نوح

نوح
"قربانی نوح" اثر Daniel Maclise
محترم شمرده‌شده در	یهودیت مسیحیت اسلام صابئه بهائیت
مکتب/سنت	طول عمر طبق روایات مختلف: ۲۵۰۰، ۲۳۰۰ ،۲۰۰۰ ،۱۸۰۰، ۱۴۷۰ ۱۴۵۰ ،۹۵۰

برای دیگر کاربردها، نوح (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تابلوی طوفان نوح، اثر میکل آنژ

نقاشی از کشتی نوح

نوح (به عبری: נוֹחַ) یکی از شخصیت‌های اصلی ادیان ابراهیمی است که داستان او در تورات، انجیل و همچنین قرآن ذکر شده‌است. در کتاب پیدایش که یکی از کتاب‌های اصلی تورات و انجیل است، از او به عنوان فرزند لمک، نهمین نسل از نسب آدم، نخستین کشاورز و پرورش دهنده تاکستان یاد شده‌است. طبق نقل‌های تورات، هنگامی که یَهُوه (خدای یهود) از فساد و تباهی فرزندان آدم به خشم آمد و تصمیم به نابودی آن‌ها با برپا داشتن طوفانی به طول چهل روز و چهل شب نمود، نوح به‌خاطر پرهیزکار بودنش، مورد عفو او قرار گرفت و خداوند به او امر نمود تا یک کشتی بزرگ بنا کند و همسرش، فرزندانش (سام، حام و یافث) و از هر حیوان، یک جفت نر و ماده را با خود ببرد تا از طوفان در امان باشند. کتاب مقدس مسیحیان و یهودیان، نسل انسان‌های جهان را از سه فرزند او سام، حام و یافث می‌داند. نوح در دین اسلام دارای اهمیت زیادی بوده و اولین پیامبر اولوالعزم است.

نوح در تورات

نوشتار(های) وابسته: نفرین حام

داستان نوح در فصل‌های ۶ تا ۹ کتاب آفرینش ذکر شده‌است. نوح در سال پانصدم زندگی خود سه پسر به نام‌های سام، حام و یافث داشت. در سال ششصدم خداوند که از گمراهی نسل آدمی اندوهگین شده بود، تصمیم به نابودی تمام آن‌ها گرفت و لیکن به نوح که مرد درستکاری بود، دستور داد که کشتی بزرگی بسازد تا نسل تمامی موجودات بعد از طوفان ادامه پیدا کند. در تورات آمده‌است که پس از طوفان او اولین مردی بود که قدم بر روی زمین گذاشت و تاکستان بزرگی ایجاد کرد و شراب نوشید. حام فرزند نوح برهنگی پدر خود را دید و این اتفاق را برای برادران خود نیز بازگو کرد و در نتیجه نوح او را نفرین (نفرین حام) کرده و زمین او را به سام داد. نوح سیصد و پنجاه سال بعد از طوفان در سن نهصد و پنجاه سالگی درگذشت و آخرین فردی است که در تورات و انجیل عمری بسیار طولانی داشته است.

دیدگاه یهودیان

در بین علمای یهودی در مورد درستکار بودن نوح اختلافاتی وجود دارد. در تورات ذکر شده‌است که او «درستکاری در میان نسل خود» بود و از این رو بعضی عقیده دارند درستکاری او نسبی بوده و تنها در زمان مردم خود که همگی گمراه بودند فردی درستکار محسوب می‌شود، و لیکن در مقایسه با زمان ابراهیم او فردی درستکار محسوب نمی‌گردد. آنان همچنین اشاره می‌کنند که نوح برای کسانی که قرار بود در زمان طوفان قربانی گردند، دست به دعا برنمی‌دارد، در حالی که ابراهیم برای مردم قوم لوط قبل از عذاب دعا می‌کند؛ ولیکن در داستان تورات، نوح هیچ سخنی نمی‌گوید و فرمان‌های خدا را مو به مو اجرا می‌کند. اما بعضی دیگر از دانشمندان یهودی اعتقاد دارند که این مسئله که ساخت کشتی ۱۲۰ سال به درازا کشیده‌است، نشان دهنده تلاش نوح برای دادن مهلت بیشتر به گناهکاران است.

نقاشی از کشتی نوح

سفر رازیل هاملخ

نوشتار اصلی: سفر رازیل هاملخ

سِفِر رازیل هاملخ (רזיאל המלאך) (کتاب رازیل فرشته) مجموعه‌ای از نوشتارهای کابالایی است که از چندین بخش مجزا تشکیل شده‌است. ۱) کتاب هاملبوش ۲) رازیل بزرگ ۳) کتاب اسرار یا کتاب نوح. در افسانه‌ها در مورد این کتاب گفته می‌شود که محتوای آن توسط فرشته رازیل به آدم داده شد و نیز در زمان ساخت کشتی فرشته رازیل به نوح کمک کرده‌است.

