بن مضارع
ظاهر
بُن حال، سِتاک حال، مادهٔ حال، ریشهٔ حال یا بن مضارع یکی از دو گونه بن در دستور زبان فارسی است که برای ساختن فعل زمان حال و گونههایی از اسم و صفت (کلمات خویشاوندِ فعل) بهکار میرود.امیر
ساختار
[ویرایش]بن مضارع، سادهترین شکل یک فعل در زمان حال است که با حذف وندهای اصلی (پیشوندها و پسوندها) بهدست میآید. فعل مضارع در زبان فارسی به صورت زیر ساخته میشود:
- فعل مضارع = می- (پیشوند) + بن مضارع + ضمیر فعلی (پسوند)
برای نمونه، فعل میروند به صورت زیر تجزیه میشود:
- میروند = می (پیشوند) + رو (بن مضارع) + ـ ند (پسوند)
- البته یک راه سادهتر نیز وجود دارد که فعل را به حالت امری (مفرد) تبدیل کرده و سپس حرف «ب» را در صورت حضور حذف کنید. برای نمونه: میرانم -->بران-->ران --> «ران» در اینجا بن مضارع است.
- همچنین اگر از سر کارواژهٔ دستوری واک همخوان «ب» را برداریم، آنچه میماند بن اکنون است. برو --> رو، بگو --> گو، بِوَرز --> وَرز، بشو --> شو، بران --> ران. بخوان --> خوان. بدم --> دم.
ساختارهای وصفیِ ساختهشده از بن مضارع
[ویرایش]چند گونه صفت از بن مضارع ساخته میشود:
ساختار | ترکیب | نمونه |
---|---|---|
صفت فاعلی | بن مضارع + ا | روا توانا |
بن مضارع + ان | شتابان خندان | |
بن مضارع + ـ نده | دونده سازنده | |
صفت مرکب | اسم + بن مضارع | دادستان غذاساز |
ساختارهای اسمیِ ساختهشده از بن مضارع
[ویرایش]مصدر مضارع، یکی از گونههای اسمی است که از بن مضارع ساخته میشود. برخی از ساختارهای اسمیِ مرکب نیز با بن مضارع ساخته میشوند:
ساختار | ترکیب | نمونه |
---|---|---|
مصدر مضارع | بن مضارع + ـ ش | گردش پذیرش |
اسم مرکب | اسم + بن مضارع + ـ ی | جانشینی همافزایی |
اسم مرکب | بن مضارع + پسوند اسمی | پرهیزگار نگارگر |
منابع
[ویرایش]- انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن (۱۳۷۵)، دستور زبان فارسی ۲، تهران: انتشارات فاطمی، ویرایش دوم، صص۱۹–۲۰.
- فرشیدورد، خسرو، فعل و گروه فعلی و تحول آن در زبان فارسی (پژوهشی در دستور تاریخیِ زبان فارسی)، تهران: انتشارات سروش، ۱۳۸۴، ص۹۱.