آماردیان: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

درخط

نسخهٔ ‏۲۷ دسامبر ۲۰۱۷، ساعت ۲۳:۲۷

آمارد، اَمارد، یا مارد (به زبان سکایی: آمارد، Āmārd؛ به زبان پهلوی: آمویی، Āmui)، نام یک تبار باستانی آریایی است که در شمال ایران، به‌ویژه از رودبار تا آمل و در کرانهٔ سفیدرود، زندگی می‌کرده‌اند. آماردها، مردمی جنگجو و خودپا بوده‌اند، و شاید بتوان دیلمیان را فرزندان آنان دانست.^[۱]

نام‌های «آمل» و «آمودریا»، از آماردها گرفته شده‌اند. نام گذشتهٔ سفیدرود در گیلان نیز، «آمرد» بوده‌است. زمانی آماردها با اسکندر ماکدونی جنگیدند، و زمانی به‌دست فرهاد یکم، کوچانده شدند به سوی قفقاز. از بازمانده‌های برجستهٔ تاریخی ایران که پیوند دارند با مردم آمارد، تپهٔ مارلیک^[۲] و تخته‌سنگ‌های هرازرود هستند. هنر پیشرفتهٔ سفالگری و زرگری آماردها را در آن‌جا می‌توان دید.

پیشینه و سرگذشت

آماردها، به گفتهٔ ریچارد فرای،^[۳] آملی کورت^[۴] و کریستوفر برونر،^[۵] آریایی بوده‌اند، و به مردمان سکا و داهه پیوند داده شده‌اند.^[۶] نام شهر امروزی آمل برمی‌گردد به زندگی آنان در آن گستره. همچنین آن که دو آمل، یکی در مازندران و دیگری در گسترهٔ آمودریا، جای داشته‌اند.^[۳]

هرودوت، در کتاب «هیستوریای»، در زمینهٔ پرداخت‌های ساتراپ‌های امپراتوری هخامنشی به داریوش، نام برده‌است از مردمان تیبارین، ماکروین، موزیکان، و مارد (آمارد).

یحیی ذکا، در کتاب «کاروند کسروی»،^[۷] آورده‌است:

اما «آماردان» یا «ماردان»، در زمان لشکرکشی اسکندر ماکدونی به ایران، این تیره در مازندران نشیمن می‌داشتند، و آن هنگام هنوز «تپوران» به آنجا نیامده بودند؛ ولی سپس، چنان‌که از گفته‌های استرابو پیداست، در آذربایجان و ارمنستان و پارس و دیگر جاها پراکنده شده‌اند.

ایگور دیاکونوف، نام مردم آمارد را «آمِرد» یا «آماردوس» می‌آورد، و می‌گوید گستره‌ای کوهستانی در جنوب شرقی ارس و بخش‌های نزدیک سفیدرود، که به‌دست کادوسیان و کاسپیان بوده‌است، فرمانبردار ماد نشده و بخشی از سرزمین آنان نبوده‌اند.^[۱]

ابراهیم پورداوود نوشته‌است:

آمیانوس Ammianus در حدود سال ۳۶۰ میلادی کتاب خود را نوشت: وی و چند تن دیگر در طی جغرافیا و تاریخ روزگار هخامنشی و اسکندر و سلوکیه و اشکانیان و ساسانیان از قومی به نام مردوی Mardoi یا آمردی Amardoi یاد می‌کنند که در سواحل دریای خزر می‌زیستند و تیره‌ای از همین مردم در آسیای مرکزی، نزدیکی مرو رود جیحون (آمویه) بسر می‌بردند.

آماردها در زمان امپراتوری ماد.
آماردها در زمان امپراتوری هخامنشیان.

در نبرد گوگمل، در گرداگرد داریوش سوم و همهٔ خانواده و بزرگزادگان هخامنشی او، جنگاوران هندی، کاری، آناپاست (Anapast) و آماردی بودند. نیروی جنگندگی آماردها همچنین دیده می‌شود در نبرد ترموپیل و دیگر نبردها با ساردها یا نیروهای بابل.

