گویش بختیاری: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
برچسبها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
خط ۱۵۵: | خط ۱۵۵: | ||
![[لری بالاگریوهای|لُری بالاگِریوِهای]] |
![[لری بالاگریوهای|لُری بالاگِریوِهای]] |
||
!معنی فارسی |
!معنی فارسی |
||
! [[کوردی]] |
|||
|- |
|- |
||
|دا، دآیَه |
|دا، دآیَه |
||
خط ۱۶۰: | خط ۱۶۲: | ||
|دا |
|دا |
||
|مادر |
|مادر |
||
|دایه |
|||
|- |
|- |
||
|تاته |
|تاته |
||
خط ۱۶۵: | خط ۱۶۸: | ||
|عامو |
|عامو |
||
|عمو |
|عمو |
||
|مامه، عامو |
|||
|- |
|- |
||
|کُر |
|کُر |
||
خط ۱۷۰: | خط ۱۷۴: | ||
|کُر |
|کُر |
||
|پسر |
|پسر |
||
|کر |
|||
|- |
|- |
||
|تاتهزا، عاموزا |
|تاتهزا، عاموزا |
||
خط ۱۷۵: | خط ۱۸۰: | ||
|عاموزا |
|عاموزا |
||
|عموزاده |
|عموزاده |
||
|عاموزا |
|||
|- |
|- |
||
|خورزا |
|خورزا |
||
خط ۱۸۰: | خط ۱۸۶: | ||
|خُوَرزا |
|خُوَرزا |
||
|خواهرزاده |
|خواهرزاده |
||
|خوارزا |
|||
|- |
|- |
||
|چغا، مُل |
|چغا، مُل |
||
خط ۱۸۵: | خط ۱۹۲: | ||
|کُن |
|کُن |
||
|تپه |
|تپه |
||
تل، تپک |
|||
|- |
|- |
||
|بَرد، کُچُک |
|بَرد، کُچُک |
||
خط ۱۹۰: | خط ۱۹۸: | ||
|بَرد |
|بَرد |
||
|سنگ |
|سنگ |
||
|برد، کچک |
|||
|- |
|- |
||
|هرس |
|هرس |
||
خط ۱۹۵: | خط ۲۰۴: | ||
|اسِر |
|اسِر |
||
|اشک |
|اشک |
||
|هسر، فرمیسک |
|||
|- |
|- |
||
|آساره، آستاره |
|آساره، آستاره |
||
خط ۲۰۰: | خط ۲۱۰: | ||
|آساره |
|آساره |
||
|ستاره |
|ستاره |
||
|استیره |
|||
|- |
|- |
||
|ار |
|ار |
||
خط ۲۰۵: | خط ۲۱۶: | ||
|اَ |
|اَ |
||
|اگر |
|اگر |
||
|اگه |
|||
|- |
|- |
||
|اراز |
|اراز |
||
خط ۲۱۰: | خط ۲۲۲: | ||
|دق کِردِه |
|دق کِردِه |
||
|دق کردن |
|دق کردن |
||
|دل توقین |
|||
|- |
|- |
||
|لؤی |
|لؤی |
||
خط ۲۱۵: | خط ۲۲۸: | ||
| |
| |
||
|شیر آغوز (زیک) |
|شیر آغوز (زیک) |
||
|شیر |
|||
|- |
|- |
||
|آل |
|آل |
||
خط ۲۲۰: | خط ۲۳۴: | ||
| |
| |
||
|موجود افسانهای در زاگرس - جن |
|موجود افسانهای در زاگرس - جن |
||
|آل |
|||
|- |
|- |
||
|آلشت |
|آلشت |
||
خط ۲۲۵: | خط ۲۴۰: | ||
|آلِشت |
|آلِشت |
||
|عوض کردن |
|عوض کردن |
||
|گورین |
|||
|- |
|- |
||
|تَش |
|تَش |
||
خط ۲۳۰: | خط ۲۴۶: | ||
|تَش |
|تَش |
||
|آتش |
|آتش |
||
|آگر، آور |
|||
|- |
|- |
||
|آوریت |
|آوریت |
||
خط ۲۳۵: | خط ۲۵۲: | ||
|پَره پوت |
|پَره پوت |
||
|پرکندن مرغ |
|پرکندن مرغ |
||
|پره پوت |
|||
|- |
|- |
||
|اوس، اوسن |
|اوس، اوسن |
||
خط ۲۴۰: | خط ۲۵۸: | ||
|اُوِس |
|اُوِس |
||
|حامله |
|حامله |
||
|آوس |
|||
|- |
|- |
||
|بافه |
|بافه |
||
خط ۲۴۵: | خط ۲۶۴: | ||
|بافه |
