فهرست آثار درباره بهرام بیضایی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
فهرست آثار درباره بهرام بیضایی
طرحِ «امضا»ی بیضایی کارِ مرتضی ممیّز است.
بیضایی با مژده شمسایی و محمّدرضا درویشی در نشستِ خبریِ وقتی همه خوابیم در جشنوارهٔ فیلمِ فجرِ ۱۳۸۷
«بهرام بیضایی و آثار گرانمایهٔ او از آن دست موضوعاتی است که در آغاز سخن درباره‌اش نمی‌توان این جمله بسوده و تکراری را به کار برد که «دربارهٔ او بسیار گفته و نوشته‌اند»؛ چراکه واقعیت این است که نه جامعهٔ ایرانی . . . و نه سیاستگذاران فرهنگی . . . آنچنان که باید و شاید او را نشناخته‌اند یا نخواسته‌اند که بشناسند!»

«به نظر من مقوله‌ای به نام بیضایی‌شناسی، بیضایی‌خوانی، خودش یک پژوهش است.»

کار و زندگیِ بهرام بیضایی (۱۳۱۷) موضوعِ آثار و تأمّلاتِ بسیاری بوده است. برگزیده‌ای از شناخته‌ترین‌های این‌ها اینجا فهرست می‌شود.

سرآغازِ نگارش دربارهٔ بهرام بیضایی و کارش کمابیش به سرآغازِ کارِ نویسندگیِ خودِ بیضایی برمی‌گردد. بعضی از کسانی که نخستین بار در آغازِ دههٔ ۱۳۴۰ در نوشته به بیضایی و کارش اشاره کردند یا درباره‌اش مقاله نوشتند عبارتند از یحیی ذکاء، ژان-ژاک گوتیه، ایرج افشار، اکبر رادی و جلال آل احمد. (شاید نخستین بار که جایی مکتوب به نامِ بیضایی اشاره شده و منتشر شده باشد مجلّهٔ پُست تهران در خردادِ ۱۳۳۳ باشد. برخی گزارش‌های ساواک را نیز می‌توان از نخستین نوشته‌ها دربارهٔ بیضایی به شمار آورد.) سپس‌تر آوازهٔ بیضایی سبب شد تا موضوعِ نوشته‌ها و نقّاشی‌ها و شعرها و فستیوال‌ها و سخنرانی‌های فراوان شود. دانشگاهیان نیز اغلب در مملکت‌های فارسی‌زبان پژوهش‌های فراوانی دربارهٔ بیضایی نوشتند که گاه به صورتِ کتاب نیز چاپ شده. با این همه، روی هم رفته بیشترِ آنچه دربارهٔ کار و زندگیِ بیضایی در زمانِ زندگیش گفته شده بیش و کم برگرفته از گفته‌های خودش بوده است.[پانویس ۱] خاطراتِ مکتوب و ضبط‌شده نیز از منابعِ شناختِ بیضایی به شمار می‌رود، از راهِ نمونه خاطراتِ زین‌العابدین مؤتمن[۳] و عبّاس جوانمرد[۴] و عزّت‌الله انتظامی و پرویز ممنون[۵] و حمید سمندریان[۶] و هما روستا[۷] و جمشید لایق[۸] و ایرج زهری[۹] و داوود رشیدی[۱۰] و محمّد متوسلانی[۱۱] و ایرج پارسی‌نژاد[۱۲] و آیدین آغداشلو[۱۳] و شیدا قره‌چه‌داغی و عنایت‌الله بخشی و رضا کرم‌رضایی[۱۴] و منصور اوجی[۱۵] و لیلی گلستان[۱۶] و علیرضا خمسه[۱۷] و داریوش فرهنگ[۱۸] و محمّدعلی همایون کاتوزیان[۱۹] و امیر نادری[پانویس ۲] و سوسن تسلیمی[۲۰] و غزاله علیزاده و بهروز غریب‌پور[۲۱] و عبّاس میلانی[۲۲] و پرویز پورحسینی و اسماعیل جمشیدی[۲۳] و زاون قوکاسیان[۲۴] و سیّد محمّد بهشتی شیرازی[۲۵] و فرشیده نسرین[۲۶] و آناهید آباد و بهاره رهنما. و همچنین است دانشنامه‌ها و تواریخِ نمایشِ نوین و سینما و ادبیات در ایران، از Histoire du cinéma iranien 1900-1999 محمّد حقیقت و فردریک سابورو تا نمایش‌های ایرانی کارِ صادق عاشورپور و تاریخ سینمای ایران و دایرهٔ مینا کارِ جمال امید و A History of Persian Literature زیرِ نظرِ احسان یارشاطر.

