سایپا

سایپا

نوع	سهامی عام
صنعت	خودروسازی
بنا نهاده	۱۳۴۵ (۵۳ سال پیش)
بنیانگذاران	آنتوان آیسه کریستین اودس
دفتر مرکزی	تهران، ایران
مدیر عامل اجرایی	میر جواد سلیمانی
رئیس هیئت مدیره	معصوم نجفیان
محصولات	خودرو
درآمد	▲ ۷٫۱ میلیارد دلار (۲۰۱۱)
وبگاه	www.saipacorp.com

سایپا (سرنام: شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل (به فرانسوی: Société anonyme iranienne de production des automobile))، شرکت خودروسازی ایرانی است که مقر آن در تهران قرار دارد و در سال ۱۳۴۴ بنیان نهاده شد. نخستین خودروهای این شرکت، محصولات شریک فرانسوی آن، سیتروئن بودند و در سال ۱۳۴۷، سایپا انواع مدل‌های ژیان را می‌ساخت. در سال ۱۳۵۲ با توافقی با شرکت خودروسازی فرانسوی رنو، رنو ۵ در مدل‌های ۲ و ۴ در توسط سایپا به بازار عرضه شد.

با رخ دادن انقلاب ۱۳۵۷، دولت ایران شرکت سایپا را در ۱۶ تیرماه ۱۳۵۸ به مالکیت خود درآورد و سایپا، از آذر ۱۳۶۰ زیر نظر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت. در سال ۱۳۷۲، یکی از پرفروش‌ترین خودروهای تاریخ ایران، پراید، برای نخستین‌بار توسط سایپا در ایران تولید شد.

در دههٔ ۱۳۸۰، سایپا پیشرفت بسیاری کرد و توانست نخستین خودروی طراحی اختصاصی خود را نیز در همین دهه بسازد. خودروی تیبا نخستین خودروی انحصاری سایپا است که در سال ۱۳۸۷ رونمایی شد. تیبا که همهٔ اجزای آن از جمله موتور، ساخت ایران است، دومین گام ایران برای ساخت خودروی ملی نامیده شد. سایپا هنوز به عرضهٔ محصولات شرکت‌های خارجی در ایران ادامه داد اما در دهه‌های ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰، چندین خودروی انحصاری را طراحی و به بازار عرضه کرد که همگی با استقبال مشتریان روبرو شدند. تیبا ۲، ساینا، کوییک و شاهین خودروهای سایپا در این دوران هستند.

تاریخچه

ژیان، نخستین خودروی سایپا که فروش بالایی به دست آورد.

سایپا، در سال ۱۳۴۴ با نام تجاری SAIPAC کامل: Société anonyme iranienne de production des automobiles Citroën و با مشارکت خودروساز فرانسوی، سیتروئن بنیان نهاده شد.

نخستین خودروهای شرکت سایپا، وانت آکا و سواری ژیان بودند. این شرکت از سال ۱۳۴۷، انواع مدل‌های ژیان را تولید می‌کرد. در سال ۱۳۵۲ با یک توافق با شرکت خودروسازی فرانسوی رنو، رنو ۵ در مدل‌های ۲ و ۴ در به بازار عرضه شد. پس از سال ۱۳۵۳، خودروهای ژیان مهاری و ژیان پیکاب نیز در مدل‌های معمولی و دولوکس ساخته شدند.

در سال ۱۳۵۴، نام شرکت، به فرم کنونی آن، سایپا تغییر پیدا کرد که کوتاه‌شدهٔ «شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل» بود.

