معمر قذافی
معمر قذافی در اجلاس سران آفریقا
|
|
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | مُعَمَّر ابومنیار قَذّافی |
| معروف به | معمر قذافی |
| زادروز | ۷ ژوئن ۱۹۴۲ |
| زادگاه | لیبی سرت |
| تاریخ مرگ | ۲۸ مهر ۱۳۹۰ |
| محل مرگ | سرت |
| همسر | فتحیه نوری صفیه فرکاش |
| فرزندان | محمد سیف‌الاسلام الساعدی هانیبال المعتصم‌بالله خمیس عایشه هناء سیف‌العرب میلاد |
| دین | اسلام اهل سنت |
| اطلاعات سیاسی | |
| سمت | رهبر انقلاب لیبی (از ۱۹۶۹ تا ۲۰۱۱) |
| پست‌های پیشین | نخست وزیر لیبی (از ۱۹۷۰ تا ۱۹۷۲) |
| کارها | رهبری انقلاب لیبی |
| پیش از | نامشخص |
| پس از | محمد ادریس سنوسی |
| وبگاه رسمی | وبگاه رسمی |
| مدرک تحصیلی | مستشار نظامی |
| امضا |  |
| خدمات نظامی | |
| جای خدمت | .svg){kind=small} پادشاهی لیبی ۶۹-۱۹۶۱.svg){kind=small} جمهوری عربی لیبی ۷۷-۱۹۶۹.svg){kind=small} جماهیری عربی سوسیالیستی خلق بزرگ لیبی ۲۰۱۱-۱۹۷۷ |
| یگان | ارتش لیبی |
| دوره خدمت | ۱۹۶۱ تا ۲۰۱۱ |
| درجه | سرهنگ (به عربی: عقید) |
| مسئولیت‌ها | فرمانده کل قوا فرمانده نیروهای مسلح |
| نبردها | جنگ لیبی  مصرجنگ لیبی  چادجنگ  اوگاندا  تانزانیاجنگ لیبی  اسرائیل (جنگ یوم کیپور)جنگ قذافی مخالفان (جنگ داخلی لیبی) |
| جایزه‌ها | مدال انقلاب ۱۹۶۹ |
معمر محمد ابومنیار[۱] معروف به سرهنگ مُعَمَّر محمد قَذّافی (۷ ژوئن ۱۹۴۲-۲۰ اکتبر ۲۰۱۱[۲])، سیاست‌مدارِ انقلابی و رئیس شورای فرماندهی انقلاب لیبی از سال ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۷ و سپس برادر رهبر جماهیری عربی لیبی از ۱۹۷۷ تا ۲۰۱۱ بود. وی در اول سپتامبر سال ۱۹۶۹ میلادی با کودتایی آرام حکومت محمّد ادریس سنوسی، پادشاه وقت لیبی را سرنگون ساخت.[۳] وی پس از کودتا، سیستم حکومتی لیبی را بر اساس ترکیبی از سوسیالیسم و اسلام طراحی کرده و تا سال ۱۹۷۷ رئیس کشور لیبی بود.[۴] او در سال ۱۹۷۷ از منصب رسمی ریاست شورای فرماندهی انقلاب لیبی کناره‌گیری کرد و مدعی شد که فقط یک نماد ملی خواهد بود.[۵][۶] او به عنوان یکی از عمده‌ترین حامیان تشکیل ایالات متحده آفریقا از ۲ فوریه ۲۰۰۹ تا ۳۱ زانویه ۲۰۱۰ رئیس اتحادیه آفریقا بود.
حکومتِ طولانی مدتِ سرهنگ قذافی از کودتای ۱۹۶۹ میلادی تا سرنگونی در نتیجهٔ جنگ داخلی در سال ۲۰۱۱، یکی از طولانی‌ترین دوره‌های زمامداری در طولِ تاریخ بود.[۷] در طی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی، لیبی تحت رهبری قذافی، از سوی غربی‌ها، یک کشور حاشیه‌ای به حساب می‌آمد،[۸][۹] که ستم ناشی از اختلافات داخلی، تروریسم، قتل و غارت توسط رهبران را نشان میداد، که در این اثنا قذافی مبادرت به اندوختن چندین میلیارد دلار ثروت برای خودش و خانواده‌اش کرد.[۱۰] قذافی بر پایهٔ فلسفهٔ سیاسی و ملی‌گرایانه‌ای که در کتاب سبز تشریح کرده‌بود، در سال ۱۹۷۷ میلادی نام جمهوری عربی لیبی را به «جماهیریه عربی سوسیالیستی خلق عظیم لیبی»[پ ۱] تغییر داد. وی در سال ۱۹۷۹ میلادی لقب نخست‌وزیر را کنار گذاشت و از آن پس «برادرْ رهبر» و یا «راهنمای انقلاب سوسیالیستی لیبی» نامیده‌شد.[۱۱][۱۲] قذافی از حامیان شرکت آُپیک بود که تور پان‌آفریکان برای ایالات متحده آفریقا را رهبری کرد.[۱۳] پس از بمباران لیبی در سال ۱۹۸۶ میلادی و تحریم‌های اقتصادی بر ضدّ این کشور از سوی سازمان ملل، تغییراتی در رفتار لیبی صورت گرفت. این تغییرات عبارتند از: برقراری روابط اقتصادی و همکاری‌های امنیتی نزدیک با غرب، همکاری و شرکت در بررسی پرونده حمایت لیبی از تروریسم؛ پرداخت غرامت به بازماندگان حوادث تروریستی منتسب لیبی؛ کنار نهادن برنامه دستیابی به سلاح هسته‌ای. در ۱۹ دسامبر ۲۰۰۳ و تنها ۶ روز پس از دستگیری صدام حسین، قذافی اعلام کرد که برنامهٔ تولید سلاح‌های کشتار جمعی خود را متوقف کرده و از بازرسی‌های بین‌المللی برای اطمینان از این موضوع استقبال می‌کند.[۱۴] مجموعه این تغییر رفتارها منجر به برداشته شدن تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه لیبی در سال ۲۰۰۳ میلادی شد. معمر قذافی در فوریه ۲۰۰۹ میلادی به عنوان رئیس دوره‌ای اتحادیه آفریقا انتخاب شد.[۱۵]
در فوریه ۲۰۱۱ میلادی گروهی از معترضان سیاسی که از مخالفان و معترضان جدید تونس و مصر و دیگر بخش‌های جهان عرب الهام گرفته بودند بر ضد دولت قذافی در لیبی به‌پا خواستند و این موضوع به‌سرعت به یک شورش عمومی مبدل شد و مخالفان در شهر بنغازی شورای انتقالی را تأسیس کردند. این امر لیبی را به ورطه جنگ شهری مابین نیروهای دولت و نیروهای مخالف با همکاری ناتو کشاند. سازمان ملل با تصویب قطعنامهٔ شماره ۱۹۷۳ با هدف حمایت از غیرنظامیان، خواستار ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی شد. دارایی‌های قذافی و خانواده‌اش بسته شده و دادگاه جنایات جنگی حکم بازداشت او و پسرش سیف‌الاسلام به همراه برادرخوانده‌اش عبدالله السنوسی را صادر نمود و از طریق اینترپل آنان را تحت تعقیب قرار داد.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹] در ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۱ شورای انتقالی کرسی لیبی در سازمان ملل را تصاحب کرد.[۲۰] قذافی عهد کرد که در برابر شورشیان و نیروهای خارجی مقاومت کند تا به گفتهٔ خودش در راه وطن شهید شود.[۲۱][۲۲]
در روز ۲۸ مهر ۱۳۹۰، قذافی درحالی که از ناحیه دو پا زخمی شده بود تسلیم نیروهای انقلابی شد و پس از چند ساعت درگذشت. شورای انتقالی می‌گوید او پس از دستگیری در تبادل آتش کشته شده‌است در حالی که برخی این نظریه را مطرح می‌کنند که او توسط انقلابیون اعدام شده‌است. کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، خواستار انجام تحقیقات جامع در این زمینه شد.[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]
زندگی‌نامه[ویرایش]
تولد و دوران جوانی[ویرایش]
معمر محمد عبد السلام آبو منیار القذافی در ۷ ژوئن سال ۱۹۴۲ میلادی، در روستایی به نام جهنم[۲۷] در نزدیکی شعیب الکراعیه در حوالی سرت به دنیا آمد.[۲۸][۲۹] خانواده او به یک قبیلهٔ کوچک عرب‌ها به‌نام قذاذفه تعلق داشت که از طریق چوپانی در بیابان هون امرار معاش می‌کردند. او هنگامی که پسربچه‌ای بیش نبود به مدرسه ابتدایی اسلامی رفت. در آن هنگام حوادث عمده‌ای در جهان عرب در حال رخ دادن بود. شکست عرب‌ها از اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی و به‌قدرت رسیدن جمال عبدالناصر در مصر به سال ۱۹۵۲ میلادی، عمیقاً او را تحت تأثیر قرار داد. او تحصیلات دورهٔ متوسطه را زیر نظر یک معلم خصوصی در مصراته به اتمام رساند. در لیبی مانند دیگر کشورهای عربی، اجازه تحصیل در رشته‌های علوم نظامی و ورود به ارتش و کسب یک شغل نظامی، بعد از استقلال فراهم شد.[نیازمند منبع] حرفه نظامی امکان تحصیل در مقاطع بالاتر را فراهم می‌ساخت و رفاه اقتصادی و اجتماعی به همراه داشت و برای بسیاری تنها راه رسیدن به فعالیت‌های سیاسی بود. برای قذافی و بسیاری از افسران تحت فرمانش که توسط گروه ناصر تحت عنوان ملی‌گرایی عربی و همچنین انزجار و دشمنی با اسرائیل تحریک و تشجیع می‌شدند حرفه نظامی برای آنها حرفه انقلابی بود. قذافی در سال ۱۹۶۱ میلادی وارد دانشکده افسری بنغازی و به همراه همدوره‌ای‌هایش در سال ۶۶–۱۹۶۵ میلادی به عنوان مستشار نظامی فارغ‌التحصیل شد. قذافی در همین زمان به نهضت افسران آزاد پیوست. ناامیدی و شرمساری از جانب آن دسته از افسران لیبی که در زمان شکست ارتش عرب‌ها در سه جبهه در سال ۱۹۶۷ میلادی حضور داشتند کاملاً احساس می‌شد. اولین جرقه‌ها برای براندازی نظام سلطنتی لیبی در این زمان در ذهن قذافی جوان شکل گرفت. او مطالعات و تحصیلات بیشتر را در اروپا ادامه داد. بیشترین بخش شایعات دربارهٔ قذافی مربوط به این دوره‌است او به مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست[پ ۲] نرفت[۳۰] بلکه آموزش‌های نظامی را در دانشکده افسری هلنیک[پ ۳] در شهر آتن یونان[۳۱] و برخی از مناطق بریتانیا گذراند.[۳۲]
همسران[ویرایش]
معمر قذافی در ابتدا با فتحیه نوری خالد که دختر رئیس پلیس دوران پادشاهی لیبی بود، ازدواج کرد. فتحیه نوری خالد از خانواده‌ای اصیل بود، که پس از مهاجرتش از ترکیه، در طرابلس سکنی گزیده بود. مراسم ازدواج قذافی با فتحیه نوری خالد در سال ۱۹۷۰ با حضور جمال عبدالناصر برگزار شد.[۳۳] حاصل این ازدواج که تنها شش ماه دوام آورد، محمد، پسر بزرگ قذافی بود.[۳۴] قذافی بعد از جدایی از فتحیه با صفیه فرکاش ازدواج کرد، هنگامی که قذافی برای انجام یک عمل جرّاحی در یکی از بیمارستان‌های لیبی بستری بود، با صفیه که پرستار آن بیمارستان بود آشنا شد و این آشنایی منجر به ازدواج شد. سایر فرزندان قذافی حاصل این ازدواج هستند.