هنگامِ سرآغازِ قرنِ پانزدهمِ هجریِ خورشیدی بیضایی از نامدارترین پارسی‌گویان بوده و «هر گفتارش تفسیر می‌شود».[۲۷]

کتاب[ویرایش]

به تفکیکِ کار[ویرایش]

دربارهٔ کتاب‌ها[ویرایش]

مترسکها در شب و عروسکها
آرش
پهلوان اکبر می‌میرد
نمایش در ژاپن
نمایش در ایران
دیوان بلخ
نمایش در چین
عیّار تنها
اشغال
روز واقعه
فتحنامه‌ی کلات
دیباچه‌ی نوین شاهنامه
پرده‌ی نئی
فیلم در فیلم
سیاوش‌خوانی
هیچکاک در قاب
چشم‌انداز
مقصد
افرا، یا روز می‌گذرد
ایستگاه سلجوق
شبِ هزارویکُم
ریشه‌یابیِ درخت کهن
هِزاراَفسان کجاست؟
چهارراه
ماهی

دربارهٔ فیلم‌ها[ویرایش]

زاون قوکاسیان (۱۳۹۳−۱۳۲۹)، از پرکارترین بیضایی‌شناسانِ هم‌روزگارِ بیضایی. قوکاسیان پنج کتابِ مشترکِ عمدتاً سینمایی با بیضایی منتشر کرد.[۲۸] بیضایی در سوگِ مرگش دو شعر سرود.[۲۹]
  • رگبار
  • سفر
  • غریبه و مه
  • کلاغ
  • چریکه‌ی تارا
  • مرگ یزدگرد
  • باشو، غریبه‌ی کوچک
  • شاید وقتی دیگر
  • مسافران
  • گفتگو با باد
  • سگ‌کُشی
  • وقتی همه خوابیم

دربارهٔ سخنرانی‌ها[ویرایش]

  • «در موقعیت تئاتر و سینما»

عمومی[ویرایش]

دفتر[ویرایش]

  • پویا، پروین. دستور بیضائی.
  • نظرزاده، رسول. تن‌پوشی از آینه: ساختمایه‌ی نمایش‌های ایرانی در آثار بهرام بیضایی (۱۳۸۴)
  • جعفری‌نژاد، شهرام (۱۳۷۹). بهرام بیضائی. تهران: نشر قصه. شابک ۹۶۴-۵۷۷۶-۰۷-۴.
  • لاهیجی، شهلا. سیمای زن در آثار بهرام بیضایی. تهران: انتشارات روشنگران.
  • زارع، نیلوفر (۱۳۹۷). رند حافظ، رند بیضایی: رندگونگی در نمایشنامه‌های بهرام بیضایی. تهران: آیندگان. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۳۹۸-۰۶۴-۸.
  • عبدی، محمد. غریبهٔ بزرگ: زندگی و سینمای بهرام بیضائی. تهران: نشر ثالث.
  • یاری، منوچهر. ح‍م‍اس‍ه‌س‍رای‌ پ‍اک‌ب‍اخ‍ت‍گ‍ان‌: ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ و ت‍ف‍س‍ی‍ر آث‍ار ن‍م‍ای‍ش‍ی‌−س‍ی‍ن‍م‍ای‍ی‌ ب‍ه‍رام‌ ب‍ی‍ض‍ای‍ی. کاراکتر zero width joiner character در |عنوان= در موقعیت 2 (کمک)
یادنامه
  • قوکاسیان، زاون (گردآورنده). مجموعهٔ مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی.
  • تواضعی، جابر (گردآورنده). سر زدن به خانه‌ی پدری.