انقلاب ۱۳۵۷ تا دهه ۱۳۷۰

با رخ دادن انقلاب ۱۳۵۷، دولت ایران شرکت سایپا را در ۱۶ تیرماه ۱۳۵۸ به مالکیت خود درآورد و سایپا، از آذر ۱۳۶۰ تحت سرپرستی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت. در دهه ۱۳۶۰، سیاست‌های سایپا تغییرات فراوانی کرد و برنامه‌های تازه‌ای نیز در سال ۱۳۶۳، برای آیندهٔ این شرکت تنظیم گردید. در سال ۱۳۶۲ نیز وانت نیسان با حجم موتور ۲۰۰۰ سی‌سی به فهرست تولیدات شرکت افزوده شد. در سال ۱۳۶۹ نیز سایپا حجم موتور وانت نیسان را از ۲۰۰۰ به ۲۴۰۰ سی‌سی افزایش داد و یک مدل دوکابین از این خودرو را تولید کرد.

دهه ۱۳۷۰ و تولید پراید (فورد فستیوا)

نوشتار(های) وابسته: پراید

یک پراید ساخته شده توسط سایپا به عنوان تاکسی

در سال ۱۳۷۱، رنو ۲۱ به فهرست تولیدات شرکت سایپا افزوده شد که می‌توانست به رقابت سایپا با ایران خودرو کمک بسیاری کند. در سال ۱۳۷۲، یکی از پرفروش‌ترین خودروهای تاریخ ایران، پراید، برای نخستین‌بار توسط سایپا در ایران تولید شد. سایپا پراید کاربراتوری را در مقیاس بزرگی فروخت. محصولی که در اصل همان فورد فستیوا، خودروی معرفی شدهٔ سال ۱۹۸۶ است. تولید این خودرو در سایپا تا دههٔ ۲۰۲۰ میلادی، بدون ایجاد تغییرات اساسی ادامه یافت. موضوعی که با انتقاد کارشناسان روبرو شد. همچنین رسانه‌ها و کارشناسان ایرانی بسیاری به ایمنی خودروی پراید ایراد گرفته‌اند.

در سال ۱۳۷۴، سهام شرکت سایپا برای نخستین‌بار در بورس اوراق بهادار تهران عرضه شد در سال ۱۳۷۷، این شرکت توانست گواهی‌نامه ۹۰۰۱ ISO را به دست آورد. از سال ۱۳۷۸ نیز پراید استیشن به فهرست محصولات شرکت افزوده شد. ایجاد خط تولید خودرو کاروان در سال ۱۳۷۹ به پایان رسید و تولید نمونه‌ای از این محصول نیز در همین سال انجام شد.

دهه ۱۳۸۰

کیا ریو، محصولی از شرکت کیا موتورز کره جنوبی که توسط سایپا نیز در ایران عرضه شد.

در دههٔ ۱۳۸۰، سایپا پیشرفت بسیاری کرد و توانست نخستین خودروی طراحی اختصاصی خود را نیز در همین دهه بسازد. در سال ۱۳۸۱، تولید آزمایشی خودروی پراید ۱۴۱ صورت پذیرت و معرفی آن به بازار ایران انجام شد. در سال ۱۳۸۲ نیز برای گرفتن استاندارد یورو ۲، موتورهای جدیدی برای پراید در نظر گرفته شد. در سال ۱۳۸۴، نخستین خط تولید کارخانه‌ای خودروهای دوگانه‌سوز در ایران توسط سایپا ایجاد شد. در سال ۱۳۸۴ همچنین خطوط تولید خودرو ریو، که محصولی از شرکت کیا موتورز کره جنوبی است، توسط سایپا در ایران گشایش یافت.

در سال ۱۳۸۵، خط تولید انواع پراید توسط سایپا در ونزوئلا گشایش یافت. یک سال بعد، در ۱۳۸۶، کارخانه ساخت انواع پراید در کشور سوریه با نام سیویکو ایجاد شد. در سال ۱۳۸۶، تولید و عرضه خودروی رنو، ال ۹۰ در سه تیپ توسط سایپا انجام شد. در همین سال سایپا به تولید و عرضه محصولی مشابه پراید، با نام سایپا ۱۳۲ دست زد. فروش اتوبوس‌های شهری IRIS را نیز سایپا در سال ۱۳۸۶ آغاز کرد.