به نوشتۀ کریستوفر برونر،^[۸] آماردها، تا دوران فرهاد یکم اشکانی، در گسترهٔ آمل مازندران می‌زیستند؛ و آن‌که فرهاد یکم، بخشی از این مردم را می‌کوچاند به گسترهٔ دربند در قفقاز، و بازماندگان آنان آمیخته می‌شوند با سکایی‌تباران تپور—که از پارته (Parthyene) کوچانده شده بودند به بخش‌های میانی جنوب دریای کاسپین (مازندران کنونی)—و مردم مازندران (تپورستان) را تشکیل می‌دهند.^[۹]

ژرژ راولینسون نیز می‌پردازد به یورش فرهاد یکم به گسترهٔ آماردها در مازندران امروزی و بخش‌های شرقی البرز، و همچنین به برونکرد و کوچ ناگزیر آماردها به‌دست او.^[۱۰]

در کتاب «تاریخ طبرستان»، با یادکرد از یک دانشنامه از کتابخانهٔ دانش همگانی (Library of General Knowledge)، چاپ ۱۸۸۲ میلادی، آمده‌است:

قسطنطین چهارم در ۶۸۶ میلادی سده هفتم دوازده هزار از مردی‌ها را، که قبیله‌ای جنگجو و ایرانی نژاد بودند و در بخش‌های شمالی دریای خزر می‌زیستند، برای سد و جلوگیری تاختن‌های مسلمانان به سرزمین لبنان کوچانید.

نگارخانه

یک سنگ‌نبشته به خط میخی ایلامی از مارلیک، به‌جامانده از ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد. موزهٔ مصری رزکراس، سن خوزه، کالیفرنیا.
جام زرین دوشیر، از یادمان‌های آماردها در کلاردشت، مازندران.
جام زرین آهوها از مارلیک. موزه هنر متروپولیتن، نیویورک.
تکوک گوزن از مارلیک. سالن هنر و نمایش جمهوری فدرال آلمان.
گردنبند زرین سه سواستیکا از مارلیک. موزهٔ ملی ایران، تهران.

جستارهای وابسته

پانویس

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ابراهیم اصلاح عربانی (۱۳۸۰). کتاب گیلان. ج. ۱. گروه پژوهشگران ایران. پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
↑ عزت‌الله نگهبان (1994). Marlik: The Complete Excavation Report (به انگلیسی). Vol. ۱. موزهٔ باستان‌شناسی و انسان‌شناسی پنسیلوانیا. p. ۳۲۱. {{cite book}}: Unknown parameter |لینک= ignored (help)
↑ ^۳٫۰ ^۳٫۱ Richard N. Frye. "Ancient Central Asian History Notes". Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies. Rome: ISMEO. p. 188. town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi
↑ آملی کورت (۲۰۰۷). The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. لندن: روتلج. ص. ۹۸. شابک ۰-۴۱۵-۴۳۶۲۸-۱.
↑ کریستوفر برونر. «IRAN v٫ PEOPLES OF IRAN (۲) Pre-Islamic». دانشنامه ایرانیکا.
↑ ادوین نوریس (۱۸۵۳). Memoir on the Scythic Version of the Behistun Inscription. Harrison and Sons. از پارامتر ناشناخته |لینک= صرف‌نظر شد (کمک)
↑ احمد کسروی (۱۳۵۶)، «نام‌های شهرها و دیه‌های ایران (دفتر یکم)»، کاروند کسروی: مجموعه 78 رساله و گفتار از احمد کسروی، به کوشش یحیی ذکاء.، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ص. ۲۸۴
↑ تاریخ ایران کمبریج. ج. ۳. انتشارات دانشگاه کمبریج. ۱۹۸۳. ص. ۷۶۶.
↑ احسان یارشاطر (۱۹۸۳). The Cambridge History of Iran: Seleucid Parthian. ج. ۳. انتشارات دانشگاه کمبریج.
↑ ژرژ راولینسون (۱۸۷۵)، «IV»، The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World، ج. ۳، انجمن ناتینگهام از پارامتر ناشناخته |لینک= صرف‌نظر شد (کمک)

