاهپور
• ایستگاه راه‌آهن اهواز
• ایستگاه راه‌آهن اندیمشک
• ایستگاه راه‌آهن دورود
• ایستگاه راه‌آهن فوزیه (فرعی)
• ایستگاه راه‌آهن اراک
• ایستگاه راه‌آهن قم
• ایستگاه راه‌آهن تهران
• ایستگاه راه‌آهن گرمسار
• ایستگاه راه‌آهن ساری
• ایستگاه راه‌آهن بندر شاه

جستارهای وابسته

• راه‌آهن ایران
• راه‌آهن مازندران
• ل. فون رابسوویچ

منابع

• Kauffeldt, Jonas (26 May 2006). Danes, Orientalism and the Modern Middle East: Perspectives from the Nordic Periphery (Ph.D.). Florida State University. Docket Electronic Theses, Treatises and Dissertations. Paper 3293. Archived from the original (PDF) on 15 December 2014. Retrieved 14 December 2014.