در سال ۱۳۸۷، چند رویداد مهم برای شرکت سایپا ثبت شد:

• رونمایی از نخستین خودروی سایپا، با نام تیبا
• رونمایی از وانت ال ایکس زامیاد
• باز شدن خط تولید انبوه موتور ال ۹۰
• گشایش خط تولید رنو مگان
• گشایش خط تولید کیا ریو با گیربکس اتوماتیک

دی ۱۳۸۷ به موجب قانون بودجه ایران، ۵۱٪ درصد از سهام این شرکت، در بورس واگذار گردید. سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران نیز با داشتن ۳۵٫۷۵٪ درصد از سهام شرکت سایپا، بزرگترین سهام‌دار این شرکت است. در سال ۱۳۸۹ نیز کارخانهٔ سایپا کاشان، با ظرفیت تولید سالانه ۱۵۰۰۰۰ خودرو راه‌اندازی گردید. رونمایی از نخستین کامیون شکل‌یافتهٔ داخلی شرکت سایپا دیزل نیز در همین سال انجام شد. در این دوران سایپا توانست رکوردشکنی‌هایی نیز در زمینه شمار تولید خودرو انجام دهد.

تیبا، نخستین خودروی انحصاری

نوشتار اصلی: سایپا تیبا

تیبا، نخستین خودروی سایپا که دومین خودروی ملی نامیده شد. (معرفی: ۲۰۰۸)

خودروی تیبا نخستین خودروی انحصاری سایپا است که در سال ۱۳۸۷ رونمایی شد. تیبا که همهٔ اجزای آن از جمله موتور، ساخت ایران است، دومین گام ایران برای ساخت خودروی ملی نامیده شد. پیش از این، رسانه‌ها تنها به سمند، محصول انحصاری ایران خودرو چنین اشاراتی می‌کردند. سایپا اعلام کرد که در تولید این خودرو، از مشاورین خارجی نیز بهره گرفته‌است. این خودرو از همان ابتدا قرار شد که به عنوان خودرویی ارزان به فروش برسد. دنیای اقتصاد، این خودرو را در تاریخ خودروسازی ایران بسیار مهم دانست و در گزارشات رسانه‌ها آمده‌است که مالکیت این خودرو به شکل کامل در اختیار سایپا است. نخستین خودروی سایپا، توانست به سرعت در بازار محبوبیت کسب کند. سایپا بعداً خودروهای دیگری را نیز بر پایهٔ تیبا ساخت که آن‌ها نیز از فروش خوبی برخوردار بودند.

دهه ۱۳۹۰

در سال ۱۳۹۰، خط تولید گروه خودروسازی سایپا در کشور سودان راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۹۱ نیز از محصولات جدیدی از جمله: تیبا ۲، سایپا ۱۵۱ و ایکس ۱۰۰ رونمایی شد. در سال ۱۳۹۲، محصول اختصاصی دیگری با عنوان ساینا رونمایی شد که به شکل اختصاصی توسط سایپا طراحی شده بود. در دهه ۱۳۹۰، محصولات گوناگونی از شرکت‌های خارجی توسط سایپا برای عرضه به بازار آماده شدند، با این حال سایپا در تلاش بود خودروهای اختصاصی خود را نیز طراحی و تولید کند.

در سال ۱۳۹۷، این شرکت از خودرویی با کلاس کامپکت با نام سایپا شاهین رونمایی کرد. هرچند که مشخصات فنی همانند موتور، در اوایل به شکلی گیج‌کننده معرفی شدند، اما این خودرو نیز به شکلی انحصاری، ویژهٔ سایپا طراحی شده بود و کارشناسان باور داشتند که این خودرو توان فروش خوبی دارد. بر اساس اعلام شرکت سایپا، سایپا شاهین (با نام پیشین رهام) توسط مهندسین این شرکت طراحی و ساخته شده‌است.