فرزندان[ویرایش]
قذافی از دو همسر خود یعنی فتحیه نوری و صفیه فرکاش، مجموعاً هشت فرزند داشت.
- محمد پسر بزرگ او که فرزند همسر اول اوست در زمان زمامداری پدرش، مدیر کمیتهٔ المپیک لیبی بود که این کمیته مالک بیش از ۴۰٪ سهام شرکت‌های نوشیدنی در لیبی بود. او همچنین صاحب امتیاز شرکت کوکاکولا و مدیر شرکت ارتباطات زمینی و بی‌سیم لیبی و شرکت‌های زیرمجموعه بود.
- سیف الاسلام قذافی که مشهورترین فرزند قذافی می‌باشد نتیجه ازدواج او و صفیه فرکاش است. به سیف الاسلام که دارای مدرک دکترای اقتصاد از لندن است، همواره به عنوان جانشین پدر نگاه می‌شد. او در سال ۲۰۰۹ میلادی، عبدالباسط مقرحی، متهم اصلی حادثه لاکربی را که اسکاتلند او را به دلیل بیماری سرطان آزاد کرده بود، در بازگشت به لیبی همراهی کرد. سیف الاسلام که مدیر سازمان جهانی خیریه قذافی بود. او پس از ناآرامی‌ها در لیبی، بارها در تلویزیون لیبی حاضر شده و به ملت دربارهٔ احتمال وقوع جنگهای داخلی هشدار داده بود. در ابتدا لویس اوکامبو رئیس دادگاه بین‌المللی پس از ورود مخالفان به طرابلس خبر دستگیری سیف‌الاسلام را تأیید کرد ولی بعدها اعلام شد که هیچ تأیید رسمی در اینباره از سوی مخالفان قذافی دریافت نکرده‌است.[۳۵] سیف‌الاسلام نیز با ظاهر شدن در خیابان‌های طرابلس خبر دستگیری خود را تکذیب نمود و از خبرنگاران رسانه‌های گروهی خواست به همراه او به مناطقی که مخالفان ادعای سیطره بر آن مناطق را دارند، سرکشی نمایند.[۳۶][۳۷][۳۸][۳۹] او پس از مرگ پدر، رهبری مبارزه با نیروهای شورای انتقالی را عهده‌دار گشته و با ارسال یک پیام صوتی زنده از شبکه تلویزیونی الرای، مخالفان را موش نامیده و تأکید کرد که مقاومت ادامه خواهد داشت.[۴۰] او مدتی پس از کشته شدن پدرش درحالی که می‌خواست به نیجر بگریزد توسط نیروهای انقلابی دستگیر شد.
- الساعدی پسر سوم قذافی‌است که سابقه سه فصل حضور در لیگ فوتبال ایتالیا و بازی در تیم‌های پروجا، اودینزه و سمپدریا را دارد. او سهامدار تیم یوونتوس ایتالیا بود و مدتی رئیس فدراسیون فوتبال لیبی بود. او که دارای مدرک مهندسی‌است مدتی نیز در نیروهای ویژه لیبی مشغول به خدمت بود.
- هانیبال پسر چهارم قذافی‌است. او و همسرش در سوئیس به دلیل بدرفتاری به نوکرشان دستگیر شدند که این موضوع باعث تیرگی روابط لیبی و سوئیس شد. دولت سوئیس پس از آنکه معمر قذافی آنها را تهدید به خارج کردن سرمایه‌گذاری‌های لیبی از آن کشور کرد، از پیگیری پرونده هانیبال صرف‌نظر کرد.
- المعتصم‌بالله پسر پنجم معمر و مشاور امنیت ملی لیبی بود. او در سال ۲۰۰۸ میلادی تقاضای بودجه‌ای ۱٫۲ میلیارد دلاری کرد تا بتواند یک واحد نظامی-امنیتی شبیه واحدی که برادر کوچکترش خمیس قذافی اداره می‌کرد، تأسیس نماید. او در جریان جنگ داخلی لیبی در شهر سرت کشته‌شد.[۴۱]
- خمیس پسر ششم معمر و فرمانده نیروهای ویژه، تیپ ۳۲، است. تیپ ۳۲ که تیپ خمیس نیز نامیده می‌شود در روسیه آموزش دیده و مسئولیت حمایت از نظام قذافی را دارا بود. او در سال ۲۰۱۱ کشته شد.[۴۲]
- عایشه تنها دختر قذافی‌است که معمولاً به امور خیریه می‌پرداخت و کمتر در مسائل داخلی دخالت می‌کرد. عایشه نقش بسیار مهمی در ترمیم چهره بین‌المللی لیبی در سال‌های گذشته داشت و از او و برادرش سیف‌الاسلام می‌توان به عنوان ویترین حکومت لیبی نام برد. عائشه در سال ۲۰۰۴ میلادی به عضویت تیم وکلای صدام حسین رئیس‌جمهور سابق عراق، درآمد.[۴۳]
- هناء دخترخوانده معمر قذافی‌است که در بمباران طرابلس از جانب آمریکا در سال ۱۹۸۶ میلادی کشته شد. قذافی اولین سخنرانی خود پس از شورش مخالفان را از ساختمانی که هناء در آن کشته شده بود، انجام داد.
- سیف‌العرب پسر کوچک قذافی‌است که شهرت کمتری از برادرانش دارد؛ گفته می‌شد که ساکن شهر مونیخ در آلمان بود. او در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱ بر اثر بمب‌باران یکی از منازل معمر قذافی از سوی جنگنده‌های ناتو کشته شد. تلویزیون رسمی لیبی اعلام کرد که بر اثر این هجوم هواپیماهای ناتو، سیف‌العرب به همراه ۳ نوه معمر قذافی کشته شدند.
- میلاد برادرزاده قذافی است که معمر او را به فرزندی پذیرفت.
مرگ[ویرایش]
معمر قذافی در تاریخ ۲۸ مهر۱۳۹۰ و پس از ماه‌ها درگیری و فرار از دست شورشیان و انقلابیون لیبی در شهر محل زادگاه خود سرت دستگیر شد و اندکی بعد بدست انقلابیون کشته شد.[۴۴] در آن روز با به کنترل درآوردن شهر سرت توسط نیروهای انقلابی لیبی، قذافی و چند تن از محافظان شخصی و فرمانده ارتشش را در حالی که در حال فرار از شهر بودند توسط نیروهای ناتو هدف قرار گرفتند و بعد در یک کانال فاضلاب پنهان شدند. بنا به گزارش‌ها قذافی پس از بیرون آمدن از «سوراخ»، در حالی که از سوی پا و کمر زخمی شده بود، خود را به نیروهای انقلابی تسلیم کرد. پس از آن در حالی که قذافی تکرار می‌کرد «چه شده؟ چه شده؟ چه خبر است، به من شلیک نکنید» انقلابیون او را سوار یک ماشین کردند تا به مصراته منتقل شود.[۴۵] فیلمی منتشر شده که نشان می‌دهد او هنگام دستگیری زنده بوده ولی بعداً با چاقو شکنجه و کشته شده‌است.[۲۶] قذافی در واپسین لحظات حیاتش دو هفت تیر، که رنگ یکی از آنها طلایی رنگ بود، یک رادیوی اف ام، و یک ساعت مچی داشت. او همچنین لباس نظامی بر تن کرده بود. او به هرحال به حرف خود عمل کرد و تا آخر، قبل از اسارت، جنگید.[۲۶][۴۶] بنا ادعای محمود جبریل، ماشین حامل قذافی در درگیری میان نیروهای وفادار به او و انقلابیون هدف گلوله قرار می‌گیرد و قذافی در این میان کشته می‌شود.[۴۵] البته به نقل دیگر منابع قذافی بر اثر اختلاف نیروهای انقلابی بر سر اینکه به کدام شهر برده شود توسط جوانی به نام سند الصادق العریبی که او را اسیر کرده بود به ضرب گلوله کشته شد.[۴۷] در پی مرگ قذافی شورای انتقالی لیبی بیان کرد که اندکی پس از آن به طور رسمی «آزاد شدن» سراسر لیبی را اعلام خواهد کرد.[۴۸]
دوران قدرت[ویرایش]
کودتای نظامی[ویرایش]
در اول سپتامبر سال ۱۹۶۹ میلادی، گروه اندکی از افسران سال سوم دانشکده افسری، موسوم به افسران آزاد، به پیروی از افسرانی که به رهبری جمال عبدالناصر و محمد نجیب در سال ۱۹۵۲ میلادی به حکومت پادشاهی مصر پایان داده بودند،[۳] به رهبری معمر قذافی، یک کودتای بدون خون‌ریزی را علیه شاه ادریس اول، هنگامی که برای درمان به ترکیه رفته بود ترتیب دادند. برادرزاده شاه ادریس یعنی سید حسن الرضا المهدی السانوسی به وسیلهٔ افسران نظامی شورشی عزل و در خانه حبس شد. آنان سلطنت را برانداخته و جمهوری عربی لیبی را پایه گذاشتند.[۴۹] یک نقشه عبارت بود از استفاده از سربازان مزدور برای احیای سلطنت که به وسیله دیوید استرلینگ، پایه‌گذار سرویس هوایی ویژه بریتانیا و از نزدیکان خانواده سلطنتی لیبی انجام شد نقشه دوگانه تعیین هیلتون به عنوان یک مرجع کنایه‌ای در زندان‌های لیبی بود همین امر باعث انتقال ۱۵۰ زندانی سیاسی از زندان طرابلس شد. سربازان خود را از این مناطق کاملاً کنار کشیده بودند. علی‌رغم اطمینان استرلینگ، نقشه در مرحله پایانی به وسیله سرویس اطلاعاتی بریتانیا انجام شد. چون دولت ایالات متحده احساس کرد که قذافی ضدمارکسیست است، مخالفتی نکرد.[۵۰][۵۱]
سرکوب سیاسی[ویرایش]
کمیته‌های شورشی قذافی کاملاً مشابه با سیستم‌های موجود در کشورهای کمونیستی بود. طبق گزارش ۱۰ تا ۲۰ درصد از مردم لیبی برای احیای این کمیته‌ها کار کردند که این یک نسبت از اطلاعات موجود در مورد صدام حسین در عراق یا کیم جونگ ایل در کره شمالی را نیز دربرمی‌گیرد. احیاء در دولت، کارخانجات و بخش تحصیلات رخ داد. اختلاف عقیده داشتن طبق ماده ۷۵ در سال ۱۹۷۳ میلادی ممنوع شد. قذافی اعلام کرد که هر کسی که حزب سیاسی تشکیل دهد اعدام می‌شود.[۵۲] شرکت کردن در مباحثات سیاسی با کشورهای بیگانه یک جنایت قابل مجازات محسوب شده و برای آن ۳ سال زندان در نظر گرفته می‌شد. قذافی آموزش زبان‌های خارجی را از برنامه مدارس حذف کرد. یکی از مخالفان قذافی در سال ۲۰۱۱ میلادی اوضاع را اینگونه شرح می‌دهد.
