شهرستان تربت حیدریه: تفاوت میان نسخه‌ها
حذف مطالب غیراستاندارد برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار |
Torbati2000 (بحث | مشارکت‌ها) واگردانی و تصحیح برچسب‌ها: واگردانی دستی افزودن القاب ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه پیوندهای ابهام‌زدایی |
||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
|میانگین‌بارش‌سالانه= ٢۵٠ |
|میانگین‌بارش‌سالانه= ٢۵٠ |
||
|شمارروزهای‌یخبندان= ١٠٠ |
|شمارروزهای‌یخبندان= ١٠٠ |
||
|فرماندار= |
|فرماندار=علی اکبر کی پور |
||
|پیش‌شماره= |
|پیش‌شماره= |
||
|وبگاه= https://torbatheydarieh.khorasan.ir |
|وبگاه= https://torbatheydarieh.khorasan.ir |
||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
|مرکز=[[تربت حیدریه]]|حوزه انتخابیه=[[حوزه انتخابیه تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه|تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه]]|نقشه=TorbatHeydariye County Locator Map (2020).svg}} |
|مرکز=[[تربت حیدریه]]|حوزه انتخابیه=[[حوزه انتخابیه تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه|تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه]]|نقشه=TorbatHeydariye County Locator Map (2020).svg}} |
||
'''شهرستان تربت حیدریه''' یکی از [[فهرست شهرستان‌های استان خراسان رضوی|شهرستان‌های]] [[خراسان رضوی|استان خراسان رضوی]] در [[شرق ایران|شمال‌شرقی ایران]] می‌باشد. مرکز این شهرستان، شهر [[تربت حیدریه]] است. [[بایگ]]، [[رباط سنگ |
'''شهرستان تربت حیدریه''' یکی از [[فهرست شهرستان‌های استان خراسان رضوی|شهرستان‌های]] [[خراسان رضوی|استان خراسان رضوی]] در [[شرق ایران|شمال‌شرقی ایران]] می‌باشد. مرکز این شهرستان، شهر [[تربت حیدریه]] است. [[بایگ]]، [[رباط سنگ]] و [[کدکن]] شهرهای دیگر آن هستند. در سال ۱۳۹۵، این شهرستان تعداد ۲۲۴٬۶٢۶ نفر جمعیت داشته‌است که به ترتیب پس از [[مشهد]]، [[نیشابور]] و [[سبزوار]] چهارمین شهرستان بزرگ [[استان خراسان رضوی]] است. این شهر پایتخت زعفرانی جهان نیز شناخته می‌شود.<ref name="autogenerated1">{{یادکرد درگاه ملی آمار|۱۳۸۵}}</ref> این شهرستان در تاریخ ۱۳۱۶ در دومین قانون [[تقسیمات کشوری در ایران|تقسیمات کشوری ایران]] ایجاد گردید.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/93382|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=۵ اکتبر ۲۰۲۳|archive-date=۲ اكتبر ۲۰۲۰|archive-url=https://web.archive.org/web/20201002183634/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/93382|url-status=dead}}</ref> شهرستان‌های [[شهرستان کاشمر|کاشمر]]، [[شهرستان خواف|خواف]]، [[شهرستان رشتخوار|رشتخوار]]، [[شهرستان مه‌ولات|مه‌ولات]] و [[شهرستان زاوه|زاوه]] به ترتیب در سال‌های ۱۳۲۲، ۱۳۶۸، ۱۳۸۱، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۷ از شهرستان تربت حیدریه جدا و مستقل شدند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=بخشنامه وزیر دادگستری راجع به شهرستان جدید کاشمر|نشانی=http://www.qavanin.ir/Law/TreeText/181162|وبگاه=سامانه ملی قوانین و مقررات|بازبینی=۵ اکتبر ۲۰۲۳}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=ایجاد و تأسیس بخش سنگان و شهرستان خواف در استان خراسان|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/112257|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=۲۷ مهر ۱۳۹۹|archive-date=۲۲ اکتبر ۲۰۲۰|archive-url=https://web.archive.org/web/20201022110435/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/112257|url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=اصلاحات و تتغییرات تقسیماتی زیر را در استان خراسان|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/122027|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=۲۷ مهر ۱۳۹۹|archive-date=۱۸ اکتبر ۲۰۲۰|archive-url=https://web.archive.org/web/20201018081725/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/122027|url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=اصلاحات و تتغییرات تقسیماتی زیر را در استان خراسان|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/122027|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=۲۷ مهر ۱۳۹۹|archive-date=۱۸ اکتبر ۲۰۲۰|archive-url=https://web.archive.org/web/20201018081725/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/122027|url-status=dead}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=تصویب‌نامه در خصوص ایجاد شهرستان زاوه به مرکزیت شهر دولت‌آباد در تابعیت استان خراسان رضوی|نشانی=https://rc.majlis.ir/fa/law/show/135476|وبگاه=مرکز پژوهشها|بازبینی=۲۷ مهر ۱۳۹۹|archive-date=۱۸ اکتبر ۲۰۲۰|archive-url=https://web.archive.org/web/20201018230459/https://rc.majlis.ir/fa/law/show/135476|url-status=dead}}</ref> این شهرستان واقع در [[رشته‌کوه کوهسرخ]] قرار گرفته‌است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://bardaskan.razavichto.ir/bardaskan.aspx|عنوان=معرفی شهرستان - اداره میراث فرهنگی شهرستان بردسکن|نشانی بایگانی=|تاریخ بایگانی=|ناشر=اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی|تاریخ بازدید=۲۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴|پیوند مرده=خیر}}</ref> |
||
== موقعیت جغرافیایی == |
== موقعیت جغرافیایی == |
||
شهرستان تربت حیدریه، دارای ۴ بخش است. از لحاظ ارتباط‌دهی در حال حاضر بیش از ۹۳٪ جمعیت شهرستان، از نعمت تلفن بهره‌مند هستند، مضافاً به اینکه ۱۰۰٪ روستاهای بالای ۵ نفر جمعیت شهرستان نیز دارای ارتباط بوده و در مجموع حدود ۹۹٫۸ درصد جمعیت شهرستان به نوعی دسترسی به ارتباط دارند.{{مدرک}} |
شهرستان تربت حیدریه، دارای ۴ بخش است. از لحاظ ارتباط‌دهی در حال حاضر بیش از ۹۳٪ جمعیت شهرستان، از نعمت تلفن بهره‌مند هستند، مضافاً به اینکه ۱۰۰٪ روستاهای بالای ۵ نفر جمعیت شهرستان نیز دارای ارتباط بوده و در مجموع حدود ۹۹٫۸ درصد جمعیت شهرستان به نوعی دسترسی به ارتباط دارند.{{مدرک}} |
||
تربت حیدریه از شمال با شهرستان‌های [[مشهد]] و [[نیشابور]]، از سمت غرب با [[کوهسرخ]] و [[شهرستان کاشمر|کاشمر]]، از سمت شرق با شهرستان [[زاوه]] و از سمت جنوب با شهرستان‌های [[شهرستان مه‌ولات|مه‌ولات]] و [[رشتخوار]] همسایه می‌باشد. |
|||
== تقسیمات کشوری == |
== تقسیمات کشوری == |
||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
== آداب و رسوم == |
== آداب و رسوم == |
||
تربت‌حیدریه هم مانند سایر نقاط دنیا، رسم و رسوم خاص خود را دارد و یکی از مراسم‌هایی که در این شهر با آداب خاصی صورت می‌پذیرد، مراسم عروسی و خواستگاری است. |
تربت‌حیدریه هم مانند سایر نقاط دنیا، رسم و رسوم خاص خود را دارد و یکی از مراسم‌هایی که در این شهر با آداب خاصی صورت می‌پذیرد، مراسم عروسی و خواستگاری است. |
||
=== ازدواج === |
=== ازدواج === |
||
| خط ۷۴: | خط ۷۴: | ||
=== کف زنی در بخش بایگ === |
=== کف زنی در بخش بایگ === |
||
«کف» از [[شب یلدا|شب چله]]های زمستانی و مراسم کف‌زنی یکی از آداب و رسوم قدیمی مردم [[ |
«کف» از [[شب یلدا|شب چله]]های زمستانی و مراسم کف‌زنی یکی از آداب و رسوم قدیمی مردم منطقه [[بایگ]] تربت حیدریه است که ماده اولیه آن از ریشه گیاهی به نام «[[چوبک (سرده)|چوبک]]» یا «بیخ» به دست می‌آید. |
||
بعد از کندن پوست و قطعه قطعه کردن چوبک، آن را چند مرتبه در آب جوشانده و سپس با افزودن شیره [[انگور]] در ظرفی به نام [[تغار]]، با چوبی مخصوص هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و پس از سفت و شیرین شدن، در دورهمی خانوادگی [[شب چله]] و همراه با شنیدن قصه‌گویی بزرگترها مصرف می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده= |نشانی= http://razavi.farsnews.ir/news/13960929002223|عنوان= مراسم کف زنی از رسوم مردم بایگ|ناشر= خبرگزاری فارس نیوز|تاریخ= ۲۰ دسامبر ۲۰۱۷|تاریخ بازبینی= ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸|archiveurl= https://web.archive.org/web/20181129142158/http://razavi.farsnews.ir/news/13960929002223|archivedate= ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸|dead-url= yes}}</ref> |