|بافه |
||
|دسته گندم |
|دسته گندم |
||
|باقه |
|||
|- |
|- |
||
|بِخَوسین |
|بِخَوسین |
||
خط ۲۵۰: | خط ۲۷۰: | ||
|بوفته |
|بوفته |
||
|بخوابید |
|بخوابید |
||
|بخه ون |
|||
|- |
|- |
||
|بِل |
|بِل |
||
خط ۲۵۵: | خط ۲۷۶: | ||
|بِل |
|بِل |
||
|بگذار، اجازه بده |
|بگذار، اجازه بده |
||
|بیله |
|||
|- |
|- |
||
|بل باریک، کعْد باریک |
|بل باریک، کعْد باریک |
||
خط ۲۶۰: | خط ۲۸۲: | ||
|قَ باریک |
|قَ باریک |
||
|کمر باریک |
|کمر باریک |
||
|کمر باریک، ناو قد باریک |
|||
|- |
|- |
||
|بَنگ، دُنگ |
|بَنگ، دُنگ |
||
خط ۲۶۵: | خط ۲۸۸: | ||
|دَنگ |
|دَنگ |
||
|صدا، بانگ |
|صدا، بانگ |
||
|دنگ، بانگ |
|||
|- |
|- |
||
|بندار |
|بندار |
||
خط ۲۷۰: | خط ۲۹۴: | ||
|بنار |
|بنار |
||
|سربالایی |
|سربالایی |
||
|بنار،اوراز |
|||
|- |
|- |
||
|بور |
|بور |
||
خط ۲۷۵: | خط ۳۰۰: | ||
|بور |
|بور |
||
|زرد کمرنگ |
|زرد کمرنگ |
||
|بور، بوز |
|||
|- |
|- |
||
|بون |
|بون |
||
|بالا |
|بالا |
||
|بون |
|بون |
||
|بالا، پشت بام |
|بالا، پشت بام |
||
|بان، سه ر بان |
|||
|- |
|- |
||
|بهیگ |
|بهیگ |
||
خط ۲۸۵: | خط ۳۱۲: | ||
|بِئی |
|بِئی |
||
|عروس |
|عروس |
||
|بوک |
|||
|- |
|- |
||
|پاتیل |
|پاتیل |
||
خط ۲۹۰: | خط ۳۱۸: | ||
|پاتیل |
|پاتیل |
||
|دیگ مسی |
|دیگ مسی |
||
|حه و جوش |
|||
|- |
|- |
||
|پتی |
|پتی |
||
خط ۲۹۵: | خط ۳۲۴: | ||
|پَتی |
|پَتی |
||
|خالی |
|خالی |
||
|پتی، بوش |
|||
|- |
|- |
||
|پرس |
|پرس |
||
خط ۳۰۰: | خط ۳۳۰: | ||
|پُرس |
|پُرس |
||
|عزاداری |
|عزاداری |
||
|پرسه |
|||
|- |
|- |
||
|پیا |
|پیا |
||
خط ۳۰۵: | خط ۳۳۶: | ||
|پیا |
|پیا |
||
|مرد |
|مرد |
||
|پیاو |
|||
|- |
|- |
||
|تلنیدن |
|تلنیدن |
||
خط ۳۱۰: | خط ۳۴۲: | ||
|تلنیدن |
|تلنیدن |
||
|پایمال کردن |
|پایمال کردن |
||
| |
|||
|- |
|- |
||
|جال |
|جال |
||
خط ۳۱۵: | خط ۳۴۸: | ||
|جِال |
|جِال |
||
|جوان |
|جوان |
||
|جوان، گنج |
|||
|- |
|- |
||
|چاپ چوله |
|چاپ چوله |
||
خط ۳۲۰: | خط ۳۵۴: | ||
|دِرو |
|دِرو |
||
|دروغ و ریا |
|دروغ و ریا |
||
|درو، |
|||
|- |
|- |
||
|چره |
|چره |
||
خط ۳۲۵: | خط ۳۶۰: | ||
|چَرِه |
|چَرِه |
||
|پشم چینی چارپایان |
|پشم چینی چارپایان |
||
|چره |
|||
|- |
|- |
||
|چم |
|چم |
||
خط ۳۳۰: | خط ۳۶۶: | ||
|چَم |
|چَم |
||
|چمنزار و دره کنار رود |
|چمنزار و دره کنار رود |
||
|چم |
|||
|- |
|- |
||
|چول |
|چول |
||
خط ۳۳۵: | خط ۳۷۲: | ||
|چول |
|چول |
||
|خراب و خالی از سکنه |
|خراب و خالی از سکنه |
||
|چول |
|||
|- |
|- |
||
|چوله |
|چوله |
||
خط ۳۴۰: | خط ۳۷۸: | ||
|چولِه |
|چولِه |
||