هیچ‌کدام از ما نمی‌توانیم فرانسوی یا انگلیسی حرف بزنیم. او ما را غافل و کور کرده‌است.[۵۳]
رژیم اغلب مردم را در ملأعام اعدام می‌کند و اعدام‌ها در کانال‌های تلویزیونی دولتی مرتباً تکرار می‌شوند.[۵۲][۵۴] طبق معیارهای مطبوعات آزاد، لیبی تحت فرماندهی قذافی سانسورکننده‌ترین کشور در خاورمیانه و شمال آفریقا است.[۵۵]
در اکتبر ۱۹۹۳ میلادی عناصری از ارتش لیبی قصد ترور او را داشتند که این سوء قصد نافرجام ماند. در ۱۴ ژوئیه ۱۹۹۶ میلادی یک مسابقه فوتبال در طرابلس که توسط فرزند قذافی ترتیب داده شده بود منجر به شورش‌های خونینی در اعتراض به قذافی شد. کنفرانس ملی مخالفان در لیبی، جبهه ملی مبارزه با استثمار لیبی و کمیته ملی لیبی در اروپا، معروف‌ترین گروه‌های مخالف قذافی هستند. در سال ۲۰۰۶ میلادی یک وبگاه که به شکلی فعال در پی براندازی قذافی بود راه‌اندازی شد. این وبگاه ۳۴۳ ترور سیاسی در لیبی را برشمرد. اتحادیه حقوق بشر لیبی، قذافی را به دلیل ناآرامی‌های بنغازی در سال ۲۰۰۶ میلادی، که منجر به کشته شدن ۳۰ لیبیایی و خارجی شده بود، مورد بازخواست قرار داد. فتحی الجحمی یکی از مخالفان برجسته قذافی بود که از سال ۲۰۰۲ میلادی تا زمان مرگش در سال ۲۰۰۹ میلادی در جهت دعوت به برقراری دموکراسی در لیبی زندانی شد. برای جلوگیری از انتقاد از اوضاع حقوق بشر در لیبی، دیده‌بان حقوق بشر برای انجام تحقیقات دربارهٔ مرگ این منتقد قذافی مشارکت داده نشد.[۵۶]
اقتصاد[ویرایش]
اقتصاد لیبی یک اقتصاد برنامه‌ریزی شده‌بود که از ایده‌های سوسیالیستی قذافی تبعیت می‌کرد. این اقتصاد بستگی به درآمد اولیه بخش نفت داشت که به شکل ویژه‌ای همه درآمدهای حاصل از صادرات و بیش از نیمی از تولید ناخالص ملی را شامل می‌شد. در آمدهای نفتی و جمعیت اندک لیبی، این کشور را به بیشترین درآمد سرانه در تولید ناخالص ملی در آفریقا مبدل کرده‌بود.[۵۷] لیبی رشد مطلوبی به میزان تقریبی ۱۰٫۶٪ رشد در تولید ناخالص ملی از سال ۲۰۰۰ میلادی تا سال ۲۰۱۰ میلادی به دست آورد.
خدمات عمومی[ویرایش]
تحصیلات در لیبی آزاد و رایگان بوده‌است، خدمات بهداشتی گسترده‌ای وجود داشته و مسکن و حمل و نقل به دلیل وجود یارانههای دولتی نیز ارزان بود.[۵۸]
طرح رود بزرگ دست‌ساز یک شبکه آب‌رسانی لوله‌ای‌است که روزانه شش میلیون و پانصد هزار متر مکعب آب آشامیدنی از بیابان صحاری و شن‌زارهای نوبیان برای شهرهای شمالی مانند طرابلس، بنغازی و سرت پمپاژ می‌کند. این پروژه متشکل از بیش از ۱۳۰۰ حلقه چاه با عمق بیش از ۵۰۰ متر بود. قذافی از آن به عنوان شگفتی هشتم جهان نام برده و آن را هدیه‌ای به جهان سوم می‌دانست.
معمر قذافی به پروژه تلسکوپ ملی لیبی بودجه‌ای معادل ۱۰ میلیون یورو اختصاص داد که این نشان‌دهنده علاقه او به ستاره‌شناسی است. تلسکوپ روباتیک لیبی دارای ۲ متر قطر عدسی و قابلیت کنترل از راه دور می‌باشد و توسط شرکت REOSC که یک بخش بصری متعلق به شرکت ساژِم (به انگلیسی: SAGEM) فرانسه‌است در منطقه‌ای بیابانی در نزدیکی کوفرا، در ارتفاع ۲۲۰۰ متر بالاتر از دریا ساخته‌شد. این تلسکوپ در یک محیط باز قرار داده شده‌است و به وسیله شبکه‌ای متشکل از چهار ایستگاه هواشناسی احاطه شده‌است. این ایستگاه‌ها که به فواصل ۱۰ کیلومتری از تلسکوپ قرار گرفته‌اند از آن در برابر آسیب عدسی ناشی از طوفان شن محافظت می‌کنند.
تمبرهای پستی و پول رایج[ویرایش]
شرکت‌های پست لیبی تمبرهای زیادی با موضوع قذافی منتشر کرده‌اند، که اولین آنها در جشن ششمین سالروز انقلاب سپتامبر، در سال ۱۹۷۵ میلادی منتشر شد.
ترورهای سیاسی در خارج از کشور[ویرایش]
قذافی دربارهٔ تبعیدها در سال ۱۹۸۲ میلادی گفت: این مردم لیبی هستند که مسئول از بین رفتن چنین تفاله‌ای هستند که تصویر لیبی را در خارج از کشور تغییر داده‌است.[۵۹] قذافی شبکه‌ای از دیپلمات‌ها را استخدام کرد و نیروهای تازه‌ای را برای ترور سیاسی صدها منتقد در گوشه و کنار جهان به کار گماشت. اداره عفو بین‌الملل حداقل ۲۵ ترور سیاسی را بین سال‌های ۱۹۸۰ میلادی تا ۱۹۸۷ میلادی گزارش کرد.[۵۲][۶۰] در سال ۱۹۸۰ میلادی یک مأمور لیبیایی تلاش کرد فیصل زغالای که یک دانشجوی تحصیل کرده در ایالت کلورادو بود، را ترور کند. گلوله شلیک شده بخشی از بینایی زغالای را گرفت.[۶۱] فرد دیگری نیز ربوده شده و در سال ۱۹۹۰ میلادی درست قبل از دریافت تبعیت آمریکایی اعدام شد. مأموران قذافی در بریتانیا، در جایی که لیبیایی‌های زیادی در تلاش برای دریافت پناهندگی بودند، بسیار فعال بودند. پس از آنکه سفارت لیبی برای سرکوب تظاهرات ضد قذافی، به سوی یک پلیس زن انگلیسی شلیک کرد و او را به قتل رساند و ده‌ها تن را مجروح کرد، انگلیس در آوریل ۱۹۸۴ میلادی روابط سیاسی خود را با لیبی قطع نمود.[۶۲] پس از آنکه دولت لیبی مسئولیت این رفتار را بعهده گرفت و به خانواده این زن پلیس یش از یکصد هزار دلار غرامت پرداخت کرد، انگلیس در سال ۱۹۹۹ میلادی روابط خود را با لیبی از سر گرفت.[۶۲] قذافی در سال ۱۹۸۴ میلادی اظهار داشت در صورت لزوم ترورها حتی در شهر مقدس مکه و هنگام ادای فرضیه حج انجام خواهد شد. در اوت همان سال یک توطئه لیبیایی در مکه کشف و خنثی شد.[۵۹] در سال ۲۰۰۴ میلادی، عاشور شمس یک روزنامه‌نگار لیبیایی-انگلیسی منتقد یک میلیون دلار از دولت لیبی انعام دریافت کرد.[۶۳]
در سال ۱۹۸۸ نیز در سقوط هواپیمای پان آم، موسوم به سانحه لاکربی، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا لیبی را مسئول این بمب‌گذاری معرفی کردند.[۶۴][۶۵] این مسئله موجب تحریم‌های بین‌المللی علیه لیبی شد. در رابطه با این بمب‌گذاری، عبدالباسط المقراحی تنها فردی بود که مورد مجازات قرار گرفت[۶۵] و سپس محکوم به حبس ابد شد.[۶۶][۶۷] اما او در ۴ اوت ۲۰۰۹ در دیداری که با وزیر دادگستری اسکاتلند، کنی مک‌آسکیل، هنگام بازدید از زندان گرینوک داشت؛ خواستار انتقال به لیبی شد.[۶۸][۶۹] او سپس بعد از مدتی به‌خاطر ابتلا به سرطان پروستات از زندان آزاد شد؛ که این حرکت موجب انتقاد شدید بریتانیا و آمریکا قرار گرفت. المقراحی با استقبال مردم لیبی به کشورش بازگشت و سیف‌الاسلام قذافی، فرزند معمر قذافی، آزادی او را یک پیروزی برای مردم کشورش دانست.[۶۶]
- در ۱۹۶۹، نیروی هوایی ویژه بریتانیا اس. آ. اس، پس از تقاضای خاندان پادشاهی لیبی برای یک نقشه ترور او برای بازگردانی سلطنت لیبی برنامه‌ریزی کردند.