|||
=== چهارشنبه سوری === |
=== چهارشنبه سوری === |
||
اهالی شهرستان تربت حیدریه در شب [[چهارشنبه سوری]] با سوزاندن و دودکردن [[اسفند]] و [[کندر (گیاه)|کندر]]، افشاندن [[گلاب]] و مواد خوشبوکننده و… در آخرین چهارشنبه سال، این شب را جشن می‌گرفتند. |
اهالی شهرستان تربت حیدریه در شب [[چهارشنبه سوری]] با سوزاندن و دودکردن [[اسفند]] و [[کندر (گیاه)|کندر]]، افشاندن [[گلاب]] و مواد خوشبوکننده و… در آخرین چهارشنبه سال، این شب را جشن می‌گرفتند. |
||
آیینی چون «ملاقه زنی» که بخشی از مراسم چهارشنبه سوری بود و تقریباً امروز کسی در شهر این رسم را اجرا نمی‌کند؛ رسمی که در شب چهارشنبه سوری آخر سال اجرا می‌شد. به این ترتیب که کوچک‌ترها به صورت گروهی کاسه مسی یا قابلمه‌ای به دست می‌گرفتند و صورت خود را با پارچه‌ای که به آن چادر شب می‌گفتند، می‌پوشیدند و با کوبیدن ملاقه مسی به کاسه، به خانه همسایه‌ها می‌رفتند و از آنان طلب عیدی می‌کردند و با باز شدن در خانه‌ها بعضی به آن‌ها از آجیل و تنقلاتی که برای شب عید مهیا کرده بودند می‌دادند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.isna.ir/news/96122212625 |عنوان=آیین و سنت مردمان تربت حیدریه در چهارشنبه سوری | ناشر =خبرگزاری ایسنا |تاریخ =۲۲ اسفند ۱۳۹۶ |تاریخ بازبینی=۸ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
آیینی چون «ملاقه زنی» که بخشی از مراسم چهارشنبه سوری بود و تقریباً امروز کسی در شهر این رسم را اجرا نمی‌کند؛ رسمی که در شب چهارشنبه سوری آخر سال اجرا می‌شد. به این ترتیب که کوچک‌ترها به صورت گروهی کاسه مسی یا قابلمه‌ای به دست می‌گرفتند و صورت خود را با پارچه‌ای که به آن چادر شب می‌گفتند، می‌پوشیدند و با کوبیدن ملاقه مسی به کاسه، به خانه همسایه‌ها می‌رفتند و از آنان طلب عیدی می‌کردند و با باز شدن در خانه‌ها بعضی به آن‌ها از آجیل و تنقلاتی که برای شب عید مهیا کرده بودند می‌دادند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.isna.ir/news/96122212625 |عنوان=آیین و سنت مردمان تربت حیدریه در چهارشنبه سوری | ناشر =خبرگزاری ایسنا |تاریخ =۲۲ اسفند ۱۳۹۶ |تاریخ بازبینی=۸ آذر ۱۳۹۷}}</ref> بازی های محلی |
||
از بازی های محلی اين شهرستان مي توان به کلاه جانک، توپ نوکنی، توپ گرفتنک، استای سه پایه، توپ آغالک، هفت سنگ، خرپلک، توشله چینی و توشله بازي، پادشاه بازی اشاره نمود. |
|||
== اماکن تاریخی، آثار باستانی و جهانگردی == |
|||
{{اصلی|فهرست آثار ملی شهرستان تربت حیدریه}} |
|||
رقص های محلی |
|||
این حرکات جزئی از فرهنگ مردم تربت حیدریه بوده و در مناطق روستایی شامل رقص ها انفرادي، برخي دونفره و بر دسته جمعي مي باشد. رقص هاي دونفره معمولا چوب بازي است و نوع دسته جمعي معروف به دوره است. |
|||
== آثار باستانی == |
|||
[[پرونده:The tomb of Qutb al-Din Haider.jpg|بندانگشتی|آرامگاه قطب الدین حیدر از نمای بالا]] |
|||
* '''مزار [[قطب‌الدین حیدر]]''' |
|||
:این مزار مدفن قطب‌الدین حیدر عارف قرن ششم هجری (۶۱۸–۵۱۳ هجری قمری) و سرسلسلهٔ فرقهٔ [[حیدریه]] است، این بنا در داخل شهر تربت حیدریه واقع شده و از آثار دوره صفویان می‌باشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://qudsonline.ir/news/286272/ |عنوان=قطب الدین حیدر، چهره‌ای درخشان در تربت حیدریه |ناشر=قدس آنلاین |تاریخ=۸ خرداد ۱۳۹۴ |تاریخ بازبینی=۲۱ آذر ۱۳۹۷}}{{پیوند مرده}}</ref> |
|||
* '''بنای آرامگاه''' |
|||