نویسندگانِ کم‌شناخته‌ای چون سهیلا نجم[۳۰] و مصطفی زمانی‌نیا[۳۱] و ایرج افشاری اصل[۳۲] و آذر مهرابی[۳۳] و رضا ترنیان[۳۴] و شمیم شهلا[۳۵] و مریم افشار[۳۶] و الهام باقری[۳۷] و فرشید قلی‌پور[۳۸] و محمود صباحی[۳۹] و سعید رضوی[۴۰] و حسن امیرخانی[۴۱] و آزاده سعیدی مقدم[۴۲] و فاطمه شفیع خانی[۴۳] و منیر کی‌احمدی[۴۴] و سارا آصفی[۴۵] و مونا عماد[۴۶] و دیگرانی نیز کتاب‌هایی دربارهٔ بیضایی منتشر کرده‌اند. منصور خلج[۴۷] و اسدالله غلامعلی[۴۸] و علی افصحی[۴۹] و سروش طاهری اول[۵۰] و صمد رستمی و محمّد بقایی[۵۱] و حسین فرّخی[۵۲] و ندا خوینی[۵۳] و محمّد اصغرزاده[۵۴] هم از نویسندگانی هستند که در بخش‌هایی از کتاب‌هاشان به بیضایی و کارش پرداخته‌اند.

مقاله[ویرایش]

  • Mottahedeh, Negar (2000). "Bahram Bayzai's Maybe . . . Some Other Time: The un-Present-able Iran". Camera Obscura. 15 (1 (43)): 163–191.
  • Stümpel-Hatami, Isabel. "Sindbads Achte Reise: Geschichte und Gegenwart im Werk Bahram Beizai's am Beispiel eines frühen Dramas" in Gesellschaftlicher Umbruch und Historie im Zeitgenossischen Drama der Islamischen Welt
  • Yarshater, Ehsan. "The Modern Literary Idiom." Critical Perspectives on Modern Persian Literature. Edited and Compiled by Thomas M. Ricks. Washington, D. C: Three Continents Press. 1984.

همچنین مقالات فراوانی اغلب بی امضا در روزنامهٔ کیهان دربارهٔ بیضایی چاپ شده است. روزنامهٔ کیهان و روزنامهٔ شرق از نشریّاتی هستند که در دوران متأخّر کار بیضایی فراوان به وی پرداخته‌اند، یا بیضایی را بهانهٔ مشاجرهٔ قلمی با همدیگر کرده‌اند.

ویژه‌نامه[ویرایش]

  • فیلم و سینما، شمارهٔ ۲
  • سیمیا، شمارهٔ ۲
  • آزما، شمارهٔ ۱۰۹
  • دفترهای تآتر نیلا، شمارهٔ ۱۵
  • کاج، شمارهٔ ۲ و ۳
  • فرهنگ امروز، شمارهٔ ۲۶
  • چلچراغ، شمارهٔ ۷۷۹

رساله[ویرایش]

  • سعیدی امجد، حمید. بررسی مبادی تجدّد و درام ایرانی همراه با طرح خوانشی از آثار بهرام بیضایی.
  • Talajooy, Saeed Reza. Mythologizing the Transition: A Comparative Study of Bahram Beyzaee and Wole Soyinka.
  • Vatanabadi, Shouleh. Gholam Hossein Sa'edi & Bahram Beyzai: Censorship in Iranian Drama in the 1960's and 1970's.