- در ۱۹۸۱ رئیس جمهور فرانسه ژیسکاردستن برای یک نقشه ترور با همکاری مصر نقشه کشید. دولت او با دولت ریگان صحبت کرد ولی آمریکا از این اقدام حمایت نکرد و پس از پایان دوره او لغو شد.[۷۰]
- در ۱۹۸۶ آمریکا لیبی را بمباران کرد و خیمه خانواده قذافی در باب‌العزیزیه در جنوب طرابلس هم مورد حمله قرار گرفت. آمریکا گفت هدف کشتن خانواده او نبوده ولی سرهنگ الیور نورث نقشه‌ای طراحی کرد تا چون طعمه‌ای او را به خیمه‌اش بکشد. این نقشه خلاف قانون آمریکا بود و انجام نشد. او شب قبل از بمباران در تماسی تلفنی خبردار شد و آنجا را ترک کرد. منشأ تماس هنوز نامعلوم است.[۷۱]
- در ۱۹۹۳ بیش از ۲۰۰۰ سرباز لیبیایی تلاش کردند قذافی را بکشند.[۷۲] نیروی هوایی این کودتا را سرکوب کرد.
- در ۱۹۹۶ افراطیون اسلامی به قذافی در نزدیکی سرت حمله کردند.[۷۳] به نظر می‌رسد سازمان جاسوسی بریتانیا به ریاست رابین کوک در آن نقش داشته‌است. گرچه آنان این را رد کردند ولی مأمور سابق MI6 بعداً ادعا کرد ۱۰۰ هزار پوند برای ترور او سرمایه‌گذاری شده بوده‌است.[۷۴]
- در ۱۹۹۸ پیکارجویان اسلامی در نزدیکی شهر دیرنه به خودروی او آتش گشودند. یکی از محافظین آمازونی او جان خود را برای حفظ حیات او فدا کرد. آرنج او آسیب دید.[۷۵]
روحیات[ویرایش]
معمر قذافی از روی شواهد موجود می‌توان گفت نفخ و باد شکم بسیار شدیدی داشت؛ ولی نه خودش نگران آن بود و نه در نشان دادن این مشکل و عوارض آن به اطرافیان روی دربایستی داشت. جان سمیسون سردبیر بین‌المللی بی‌بی‌سی می‌گوید: «در یکی از مصاحبه‌هایی که من با او انجام دادم بعد از هر پرسش من سرش را بالا می‌انداخت و قاه قاه می‌خندید. در مصاحبه دیگری که ضبط آن حدود ۴۰ دقیقه طول کشید، او مرتب و با صدای بلند گوزی میداد. برایش خیلی عادی بود و تلاشی هم نمی‌کرد آن را پنهان کند.».[۷۶]
برنامه تسلیحات کشتار جمعی[ویرایش]
قذافی اقدامات و تلاش‌های خود را برای تولید سلاح‌های کشتارجمعی از سال ۱۹۷۲ میلادی آغاز کرد. از جمله این کوشش‌ها می‌توان به تلاش وی برای خرید بمب هسته‌ای از جمهوری خلق چین اشاره کرد.[۷۷] تا کنون چندین تن از گوشه و کنار جهان به دلیل همکاری با لیبی، برای دستیابی به سلاح‌های شیمیایی مورد پیگرد قانونی قرار گرفته‌اند. تایلند گزارش داد که چند تبعه تایلندی درساختن یک مخزن گازی شرکت کرده‌اند. آلمان نیز یک تاجر اهل آن کشور، به نام یورگن هیپن استایل که در برنامه‌های لیبی برای دستیابی به سلاح شیمیایی همکاری کرده‌است را به پنج سال حبس محکوم کرد.[۷۷][۷۸] بازرسان کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی در سال ۲۰۰۴ میلادی تأکید کردند که لیبی دارای ذخیره‌ای معادل با ۲۳ تن گاز خردل و بیش از ۱۳۰۰ تن مواد ترکیبی شیمیایی می‌باشد. چنین مقدار عظیمی از مواد شیمیایی انتظار می‌رفت که خیلی پرهزینه باشد.[۷۹] به دنبال سرنگونی صدام حسین به وسیله نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳ میلادی قذافی اعلام کرد که ملتش یک برنامه فعال برای سلاح‌های کشتار جمعی دارد اما می‌خواهد به بازرسان سازمان ملل اجازه دهد که به کشورش بیایند و آنها را مشاهده نمایند و از بین ببرند. رئیس جمهور وقت آمریکا، جرج بوش و دیگر حامیان جنگ عراق اعلام قذافی را به عنوان پیامد مستقیم جنگ عراق اعلام کردند. نخست وزیر ایتالیا سیلیو برلوسکونی که یکی از آن حامیان بود، ظهار داشت که قذافی به طور خصوصی با وی تماس گرفته و اجازه بازرسی را اعلام نموده‌است. بسیاری از کارشناسان سیاسی خارجی ادعا کردند که اعلام آمادگی قذافی برای پذیرش بازرسان فقط بمنظور بهبود بخشیدن روابط با غرب و برداشته شدن تحریم‌ها است. برای حمایت از این مطلب آنان به این حقیقت اشاره کردند که لیبی همیشه پیشنهادهای مشابه این‌چنینی را بیان کرده‌است.[۸۰][۸۱] بازرسان بین‌المللی چندین تُن از تسلیحات شیمیایی در لیبی را کشف کردند و همین‌طور از برنامه فعال تسلیحات هسته‌ای دیدن کردند. با ادامه یافتن فرایند از بین بردن این تسلیحات، لیبی همکاری خود را با رژیم‌های کنترلی بین‌المللی بهبود بخشید، تا جایی که در مارس سال ۲۰۰۶ میلادی فرانسه توانست توافق خود را برای توسعه برنامه انرژی هسته‌ای در لیبی اعلام کند. در ۱۵ می سال ۲۰۰۶ میلادی دولت ایالات متحده اعلام نمود که باید روابط کامل دیپلماتیک را با طرابلس برقرار کند زیرا قذافی اعلام کرده‌است که برنامه تسلیحات کشتارجمعی خود را کنار گذاشته‌است. دولت ایالات متحده همچنین افزود لیبی باید از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف شود.[۸۲]
تلاش برای اتحاد با دیگر کشورها[ویرایش]
در سال ۱۹۷۱ میلادی قذافی پیشنهاد کرد که با سودان متحد شود اما جعفر نمیری رئیس جمهور وقت سودان این پیشنهاد را رد کرد.[۸۳] با توجه به همسایگان لیبی، قذافی از ایده‌های پان عربی جمال عبدالناصر پیروی می‌کرد و با شور و شعف خواهان اتحاد تمام ملت‌های عربی در قالب یک ملت بود. او همچنین از اسلام گرایی حمایت می‌کرد و طرفدار اسلام بود. بعد از مرگ ناصر در ۲۸ سپتامبر ۱۹۷۰ میلادی قذافی تلاش کرد تا ردای رهبری ایدئولوژیک پان عرب‌ها را به تن کند. او مجمع جمهوری‌های عربی (لیبی، مصر و سوریه) را در سال ۱۹۷۲ میلادی تشکیل داد، با این امید که یک آیات عرب ایجاد کند، لیکن این سه کشور، یکی شدن را نپذیرفتند. در سال ۱۹۷۴ میلادی او یک توافق‌نامه با حبیب بورقیبه رئیس جمهور وقت تونس، بین دو کشور برای متحد شدن امضاء نمود، اما این اتحاد نیز در عمل با شکست مواجه شد و تفاوت‌های فراوانی که بین دو کشور وجود داشت مانع از ایجاد یک اتحاد قدرتمند گردید. در سال ۱۹۸۴ میلادی او معاهده وجده را با حسن دوم رئیس جمهور مراکش باهدف اتحاد دو کشور، امضاء کرد و بر اساس این اتحاد، در زمینه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مشارکت داشته باشند و مراکش به حمایت خود از جبهه ملی نجات لیبی پایان دهد، در مقابل لیبی نیز از جبهه پولیساریو حمایت نکند.[۸۴] در سال ۱۹۸۶ میلادی حسن دوم در شهر افران، با شیمون پرز نخست وزیر وقت اسرائیل دیدار کرد. این دیدارها از جانب دولت لیبی خیانت و پیمان‌شکنی تلقی شد و موجبات نقض معاهده را فراهم آورد.[۸۵]
ارتش اسلامی[ویرایش]
قذافی در سال ۱۹۷۲ میلادی نیرویی را موسوم به «ارتش اسلامی» تشکیل داد که به وسیلهٔ آن در جهت یکپارچه‌سازی و عربی کردن منطقه گام بردارد. اولویت فعالیت ارتش اسلامی، چاد و سودان بود. در استان دارفور که در غرب سودان واقع شده بود قذافی از تشکیل مجمع عربی حمایت کرد. این مجمع که زیر نظر جرارد پرونیر فعالیت می‌کرد، یک سازمان ستیزه‌جوی پان‌عرب بود که بر عربی بودن دارفور تأکید داشت.[۸۳] ارتش اسلامی اغلب متشکل از مهاجران کشورهای ساحلی فقیر بود،[۸۶] لیکن بر اساس یک منبع موثق، هزاران پاکستانی که با هویت‌های جعلی در شهرهای لیبی کار می‌کردند نیز عضو این ارتش بودند. به طور کلی می‌توان گفت اعضای این ارتش مهاجرانی بودند که بدون هیچ تفکری راجع به جنگ به لیبی رفته بودند. اینان آموزش‌های نظامی اندکی دیده و تعهد کمی به ارتش داشتند. یک روزنامه‌نگار فرانسوی دربارهٔ نیروهای این ارتش در چاد می‌گوید: آنها همه عرب، خارجی و یا آفریقایی-آمریکایی بودند که برخلاف تصورشان که گمان می‌کردند با آمدن به لیبی می‌توانند یک شغل اجتماعی بیابند،[۸۷] به استخدام نیروهای نظامی درآمده و می‌بایست در بیابان‌های ناشناخته به جنگ می‌پرداختند.[۸۶] در آغاز سال ۱۹۸۷ میلادی با حمله لیبی به چاد ارتش اسلامی نیروهای خود را در استان دارفور مستقر کرد. حملات متداوم در طول مرز باعث ایجاد تنازعات قومیتی در استان دارفور شد و این کشمکش‌ها باعث کشته شدن بیش از ۹۰۰۰ نفر در بازه زمانی ۱۹۸۵ میلادی تا ۱۹۸۹ میلادی شد.[۸۸] جنجویدها گروهی بوند که در سال ۲۰۰۰ میلادی متهم به نسل‌کشی شدند، در سال ۱۹۸۸ میلادی به رهبری برخی از سران سابق ارتش اسلامی تشکیل شد.[۸۹][۹۰]
ایالات متحده آفریقا[ویرایش]
در ۲۹ اوت سال ۲۰۰۸ میلادی، قذافی یک جشن عمومی در بنغازی با حضور ۲۰۰ حکمران و پادشاه آفریقایی ترتیب داد و در آنجا به خود لقب شاه شاهان آفریقا را داد که این در واقع بخشی از تلاش او برای تشویق حکام آفریقایی و دولت‌های متبوعشان برای پیروی از قذافی در قالب اتحادی بزرگ بود. دیدگاه‌های قذافی در اینباره و دربارهٔ یکسان‌سازی نظامی در آفریقا با واکنش دیگر دولت‌های آفریقایی مواجه شد.[۹۱] در اول فوریه ۲۰۰۹ میلادی یک جشن تاج‌گذاری در آدیس آبابا پایتخت اتیوپی در ۵۳مین سالگرد تأسیس اتحادیه آفریقا برگزار شد و در آن مراسم قذافی به عنوان رئیس این اتحادیه انتخاب شد.[۹۲] قذافی در آن مراسم به رهبران آفریقایی گفت: من به تلاش خود برای رسیدن به ریاست ایالات متحده آفریقا ادامه خواهم داد.[۹۳] گردهمایی او برای حاکمان آفریقا که بنا بود در ژانویه ۲۰۰۹ میلادی برگزار شود، از جانب مهمانان اوگاندایی لغو شد؛ زیرا دعوت از رهبران محلی و بحث دربارهٔ امور سیاسی داخلی، برخلاف قوانین اوگاندا بود و بنا به گفته جیمز ماگوم، سخنگوی وزارت امور خارجه اوگاندا، این رفتارها می‌تواند به بی‌ثباتی کشور متبوعش منجر شود.[۹۴]
جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی[ویرایش]
در اوایل سال ۱۹۶۹ میلادی قذافی یک رشته عملیات نظامی را برابر کشور همسایه چاد تأمین مالی کرد. او همچنین گاهی منازعات منطقه‌ای با چاد در منطقه اوزو که از سال ۱۹۷۳ میلادی تحت اشغال لیبی بود، ایجاد می‌کرد. در سال ۱۹۸۷ میلادی منازعات بین لیبی و چاد و همچنین اشغال اوزو از جانب لیبی پایان یافت و بین دو کشور آتش‌بس برقرار شد. پس از بیانیه دیوان بین‌المللی دادگستری در اینباره به تاریخ ۱۳ فوریه ۱۹۹۴ میلادی، لیبی در ژوئن همان سال به طور کامل از خاک چاد عقب‌نشینی کرد.[۹۵]
دولت چاد آن زمان به رهبری حسین حبری کمک‌های مالی فراوانی از آمریکا و فرانسه دریافت می‌کرد. این کمک‌ها منجر به پیروزی چاد در جنگ تویوتا به سال ۱۹۸۷ میلادی شد. بر پایه منابع دولت آمریکا لیبی در این جنگ بیش از ۱۰ درصد ارتش خود را از دست داد. بیش از ۷۵۰۰ نفر از ارتش لیبی کشته و ۱٫۵ بیلیون دلار به تجهیزات نظامی آن کشور خسارت وارد شد.[۹۶] که البته در مقابل چاد نیز ۱۰۰۰ نیروی ارتشی خود را از دست داد.[۹۷]
قذافی در سال ۱۹۷۷ میلادی ارتش خود را برای جنگ با مصر به مرزهای مشترک دو کشور گسیل داشت که مصر توانست نیروهای قذافی را به عقب براند.