|جوجه تیغی |
|جوجه تیغی |
||
|جوشک |
|||
|- |
|- |
||
|دوقات |
|دوقات |
||
خط ۳۴۵: | خط ۳۸۴: | ||
|دو برابر |
|دو برابر |
||
|دوبرابر |
|دوبرابر |
||
|دو برابر |
|||
|- |
|- |
||
|نُمزَد، نومزَد |
|نُمزَد، نومزَد |
||
|نومزا |
|نومزا |
||
|نومزَد |
|نومزَد |
||
|نامزد |
|||
|نامزد |
|نامزد |
||
|- |
|- |
||
خط ۳۵۵: | خط ۳۹۶: | ||
|دیس |
|دیس |
||
|چسبنده |
|چسبنده |
||
|ملوچ |
|||
|- |
|- |
||
|مقاش |
|مقاش |
||
خط ۳۶۰: | خط ۴۰۲: | ||
| |
| |
||
|زغالگیر |
|زغالگیر |
||
|مقاش |
|||
|- |
|- |
||
|رات و ریت |
|رات و ریت |
||
خط ۳۶۵: | خط ۴۰۹: | ||
| |
| |
||
|بیبندونوا |
|بیبندونوا |
||
|روت |
|||
|} |
|} |
||
نسخهٔ ۲۲ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۸:۰۷
این مقاله نیازمند تمیزکاری است. لطفاً تا جای امکان آنرا از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید، سپس این برچسب را بردارید. محتویات این مقاله ممکن است غیر قابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
گویش بختیاری | |
---|---|
Default
| |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | bqi |
فهرست لینگوییست | lrc-bor |
گویش بختیاری یا لری بختیاری گویش مردم بختیاری و یکی از گویشهای زبان لری است. بختیاریها جزئی از مردم لر بهشمار میآیند که به آنها لُر بزرگ میگویند و در جنوب غربی ایران ساکن هستند.[۱] گویش بختیاری از جمله گویشهای جنوب غربی ایران و یکی از گویشهای زبان لری بهشمار میرود.[۱][۲][۳] این گویش لری ۸۶ درصد با لری جنوبی و ۷۸ درصد با لری خرمآبادی شباهت دارد.[۴] دانشنامه ایرانیکا گویش بختیاری و زیرشاخههای آن را به همراه گویشهای بویراحمدی، کهگیلویه ای و ممسنی دارای اشتراکات زیاد لغوی، مورفولوژی و ویژگیهای واجشناسی دانسته و مجموعهٔ این گویشها را به همراه گویش لری از یک خانواده معرفی نمودهاست و بر تفاوت آنها با کردی صحه گذاشتهاست. [۵] .
گویشهای لُری بختیاری
کتاب با نام بختیاریکا دانشنامه و واژهنامه ایل بختیاری بمنظور ایفای نقش یک منبع مهم اطلاعاتی طی مدت زمان ده سال به رشته تحریر درآمده و شامل کلیه مباحث مربوط به گفتار و زبان بختیاریست که توسط مولف جوان بختیاری، امیر رستمی بابادی تهیه و در اختیار علاقه مندان این حوزه قرار گرفتهاست. گویش بختیاری مانند دیگر گویشهای ایرانی جنوب غربی لهجههای متعددی دارد که بهطور کلی از نظر جغرافیایی میتوان آن را به چهار نوع گویش تقسیم نمود:
- اول
منطقهٔ شرقی که قسمتی از دنبالهٔ رودخانهٔ کارون، شهرهای شمالی و شمال شرقی خوزستان را شامل میشود و همسایهٔ کهگیلویه و بویراحمد نیز است. برای مثال تمام بختیاریها به «شما» میگویند «ایسا» (isâ) اما در این منطقه «ایشا» (ishâ) میگویند.