• 

  تیبا ۲

• 

  ساینا الکتریکی

• 

  کوییک

• 

  سایپا شاهین

ریشه‌یابی نام

نام شرکت در سال ۱۳۴۵ «شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن ایران» بود. این شرکت در اوایل سال ۱۳۵۴ به «شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل» برگرفته از عبارت "Société Anonyme Iranienne de Production Automobile" تغییر نام داد. البته در سردر این شرکت به جای واژه "Société" واژه "Société" نقش بسته‌است. در کتاب «آخرین سفر شاه» نوشته ویلیام شوکراس با اشاره به اشرف نوشته شده‌است: «در محافل درباری به او «سایپا» لقب داده بودند که در زبان فرانسه حروف نخست عنوان رسمی او «والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی» -Son Altesse Impériale La Princesse Ashraf- است».

از دیدگاه قانونی و بازرگانی

مقایسه سهامداران عمده سایپا در مهر ۱۳۸۹ و تیر ۱۳۹۷
سهامدار			درصد	تغییر سهم
سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران	۱۳۸۹		37.19%	۱۹٫۸۸٪▼
	۱۳۹۷		17.31%
گروه صنعتی رنا	۱۳۸۹		17.58%	۱٫۲۵٪▼
	۱۳۹۷		16.33%
صندوق بازنشستگی کارکنان فولاد	۱۳۸۹		0%	۱۵٫۶۷٪▲
	۱۳۹۷		15.67%
شرکت پیشگامان بازرگانی ستاره تابان	۱۳۸۹		11.93%	۱٫۷۳٪▼
	۱۳۹۷		10.20%
شرکت سرمایه‌گذاری سایپا	۱۳۸۹		3.61%	۶٫۰۴٪▲
	۱۳۹۷		9.65%
شرکت تجارت الکترونیک خودرو تابان	۱۳۸۹		3.00%	۰٫۰۲٪▼
	۱۳۹۷		2.98%
شرکت سرمایه‌گذاری صبا تأمین	۱۳۸۹		0%	۲٫۱۸٪▲
	۱۳۹۷		2.18%
شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران	۱۳۸۹		0%	۱٫۸۶٪▲
	۱۳۹۷		1.86%
شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی نیوان ابتکار	۱۳۸۹		0.56%	۰٫۸۱٪▲
	۱۳۹۷		1.37%
شرکت ایمن‌جوش سایپا ← توسعه سرمایه رادین	۱۳۸۹		5.85%	۴٫۷۵٪▼
	۱۳۹۷		1.10%
شرکت سرمایه‌گذاری کارکنان سایپا	۱۳۸۹		0.20%	۰٫۲٪▼
	۱۳۹۷		0%

سایپا قانوناً یک شرکت سهامی عام بوده و سهام آن در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شود. هرچند دولت در ظاهر سهم کمی در آن دارد اما در حقیقت بازیگران دولتی و شبه‌دولتی نقش بسیار پررنگی در حاکمیت و مدیریت آن دارند.

سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران همچنان بیشترین سهم را در میان صاحبان عمده این شرکت دارد.

شرکت سایپا با یک برنامه پیچیده توانسته ظرف چند سال پدیده سهامداری چرخه‌ای را محقق کرده و سهام خود را توسط شرکت‌های زیرمجموعه خودش تحت کنترل بگیرد. مطابق بررسی روزنامه دنیای اقتصاد در دی ۱۳۹۶، در مجموع ۴۲٫۹۵٪ سهام این سایپا در اختیار شش شرکت بود، که عمده سهام خود آن‌ها در مالکیت سایپا و شرکت‌های زیرمجموعه‌اش بوده‌است: در آن زمان سایپا مالک ۵۵٪ گروه صنعتی رنا، ۷۳٪ شرکت سرمایه‌گذاری سایپا و ۹۸٪ سهام شرکت توسعه سرمایه رادین بود، در حالی که حاکمیت مدیریتی شرکت‌های پیشگامان ستاره تابان، تجارت الکترونیک خودرو تابان و سرمایه‌گذاری و توسعه صنعتی نیوان ابتکار را نیز در اختیار داشت.