مقبره قطب الدین حیدر مشتمل بر ایوانی مرتفع، ورودی و محوطه زیر گنبد است که فضایی به صورت گنبد خانه با وسعت حدود ۱۰۰ متر شکل گرفته و نقشه آن در نمای خارجی به شکل چلیپایی است. مدفن شیخ در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده‌است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است بنحوی شالوده آرامگاه احتمالاً در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر طاق نماهای شانزده‌گانه ایجاد شده، در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ هجری به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.irna.ir/rkhorasan/fa/News/82481514 |عنوان=مزار قطب الدین حیدر تربت حیدریه | ناشر =خبرگزاری ایرنا |تاریخ =۱۵ فروردین ۱۳۹۶ |تاریخ بازبینی= ۲۱ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
|||
[[پرونده:حمام حاجی رئیس.jpg|بندانگشتی|حمام حاجی رئیس]] |
|||
[[پرونده:Baze_Hoor_fire_temple.jpg|بندانگشتی|آتش کده بازه هور]] |
|||
* '''[[حمام حاجی رئیس]]''' |
|||
همانگونه که از نام آن برمی آید حاجی رئیس آن را در اواخر دوره قاجاریه بنا کرده‌است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آبگرم و سرد اشاره کرد که از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت پر نقاشی ستون‌های سنگی بسیار زیبا است که فضای گنبدی بینه را پدیدآورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد. فضای ورودی حمام در قسمت سردر ورودی مزین به کاشی کاری لاجوردی منقوش به گل و بوته است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.mehrnews.com/news/610781/ |عنوان= بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد| ناشر =خبرگزاری مهر |تاریخ =۴ دی ۱۳۸۶ |تاریخ بازبینی=۲۱ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
|||
* '''خانه امینی''' |
|||
این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی [[علی‌اکبر امین‌التجار|امین التجار]]، از تجار معروف تربت حیدریه در آن دوران<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://www.irna.ir/rkhorasan/fa/News/82003119|عنوان= تربت حیدریه، چشم به راه مسافران نوروزی| ناشر = خبرگزاری ایرنا|تاریخ =۱۵ مارس ۲۰۱۶ |تاریخ بازبینی=۲۹ نوامبر ۲۰۱۸}}</ref> و نماینده این شهرستان در مجلس شورای ملی در دوره رضاشاه بوده‌است. این بنا دارای تزئینات آجرکاری، کاشیکاری و گچ بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سالیان متمادی، پابرجا مانده‌است. این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملک و سپس مرمت شد که اکنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر است. این بنا در هزار متری مرکز شهر و نزدیک باغ‌ملی است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://gardeshgari724.com/attractions/خانه-امینی/295 |عنوان= خانه امینی در تربت حیدریه| ناشر = سایت گردشگری|تاریخ = |تاریخ بازبینی=۲۹ نوامبر ۲۰۱۸}}</ref> |
|||
* '''چهار تاقی بازه‌هور''' |
|||
:بازه‌هور (بزدغور) محلی در تربت‌حیدریه در نزدیکی محدوده روستای اسدآباد تربت حیدریه در کنار جاده اسدآباد قرار دارد. بنای بازه‌هور از سنگ و [[گچ]] است و این چهارتاقی جزو آتشکده‌های دوره [[اشکانیان]] به‌شمار می‌آید. ویرانه‌های دو قلعه تاریخی دیگر به نام قلعه‌دختر و قلعه‌پسر بر فراز کوهستان و بر دو سمت [[آتشکده]] هنوز موجود است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=https://www.mehrnews.com/news/2373761/ |عنوان=گمانه‌زنی‌ها در خصوصیت ماهیت بنای تاریخی بازه هور | ناشر =خبرگزاری مهر |تاریخ =۲۹ شهریور ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی=۲۱ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
|||
* '''رباط طبسی''' |
|||
از دیگر بناهای موجود در مجموعه معماری قطب الدین حیدر، رباطی است که حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.{{مدرک}} |
|||
[[پرونده:مزار شیخ ابوالقاسم.jpg|بندانگشتی|227x227پیکسل|مزار شیخ گورکانی]] |
|||
* '''آرامگاه [[ابوالقاسم گورکانی|شیخ ابوالقاسم گورکانی]]''' |
|||