دیدگاه مسیحیان

در انجیل پطروس از نوح به عنوان پیامبر درستکار یاد شده‌است. در کتاب لوقا، از طوفان نوح به عنوان مثالی برای روز قیامت ذکر شده‌است که همانند آن طوفان، در قیامت زمان نابودی گناهکاران رخ می‌دهد. در کتاب دیگری از پیتر از کشتی نوح همانند باپتیسم یاد شده‌است که همان گونه که باپتیسم انسان‌ها را نجات می‌دهد، کشتی نوح نیز انسان‌ها را نجات داد. در قرون بعد از عیسی، نوشته‌های مسیحی، کشتی نوح را همانند کلیسا دانسته‌اند که همان گونه که کلیسا مردم را به رستگاری می‌رساند، کشتی نوح نیز مردم را به رستگاری رهنمون می‌کند. در مسیحیت قرون وسطی معمولاً از سه پسر نوح (سام، حام و یافث) به عنوان پدران سه قاره شناخته شده (سام/آسیا، حام/آفریقا و یافث/اروپا) یاد می‌شد. در قرن ۱۸ و ۱۹ معمولاً از نفرین ذکر شده در تورات در مورد حام (نفرین حام) به عنوان دلیلی برای مقبول بودن برده داری سیاهپوستان آفریقایی یاد می‌گردید.

دیدگاه مسلمانان

نوح یکی از مهم‌ترین پیامبران قرآن بوده و یکی از پیامبران اولوالعزم است. در قرآن ۴۳ بار نام نوح ذکر شده‌است که نشان دهنده اهمیت داستان او از دیدگاه قرآن است. همچنین سوره‌ای در قرآن به نام او (سوره نوح) وجود دارد. داستان قرآن همانند داستان تورات از تلاش نوح برای هدایت قوم خود و نافرمانی آنان است؛ ولیکن در قرآن نامی از سه پسر نوح (سام، حام و یافث) برده نشده‌است و تنها به داستان یکی از پسران نوح بدون ذکر نام که از فرمان پدر سرپیچی کرده و به هلاکت می‌رسد، اشاره می‌شود. نوح در قرآن دارای القاب مختلفی از جمله «رسول امین» (پیامبر امین) و «عبداً شکوراً» (بنده سپاسگزار) است. همچنین در سوره آل عمران ذکر شده‌است که «ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین» که بیانگر آن است که خداوند خاندان آدم، نوح، ابراهیم و عمران را بر جهانیان برتری داده‌است. هم چنین در قرآن ذکر شده (سوره ۶۶ آیه ۱۰) که همسران نوح و لوط با این که در نکاح پیامبرانی درستکار بودند، به آن‌ها خیانت کرده و از یاران دوزخ شدند. مفسران نام همسر نوح را والِعه یا واعِله ذکر کرده‌اند.

در داستان قرآن اشاره شده‌است که نوح تلاش زیادی برای هدایت کردن قوم خود به پرستش خدای یکتا کرد، ولی مردمش او را مسخره می‌کردند و او را دروغگو و دیوانه می‌خواندند (سوره ۱۱ آیات ۲۷–۳۲، سوره ۵۴ آیه ۹) و حتی او را تهدید به سنگسار کردند (سوره ۲۶ آیه ۱۱۶). خداوند به او وحی می‌کند که غیر از کسانی که تاکنون ایمان آورده‌اند، هیچ‌کس دیگری ایمان نخواهد آورد (سوره ۱۱ آیه ۳۶) و او به ساخت کشتی سرگرم شد، در حالی که اشراف قوم او وی را مسخره می‌کردند. هنگامی که طوفان فرو فرستاده می‌شود، پسر نوح از فرمان او سرپیچی می‌کند و به کشتی نمی‌آید، نوح از خداوند درخواست شفاعت برای او می‌کند، ولی خدا تأکید می‌کند که پسر او از کافران است و باید نابود گردد. نوح در مقابل فرمان خدا تسلیم می‌گردد و پسر او از بین می‌رود.