- دوم
منطقهٔ جنوبی که از میداوود و رود زرد تا رامهرمز و هفتکل است.
- سوم
منطقه چهار لنگ که از فریدن تا دورود را شامل میشود. اگرچه در این منطقه تأثیرپذیری صورت نگرفتهاست، اما در بعضی واژهها از دیرباز این تفاوت وجود داشتهاست. مثلاً به عمو میگویند تاتَه در حالی که در مناطق دیگر به عمو میگویند تَتا. همچنین در گویش اصلی بختیاری ضمایر ملکی متصل به کلمه سوم شخص مفرد به جای «ش»، «س» تلفظ میشود ولی در طوایف دیگر از «ش» استفاده میشود. مثال: (فارسی: بهش گفتی؟) _ (لری بختیاری اصلی: بِس گُهدی؟) _ (گونه دیگر بختیاری: بش/وش ایگُهدی؟)
- چهارم
بختیاری میانی که شامل کلیهٔ طوایف هفت لنگ میشود. این محدوده از الیگودرز شروع و تا مناطق جنوبی ادامه دارد و قسمتی هم از چهار لنگ کیانرسی را دربر میگیرد. میتوان گفت این گویش اصلیترین گویش است.
حروف ویژه در گویش لری بختیاری
در لری بختیاری حروفی وجود دارد که در فارسی رایج تلفظ نمیشوند. بیشتر آنها بازماندگان زبان پهلوی میباشند.
ذال معجم: حرف «د» وقتی که پس از a,A،o,i،e,y بیاید به گونهای دیگر تلفظ میشود («A» را «آ» فرض کنید و «a» را «فتحه») تلفظ به این صورت است که قسمت زیرینِ نوکِ زبان با دندانهای پیش فکِ زیرین مماس شده اما با دندانهای پیش فک بالا تماس بسیار نامحسوس است. اما «د» پس از صامتها به همان صورت معمول تلفظ میشود.
هاء میان تهی: گونهای «هـ» است که با تلفظی نرمتر از «هـ» تلفظ میشود. مانند پهل (pohl) به معنی پُل
واو غنه: کلمهٔ «نو» در فارسی رایج تقریباً با واو غنه تلفظ میشود. در گویش لری بختیاری برخی کلمات با این واو تلفظ میشوند. مانندِ now (یعنی نان)
دربارهٔ گویش بختیاری
راولینسون در سفرنامه خود مینویسد:
تاکنون این گویشهای رایج در منطقه زاگرس را بازمانده زبان پارسی میانه میدانستند ولی به نظر میرسد زبان لری از پارسی باستان مشتق شدهاست[۶] که همزمان با زبان پهلوی به صورت جداگانه با آن تکلم میشدهاست
محسن فارسانی در مقدمه دیوان ملا زلفعلی بختیاری این گویش ظریف را از مشتقات نزدیک زبان پهلوی میداند و در این خصوص مینویسد:
خاک این منطقه به لحاظ کوهستانی بودن از هجوم اقوام بیگانه مصون مانده و گویش آنان کمتر با زبان ترکی و عربی مخلوط شدهاست.
برخی واژهها در گویش لری بختیاری
در این جدول، A صدای آ، ou صدای او و ee صدای ایی میدهد.