این بنا در ۳ کیلومتری جنوب شهرستان تربت حیدریه در روستایی به نام شیخ ابوالقاسم گورکانی ساخته شده‌است. وی در سال ۳۷۳ ه.ق بر مسند ارشاد نشست و به سال ۴۵۰ ه.ق دار فانی را وداع گفت. آرامگاه شیخ به صورت طاقی است که گنبدی بر فراز آن قرار گرفته و در مجاورت بنای مرکزی ابنیه‌ای برای اقامت زائران ایجاد شده‌است. بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و متصوفه روی بنایی از دوره صفویه بنیان گردیده‌است. [[ابوالقاسم گورکانی]] از مشهورترین عرفای خراسان (فوت به سال ۴۵۰ هجری قمری) و پنجمین قطب سلسلهٔ صوفیهٔ معروفیه است. |
|||
* '''رباط لاری''' |
|||
این بنا در بازار شهر و در محله میدان رباط قرار دارد و به همت حاج محمد رضا لاری از تجار معروف شهر به سال ۱۳۰۸ ه.ق ساخته شده‌است. این رباط از بناهای دو ایوانی است و مشتمل بر هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه، اصطبل و… است. همچنین فضای ایجاد شده در این بنا به صورت ۲۴ غرفه تابستانی بوده و اتاقک‌های پشتی استفاده زمستانی داشته‌است. علاوه بر آن ۴ فضای وسیع به صورت انبار در چهارگوشه رباط ایجاد شده‌است. آرامگاه حاج محمد رضا لاری نیز در غرفه‌ای در بازارچه جنب رباط قرار دارد. |
|||
* '''رباط کسکک''' |
|||
این رباط در ۲۵ کیلومتری شمال تربت حیدریه در حاشیه معبر روستایی به نام کسکک قرار دارد. رباط دارای سردر ورودی است که بر طرفین آن ایوانچه‌ها و طاق نماهایی ایجاد شده‌است. اتاق‌های اقامت کاروانیان نیز در پیرامون مهمانسرای رباط ساخته شده که فضای ورودی آن‌ها دارای سردر و فضای داخل آن نیز شامل تاقچه و بخاری دیواری است. در گوشه‌های این بنا محل نگهداری احشام ایجاد شده‌است. اعتصام الملک در سفرنامه خود به این بنا با عبارت رباطی کوچک اشاره می‌کند. بنای این رباط یادگاری از معماری دوره صفویه است. |
|||
* '''مزار بوری آباد''' |
|||
قعه امامزاده احمد الرضا در روستای بوری آباد در ۵ کیلومتری جنوب تربت حیدریه و در میان باغی با درختان سرو بلند قرار دارد؛ و قدمت ساختمان آن به قبل از دوران صفویه مربوط می‌شود. مزار به شکل ۸ ضلعی است که چهار در گاه ورودی به باغ از آن باز می‌شود. |
|||
* '''مسجد کدکن''' |
|||
این بنا تالاری است مستطیل شکل و نسبتاً وسیع به صورت شبستان که در مرکز آن دو طاق بزرگ تشکیل گنبدهای چهار ترک را داده‌است. در انتهای هر یک از این طاق‌ها نیز عناصری از معماری طاق به مثابه ستونی برای استحکام گنبدها ایجاد شده‌است. محرابی هشت گوشه زینت بخش این مسجد گردیده و دیواره شمالی شبستان نیز در دو طبقه ساخته شده‌است که اشکوب زیرین آن دارای ۴ حجره است. |
|||
* '''بنای مقبره شیخ حیدر''' |
|||
در سمت جنوبی مسجد بنایی با نقشه چلیپایی ایجاد شده‌است و این بنا در گذشته دارای کاشی‌های فیروزه‌ای و مسدس بوده که هم‌اکنون آثار کمی از آن برجای مانده‌است. بر گوشواره‌های فضای داخلی بقعه هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است که بر آن با گچ قسمتی از سوره مبارکه (یس) با خط سفید در زمینه لاجوردی نقش بسته‌است و در زاویه جنوب غربی در بخش باقی‌مانده کتیبه عبارت (فی شهر ذی الحجه ۹۰۶) مشاهده می‌شود. |
|||
* '''مزار شاه سنجان''' |
|||
:این مزار در کیلومتر ۲۵ جاده تربت حیدریه به [[خواف]] و در شرق دهکده سنگان رشتخوار قرار گرفته‌است. مدفن یکی از مشایخ [[چشتیه|سلسله چشتیه]] و از خواص مریدان خواجه مودودچشتی (م. ۵۲۷) است که در سال ۵۹۷ یا ۹۳ یا ۹۹ در سنجان وفات یافته و در همان‌جا مدفون گشته‌است. |
|||
* '''مسجد جامع [[رشتخوار]] در حومه شهر رشتخوار و از دوره [[سلجوقی]]''' |
|||
در ضلع غربی مقبره قطب الدین حیدر ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می‌کند. ارتفاع ایوان مذکور ۵/۱۱ و طول آن حدود ۵/۱۰ متر است. فضای داخلی ایوان مقصوره یا گنبد خانه مسجد با وسعت بیش از ۲۰۰ متر شامل غرفه و محرابی مزین به مقرنس و نیز تزییناتی به شیوه کاربندی در بخش زرین گنبد است. بنای مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن که نام بانی را نیز شامل می‌شود بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده‌است که نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه.ق زمان شاه صفی و به نام خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی است. |