در سال ۱۹۷۰ میلادی بعد از دستور قذافی مبنی بر اخراج ایتالیایی‌ها از لیبی، اتباع آن کشور ناچار به خروج از لیبی شدند. مرکز انقلاب جهانی قذافی (WRC) در نزدیکی بنغازی به مرکز آموزش گروه‌های رانده شده از سوی قذافی مبدل گشت. قذافی از چارلز تیلور دیکتاتور لیبریا حمایت کرد و آموزش‌های لازم را در اختیار او قرار داد. تیلور کسی بود که به دلیل ارتکاب جنایت‌های جنگی در سیرالئون، از سوی دادگاه ویژه سیرالئون به اتهام جنایت علیه بشریت تحت تعقیب بود. فودی سنکوح مؤسس جمهوری متحد انقلابی نیز توسط قذافی آموزش دیده بود.
پس از آنکه دادگاه بین‌المللی برای عمر البشیر رئیس‌جمهور سودان به اتهام نسل‌کشی در دارفور دستور دستگیری صادر کرد، قذافی به این حکم اعتراض کرد و اعلام کرد که ICC شکل جدیدی از تروریسم جهانی را نمایانده‌است. قذافی از اتحاد تازه تأسیس اتیوپی به نام منجیستوهایل مریم حمایت کرد. بعدها این اتحاد در تاریخ معاصر غیرقانونی شناخته شد. قذافی در سال ۲۰۰۱ میلادی در اعتراض به فیلیکس پاتاسه، در جمهوری آفریقای مرکزی مداخله نظامی کرد. پاتاسه قراردادی امضاء کرده بود که به موجب آن لبیی باید به مدت ۲۹ سال تمامی منابع طبیعی کشور متبوعش مانند اورانیوم، مس، الماس و نفت را مصادره می‌کرد.
ایران و 
عراق
پس از آغاز جنگ معمر قذافی، ۲۰ روز پس از آغاز رسمی تهاجم عراق علیه ایران در سپتامبر ۱۹۸۰، پیامی را برای حکام کشورهای عربی فرستاد. معمر قذافی در این پیام به طور آشکار از کشورهای عربی خواست تا به جای اینکه در کنار ایالات متحده آمریکا علیه «برادران مسلمان ایرانی» وارد جنگ شوند، در کنار ایران و علیه صدام باشند.
این پیام که برای پادشاه سعودی نیز فرستاده شده بود. در همان روز، عراق رابطه خود را با لیبی قطع کرد و صدام، رئیس جمهور سابق عراق علیه تصمیم لیبی موضع گرفت؛ در اکتبر۱۹۸۰ روزنامه رسمی دولت وقت عراق «الجمهوریه» این اقدام لیبی را مبنی بر همراهی با ایران «خائنانه» توصیف کرد. لیبی در زمان جنگ موشک‌های ساخت روسیه را در اختیار ایران قرار داد.[۹۸]
بعد از حملات دسامبر ۱۹۸۵ میلادی به فرودگاه‌های رم و وین که به کشته شدن ۱۹ نفر و زخمی شدن ۱۴۰ نفر انجامید، قذافی در سخنانی اعلام کرد که تا زمانی که کشورهای اروپایی از لیبیایی‌های مخالف قذافی حمایت کنند، لیبی به حمایت خود از ارتش سرخ و ارتش جمهوری‌خواه ایرلند ادامه خواهد داد.[۹۹] وزیر امورخارجه لیبی نیز در سخنانی آن حملات را عملی قهرمانانه خواند.[۱۰۰]
در آوریل ۱۹۸۶ میلادی مأموران لیبی کلوپ شبانه لابل در غرب برلین را بمب‌گذاری کردند و باعث کشته شدن ۳ نفر زخمی‌شدن ۲۲۹ نفر شدند. اطلاعات تکمیلی دربارهٔ این عملیات سال‌ها بعد در آرشیوهای استاسی به دست آمد. بعد از اتحاد دوباره آلمان در سال ۱۹۹۰ میلادی، مأموران لیبی که تجهیزات عملیات را از کاردار سفارت لیبی خواسته بودند تحت تعقیب گرفتند.[۱۰۱]
در اتریش جورج هایدر ده‌ها میلیون دلار از قذافی و صدام حسین دریافت کرد.[۱۰۲]
لیبی معاهدات نزدیکی با رژیم اسلوبودان میلوشویچ برقرار کرد. قذافی خود را در زمره صرب‌های ارتودکس در برابر مسلمانان بوسنی و آلبانیایی تبار کوزو قرار داد. حتی زمانی که میلوشویچ به پاکسازی قومی در مقیاسی بزرگ در قبال آلبانیایی‌ها محکوم شده بود، قذافی از او حمایت کرد.[۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵]
در اوت ۱۹۷۸ میلادی سید موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، و دو تن از همراهانش به لیبی سفر کرده تا ملاقاتی رسمی با دولت آن کشور داشته باشند. پس از آن مسافرت از موسی صدر و همراهانش اطلاعی در دست نیست. موسی صدر جنبش امل را که یک جنبش شیعی بود در لبنان پایه‌گذاری کرده بود. لیبی پیوسته مسئولیت سرنوشت موسی صدر را از خود ساقط کرده و گفته که وی و همراهانش لیبی را به مقصد ایتالیا ترک کرده‌اند. ناپدید شدن صدر به یک مشاجره دائمی بین لیبی و لبنان مبدل گشت.[۱۰۶] این در حالی است که در نوامبر ۲۰۱۱، احمد رمضان، یکی از نزدیکان سابق قذافی، در یک مصاحبه با یکی از شبکه‌های تلویزیونی واقع در دبی گفته‌است که سید موسی صدر بعد از ملاقات با معمر قذافی، به دستور قذافی کشته شده‌است.[۱۰۷] رباب الصدر در گفتگوی اختصاصی با شبکه تلویزیونی المیادین گفت: «مقامات لیبیایی در سال‌های اخیر مایل بودند به توافقی با ما دست پیدا کنند که ما آن را نمی‌پذیرفتیم. آنها پیشنهاد پرداخت پول در مقابل مختومه شدن پرونده ناپدید شدن امام موسی صدر را مطرح کردند. آنها بارها تماس گرفتند ولی ما پیشنهاد را رد کردیم، ما پول‌پرست نیستیم».[۱۰۸]
در ۱۱ ژوئن ۱۹۷۲ میلادی قذافی اعلام کرد آزادی فلسطین، آرزوی هر فرد عرب است. به‌همین منظور هر تبعه لیبی باید آموزش‌های نظامی کافی را ببیند تا بتواند برای مبارزه آماده باشد. او همچنین حمایت مالی از این حملات را تضمین کرد.[۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱] در سال ۱۹۷۳ میلادی با آغاز جنگ یوم کیپور، قذافی دو اسکادران جنگنده، یک تیپ زرهی و کمک‌های مالی را به مصر روانه کرد.