ادب جمیل[ویرایش]

یَشتِ دِی

پنجِ دِی نزدیک است؛
کودکِ دِی‌ماهی
در سراچه‌یْ ظلمتِ صد قرنِ گمگشته‌یْ جهان
زیرِ لرزان دستِ بیداران زنانِ کهنه‌سال
– «ای اَناهیتا بر این زن سهل گیر!» –
در حضیضِ پوستینش گرم و تَر
تنگ خفته‌ست این زمان؛

واندر نهان

چنگِ مرگِ آن شمالی بادِ گرگ‌انگیزِ قحبه‌ی جان‌ستان
او شنیدار است لیک . . .

لیک آوازی به سر دارد گران!

محمود شیرزاد، ۳ دیِ ۱۳۹۱، برای زادروزِ بهرام بیضایی[۵۶]

  • م. آزاد. «عصر». (زمستانِ ۱۳۴۱)
  • م. آزاد. «مباحثات». (پاییزِ ۱۳۴۲)
  • طالبی‌نژاد، احمد (فروردین ۱۳۸۶). «ذکر بر دار کردن حسنک وزیر به روایت بهرام بیضایی». فیلم (۳۶۰): ۱۱۰-۱۱۲.
  • اسماعیلی، بشیر. «تذکره شیخنا و استادنا بهرام بیضایی» در ضمیمه طنز روزنامهٔ قانون.
  • گودرزی، شکرخدا. «استوار بر پیمان خویش».

نمایش[ویرایش]

فیلم[ویرایش]

عکس[ویرایش]

پرترهٔ بیضایی، کارِ فخرالدّین فخرالدّینی (۱۳۸۱)

نیز نمایشگاه‌ها و کتاب‌هایی از عکس‌های پشت صحنهٔ کارهای بیضایی برگزار و منتشر شده است − از جمله نمایشگاهی از عکس‌های عزیز ساعتی و کتابی از عکس‌های جمشید بایرامی.

گفتگو[ویرایش]

  • «جایگاه بیضایی در سینمای ما» در بهاری، مسعود. مرد آرام پرده نقره‌ای: مجموعه مقالات و نقدهای سینمایی (۱۳۹۷). تهران: انتشارات افراز. به کوششِ احمدرضا بشیری. (گفتگوی روبرت صافاریان و امیر پوریا و رضا درستکار و مسعود بهاری)
  • امجد، حمید؛ عقیقی، سعید؛ − (دی ۱۳۹۰). «از تاریخ و اسطوره خلاصی نداریم». تجربه (۷): ۱۰۷–۱۱۲.
  • «شناخت بیضایی برای جهان دشوار است». گفتگوی مجلّهٔ آزما با امید روحانی
  • «زبان بیضایی، شعر است». گفتگوی مجلّهٔ آزما با عبّاس جوانمرد
  • گفتگوی امیر پوریا و افشین هاشمی در بیست‌ویکمین برنامه آپاراتچی
  • مجموعهٔ پادکستِ ابدیت و یک روز به مناسبتِ هشتادسالگیِ بیضایی

آثارِ تجسّمی[ویرایش]

یگانه شمایلِ بیضایی در معابرِ عمومی تا سالِ ۱۴۰۰ تصویرِ ابلقِ نیمرخی در بالای شابلونِ چهرهٔ هنرمندانِ نمایش در ایستگاهِ متروی تئاترِ شهرِ تهران بوده است.

کاریکاتورهای فراوانی نیز از بیضایی کشیده شده که اغلب در مجلّات سینمایی منتشر شده، از جمله از مانا نیستانی.

فستیوال‌ها[ویرایش]

فستیوال‌ها و جایزه‌هایی به نام بیضایی برگزار شده است، که از آن میان می‌توان جشنوارهٔ ارغنون به سال ۱۳۹۵ و جشنواره ملّی تئاتر بهرام بیضایی و مجموعه سخنرانی‌های دانشگاهِ سنت اندروز (۲۰۱۷) به افتخار بیضایی را نام برد.