بختیاری | تلفظ | فارسی |
---|---|---|
باوا/پاپا | Bâvâ/Papa | پدر بزرگ |
دِدو/دِرو | Dedu/Deru | خواهر |
دا/دآیه | Dâ/Dâyah | مادر |
دآولو | Dâwlu | مادربزرگ |
تاتِه/تاتَه | Tâteh/Tâtah | عمو |
دالو | DAlou | مادربزرگ، پیرزن |
بوه/بَو | Baveh/Ba-ou | پدر |
گه گه/گِئو/گیگهَ/کاکا | Gaga/Geou/Gigah/Kâkâ | برادر |
کُر/کوئَک | Kor/Koak | پسر |
دُر / دُه-دَر/دُدَر | Dor/Doh-dar/Dodar | دختر |
بُتی / بُتِ | Botie / Bote | خاله |
کیچی/کِچی | Kichie/Kechi | عمه |
تاته زا | Tâte-zâ | عموزاده |
خورزا | Khor-zâ | خواهرزاده |
خُرْزِمار | Khor-zemâr | پسرخاله و دخترخاله |
هُمریش | Hom-reesh | باجناغ |
جُوِه/جِوه | Joweh/Jeweh | پیراهن، جامه |
شُولار/شَولار | Showlâr/Shawlâr | شلوار، تنبان |
چُغا | Cho-ghâ | تپه |
نِفت/نُفت/پِت | Neft/Noft/pet | دماغ |
به در/سَرا | Be-dar/Sarâ | بیرون |
حَوش | Hawsh | حیاط/خانه ویلایی |
بَرد | Bard | سنگ |
کِتو/سَی | Ketow/Say | سگ |
گُلو | Golow | گربه |
هَرس | Hars | اشک |
تیگ/پِشنی/پیشنی | Tig/peshni | پیشونی |
چَکهَ/کَچه/چُوَه | Kacheh/Chowah | چانه |
بَق/بَک | Bagh/Bak | قورباغه |
گژدین | Gazh-din | عقرب |
گادین | Ga-din | عقرب |
تَش تَش | Tash-tash | هزارپا |
گَرگِراک | GargerAk | مارمولک بزرگ |
هالو/هُلو | HAlou | دایی |
دیلق/تَش | Dilagh/Tash | آتش |
سوز/سوز | Sawz/Sowz | سبز |
حونِه/هُوَه | Huneh/Howah | خانه |
کِئو / بِنُوش/بِنَوش | Be-nowsh/ke-woo/Benawsh | بنفش |
سُهر | Sohr | سرخ، قرمز |
اِسپید | Espeed/Esped | سفید |
شَه | Shah | سیاه |
کِرجِلِنگ/کِرژِلِنگ/کِرزِلِنگ | kerjeleng | خرچنگ |
البته گفتنی است که گویش بختیاری چندین لهجه دارد؛ و در بعضی موارد فتحه و کسره آنها با هم مختلف است (در لغات بالا)
برخی واژههای مشترک گویش بختیاری با گویشهای دیگر لری
لُری بَختیاری | لُری بویِر اَحمدی | لُری بالاگِریوِهای | معنی فارسی | کوردی |
---|---|---|---|---|
دا، دآیَه | دای، دِی | دا | مادر | دایه |
تاته | تاتَه، عامو | عامو | عمو | مامه، عامو |
کُر | کُر | کُر | پسر | کر |
تاتهزا، عاموزا | تاتهزا، عاموزا | عاموزا | عموزاده | عاموزا |
خورزا | خرزا | خُوَرزا | خواهرزاده | خوارزا |
چغا، مُل | تُل | کُن | تپه
تل، تپک | |
بَرد، کُچُک | برد، کچُک | بَرد | سنگ | برد، کچک |
هرس | خَرس | اسِر | اشک | هسر، فرمیسک |
آساره، آستاره | ستارَه | آساره | ستاره | استیره |
ار | ار | اَ | اگر | اگه |
اراز | دق کِردِه | دق کردن | دل توقین | |
لؤی | لوی | شیر آغوز (زیک) | شیر | |
آل | یال | موجود افسانهای در زاگرس - جن | آل | |
آلشت | آلِشت | عوض کردن | گورین | |
تَش | تَش | تَش | آتش | آگر، آور |
آوریت | وریتنایَن، وریتنادَن | پَره پوت | پرکندن مرغ | پره پوت |
اوس، اوسن | اوسَن | اُوِس | حامله | آوس |
بافه | بافَه | بافه | دسته گندم | باقه |
بِخَوسین | بخوسیت | بوفته | بخوابید | بخه ون |
بِل | بِیل | بِل | بگذار، اجازه بده | بیله |
بل باریک، کعْد باریک | قَی باریک، قد باریک | قَ باریک | کمر باریک | کمر باریک، ناو قد باریک |
بَنگ، دُنگ | بُنگ | دَنگ | صدا، بانگ | دنگ، بانگ |
بندار | سَرَبالِی | بنار | سربالایی | بنار،اوراز |
بور | بور | بور | زرد کمرنگ | بور، بوز |
بون | بالا | بون | بالا، پشت بام | بان، سه ر بان |
بهیگ | بویگ | بِئی | عروس | بوک |
پاتیل | پاتیل | پاتیل | دیگ مسی | حه و جوش |
پتی | پَتی | پَتی | خالی | پتی، بوش |
پرس | پُرس | عزاداری | پرسه | |
پیا | پیا، مِرد | پیا | مرد | پیاو |
تلنیدن | تِلنایَن، تِلنادَن | تلنیدن | پایمال کردن | |
جال | جوون | جِال | جوان | جوان، گنج |
چاپ چوله | دز درو | دِرو | دروغ و ریا | درو، |
چره | چِرَه | چَرِه | پشم چینی چارپایان | چره |
چم | چَم | چَم | چمنزار و دره کنار رود | چم |
چول | چول | چول | خراب و خالی از سکنه | چول |
چوله | جیلَه، جولَه | چولِه | جوجه تیغی | جوشک |
دوقات | دو برابر | دوبرابر | دو برابر | |
نُمزَد، نومزَد | نومزا | نومزَد | نامزد | نامزد |
دیس | ملوچ | دیس | چسبنده | ملوچ |
مقاش | مقاش | زغالگیر | مقاش | |
رات و ریت | رات ریت | بیبندونوا | روت |
ضمایر
- ضمایر شخصی منفصل
مو/مُ (mo): من
تو (to): تو
هو/هُ (ho): او/آن
ایما (imâ): ما
ایسا (isâ): شما
هونو/هُنُو (honow): آنها
- ضمایر جمع
برای جمع در بختیاری از (ءل-al) ،(یَل-yal)، (گَل-gal)، (اون-un یا اُو-ow) و (آ-â) استفاده میشود.