قذافی حامی اصلی رئیس‌جمهور اوگاندا، عیدی امین بود. عیدی امین به پاس قدردانی، زمانی که در لیبی بود، با دختر قذافی ازدواج کرد؛ اما دختر قذافی بعدها از او جدا شد. قذافی در حمایت از امین به تانزانیا لشکرکشی کرد. نزدیک به ۶۰۰ سرباز ارتش لیبی در دفاع از رژیم امین کشته شدند.[۱۱۲]
در سال ۱۹۷۶ میلادی پس از یک سری عملیات که توسط ارتش آزادی‌خواه ایرلند انجام شد، قذافی اعلام کرد: بمبی که در بریتانیا کار گذاشته شده‌بود و منجر به جریحه‌دار شدن روح بریتانیایی‌ها شد، بمب مردم لیبی بود. ما آن را برای انقلابیون ایرلندی فرستادیم تا بریتانیایی‌ها بهای کارهای قبلی خود را بپردازند.[۱۱۰]
پس از اعدام دو تن از مخالفان دولت در لیبی در آوریل ۱۹۸۴ میلادی، پناهندگان لیبیایی ساکن لندن به نشانه اعتراض تظاهرات کردند. دیپلمات‌های لیبی به ۱۱ نفر از معترضان تیراندازی کردند. این تیراندازی‌ها منجر به کشته شدن یک زن پلیس شد و بر اثر آن روابط لیبی و بریتانیا به درازای یک دهه تیره شد.[۱۱۳]
پس از حمله مخالفان به شهر سرت در سال ۱۹۹۶ میلادی، سرویس اطلاعاتی بریتانیا مدارکی ارائه کرد که قذافی را به کشتارجمعی متهم می‌ساخت. این موضوع توسط رابین فینلایسون کوک وزیرخارجه وقت بریتانیا تکذیب شد. بعدها وزارت امور خارجه بریتانیا اظهار داشت، هیچ‌گاه موضوع را تکذیب نکردیم و ما از توطئه‌ها علیه قذافی باخبر بودیم.
در سال ۱۹۸۱ میلادی قذافی دربارهٔ تروریسم رئیس‌جمهور آمریکا رونالد ریگان سخن گفت و در پاسخ، ریگان او را «سگ دیوانه» خاورمیانه نامید. در دسامبر همان سال وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا گذرنامه‌های مسافرت به لیبی را باطل کرد و در مارس ۱۹۸۲ میلادی واردات نفت لیبی را نیز تحریم کرد.
جنگ داخلی[ویرایش]
جنگ داخلی لیبی، در سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۱ میلادی)، به دنبال بالاگرفتن اعتراضات و راهپیمایی‌های خیابانی مخالفان و سپس شورش سراسری، علیه حکومت لیبی و رهبر آن، معمر قذافی با سرکوب شدید اعتراضات شکل گرفت.[۱۱۴][۱۱۵] این اعتراضات از ۲۳ دی ۱۳۸۹ (۱۳ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی)، در این کشور آغاز شد و از روز ۲۸ بهمن ۱۳۸۹ (۱۷ فوریه ۲۰۱۱ میلادی) به شکلی گسترده‌تر و به‌تدریج بصورت شورش سراسری درآمد که با برخوردهای خونین و خشونت‌آمیز حاکمیت با مردم معترض روبه‌رو شد و همه شهرهای لیبی را دربرگرفت؛ و به جنگهای شهری و بین شهری، میان مخالفین و هواداران حکومت منجر شد. نیروهای مخالف حکومت از جانب شرق به غرب شهرهای لیبی را تحت کنترل خود قرار دادند و در شهر شرقی بنغازی، دومین شهر بزرگ کشور، دولت موقت تشکیل دادند.[۱۱۶] شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای دارایی‌های قذافی و ده نفر از نزدیکان او را توقیف نموده و مسافرت آنان به سایر نقاط جهان را محدود ساخت. بر اساس این قطعنامه، اقدامات قذافی و نزدیکانش توسط دادگاه جنایات بین‌المللی پیگیری شد.[۱۱۷] در تاریخ ۲۷ ژوئن ۲۰۱۱ میلادی دستور بازداشت قذافی صادر شد.[۱۱۸] طرابلس ضمن رد این حکم، دادگاه بین‌المللی را آلت دست غرب خواند.[۱۱۹] در پیشروی‌های مخالفین بیشتر شهرهای شرق کشور و نیمی از شهرهای شمال غربی به کنترل آنها درآمد و تنها پایتخت لیبی (طرابلس) و چندین شهر دیگر در غرب کشور دردست نیروهای دولتی باقی‌ماند. در اوایل ماه مارس شهرهای شرق لیبی از جمله بنغازی و چندین شهر دیگر مورد هجوم موشکی نیروهای قذافی قرار گرفتند. در این زمان اعضای شورای امنیت برای ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی به توافق رسیدند.[۱۲۰] علی خامنه‌ای در این زمان با ارسال پیامی شفاهی قذافی را به مقاومت در برابر نیروهای غرب تشویق کرد.[۱۲۱] در این درگیری‌ها طی چندماه، چندین بار نیروهای دولتی بعضی شهرهای در دست مخالفین را تصرف کرده و مجدداً از آنها رانده شدند. در ۲۹ مرداد ۱۳۹۰ (۲۰ اوت ۲۰۱۱ میلادی) مخالفین توانستند همه شهرهای مذکور را در دست خود بگیرند.[۱۲۲] در ۳۱ مرداد (۲۲ اوت) مخالفین به طرابلس نفوذ کردند و وارد میدان سبز شدند. مخالفان در ۱ شهریور (۲۳ اوت) توانستند با گذر از باب‌العزیزیه به محل اقامت قذافی وارد شوند. علی‌رغم اینکه گزارش‌های قبلی حضور قذافی و خانواده‌اش در باب‌العزیزیة را تأیید می‌کرد، مخالفان اثری از آنها نیافتند.[۱۲۳]
اتهام جنایت جنگی[ویرایش]
در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۰، لوئیس مورنو اکامپو، دادستان دادگاه جنایی بین‌المللی اعلام کرده‌است، شواهدی در دست دارد که ثابت می‌کند، نیروهای معمر قذافی از ابتدای جنگ داخلی لیبی (۲۰۱۱) در این کشور، علیه مردم لیبی جنایات گسترده‌ای را مرتکب شده‌اند. بر اساس گزارش دادگاه جنایی بین‌المللی، از دیگر جنایت‌های دولت قذافی آتش گشودن برروی مردمی‌است که در اعتراضات مسالمت‌آمیز شرکت کرده‌اند و «دستگیری، شکنجه، کشتار، تبعید، آزار جنسی و همچنین ویران‌سازی مساجد» است. با این حال قذافی این اتهامات را رد کرده‌است.[۱۲۴][۱۲۵][۱۲۶] در تاریخ ۱۶ می۲۰۱۱ نیز مورنو خبر از تحت تعقیب قرار گرفتن قذافی و دو تن از نزدیکانش (پسرش سیف الاسلام قذافی و برادر خوانده‌اش عبدالله السنوسی) را به جرم دستور حملهٔ «گسترده و سیستماتیک» به غیرنظامیان، داد.[۱۲۷] محمد القامودی، وزیر دادگستری لیبی، ضمن رد اتهامات دادگاه بین‌المللی، افزود: معمر قذافی و پسرش هیچ پست رسمی در لیبی نداشته و هیچ‌گونه ارتباطی با مسائل رخ داده در لیبی ندارند.[۱۲۸] رژیم قذافی ضمن رد اتهام جنایات جنگی،[۱۲۹] شورشیان را به آدم‌خواری متهم کرد.[۱۳۰] ناتو که خود به دلیل بمباران‌های غیرضروری با هدف از بین بردن زیرساخت‌های لیبی مورد انتقاد است، مخالفان قذافی را به وحشی‌گری و جنایت علیه بشریت متهم کرد.[۱۳۱]
واژه‌نامه[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ «دوستان قدیم و جدید لیبی». وبگاه. دویچه وله، ۲۶/۰۸/۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۲/۱۰/۲۰۱۱.
- ↑ بی‌بی‌سی فارسی. «سخنگوی شورای انتقالی لیبی: معمر قذافی در شهر سرت کشته شده‌است» (انگلیسی) (وبگاه). BBC persian، ۲۰۱۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ «عائلة القذافی فی وثائق ویکی‌لیکس» (عربی) (وبگاه). الجزیره، فوریه ۲۰۱۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ یک روزنامه الجزایری به نقل از محافظ شخصی معمر قذافی، دیکتاتور پیشین لیبی، تصاویر منتشر شده از جسد معمر قذافی را واقعی ندانست و مدعی شد این جسد متعلق به قذافی نبوده است. روزنامه النهار الجزایر در خبری با عنوان «کسی که تصویر جسدش در تلویزیون منتشر شد قذافی نبود» به نقل از جمیله محمودی، محافظ شخصی معمر قذافی، نوشت: فردی که هدف بمباران ناتو قرار گرفت یکی از جداشدگان از نظام وقت لیبی بود. پس از بمباران و قبل از اینکه مردم در محلی که در تصاویر نشان داده شده است تجمع کنند این فرد به محل مذکور منتقل شد و من اسنادی دارم که ثابت می‌کند تصاویر منتشر شده به معمر قذافی ارتباطی ندارد. محمودی دربارهٔ شرایط معمر قذافی در روزهای اخیر انقلاب لیبی گفت: او پس از سخنرانی 22 نوامبر 2011 به پیروزی خود ایمان داشت و می‌گفت می‌خواهم شهید شوم. وی افزود: من به شجاعت قذافی اعتقاد دارم و به همه گفته‌ام تصاویری که نشان داده شد تصاویر جسد قذافی نیست، اگر اینگونه بود پس جسدش کجاست؟. وی با اشاره به چهره‌هایی که از آنان با عنوان مزدور و اعضای القاعده در لیبی یاد کرد گفت: «معمر قذافی با این افراد قابل قیاس نیست. [Salak]. «National Geographic article about Libya» (انگلیسی) (وبگاه). National Geographic Adventure magazine، ۲۰۰۶. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در April 2005. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Libyan minister claims Gaddafi is powerless and the ceasefire is 'solid' - Telegraph
- ↑ Gaddafi: Libya dignity under attack - Africa - Al Jazeera English
- ↑ Charles Féraud, "Annales Tripolitaines" , the Arabic version named "Al Hawliyat Al Libiya" , translated to Arabic by Mohammed Abdel Karim El Wafi, Dar el Ferjani, Tripoli, Libya, vol. 3, p.797.
- ↑ [Blundy] و Andrew Lycett,Martin Sicker. «Qaddafi and the Libyan Revolution; The Making of a Pariah State: The Adventurist Policies of Muammar Qaddafi» (انگلیسی) (وبگاه). the Council on Foreign Relations, Inc، پاییز ۱۹۸۷/۸۸. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Paul Keller. «Libya's two decades as pariah state» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، ژانویه ۲۰۰۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «Gaddafi's Dutch millions» (انگلیسی) (وبگاه). Radio Netherlands Worldwide، فوریه ۲۰۱۱. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۴ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Daniel Don Nanjira. Foreign Policy and Diplomacy: From Antiquity to the 21st Century. ABC-CLIO، ۲۰۱۰. p. ۲۷۹. ISBN 0-313-37982-3.
- ↑ Gene A. Cretz. «Background Note: Libya» (انگلیسی) (وبگاه). U.S. Department of State، نوامبر ۲۰۱۰. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «Gaddafi: Africa's 'king of kings'» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Crail، Peter. «Chronology of Libya's Disarmament and Relations with the United States» (انگلیسی). Arms Control Association. بازبینی‌شده در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۲.