برند سایپا

برند سایپا در سال ۱۳۹۲، در دهمین جشنواره ملی قهرمانان صنعت ایران، به عنوان یکی از ۱۰۰ برند برتر این کشور شناخته شد.

فساد و مافیا

اتهام فساد مالی

در مهرماه ۱۳۹۰ نادر قاضی پور، رئیس هیئت تحقیق و تفحص از گروه خودروسازی سایپا در مجلس شورای اسلامی، در نامه‌ای به دادستان تهران خواستار ممنوع‌الخروج شدن رئیس و اعضای هیئت مدیره این شرکت شد و اعلام نمود که هیچ نظارت دقیقی بر گردش مالی ۱۰ هزار میلیارد تومانی سایپا وجود ندارد، بنابراین پرونده اختلاس در سایپا اگر مهم‌تر از اختلاس ۳ هزار میلیارد تومانی در ایران نباشد، کمتر نیست.

عدم شفافیت

برخی قطعه‌سازان ایرانی، در مواقع شدت‌گیری تورم با هدف فشار بر دولت جهت افزایش‌دادن قیمت فروش کارخانه‌ای خودرو، برای مدتی از تأمین قطعاتی که در انحصار تولید یا واردات آن‌ها بوده‌است، خودداری کرده‌اند و بدین وسیله شمار خودروهای ناقص را در انبارهای خودروسازان افزایش داده‌اند که این کاهش عرضه خودرو در بازار عملاً، باعث افزایش قیمت‌ها در بازار خودرو شده‌است. در واقع کاهش عرضه خودروها در بازار، منجر به ایجاد مابه‌التفاوت‌های زیاد میان قیمت کارخانه و بازار شده‌است؛ تا به‌وسیله این تفاوت، جذابیت کاذبی برای خریداران ایجاد شده و آنان را متقاعد به ثبت‌نام برای خرید خودروها با قیمت کارخانه‌ای کنند. از این مسئله با نام گروگان‌گیری خط‌تولید یاد می‌شود که ناشی از عدم شفافیت در صنعت خودروسازی ایران تلقی شده‌است.

طبق قانون جمهوری اسلامی ایران، همه شرکت‌های بورسی موظف به انتشار صورت‌های مالی و قراردادهای خود در سامانه کدال هستند اما در سامانه کدال همواره تنها کلیات درج می‌شود؛ به مفهوم اینکه در صورت‌های مالی خودروسازان تنها قیمت تمام‌شده خودروی مربوطه و قیمت فروش آن درج می‌شود. بنابراین فهرستی از قطعات خریداری‌شده توسط خودروساز، مشخصات و قیمت هر قطعه و نام اشخاص یا شرکت‌های فروشنده قطعات تولیدی یا وارداتی موردنظر به خودروساز در سامانه درج نمی‌گردد.

همین امر موجب رانت برخی شرکت‌های قطعه‌ساز، فاکتورسازی و فساد گسترده در خریداری قطعات به بهای چندین برابر و افزایش قیمت‌های تمام‌شده خودروها به میزان بعضاً ده‌برابری قیمت‌های بازار مجموع قطعات و زیان‌دهی هنگفت سهامداران بورسی خودروسازان منجر شده‌است به طوری‌که دو خودروساز بزرگ ایران اکنون هریک بیش از ۱۵هزارمیلیارد تومان زیان انباشته دارند اما برخی قطعه‌سازان ایرانی که به رانت نیز متهم‌اند؛ همچنان سهامداران اصلی این دو شرکت زیان‌ده هستند. از این مسئله در ادبیات رسانه‌ای ایران بیشتر با نام مافیای خودرو یاد می‌شود و برخی مدعی هستند که مافیای خودرو در وزارتخانه‌ها و مجلس نیز صاحب نفوذ است.