به مناسبتِ ده سال مربّی‌گری بیضایی در دانشگاه استنفورد برنامهٔ ایران‌شناسیِ این دانشگاه کنفرانسی در ژوئیهٔ ۲۰۲۱ میلادی برگزار کرد.[۶۳][۶۴]

جستارهای وابسته[ویرایش]

پانویس[ویرایش]

توضیحات[ویرایش]

  1. یک نمونه از بسیار: نوروزی، تورج (تابستان ۱۳۷۴). «انگاره‌های فرهنگ بومی در سینمای ایران: نگرشی به کاربرد آیین و اسطوره در فیلمهای بهرام بیضائی». مجله ایران‌شناسی (۲۶): ۳۸۲-۳۹۷.
  2. فیلمِ گفتارِ امیر نادری در جشنِ ده‌سالگیِ حضورِ بیضایی در استنفورد، ۱۴۰۰ در یوتیوب

ارجاعات[ویرایش]

  1. حاتمی، زهرا (تابستان و پاییز ۱۳۹۷). «مردم ایران در آثار بهرام بیضایی». مردم‌نامه (۸ و ۹): ۸۲−۸۶.
  2. حسینی، محسن؛ نوری، سارا (تابستان ۱۴۰۰). «طی این سال‌ها در تئاتر برون‌مرزی هیچ اتفاقی نیفتاده است». نمایش‌شناخت (۱۲): ۱۱۶-۱۲۹.
  3. مؤتمن، زین‌العابدین؛ دهباشی، علی؛ درودیان، ولی‌الله (مهر ۱۳۸۳). «دیداری دوستانه با استاد زین‌العابدین مؤتمن و گفتگویی دوستانه‌تر». بخارا (۳۸): ۲۴-۶۳.
  4. دیدار با خویش (۱۳۹۶)
  5. ممنون، پرویز؛ علی‌نژاد، سیروس (فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۱). «غایت بازیگری، هنر بازی نکردن». بخارا (۸۶): ۳۱۹-۳۲۷.
  6. این صحنه خانه‌ی من است (۱۳۸۸)
  7. حمیدِ هما (۱۴۰۰)
  8. میراث صحنه: زندگی تئاتری جمشید لایق
  9. یادها و بودها (۱۳۷۸)
  10. رشیدی، داوود؛ نصیری، آرش (شهریور ۱۳۹۰). «از گودو تا آقای اشمیت». تجربه (۴ (پیاپی ۷۹)): ۶۰–۶۳.
  11. سه نفر بودیم (۱۳۹۴)
  12. یادها و دیدارها (۱۴۰۰)
  13. روایت زندگی: گفتگو با بیست استاد بزرگ معاصر (۱۳۹۶)
  14. همهٔ دوستان من (۱۳۸۷)
  15. اوجی، منصور. مجاهد نقی، عبدالرحمن. منصور اوجی. تهران: ابتکار نو. ۱۳۹۵.
  16. گلستان، لیلی. فیروزبخش، امید. لیلی گلستان. تهران: نشر ثالث
  17. مأموریت آقای شادی (۱۴۰۰)
  18. کافه آپارات، ۱۰۸
  19. کاتوزیان، همایون (خرداد و تیر ۱۳۹۸). «خاطراتی از خلیل ملکی و جلال آل احمد». بخارا (۱۳۱): ۱۰۵-۱۱۳.
  20. سوسن تسلیمی در گفت‌وگویی بلند با محمد عبدی
  21. بهروز غریب‌پور (۱۳۹۸)
  22. سی چهره (جلدِ دوّم، ۱۴۰۲)
  23. جمشیدی، اسماعیل (خرداد و تیر ۱۳۹۰). «ایرج انجمن کتاب تک بود». بخارا (۸۱): ۶۷۷-۶۸۶.
  24. قوکاسیان، زاون (مرداد ۱۳۷۷). «دوست دارم هزار بار بنویسم «لرتا»». بخارا (۱): ۳۱۲-۳۱۶.
  25. گفتگوهای سینمایی
  26. نسرین، فرشیده (اسفند ۱۴۰۰). «جادوی نمایش ایرانی: تجربه اجرای تعزیه زنانه». سرمشق (۵۶): ۷۷-۷۹.