- ↑ سرهنگ قذافی رهبر اتحادیه آفریقا شد (بی‌بی‌سی فارسی)
- ↑ «The Prosecutor v. Muammar Mohammed Abu Minyar Gaddafi, Saif Al-Islam Gaddafi and Abdullah Al-Senussi». دادگاه جنایات جنگی, 4 ژوئیه 2011. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2 نوامبر 2011. بازبینی‌شده در 2 نوامبر 2011.
- ↑ «ICC requests Gaddafi arrest warrant». Xinhua News Agency, 5 ژوئیه 2011. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2 نوامبر 2011. بازبینی‌شده در 2 نوامبر 2011.
- ↑ «Libya: Muammar Gaddafi subject to ICC arrest warrant». BBC News, 27 ژوئیه 2011. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2 نوامبر 2011. بازبینی‌شده در 2 نوامبر 2011.
- ↑ «Qaddafi Strongholds Are Attacked». نیویورک‌تایمز, 9 سپتامبر 2011. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2 نوامبر 2011. بازبینی‌شده در 2 نوامبر 2011.
- ↑ «UN approves Libya seat for former rebels». وبگاه. San Jose Mercury News, 09/16/2011. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در 2 نوامبر 2011. بازبینی‌شده در 2 نوامبر 2011.
- ↑ «Gaddafi defiant as state teeters – Africa» (انگلیسی) (وبگاه). Al Jazeera English، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «Middle East and North Africa unrest» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «NTC claims capture of Gaddafi - Africa». Al Jazeera English. بازبینی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «Latest from Libyan conflict». Live.reuters.com. بازبینی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «BBC News - Libyan forces 'capture Gaddafi'». BBC. بازبینی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ ۲۶٫۲ بی‌بی‌سی
- ↑ ««معمر القذافی».. ابن جهنم» (عربی) (وبگاه). مجله البیان، رجب ۱۴۳۲. بازبینی‌شده در ۱۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «الرئیس اللیبی العقید معمر القذافی» (عربی). وبگاه. الجزیرة، ۲۰۰۴. بازبینی‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «Biography for Muammar Gadaffi» (انگلیسی). وبگاه. IMDb. بازبینی‌شده در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ Ministry of Defense, United Kingdom. «The Royal Military Academy Sandhurst's Archives» (انگلیسی) ([۱]پی‌دی‌اف (۲۳ کیلوبایت)). Ministry of Defense، ۲۰۰۹. ۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «ΜΟΥΑΜΑΡ ΚΑΝΤΑΦΙ ۴۲ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ» (یونانی) (وبگاه). Ta Nea، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Aidan Lewis. «Profile: Muammar Gaddafi» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، اوت ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «العقید القذافی وأبناءه الثمانیة» (عربی). وبگاه. Islamic Media News Agency، جمادی‌الثانی ۱۴۳۲. بازبینی‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
- ↑ «القذافی… رجل من جهنم» (عربی). وبگاه. الوفد، مارس ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
- ↑ «ICC never had arrest of Gaddafi's son Saif confirmed» (انگلیسی). وبگاه. MSNBC، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «سیف الاسلام فرزند قذافی درخیابان‌های طرابلس ظاهرشد.» (فارسی). وبگاه. العربیة، رمضان ۱۴۳۲. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ 8599, 2090033, 00.html «A Free Saif al-Islam Shatters the Sense that Rebels Are Close to Victory» (انگلیسی). وبگاه. Time، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Battle for Tripoli» (انگلیسی). وبگاه. The BBC، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «ادامه درگیری در طرابلس، دو پسر رهبر لیبی آزاد هستند» (فارسی). وبگاه. صدای آمریکا، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «سیف الاسلام خطاب به انقلابیون: ای موش‌ها! به مقاومت ادامه می‌دهیم» (فارسی). وبگاه. العربیه، اکتبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ Fahim، Kareem. «In his last days, Gadhafi survived on pasta and delusions» (انگلیسی). startribune، ۲۲ اکتبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «Death of a Dictator» (انگلیسی). Human Rights Watch، اکتبر ۲۰۱۲. بازبینی‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۳.
- ↑ «دختر معمر قذافی عضو یک تیم دفاع از صدام حسین شد». وبگاه. صدای آمریکا، ۲۰۰۴-۰۷-۰۳. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «کیف قتل القذافی؟» (عربی). الجزیره. بازبینی‌شده در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ «گزارش‌های واپسین لحظات زندگی قذافی گردهم می‌آیند» (انگلیسی). الجزیره انگلیسی. بازبینی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «پایان سرنوشت قذافی و فرزندش: اسارت و قتل بدون محاکمه» (فارسی). العربیه فارسی. بازبینی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «قذافی را کشتم چون نگذاشتند او را به شهر خودمان ببرم». خبرگزاری فارس. بازبینی‌شده در ۹۰/۰۸/۰۱.
- ↑ «کشته شدن قذافی و پیش‌بینی اعلام «آزادی»» (عربی). الجزیره عربی. بازبینی‌شده در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «Bloodless coup in Libya» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، دسامبر ۲۰۰۳. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Geraghty, Tony (1980, 1983), Who Dares Wins, The Story of the SAS 1950–1982, p ۱–۷, ۱۲۴/۵, Fontana Books
- ↑ Seale, P. and McConville, M. (۱۹۷۳), The Hilton Assignment, London:Temple Smith, New York:Praeger.
- ↑ ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ ۵۲٫۲ Mohamed Eljahmi. «Libya and the U.S. : Qadhafi Unrepentant» (انگلیسی) (وبگاه). The Middle East Quarterly، پاییز ۲۰۰۶. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «A new flag flies in the east» (انگلیسی) (وبگاه). The Economist، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Davis ۱۹۹۰
- ↑ «Freedom of the Press ۲۰۰۹» (انگلیسی) ([۲]پی‌دی‌اف). Freedom House، فوریه ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ Mohamed Eljahmi. «Don't Let My Brother's Death Be In Vain» (انگلیسی) (وبگاه). Forbes، فوریه. بازبینی‌شده در ۳۰ آوریل ۲۰۱۱.
- ↑ «Oil-rich Libya has Africa's highest per capita income» (انگلیسی). وبگاه. M&G News، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ «زندگی قذافی؛ از فراز تا سقوط» (فارسی). وبگاه. بی‌بی‌سی فارسی، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۵۹٫۰ ۵۹٫۱ Davis ۱۹۹۰, p. ۱۸۳
- ↑ The Middle East and North Africa ۲۰۰۳ (۲۰۰۲). Eur. p. ۷۵۸
- ↑ WALTER ISSACSON. 9171, 953172, 00.html «Gaddafi's Western Gunslingers» (انگلیسی) (وبگاه). BBSC، نوامبر ۱۹۸۱. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ «۱۹۸۴: Libyan embassy shots kill policewoman» (انگلیسی) (وبگاه). The Time، آوریل ۱۹۸۴. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ [Bright]. «Gadaffi still hunts 'stray dogs' in UK» (انگلیسی) (وبگاه). The Guardian، مارس ۲۰۰۴. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «نگاهی به زندگی نامه خانواده قذافی» (فارسی). صدای آمریکا، ۲۲ اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ «نگاهی به زندگی معمر قذافی» (فارسی). آفتاب. بازبینی‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ ۶۶٫۰ ۶۶٫۱ «لیبی رابطه تجاری را علت آزادی مقراحی عنوان کرد» (فارسی). بی‌بی‌سی فارسی، ۲۲ اوت ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «Pan Am 103 – Lockerbie verdict» (انگلیسی). terrorismcentral.com. بازبینی‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ Alderson، Reevel. «Minister visits Lockerbie bomber» (انگلیسی). BBC News، ۴ اوت ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ «'Regrettable actions' over bomber» (انگلیسی). BBC News، ۲۰ اوت ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ http://news.google.com/newspapers?id=vzMRAAAAIBAJ&sjid=wZQDAAAAIBAJ&pg=4674,340768
- ↑ http://news.google.com/newspapers?id=5zNAAAAAIBAJ&sjid=T1kMAAAAIBAJ&pg=1869,3440245
- ↑ http://www.upi.com/Business_News/Security-Industry/2003/12/21/Is-Libyas-leader-turning-sane/UPI-53621072033780/
- ↑ http://www.guardian.co.uk/politics/2002/nov/10/uk.davidshayler
- ↑ http://www.guardian.co.uk/world/2009/sep/01/uk-libya-relations-yvonne-fletcher
- ↑ http://pqasb.pqarchiver.com/smgpubs/access/60203023.html?FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&type=current&date=Jun+12,+1998&author=&pub=The+Herald&desc=Gaddafi\%27s+motorcade+ambushed&pqatl=top_retrieves
- ↑ http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/12/141213_l31_food_dictator_eat
- ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ «Libya Has Trouble Building the Most Deadly Weapons» (انگلیسی) (وبگاه). Wisconsin Project on Nuclear Arms Control، دسامبر ۱۹۹۵. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «Libyan Chemical Weapons» (انگلیسی). وبگاه. Global Security. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ Michael Nguyen. «Libya Chemical Weapons Destruction Costly» (انگلیسی). وبگاه. The Arms Control Association، مه ۲۰۰۶. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ [S. Indyk]. «The Iraq War did not Force Gadaffi's Hand» (انگلیسی). وبگاه. Brookings، مه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «Flynt Leverett, "Why Libya Gave Up on the Bomb," New York Times, 23 January ۲۰۰۴» (انگلیسی). وبگاه. The New York Times، ژانویه ۲۰۰۴. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «US to renew full ties with Libya» (انگلیسی). وبگاه. BBC، مه ۲۰۰۶. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ Gérard. Darfur: The Ambiguous Genocide, Cornell University Press, 2005, pages [۳] ISBN 0-8014-4450-0
- ↑ DAVID LAMB. «Washington's Closest Arab Ally Neutralizes Foes: Moroccan King a Success on Tightrope: U.S. Ties Warm Despite His Libya Pact» (انگلیسی) (وبگاه). Los Angeles Times، مه ۱۹۸۵. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ «MOROCCO CANCELING TREATY AIMED AT UNION WITH LIBYA» (انگلیسی) (وبگاه). The New York Times، اوت ۱۹۸۶. بازبینی‌شده در ۵ مهٔ ۲۰۱۱.
- ↑ ۸۶٫۰ ۸۶٫۱ Janice E. Thomson. Limits of anarchy. University of Virginia Press، ۱۹۹۶. p. ۲۲۰. ISBN 978-0-8139-1628-6.
- ↑ Sam C. Nolutshungu. Mercenaries, pirates, and sovereigns. Princeton University Press، ۱۹۹۶. p. ۹۱. ISBN 978-0-691-02571-1.