- توجه: دربارهٔ جمع بستن کلمهها گویش و زبان بختیاری به دو بخش تقسیم میگردد یکی بختیاریهای غربی (ساکن الیگودرز و دورود تا نزدیکیهای لالی و سردشت و دزفول) برای جمع بستن بیشتر از «ان» که به صورت شکسته «اون-un» یا «اُو-ow» گفته میشود استفاده میکنند. اما سایر بختیاریها از «یَل» برای نامهای نر (مذکر) مانند کُریَل، و از «گَل» برای نامهای ماده (مؤنث) مانند دُرگَل و زَنگَل استفاده میکنند و گاهی نیز برای برخی از کلمات از همان «ان» به شکل شکسته استفاده مینمایند. مانند گامیشو (gâmishow) یا گامیشون (gâmishun)، قاطرو یا قاطرون، بُزون. نکته مهم دیگر اینکه گاهی نیز از همان «ان» با حذف «ن» برای جمع بستن استفاده میکنند. مانند مدادا، قاطراو غیره…
نمونههای بیشتر
- ایرانیَل: ایرانیها
بُزگَل: بزها
سَیَّل: سگها
هُمسایَل: همسایهها
جِغِلَل: پسر بچهها
دآیَل: مادرها
میوآ: میوهها
یُنُو (yonow): اینها
حَرگَل: خرها
گوسِندُو: گوسفندها
کاوویل: گوسفندها
- ضمایر ملکی متصل
اُم (om-) تَوَرُم (tavarom) تبرم (تبر من)
اِت (et-) تَوَرِ ت (tavaret) تبرت
اِس (es-) تَوَرِ س (tavares) تبرش
اِمون (emun-) تَوَرِ مون (tavaremun) تبرمان
اِتون (etun-) تَوَرِ تون (tavaretun) تبرتان
اِسون (esun-) تَوَرِ سون (tavaresun) تبرشان
- توجه:البته در گفتار نون آخر حذف میشود. مثل: تَوَرِسو (tavaresow) یا تَوَرِمو (tavaremow).
اسامی مختوم به مصوت هنگام گرفتن ضمیر ملکی متصل تنها m یا t یا s یا mun یا tun یا sun میگیرد.