دربارهٔ محل دفن نوح، چند روایت وجود دارد:

1. قریه ثمانین نزدیک کوه جودی در موصل
2. نخجوان
3. کوه بوذ در هند
4. مکه: بین زمزم و رکن و مقام
5. کوفه
6. کرک بعلبک لبنان: در آرامگاهی که منسوب به نوح و فرزندش دانسته شده‌است.
7. مغاره قدس، در کنار قبر آدم و سام و ابراهیم و اسحاق و یعقوب

نوح در قرآن

طی ۱۲۰ آیه سرگذشت نوح و برخورد او با قومش در قرآن نوشته شده‌است. بتان زمان نوح عبارتند از:ود، سواع، یعوق، نسر و نعوث (ایه۲۲نوح)-سر انجام روز موعود فرا رسید و نوح با پیروان صدیقش همراه با تعداد برگزیده‌ای از حیوانات بر کشتی‌سوار شدند به فرمان خداوند از آسمان باران می‌آغازد و از زمین اب تنوره می‌کند آنقدر ادامه می‌یابد تا کشتی بر اب سوار می‌شود و تمام منطقه یا جهان را اب فرا می‌گیرد فرزند نوح بر بلندی می‌رود و از پدر گریزان اما او و دیگران در اب غرق می‌شوند سر انجام پس از گذشت ایامی به فرمان خداوند باران قطع می‌گردد و آبها به زمین فرومی‌روند کشتی نوح بر دامنه کوه جودی (آرارات فعلی) می‌نشیند و نوح و پیروانش از کشتی خارج و زندگی جدیدی را آغاز می‌کنند.

فرزندان

نوح در سن ۵۰۰ سالگی دارای سه فرزند پسر، به نام‌های «سام، حام و یافث» بود؛ که هریک بنیان‌گذار اقوام و نژادهای مختلف در سراسر جهان می‌گردند سام جد همه پیامبران بعدی‌است. سام، حام و یافث از حادثه طوفان بزرگ نوح نجات یافتند. بازماندگان انسانی از این سه پسر هستند. همه همراهان نوح به جز این سه پسر عقیم و نازا ماندند. نوح پسر دیگری به نام یام داشت که همراه گمراهان در طوفان قربانی شد.

شباهت افسانه گیلگمش با زندگی نوح

گیلگمش شخصیتی افسانه ای در فرهنگ سومری است که بعدها به فرهنگ آشوری و بابلی نیز نفوذ کرد این افسانه اولین بار در حدود ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد (بیش از ۴۴۰۰ سال پیش) نوشته شده و در این داستان شخصیتی به نام اوتنپیشتیم وجود دارد که داستان او شباهت انکار ناپذیری با داستان نوح دارد داستان از این قرار است که گیلگمش پس از مرگ انکیدو و رویارویی با واقعیت مرگ، در پی او رفت تا راز جاودانگی را از او بپرسد. معنی واژگانی نام اوتنپیشتیم «او که زندگی را یافت» است.

این شخصیت اسطوره‌ای گیلگمش، از سوی اآ (انکی)، یکی از خدایان سومری، فرمان یافت تا یک کشتی بزرگ بسازد. او سپس فرمان یافت همسر و فرزندانش، استادکاران روستا و همچنین نوزاد حیوانات را به همراه دانه‌های گیاهان به کشتی ببرد. توفانی برخاست و همه موجودات زنده را نابود نمود مگر کشتی نشینان را.

پس از ۱۲ روز اوتنپیشتیم پنجره کشتی را گشود تا نظری به اطراف بیفکند و چشمش به برآمدگی کوه نیسیر افتاد. کشتی را ۷ روز متوقف کرد و پس از این هفت روز کبوتری را به پرواز درآورد. کبوتر رفت و جز آب چیزی ندید و برگشت. بار دوم پرستویی را فرستاد اما او نیز برگشت. سرانجام کلاغی را فرستاد اما کلاغ برنگشت.

اوتنپیشتیم تمام حیوانات را آزاد کرد. خدایان از اینکه او نژاد انسان را نجات داد خوشحال شده و او را و همسرش را جاویدان نمودند ایزدان نجومی در حماسه گیل گمش شخصیت اصلی داستان گیلگمش ، ظاهراً شخصیتی تخیلی نیست. غالباً پذیرفته اند او پادشاه مقتدر سومربوده است که درحدودشش هزارسال پیش جهت یافتن درخت زندگی یا آب حیات سفری را به سمت سرزمین دیلمون آغاز می کند. دیلمون (محل توقف کشتی اوتنا پیشتیم)،سرزمین خدایان یا زندگان جاوید نامیده شده است .گیلگمش دراین سفر حماسی بعداز ملاقات با ایشتار وردکردن درخواست مراوده با او به سفر خود ادامه می دهد.درالواح گلی سومر باستان ایشتار فرزند اله سین ،ایزد ماه است .راس دیگر این تثلیث را شمش یا خدای خورشید تشکیل می داده است که هردو فرزندان سین به شمار می رفته اند.یکی دیگر از ایزدان نجومی اله سرسبزی یا دوموزی است که در الواح گلی سومر از او نام برده شده است .

منابع

• بی‌آزار شیرازی، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص ۴۶؛ نک: نصرالله، تریخ کرک نوح، ۱۴۰۶ ق؛ نک:ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص ۹۳.
• دینوری، ابوحنیفه. اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدی دامغانی. تهران: انتشارات نی، ۱۳۶۶، چ ۲.