منابع

ای. م. دیاکونوف. تاریخ ماد. ترجمه کریم کشاورز. انتشارات: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. تهران ۱۳۸۰. ISBN 964-445-106-61

پیوند به بیرون

این یک مقالهٔ خرد تاریخ است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

[KG-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ابراهیم اصلاح عربانی (۱۳۸۰). کتاب گیلان. ج. ۱. گروه پژوهشگران ایران. پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)

[2] عزت‌الله نگهبان (1994). Marlik: The Complete Excavation Report (به انگلیسی). Vol. ۱. موزهٔ باستان‌شناسی و انسان‌شناسی پنسیلوانیا. p. ۳۲۱. {{cite book}}: Unknown parameter |لینک= ignored (help)

[RF-3] ۳٫۰ ^۳٫۱ Richard N. Frye. "Ancient Central Asian History Notes". Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies. Rome: ISMEO. p. 188. town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi

[4] آملی کورت (۲۰۰۷). The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period. لندن: روتلج. ص. ۹۸. شابک ۰-۴۱۵-۴۳۶۲۸-۱.

[5] کریستوفر برونر. «IRAN v٫ PEOPLES OF IRAN (۲) Pre-Islamic». دانشنامه ایرانیکا.

[6] ادوین نوریس (۱۸۵۳). Memoir on the Scythic Version of the Behistun Inscription. Harrison and Sons. از پارامتر ناشناخته |لینک= صرف‌نظر شد (کمک)

[7] احمد کسروی (۱۳۵۶)، «نام‌های شهرها و دیه‌های ایران (دفتر یکم)»، کاروند کسروی: مجموعه 78 رساله و گفتار از احمد کسروی، به کوشش یحیی ذکاء.، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، ص. ۲۸۴

[8] تاریخ ایران کمبریج. ج. ۳. انتشارات دانشگاه کمبریج. ۱۹۸۳. ص. ۷۶۶.

[histcam1-9] احسان یارشاطر (۱۹۸۳). The Cambridge History of Iran: Seleucid Parthian. ج. ۳. انتشارات دانشگاه کمبریج.