|||
* '''رباط شریف‌آباد''': در کیلومتر ۳۵ جادهٔ [[مشهد]]-[[نیشابور]] و در درهٔ شریف‌آباد |
|||
* '''آرامگاه [[ابوسعید ابوالخیر]]''': از عرفای [[سده ۵ (قمری)|قرن پنجم]] در روستای [[مهنه (مه‌ولات)|مهنه]] |
|||
* '''رباط بی‌بی''': در حاشیهٔ روستای [[ظهیرآباد]] |
|||
* '''مقبره شیخ مغولی حسن میرزا و شاه سنجان''': در [[سنگان (شهر)|سنگان]]، ۲۵ کیلومتری تربت حیدریه |
|||
* '''خرابه‌های جیزد''': در اکبرآباد رشتخوار مربوط به از صدر اسلام تا دوره [[تیموری]] |
|||
* '''بنای مزار فردی به نام [[نظام‌الملک]]''' |
|||
* ''' مدفن [[شیخ ابوالوفای الخلوی کدکنی]]''': در کدکن |
|||
* '''مزار [[مزار بی‌بی حسنیه|بی‌بی حسنیه]]''': در داخل شهر تربت حیدریه<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.irna.ir/rkhorasan/fa/News/82971840 |عنوان=همایش ملی بی‌بی حسنیه | ناشر =خبرگزاری ایرنا |تاریخ = ۲۴ تیر ۱۳۹۷|تاریخ بازبینی=۲۱ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
|||
* '''بقعه احمدرضا معروف به [[مزار بوری‌آباد]]'''<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= https://www.isna.ir/news/8404-08445/|عنوان=زیبایی‌های هنری مزار بوری آباد با گچ پوشانده شده‌است | ناشر =خبرگزاری ایسنا |تاریخ =۲۱ تیر ۱۳۸۴ |تاریخ بازبینی=۲۱ آذر ۱۳۹۷}}</ref> |
|||
* '''بقعه [[شاه سلطان سلیمان]] از دوره صفوی'' |
|||
== منابع == |
== منابع == |
||
نسخهٔ ۱ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۳۱
| شهرستان تربت حیدریه | |
|---|---|
 | |
.svg) موقعیت در استان | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| مرکز شهرستان | تربت حیدریه |
| سایر شهرها | تربت حیدریه، بایگ، رباط سنگ، کدکن، نسر |
| بخش‌ها | بخش مرکزی، جلگه رخ، کدکن، بایگ |
| سال تأسیس | ۱۳۱۶ |
| اداره | |
| فرماندار | علی اکبر کی پور |
| حوزهٔ انتخابیه | تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه |
| مردم | |
| جمعیت | ۲۲۴٬۶٢۶[۱] |
| رشد جمعیت | ٧+ (۵سال) |
| مذهب | شیعه |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۳۶۸۱[۲] کیلومتر مربع |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ١۴ |
| بارش سالانه | ٢۵٠ |
| روزهای یخبندان سالانه | ١٠٠ |
| داده‌های دیگر | |
| وبگاه | https://torbatheydarieh.khorasan.ir |
شهرستان تربت حیدریه یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی در شمال‌شرقی ایران می‌باشد. مرکز این شهرستان، شهر تربت حیدریه است. بایگ، رباط سنگ و کدکن شهرهای دیگر آن هستند. در سال ۱۳۹۵، این شهرستان تعداد ۲۲۴٬۶٢۶ نفر جمعیت داشته‌است که به ترتیب پس از مشهد، نیشابور و سبزوار چهارمین شهرستان بزرگ استان خراسان رضوی است. این شهر پایتخت زعفرانی جهان نیز شناخته می‌شود.[۳] این شهرستان در تاریخ ۱۳۱۶ در دومین قانون تقسیمات کشوری ایران ایجاد گردید.[۴] شهرستان‌های کاشمر، خواف، رشتخوار، مه‌ولات و زاوه به ترتیب در سال‌های ۱۳۲۲، ۱۳۶۸، ۱۳۸۱، ۱۳۸۴ و ۱۳۸۷ از شهرستان تربت حیدریه جدا و مستقل شدند.[۵][۶][۷][۸][۹] این شهرستان واقع در رشته‌کوه کوهسرخ قرار گرفته‌است.[۱۰]
موقعیت جغرافیایی
شهرستان تربت حیدریه، دارای ۴ بخش است. از لحاظ ارتباط‌دهی در حال حاضر بیش از ۹۳٪ جمعیت شهرستان، از نعمت تلفن بهره‌مند هستند، مضافاً به اینکه ۱۰۰٪ روستاهای بالای ۵ نفر جمعیت شهرستان نیز دارای ارتباط بوده و در مجموع حدود ۹۹٫۸ درصد جمعیت شهرستان به نوعی دسترسی به ارتباط دارند.[نیازمند منبع]
تربت حیدریه از شمال با شهرستان‌های مشهد و نیشابور، از سمت غرب با کوهسرخ و کاشمر، از سمت شرق با شهرستان زاوه و از سمت جنوب با شهرستان‌های مه‌ولات و رشتخوار همسایه می‌باشد.