  27. زیور عالم، احسان (دی ۱۴۰۱). «درام‌نویس علیهِ خشونت». تجربه (۱۵ (پیاپی ۱۶۵)): ۱۰۲−۱۰۳.
  28. نجیب، ابوالفضل (۵ اسفند ۱۳۹۹). «رشگ‌برانگیز و محبوب تیره‌های گونه‌گون». اعتماد (۴۸۷۳): ۸.
  29. دانشنامه‌ی آثار بهرام بیضایی
  30. بیضایی از نگاهی دیگر
  31. در شبیخون نشابور
  32. زبان آرکائیک در نمایشنامه‌های بهرام بیضایی (۱۳۹۶)
  33. قدرت نوستالژی
  34. زبان، هویت و قدرت
  35. مفهوم تعزیه از نگاه بهرام بیضایی (۱۳۹۹)
  36. تحلیلی بر بازتاب اسطوره در سینمای بهرام بیضایی (۱۳۹۴)
  37. از اسطوره تا تاریخ، از تاریخ تا اسطوره در آثار بهرام بیضایی
  38. از شعر تا واگویه در آثار بهرام بیضایی و چند کتابِ دیگر
  39. یک تاریخ درام و یک درام تاریخی
  40. ثنویت در آثار بهرام بیضایی و اکبر رادی
  41. ایجاد اسطوره‌ی قهرمان نمایشی (۱۳۹۶)
  42. بررسی جایگاه زن در آثار بهرام بیضایی
  43. قهرمان زن در سینمای بیضایی (۱۴۰۰)
  44. استعارهٔ شناختی و روایت‌های استعاری
  45. چهار زن در دو دهه از سینمای بهرام بیضایی (۱۴۰۱)
  46. Le théâtre iranien en transition: Les œuvres de Bahram Beyzaie
  47. نمایشنامه‌نویسان ایران: از آخوندزاده تا بیضایی (۱۳۸۱)
  48. روایت مدرن و موج نوی سینمای ایران
  49. کارگردان‌های موج نو. تهران: مؤسّسهٔ کتاب همراه. ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴-۶۹۸۲-۵۳-۰.
  50. بازتاب حمله مغول در نمایش ایران
  51. چهره‌ها و ناگفته‌ها (۱۴۰۱)
  52. نمایشنامه‌نویسان ایران: ۱۳۷۸−۱۳۵۷ (۱۴۰۱)
  53. از اسطوره تا سینما (۱۴۰۱)
  54. سینمای ایران و ادبیات کلاسیک فارسی (۱۴۰۲)
  55. http://www.ensafnews.com/389750/بهرام-بیضایی،-ادبیات-مدرن-و-سرگشتگی-تا/
  56. شیرزاد، «یشت دی»، دقیقهٔ ۲۳.
  57. سیّد محمّدی، سیّد مرتضی (۱۳۷۸). فرهنگ کارگردانهای سینمای ایران (ویراست ۲). تهران: سیمرو. ص. ۱۱۳. شابک ۹۶۴-۵۶۸۵-۳۵-۴.
  58. https://kayhan.london/fa/?p=227546
  59. http://filmint.nu/bahram-beyzaie-a-mosaic-of-metaphors-review-ali-moosavi/
  60. مستغاثی، سعید (۱۲ آبان ۱۳۹۹). «این همه دروغ قابل تحمل نیست!». کیهان (۲۲۶۰۰): ۸.
  61. طوسی، جواد (۱۲ آبان ۱۳۹۹). «حکایتِ ما و ابراهیم و عیار تنها». اعتماد (۴۷۸۰): ۱۶.
  62. asriran.com/002dGS
  63. https://iranian-studies.stanford.edu/beyzaie-conference
  64. https://www.aasoo.org/fa/articles/3517

منابع[ویرایش]

پیوند به بیرون[ویرایش]