[10] ژرژ راولینسون (۱۸۷۵)، «IV»، The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World، ج. ۳، انجمن ناتینگهام از پارامتر ناشناخته |لینک= صرف‌نظر شد (کمک)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{تاریخ طبرستان}}
-'''آمارد'''، '''اَمارد'''، یا '''مارد''' (به [[زبان سکایی]]: آمارد، Āmārd؛ به [[زبان پهلوی]]: آمویی، Āmui)، نام یک [[قومیت|تبار]] باستانی [[آریایی]] است که در شمال ایران ، از [[آمل]] تا [[رودبار]]، زندگی می‌کرده‌اند. همچنین مورخان از رودخانه سپیدرود در گیلان با نام آماردوس یاد نموده اند و محل سکونت اقوام آمارد را در اطراف این رودخانه ذکر نموده اند. این اقوام در شرق با [[قوم تپور]] و درغرب با قوم گل همسایه بوده اند. <ref name="KG">{{یادکرد |کتاب=کتاب گیلان |ناشر=گروه پژوهشگران ایران |سال=۱۳۸۰ |جلد=۱ |چاپ=دوم |نویسنده=ابراهیم اصلاح عربانی}}</ref> بطوریکه واژه گیله مرد را برگرفته از دو قوم گیل و آمارد می دانند.
+'''آمارد'''، '''اَمارد'''، یا '''مارد''' (به [[زبان سکایی]]: آمارد، Āmārd؛ به [[زبان پهلوی]]: آمویی، Āmui)، نام یک [[قومیت|تبار]] باستانی [[آریایی]] است که در شمال ایران، به‌ویژه از [[رودبار]] تا [[آمل]] و در کرانهٔ [[سفیدرود]]، زندگی می‌کرده‌اند. آماردها، مردمی جنگجو و خودپا بوده‌اند، و شاید بتوان [[دیلمیان]] را فرزندان آنان دانست.<ref name="KG">{{یادکرد کتاب |کتاب=کتاب گیلان |ناشر=گروه پژوهشگران ایران |سال=۱۳۸۰ |جلد=۱ |چاپ=دوم |نویسنده=ابراهیم اصلاح عربانی}}</ref>
-نام‌های آمل و [[آمودریا]]، مارلیک (آماردلیک) و عمارلو (آماردو) هردو در رودبار از آماردها گرفته شده‌اند. زمانی آماردها با [[اسکندر|اسکندر ماکدونی]] جنگیدند، و زمانی به‌دست [[فرهاد یکم]]، کوچانده شدند به سوی [[قفقاز]]. از بازمانده‌های برجستهٔ تاریخی ایران که با مردم آمارد پیوند دارند، تخته‌سنگ‌های [[رودخانه هراز|هرازرود]] در آمل هستند. هنر پیشرفتهٔ سفالگری و زرگری آماردها را در آن‌جا می‌توان دید.
+نام‌های «آمل» و «[[آمودریا]]»، از آماردها گرفته شده‌اند. نام گذشتهٔ سفیدرود در گیلان نیز، «آمرد» بوده‌است. زمانی آماردها با [[اسکندر|اسکندر ماکدونی]] جنگیدند، و زمانی به‌دست [[فرهاد یکم]]، کوچانده شدند به سوی [[قفقاز]]. از بازمانده‌های برجستهٔ تاریخی ایران که پیوند دارند با مردم آمارد، تپهٔ [[مارلیک]]<ref>{{یادکرد کتاب |کتاب=Marlik: The Complete Excavation Report |لینک=https://books.google.com/books?id=_m3ZzQ0ePIkC |ناشر=موزهٔ باستان‌شناسی و انسان‌شناسی پنسیلوانیا |زبان=انگلیسی |سال=۱۹۹۴ |جلد=۱ |صفحه=۳۲۱ |نویسنده=عزت‌الله نگهبان}}</ref> و تخته‌سنگ‌های [[رودخانه هراز|هرازرود]] هستند. هنر پیشرفتهٔ سفالگری و زرگری آماردها را در آن‌جا می‌توان دید.
-مورخانی تمدن [[مارلیک]] در [[گیلان]] را متعلق به مردمان آماردی می‌دانند و حتی نام ''مارلیک'' را برگرفته از عبارت ''مارد'' دانسته‌اند.<ref>Negahban, Ezat O. (1995). [https://books.google.com/books?id=_m3ZzQ0ePIkC&pg=PA15&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q=amard&f=false Marlik: The Complete Excavation Report]. UPenn Museum of Archaeology. p. 321.</ref> همچنین برخی گمانه‌ها به ارتباط تمدن‌های [[داهه]] و [[سکا]] با مردمان آماردی اشاره دارند.<ref>Norris, Edwin (1853). [https://books.google.com/books?id=8GI-AAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Memoir on the Scythic Version of the Behistun Inscription.] Harrison and Sons.</ref>
 == پیشینه و سرگذشت ==
+آماردها، به گفتهٔ [[ریچارد فرای]]،<ref name="RF">{{cite book |author=Richard N. Frye |chapter=Ancient Central Asian History Notes |title=Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies |publisher=ISMEO |location=Rome |page=188 |quote=town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi}}</ref> [[آملی کورت]]<ref>{{یادکرد کتاب |کتاب=The Persian Empire: A Corpus of Sources from the Achaemenid Period |ناشر=روتلج |مکان=لندن |سال=۲۰۰۷ |صفحه=۹۸ |نویسنده=آملی کورت |شابک=0-415-43628-1}}</ref> و [[کریستوفر برونر]]،<ref>{{یادکرد دانشنامه |دانشنامه=دانشنامه ایرانیکا |عنوان=IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic |نویسنده=کریستوفر برونر}}</ref> [[آریایی]] بوده‌اند، و به مردمان [[سکاها|سکا]] و [[داهان|داهه]] پیوند داده شده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب |کتاب=Memoir on the Scythic Version of the Behistun Inscription |لینک=https://books.google.com/books?id=8GI-AAAAcAAJ |ناشر=Harrison and Sons |سال=۱۸۵۳ |نویسنده=ادوین نوریس}}</ref> نام شهر امروزی [[آمل]] برمی‌گردد به زندگی آنان در آن گستره. همچنین آن که دو آمل، یکی در [[استان مازندران|مازندران]] و دیگری در گسترهٔ [[آمودریا]]، جای داشته‌اند.<ref name="RF"/>
-آماردها، به گفتهٔ [[ریچارد فرای]]، [[آملی کورت]] و [[کریستوفر برونر]]، [[آریایی]] بوده‌اند، و نام شهر امروزی [[آمل]] برمی‌گردد به زندگی آنان در آن گستره. همچنین آن که دو آمل، یکی در [[استان مازندران|مازندران]] و دیگری در [[آمودریا]]، جای داشته‌اند.<ref>R.N. Frye, Ancient Central Asian History Notes,” Proceedings of the Second European Congress of Iranian Studies, (ISMEO, Rome), 185-90. Pg 188: "town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi "
-C. J. Brunner, "IRAN v. PEOPLES OF IRAN (2) Pre-Islamic", Encyclopaedia Iranica. [http://www.iranicaonline.org/articles/iran-v2-peoples-pre-islamic] "The Mardi nomads are named as one of the four predatory mountain peoples of the southwest discussed by Alexander’s admiral, Nearchus (Str. , 11.13.6; the others are non-Iranian)."
-Kuhrt, Amélie (2007). The Persian Empire: A Corpus of Sources of the Achaemenid Period. London: Routledge. ISBN 0-415-43628-1."For the Persian tribe of the Mardi, see 3, no.5. 3", pg 98.
-"town of Amul on the Amu Darya and the Amul in Mazanderan, Iran, both of which may be traced back to the migration of an Iranian tribe called Amardi or Mardi "</ref>
 [[هرودوت]]، در کتاب «[[تاریخ هرودوت|هیستوریای]]»، در زمینهٔ پرداخت‌های [[ساتراپ]]‌های [[شاهنشاهی هخامنشی|امپراتوری هخامنشی]] به [[داریوش یکم|داریوش]]، نام برده‌است از مردمان تیبارین، ماکروین، موزیکان، و مارد (آمارد).
@@ خط ۳۰: / خط ۲۵: @@
 در [[نبرد گوگمل]]، در گرداگرد [[داریوش سوم]] و همهٔ خانواده و بزرگزادگان هخامنشی او، جنگاوران هندی، کاری، آناپاست (Anapast) و آماردی بودند. نیروی جنگندگی آماردها همچنین دیده می‌شود در [[نبرد ترموپیل]] و دیگر نبردها با [[سارد]]ها یا نیروهای [[بابل (دولت‌شهر)|بابل]].