- ↑ Christopher W. Mullins, Dawn Rothe. Blood, power, and bedlam. Dawn Rothe، ۲۰۰۸. p. ۱۷۲. ISBN 978-0-8204-8841-7.
- ↑ Alex de Waal. «Counter-Insurgency on the Cheap» (انگلیسی). وبگاه. London Review Bookshop، اوت ۲۰۰۴. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ Andrew McGregor. [۴]=517&tx_ttnews[backPid]=180&no_cache=1 «Terrorism and Violence in the Sudan: The Islamist Manipulation of Darfur»] (انگلیسی). وبگاه. The Jamestown Foundation، ژوئیه ۲۰۰۵. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ «Gaddafi: Africa's 'king of kings'» (انگلیسی). وبگاه. BBC News، اوت ۲۰۰۸. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ «Gaddafi elected head of African Union» (انگلیسی). وبگاه. Daily Times، فوریه ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ «Gaddafi vows to push Africa unity» (انگلیسی). وبگاه. BBC News، فوریه ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ «Uganda bars Gaddafi kings' forum» (انگلیسی). وبگاه. BBC News، فوریه ۲۰۰۹. بازبینی‌شده در ۲۵ مه ۲۰۱۱.
- ↑ R.Y Jennings و Eduardo Valecia Ospina. «judgment of the ICJ of ۱۳ February ۱۹۹۴» (انگلیسی) ([۵]پی‌دی‌اف). International Court Of Justice، فوریه ۱۹۹۴. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۴. بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ Simons ۲۰۰۴, p. ۵۸
- ↑ Pollack
- ↑ «ایران از کشته شدن قذافی استقبال و آن را مرحله نوینی برای حاکمیت مردم لیبی دانست» (فارسی). وبگاه. العربیه فارسی، اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ Ronald Bruce. -a۰۱۴۱۵۱۸۰۱ «Libyan terrorism: the case against Gaddafi.» (انگلیسی). وبگاه. Contemporary Review، دسامبر ۱۹۹۲. بازبینی‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ Seale, Patrick. Abu Nidal: A Gun for Hire. Hutchinson, 1992, p. 245.
- ↑ «Flashback: The Berlin disco bombing» (انگلیسی). وبگاه. BBC News Online، نوامبر ۲۰۰۱. بازبینی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ [Mail Reporter]. «Did Austrian far-right leader receive hidden £۴۰m fortune thanks to funding from Saddam and Gaddafi?» (انگلیسی). وبگاه. Daily Mail، اوت ۲۰۱۰. بازبینی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «Qaddafi's Serbian TV Interview Result Of Close Belgrade-Tripoli Ties» (انگلیسی). وبگاه. Radio Free Europe، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «Qaddafi's Yugoslav friends» (انگلیسی). وبگاه. The Economist، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «More Charges Likely Against Milosevic -UN Official» (انگلیسی). وبگاه. Kosova Crisis Center، اکتبر ۱۹۹۹. بازبینی‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ London-based الشرق الاوسط، a Saudi-run pan-Arab daily reported on ۲۷ اوت 2006.
- ↑ «Gadhafi Aide: Moussa al-Sadr was 'Liquidated' in Libya». naharnet، ۹ نوامبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «پیشنهاد رشوه قذافی به خانواده امام موسی». پایگاه خبری افکارنیوز.
- ↑ واشینگتن پست ۱۲ ژوئن ۱۹۷۲
- ↑ ۱۱۰٫۰ ۱۱۰٫۱ Davis ۱۹۹۰, p. ۱۸۲
- ↑ نیویورک تایمز ۱۲ ژوئن ۱۹۷۲
- ↑ Joseph T. Stanik. El Dorado Canyon: Reagan's undeclared war with Qaddafi. Naval Institute Press، ۲۰۰۳. ۳۱۹. ISBN 1-55750-983-2.
- ↑ Gordon Rayner و Chief Reporter. «Yvonne Fletcher killer may be brought to justice» (انگلیسی). وبگاه. The Daily Telegraph، اوت ۲۰۱۰. بازبینی‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱.
- ↑ «A vision of a democratic Libya» (انگلیسی). Guardian، مارس ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libyan rebels pledge free and fair election» (انگلیسی). وبگاه. Reuters، مارس ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Time running out for cornered Gaddafi» (انگلیسی). وبگاه. ABC News، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ [WYATT]. «Security Council Calls for War Crimes Inquiry in Libya» (انگلیسی) (وبگاه). New York Times، فوریه ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libya: Muammar Gaddafi subject to ICC arrest warrant» (انگلیسی) (وبگاه). Sky News، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Tripoli rejects Gaddafi arrest warrant» (انگلیسی) (وبگاه). BBC News، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Gadhafi blasts 'crusader' aggression after strikes» (انگلیسی) (وبگاه). MSNBC، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «الکشف عن رسالة شفویة من خامنه‌ای للقذافی دعاه فیها "للصمود أمام الغرب"» (عربی) (وبگاه). العربیه، نوامبر ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۱۱.
- ↑ «Who is Saif al-Islam Gadhafi?» (انگلیسی) (وبگاه). CNN News، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libyan rebel forces penetrate Qaddafi's compound» (انگلیسی) (وبگاه). CNBCNews، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۳ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libyan Regime Rejects International Arrest Warrant for Gaddafi» (انگلیسی) (وبگاه). Algiers، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libya Rejects International Court Warrants» (انگلیسی) (وبگاه). Eagle World News، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ قذافی متهم به جنایت علیه بشریت
- ↑ Prosecutor requests arrest warrants for Gadhafi, 2 others
- ↑ «Libya rejects international court warrant for Gaddafi» (انگلیسی) (وبگاه). Reuters، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Libyan government rejects war crimes charges» (انگلیسی) (وبگاه). Swissinfo، ژوئن ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «Qaddafi regime denies war crimes in Libya, says rebels are cannibals» (انگلیسی) (وبگاه). The National، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
- ↑ «NATO, Rebels Accused of War Crimes in Libya» (انگلیسی) (وبگاه). The New American Magazine، اوت ۲۰۱۱. بازبینی‌شده در ۲۴ اوت ۲۰۱۱.
منابع[ویرایش]
- Mario Azevedo (1998). Roots of Violence: A History of War in Chad. Routledge. ISBN 90-5699-582-0. Text "Azevedo, Mario J." ignored (help)
- Brecher, Michael & Wilkenfeld, Jonathan (1997). A Study in Crisis. University of Michigan Press. ISBN 0-472-10806-9.
- Clayton, Anthony (1998). Frontiersmen: Warfare in Africa Since 1950. Routledge. ISBN 1-85728-525-5.
- Collelo, Thomas (1990). Country Studies- Chad. United States Government Printing Office. ISBN 0-16-024770-5. Text "US GPO" ignored (help)
- Metz, Helen Chapin (2004). Libya. United States Government Printing Office. ISBN 1-4191-3012-9. Text "US GPO" ignored (help)
- Ngansop, Guy Jeremie (1986). +L%27Harmattan&dq=Tchad,+vingt+d%27ans+de+crise. +L%27Harmattan&hl=en&ei=9ZP4TaqhM4mz8QOgvZS-Cw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC4Q6AEwAQ Tchad, vingt d'ans de crise. L'Harmattan. ISBN 2-85802-687-4. (فرانسوی)
- Sam Nolutshungu (1995). Limits of Anarchy: Intervention and State Formation in Chad. University of Virginia Press. ISBN 0-8139-1628-3. Text "Nolutshungu, Sam C." ignored (help)
- Pollack, Kenneth M. (2002). Arabs at War: Military Effectiveness, 1948–1991. University of Nebraska Press. ISBN 0-8032-3733-2. More than one of
|author=and|last=specified (help) - Simons, Geoff (2004). &hl=en&ei=rZL4TfWmK4el-gbDuN3cDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC0Q6AEwAA#v=onepage&q&f=false Libya and the West: From Independence to Lockerbie. I.B. Tauris. ISBN 1-86064-988-2.
- Davis, Brian Lee (1990). +attack+on+Libya&hl=en&ei=PpL4TffLHoe8-QacrenbDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false Qaddafi, terrorism, andthe origins of the U.S. attack on Libya. Praeger Publishers.
پیوند به بیرون[ویرایش]
معمر قذافی در پروژه‌های خواهر
گفتاوردهای مرتبط در ویکی‌گفتاورد
متن مرتبط در ویکی‌نبشته
پرونده‌های مرتبط در ویکی‌انبار
خبرهای مرتبط در ویکی‌خبر- سرود ملی لیبی در زمان حکومت معمر قذافی در یوتیوب
- اخبار و تفاسیر موجود در الجزیره انگلیسی درباره معمر قذافی
- اخبار و تفاسیر موجود در بی‌بی‌سی درباره The Muammar Gaddafi story
- اخبار و تفاسیر موجود در سی‌ان‌ان معمر قذافی
- اخبار و تفاسیر موجود در گاردین درباره معمر قذافی
- اخبار و تفاسیر موجود در جروزالم پست درباره معمر قذافی
- اخبار و تفاسیر موجود در نیویورک‌تایمز درباره معمر قذافی
- اخبار و تفاسیر موجود در وال استریت ژورنال درباره معمر قذافی
- معمر قذافی در بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها (IMDb)
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||
] 
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- جنگ داخلی لیبی (۲۰۱۱)
- معمر قذافی
- افراد متهم به جنایت علیه بشریت
- انقلابیون آفریقایی
- انقلابیون لیبی
- اهالی سرت
- پان-آفریقاییستهای آفریقایی
- پرواز شماره ۱۰۳ پان آم
- جنبش افسران آزاد
- حاکمان سوسیالیست
- خانواده قذافی
- درگذشتگان ۲۰۱۱ (میلادی)
- دیکتاتوری نظامی
- روسای دولت ملیگرای عرب
- رهبران به قدرت رسیده از طریق کودتا
- رهبران جنگ سرد
- رهبران حکومت ترورشده
- زادگان ۱۹۴۲ (میلادی)
- سران کشور لیبی
- سرهنگهای اهل لیبی
- سوسیالیسم اسلامی
- سیاستمداران سده ۲۰ (میلادی)
- شورشیان اهل لیبی
- فیلسوفان سیاسی
- مجرمان اهل لیبی
- مجرمین سده ۲۰ (میلادی)
- مخالفان آپارتاید در آفریقای جنوبی
- مرگها به وسیله اسلحه گرم در لیبی
- مسلمانان سنی اهل لیبی
- ملیگرایان عرب اهل لیبی
- مناقشات لیبی و چاد
- ناصرگرایان
- نجاتیافتگان از ترور
- نخستوزیران لیبی
- نویسندگان سیاسی
- نظامیان ملیگرای عرب
- نظریهپردازان توطئه
- نظریهپردازان سیاست
- نظریهپردازان سیاست اهل لیبی