مثل:
- دام (dâm) مادرم
- داسون (dâsun) مادرشان
- ضمایر اشاره
یو/یُ (yo): این
هو/هُ (ho): آن
یُنُو (yonow): اینها
یُنُو/یونُو (yonow): اینها
هُنُو/هونُو (honow): آنها
زمان افعال
- مضارع اخباری
قواعد لری بختیاری مانند فارسی تحت تأثیر زبان عربی قرار نگرفته و حرف «ب» پیش از فعلها و حالت استمراری دارا نیست بدین معنی پسوند استمراری ساز (می) ندارد و گاهی در بین جوانان بختیاری شنیده میشود که گویش بختیاریشان تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته و این به دلیل صحبت کردن در جامعه به زبان فارسی هست مانند نمونههای زیر:
فارسی: میای بریم؟، بختیاری درست: یآی ریم؟، بختیاری نادرست: اییای/إیای بریم؟
فارسی: من دارم میرم، بختیاری درست: مو هُنِی رُم، بختیاری نادرست: مو دارُم اِرُم
فارسی: دخترها رفتن، بختیاری درست: دُرگَل رَهدن، بختیاری نادرست: دُهدَرآ رَفتِن
فارسی: میتوانی گوشت بخوری؟، بختیاری درست: تَری گوش خوری/خُری؟، بختیاری نادرست: ایتَری/إتَری گوش إخُری/إخوری؟
شناسه + بن مضارع
مثلاً خَردَن (xarden) به معنی خوردن بن مضارعش «خور» (xor) است:
میخورم: خُرُم/خورُم (xo/xurom)
میخوری: خُری/خوری (xo/xuri)
میخورد: خُره/خوره (xo/xureh)
میخوریم: خُریم/خوریم (xo/xurim)
میخورید: خُرین/خورین (xo/xurin)
میخورند: خُرن/خورن (xo/xuren)
- مضارع التزامی
- ساختار در فارسی
- بـ + بن مضارع + شناسه «َم، ی، َد، یم، ید، َند» مثال: من بروم، تو بروی، او برود، ما برویم، شما بروید، آنها بروند
- ساختار در لری: بن مضارع + شناسه «ُم، ی، ِه، یم، ین، ِن» مثال: (مو-مُ) رُم، تو ری، (هُ-هو) رِه، ایما ریم، ایسا رین، (هُنُو-هونُو) رِن
- ماضی مطلق/ساده
- ساختار فارسی
- بن ماضی + شناسههای ماضی مثال از مصدر دویدَن = دویدَن ــ (اَن): دوید فعل ماضی ساده: دویدم دویدی دوید دویدیم دویدید دویدند
- ساختار لری
- بن ماضی + شناسههای ماضی مثال از مصدر دونیدِن = دَونیدِن ــ (اِن): دَونید فعل ماضی ساده: دَونیدُم/دَونیم/دَونییُم دَونیدی/دَونییی دَونید/دَونی دَونیدیم/دَونیییم دَونیدید/دَونییید دَونیدین/دَونییین
- گاهی د به صورت ی تلفظ میشود یا تلفظ نمیشود مانند حالتهای ۲ و ۳ بالا
ماضی)
- ماضی استمراری
ساختار: هُنِی + ماضی ساده
فارسی:میدویدم، بختیاری: هُنِی دَونیدُم
فارسی: میخوردند، بختیاری، هُنِی خُرِن
فارسی: میآیم/میام، بختیاری: هُنِی یآم
فارسی: میدویدن، بختیاری: هُنِی دَونیدِن
- ماضی نقلی
e- + ماضی مطلق
خوردهام: خَردُمِه (xardome)
خوردهای: خَردیه (xardiye)
خوردهاست: خَردِه (xarde)
خوردهایم: خَردیمِه (xardime)
خوردهاید: خَردینِه (xardine)
خوردهاند: خَردِنِه (xardene)
- ماضی بعید
مثل فارسی است فقط به جای 《بود》 از 《بید》 یا 《بی》 یا 《وی》 استفاده میشود.
مثلاً: خورده بودند = خَردِه بیدِن (xarde biden)
- آینده
برای بیان زمان آینده معمولاً همان مضارع اخباری به کار میرود
- نفی مضارع اخباری
نمیخورم: نی/نِخورُم (ni/nexorom)
نمیگویم: نی/نِگُم (ni/negom)
پانویس
پروژهٔ ویکیپدیا گویش بختیاری آزمایشی در ویکیمدیا انکوباتور موجود است. |
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ «بختیاری». دانشنامه جهان اسلام. دریافتشده در ۲۹ دی ۱۳۹۰.
- ↑ «LORI DIALECTS». Iranica. دریافتشده در ۲ فوریه ۲۰۱۳.
- ↑ «LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori». Iranica. دریافتشده در ۲ فوریه ۲۰۱۳.
- ↑ Ethnologue report for Bakhtiâri
- ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/baktiari-tribe
- ↑ http://anonby.balafon.net/wp-content/uploads/2007/06/jra-172-171-197.pdf
خراوه
منابع
- محسن فارسانی، دیوان ملا زلفعلی بختیاری، انتشارات مشعل، ۱۳۷۵.
- F. Vahman and G. Asatrian, Poetry of the Baxtiārīs: Love Poems, Wedding Songs, Lullabies, Laments, Copenhagen, 1995.[۱]