تقسیمات کشوری
شهرها: تربت حیدریه
شهرها: بایگ
شهرها: کدکن
بحران آب
از میان ۲۸ شهر استان خراسان رضوی، تربت حیدریه یکی از بحرانی‌ترین شهرهای استان در زمینه کم‌آبی محسوب می‌شود. در حدود ۹۲ درصد از منابع آبی تربت حیدریه در بخش کشاورزی و مابقی در بخش صنعت و مصارف خانگی استفاده می‌شود، که این آمار لزوم استفاده از روش‌های آبیاری نوین از جمله آبیاری قطره‌ای، استفاده از لوله‌های دریچه‌دار، آبیاری زیرزمینی و همچنین استفاده از تصفیه‌خانه فاضلاب را گوشزد می‌کند.[۱۱]
در حوزه تأمین منابع آب از حداکثر ظرفیت آبی شهرستان استفاده شده و حتی از چاه بحران در شرایط بحرانی استفاده می‌شود. بررسی مطالعات دشتی تربت حیدریه و زاوه بیانگر آن است که از حیث منابع آبی این شهرها وضعیت بحرانی را هم رد کرده و به مرز تنفس رسیده‌اند. کاهش بارندگی و خشکسالی و کشت محصولاتی که به آب فراوان نیاز دارند همچون چغندر، هندوانه، خربزه، پنبه و همچنین حفر بیش از حد چاه آب از دلایل بحرانی شدن دشت‌های تربت حیدریه هستند. لزوم تغییر اقتصاد شهرستان از کشاورزی به اقتصاد مبتنی بر خدمات و گردشگری و تغییر شیوه کشاورزی از راه‌های برون رفت این شهرستان از بحران آب است.[۱۲][۱۳]
برای حل بحران آب آشامیدنی در تربت حیدریه و دیگر شهرهای خراسان راهکار دیگری نیز تحت عنوان تجهیز شهرستان چابهار به آب شیرین کن و انتقال آن به خراسان ارائه شده‌است که با توجه به قیمت تمام شده بسیار بالای آن و همچنین مدعی شدن دیگر شهرهایی که در مسیر انتقال آب قرار دارند برای تصاحب آّب، این طرح را عملاً غیرممکن می‌سازد.[۱۴]
زلزله نگاری
طبق بررسی‌های انجام شده در استان خراسان در هر ۴ سال یک بار زلزله رخ می‌دهد و با توجه به اسناد تاریخی هر ۲۰۰ تا ۱۵۰ سال احتمال یک زلزله مخرب وجود دارد در محدودهٔ تربت حیدریه – بیرجند – قاینات دوره تکراری حدود ۱۰۰ ساله برای زلزله‌های با شدت ۴٫۷ درجه در مقیاس ریشتر پیش‌بینی شده‌است و به ترتیب احتمال وقوع زلزله با شدت ۷–۵٫۶ درجه در مقیاس ریشتر هر ۲۴ تا ۲۵ سال یک بار وجود دارد.[نیازمند منبع]
وضعیت گیاهی و جانوری
در ارتفاعات شهرستان تربت حیدریه درخت‌هایی همچون پسته، تاغ، بادام و زرشک دیده می‌شود. از گونه‌های گیاهی می‌توان از کام تیغ، گرگ تیغ، انواع گونه‌های گز، کاروان کش، بومادران، آویشن، کنگر و کلپوره نام برد.