قطعات

سایپا مالک صددرصدی شرکت مگاموتور است که سازندهٔ موتور، گیربکس و اکسل خودروهای سایپا، زامیاد و پارس‌خودرو می‌باشد؛ به‌علاوه مگاموتور خود مالک صددرصدی شرکت مالیبل سایپا است که تولیدکنندهٔ قطعات اصلی ریخته‌گری و آهنگری اکسل، گیربکس و موتورهای سایپا، پارس‌خودرو و زامیاد است.

سایپا در زمینهٔ تولید شیشهٔ خودرو نیز مالک نزدیک به هفتاد درصد از سهام شرکت سایپا شیشه می‌باشد که مهم‌ترین تولیدکنندهٔ شیشه‌های خودرو در خاورمیانه است.

همچنین سایپا مالک اکثریت سهام کمک‌فنر ایندامین، پلاسکوکار سایپا و سایپا آذین است که به ترتیب تولیدکننده کمک‌فنر، قطعات پلاستیکی، و صندلی و رودری خودروهای سایپا و دو خودروساز تابعهٔ آن هستند.

محصولات و خدمات

نوشتار اصلی: فهرست محصولات سایپا

برای مشاهدهٔ محصولات سایپا، لطفاً فهرست محصولات سایپا را ببینید.

سایپا یدک

نوشتار اصلی: سایپا یدک

سایپا یدک برای تهیه قطعات یدکی و ارائهٔ خدمات پس از فروش به خودروهای ساخت شرکت سایپا، در اسفند ۱۳۷۰ بنیان‌گذاری شد. این شرکت دارای نمایندگی‌هایی در سراسر ایران است و نوبت‌دهی اینترنتی نیز دارد.

شرکت‌های تابعه و کارخانه‌ها

شرکت سایپا در بزرگراه شهید لشکری

زیرمجموعه‌های بورسی و غیربورسی

شرکت‌های سایپا

شرکت	درصد مالکیت
باشگاه ورزشی سایپا	۱۰۰٪
مگاموتور سایپا	۱۰۰٪
مالیبل سایپا	۱۰۰٪
سرمایه‌گذاری سایپا	۶۷٫۹۹٪
سایپا شیشه	۶۷٫۴۱٪
پلاسکوکار سایپا	۵۸٫۱۶٪
کمک‌فنر ایندامین	۵۴٫۵۲٪
سایپا آذین	۵۳٫۷۴٪
رایان سایپا	۴۹٫۵۴٪
پارس خودرو	۴۱٫۵۴٪
زامیاد	۳۸٫۶۰٪
رادیاتور ایران	۱۸٫۰۱٪
فنرسازی زر	۳٫۷۵٪
سایپا دیزل	۰٫۰٪

شرکت‌های زیرمجموعه

• ایران کاوه
• پارس خودرو
• پلاسکوکار سایپا
• سایپا کاشان
• سازه گستر سایپا
• شرکت تولید موتور، گیربکس و اکسل سایپا (مگاموتور)
• مالیبل سایپا (تولید قطعات ریخته‌گری)
• لیزینگ رایان سایپا
• بیمه رایان سایپا
• تهیه و توزیع مواد ریخته‌گری وقطعات صنعتی ایران (سودیکو)
• سایپا پرس
• سایپا یدک
• مهندسی توسعه سایپا (سیکو)
• مهندسی بازرگانی خودرو سایپا (ستکو)
• امداد خودرو سایپا
• مرکز تحقیقات و نوآوری سایپا
• قالب‌های بزرگ صنعتی
• اروند خودرو
• ستاره سفیران آینده
• سایپا لجستیک
• توسعه صنایع خودرو ( ایدکو)
• سرمایه‌گذاری کارکنان سایپا
• شرکت بن‌رو

جستارهای وابسته

• سایپا دیزل
• باشگاه فرهنگی ورزشی سایپا
• باشگاه والیبال سایپا
• باشگاه فوتبال سایپا

منابع

• وبگاه رسمی شرکت سایپا

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی