مقعد

مقعد
تصویر مقعد یک مرد (راست) و یک زن (چپ)
جزئیات
شناسه‌ها
لاتین	anus, croup, rectum
TA98	A05.7.05.013
TA2	3022
FMA	15711

دستگاه گوارش و مقعد انسان

مَقعَد یا آنوس (به انگلیسی: Anus) یا به فارسی سره مُرز، بخش پایانی دستگاه گوارش در موجودات زنده است. مقعد سوراخی در بدن است و عملکرد آن دفع مواد زائد غذایی و همچنین مواد زائد داخل بدن است.

فقط جانورانی مقعد دارند که دارای لولهٔ گوارش باشند و جانورانی مانند هیدر (که کیسه گوارشی دارد) و کرم کدو (که اصلاً لوله گوارش ندارد) مقعد ندارند. مقعد دارای دو اسفنکتر، داخلی و خارجی است که اولی از نوع عضله صاف و غیر ارادی است و دومی از نوع عضله مخطط و ارادی است. ارادی بودن اسفنکتر خارجی باعث می‌شود تا بتوان مدفوع را به صورت ارادی خارج کرد. عدم خروج به موقع مدفوع از بدن باعث بیماری‌های مزمنی از قبیل بواسیر می‌شود که در ایران آمار بالایی را به خود اختصاص داده است.

واژه‌شناسی

واژه مقعد در زبان عربی به معنای نیمکت است و ارتباطی با نشیمنگاه و مقعد دارد.

آناتومی و ساختار مقعد

دیواره مقعد به دلیل عبور مدفوع، حالت ارتجاعی دارد و توسط دو عضله به نام اسفنکتر داخلی و اسفنکتر خارجی کنترل می‌شود. عضلات اسفنکتر به ایجاد انقباض در دریچه مقعد و کنترل دفع کمک می‌کنند. البته یک دریچه غیر ارادی هم در داخل مقعد وجود دارد که پس از پر شدن رکتوم، مدفوع از طریق آن وارد کانال کوچک مقعد می‌شود.

اما دریچه خارجی یک کانال کاملا ارادی است و تا زمانی که فرد اراده نکند، مدفوع خارج نمی‌شود. مگر اینکه آنال بیش از حد پر شده باشد.

دلیل دیگری که برای خروج غیر ارادی مدفوع وجود دارد، آسیب دیدن عضلات اسفنکتر است. افرادی که دچار بی اختیاری در دفع گاز و مدفوع می‌شوند و این امر از کنترل آنها خارج است، احتمالا دچار آسیب در عضلات اسفنکتر شده اند.

اسفنکتر داخلی همان عضله غیرارادی داخل کانال مقعد است که همیشه در حالت انقباض است. اما اسفنکتر خارجی عضله ایست که اگر آسیب ببیند، فرد به مشکلات بی اختیاری دچار می‌شود.

عضلات دیگری هم در قسمت خروجی آنال و در کف لگن وجود دارند که با نام لواتور آنی شناخته می‌شوند.

دیواره آنال شامل غدد و رگ هایی ایست که وظیفه خونرسانی به این بخش را به عهده دارند و به شدت در برابر فشار حساس‌اند. زمانیکه به دلایل مختلف ناحیه مقعد تحت فشار قرار می‌گیرد، عروق دیواره مقعد آسیب دیده و منجر به بروز بیماری‌های مختلف خواهند شد.

همچنین رعایت بهداشت این ناحیه مسئله بسیار مهمی است که باید به آن توجه شود. مقعد ناحیه ای آلوده است و به همین دلیل پس از اجابت مزاج باید اطراف آن کاملا تمیز شود تا این آلودگی به دستگاه تناسلی راه پیدا نکند.

سرطان مقعد

این عارضه به معنی رشد بی رویه سلول‌های سالم بدن است که باعث ایجاد تومور می‌شوند و ممکن است باعث سرطانی شدن بافت های مجاور هم شوند. برای درمان سرطان مقعد، از روش‌های شیمی درمانی و پرتو درمانی استفاده می‌شود.

بیماری شقاق یا زخم مقعد

علت این بیماری، ایجاد خراشیدگی در پوست مقعد به دنبال یبوست است. این خراشیدگی باعث انقباض عضله داخلی مقعد می‌شود و این انقباض باعث ایجاد درد شدید می گردد. افراد مبتلا معمولاً با درد در هنگام دفع مدفوع مواجه هستند و در مواردی نیز پس از خروج آن چند قطره خون نیز جاری می‌شود.

جستارهای وابسته

• نشیمنگاه
• میاندوراه
• مدفوع
• دفع مدفوع
• آمیزش جنسی مقعدی
• خودارضایی مقعدی
• کوپروفیلیا
• آبسه مقعد
• شقاق مقعد
• توپک مقعدی
• سفید کردن مقعد

منابع

لغت‌نامهٔ دهخدا، درآیند «مُرز»