-به نوشتۀ [[کریستوفر برونر]]، آماردها، تا دوران [[فرهاد یکم]] [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانی]]، در گسترهٔ آمل مازندران می‌زیستند؛ و آن‌که فرهاد یکم، بخشی از این مردم را می‌کوچاند به گسترهٔ [[دربند]] در [[قفقاز]]، و بازماندگان آنان آمیخته می‌شوند با [[سکایی]]‌تباران [[قوم تپور|تپور]]—که از [[پارت]]ه (Parthyene) کوچانده شده بودند به بخش‌های میانی جنوب [[دریای خزر|دریای کاسپین]] ([[استان مازندران|مازندران]] کنونی)—و مردم مازندران ([[طبرستان|تپورستان]]) را تشکیل می‌دهند.<ref name="histcam1">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Yarshater |نام= E. | پیوند نویسنده = احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran:Seleucid Parthian :Amardi (mardi) continued to inhabit the Amul region although Phratees I had transported some to guard the Caspian Gates of Media. They were , however , mingled with the Tapurians who had been transported there from Parthyene .| پیوند= http://books.google.com/books?id=y7IHmyKcPtYC&lpg=PP1&pg=PA766#v=onepage&q&f=false | جلد = Volume 3 (1) |ناشر=Cambridge University Press, |سال=۱۹۸۳}}</ref>
+به نوشتۀ [[کریستوفر برونر]]،<ref>{{یادکرد کتاب |کتاب=تاریخ ایران کمبریج |صفحه=۷۶۶ |ناشر=انتشارات دانشگاه کمبریج |جلد=۳ |سال=۱۹۸۳}}</ref> آماردها، تا دوران [[فرهاد یکم]] [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانی]]، در گسترهٔ آمل مازندران می‌زیستند؛ و آن‌که فرهاد یکم، بخشی از این مردم را می‌کوچاند به گسترهٔ [[دربند]] در [[قفقاز]]، و بازماندگان آنان آمیخته می‌شوند با [[سکاها|سکایی]]‌تباران [[قوم تپور|تپور]]—که از [[پارت]]ه (Parthyene) کوچانده شده بودند به بخش‌های میانی جنوب [[دریای خزر|دریای کاسپین]] ([[استان مازندران|مازندران]] کنونی)—و مردم مازندران ([[طبرستان|تپورستان]]) را تشکیل می‌دهند.<ref name="histcam1">{{یادکرد کتاب | نویسنده=احسان یارشاطر |کتاب=The Cambridge History of Iran: Seleucid Parthian |پیوند= http://books.google.com/books?id=y7IHmyKcPtYC&lpg=PP1&pg=PA766#v=onepage&q&f=false |جلد=۳ |ناشر=انتشارات دانشگاه کمبریج |سال=۱۹۸۳}}</ref>
-[[جورج راولینسون|ژرژ راولینسون]] نیز می‌پردازد به یورش فرهاد یکم به گسترهٔ آماردها در مازندران امروزی و بخش‌های شرقی البرز، و همچنین به برونکرد و کوچ ناگزیر آماردها به‌دست او.{{مدرک}}
+[[جورج راولینسون|ژرژ راولینسون]] نیز می‌پردازد به یورش فرهاد یکم به گسترهٔ آماردها در مازندران امروزی و بخش‌های شرقی البرز، و همچنین به برونکرد و کوچ ناگزیر آماردها به‌دست او.<ref>{{یادکرد |کتاب=The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World |chapter=IV |لینک=sevengreatmonarc03rawl |ناشر=انجمن ناتینگهام |سال=۱۸۷۵ |جلد=۳ |نویسنده=ژرژ راولینسون}}</ref>
 در کتاب «تاریخ طبرستان»، با یادکرد از یک دانشنامه از کتابخانهٔ دانش همگانی (Library of General Knowledge)، چاپ ۱۸۸۲ میلادی، آمده‌است:
@@ خط ۶۶: / خط ۶۱: @@
 {{تاریخ-خرد}}
-[[رده:آسیای عصر آهن]]
-[[رده:آمل]]
-[[رده:اقوام در ایران]]
-[[رده:تاریخ قزوین]]
-[[رده:تاریخ گیلان]]
-[[رده:تاریخ طبرستان]]
 [[رده:سکاها]]
-[[رده:عشایر اوراسیا]]
 [[رده:کوچ‌گردان ایرانی‌تبار]]
-[[رده:مردمان باستانی]]
 [[رده:مردمان باستانی ایران]]

ن ب و مردمان ایرانی‌تبار
اقوام	آذری‌ها اچمی‌ها بلوچ‌ها گیلک‌ها مردم کرد تیره‌های کرد لک‌ها مردم لر بختیاری‌ها مازندرانی‌ها کتول الیکایی مردم آسی دیگوری‌ها ایرونی‌ها یاسی‌ها کودار‌ها پامیری‌ها تاجیک‌های چین وخی‌ها پشتون‌ها قبیله‌های پشتون فارسی‌زبانان تاجیک‌ها پارسیوان‌ها باصری‌ها تالش‌ها تات‌های قفقاز تات‌های ایران یغنابی‌ها زازاها
مردم باستان	مردمان ایرانی باستان
ریشه	مردمان هندوایرانی مردم نیاهندواروپایی
زبان‌ها	زبان‌های ایرانی
دین‌ها	آیین کهن ایرانی استگ دین بابیه بهائیت جنبش خرمدینان آیین مانوی آیین مزدک مزدزنان دین سکایی یارسان ایزدی مزدیسنا علوی‌گری