از پستانداران این ناحیه می‌توان به خارپشت ایرانی، جوجه‌تیغی گوش‌دراز، خفاش نعل اسبی،[۱۵] خفاش بال سفید، دوپای کوچک، موش صحرایی، تشی، خرگوش، پایکا، گرگ، شغال، روباه معمولی، کفتار، گربه وحشی، گربه پالاس[۱۶] و قوچ اشاره کرد. از پرندگان می‌توان پیغو، سارگپه، عقاب، دلیجه، لیل، کبک، قمری، سیاه سینه یا سینه سرخ، پرستو، ماهی خورک، سبزقبا و انواع گنجشک سانان را نام برد.[۱۷] از خزندگان می‌توان به مارهای سمی‌همچون کفچه مار، مار جعفری، و از مارهای نیمه سمی به تیرمار، آلوسر و از مارهای غیر سمی به کورمار، مار آتشی اشاره کرد. از سوسماران انواع آگاما، اسکینک و نیز بزمجه بیابانی مشاهده می‌شوند.[۱۸]
آداب و رسوم
تربت‌حیدریه هم مانند سایر نقاط دنیا، رسم و رسوم خاص خود را دارد و یکی از مراسم‌هایی که در این شهر با آداب خاصی صورت می‌پذیرد، مراسم عروسی و خواستگاری است.
ازدواج
قبل از خواستگاری رسمی، جمعی از زنان به منزل دختر رفته و دختر را می‌بیند و از سلامت جسمی او آگاه می‌شوند، به این شب، «کدخدایی» گفته می‌شود. در جلسه «بله برون» در رابطه با میزان مهریه و لوازم و اثاثیه و شیربها بحث می‌شود، در این جلسه پسر و پدر خانواده حضور دارند، به جلسه بله برون «جواب استنی» می‌گویند. پس از تعریف کردن شرایط و توافق، پسر و دختر با یکدیگر صحبت می‌کنند و در صورت رضایت عقدکنان برگزار می‌شود. دو روز قبل از عروسی مقداری جنس شامل چند کیسه حنا به‌عنوان «خرباره» یا «خنچه» از طرف داماد به خانه عروس فرستاده می‌شود. غروب همان روز زن‌های فامیل عروس از جانب این خانواده به حنابندان دعوت می‌شوند و اطرافیان عروس حنا می‌بندند.
چند روز بعد از عروسی جوانان محله جمع می‌شوند و داماد را خبر می‌کنند تا مراسم «هیزمی» را انجام دهد. در این مراسم داماد به اولین نفری که پس از جمع‌آوری هیزم به روستا برمی‌گردد، دستمالی ابریشمی و عرقچین هدیه می‌دهد.[نیازمند منبع]
کف زنی در بخش بایگ
«کف» از شب چله‌های زمستانی و مراسم کف‌زنی یکی از آداب و رسوم قدیمی مردم منطقه بایگ تربت حیدریه است که ماده اولیه آن از ریشه گیاهی به نام «چوبک» یا «بیخ» به دست می‌آید. بعد از کندن پوست و قطعه قطعه کردن چوبک، آن را چند مرتبه در آب جوشانده و سپس با افزودن شیره انگور در ظرفی به نام تغار، با چوبی مخصوص هم می‌زنند تا به صورت کف درآید و پس از سفت و شیرین شدن، در دورهمی خانوادگی شب چله و همراه با شنیدن قصه‌گویی بزرگترها مصرف می‌کنند.[۱۹]
چهارشنبه سوری
اهالی شهرستان تربت حیدریه در شب چهارشنبه سوری با سوزاندن و دودکردن اسفند و کندر، افشاندن گلاب و مواد خوشبوکننده و… در آخرین چهارشنبه سال، این شب را جشن می‌گرفتند.
آیینی چون «ملاقه زنی» که بخشی از مراسم چهارشنبه سوری بود و تقریباً امروز کسی در شهر این رسم را اجرا نمی‌کند؛ رسمی که در شب چهارشنبه سوری آخر سال اجرا می‌شد. به این ترتیب که کوچک‌ترها به صورت گروهی کاسه مسی یا قابلمه‌ای به دست می‌گرفتند و صورت خود را با پارچه‌ای که به آن چادر شب می‌گفتند، می‌پوشیدند و با کوبیدن ملاقه مسی به کاسه، به خانه همسایه‌ها می‌رفتند و از آنان طلب عیدی می‌کردند و با باز شدن در خانه‌ها بعضی به آن‌ها از آجیل و تنقلاتی که برای شب عید مهیا کرده بودند می‌دادند.[۲۰] بازی های محلی
از بازی های محلی اين شهرستان مي توان به کلاه جانک، توپ نوکنی، توپ گرفتنک، استای سه پایه، توپ آغالک، هفت سنگ، خرپلک، توشله چینی و توشله بازي، پادشاه بازی اشاره نمود.
رقص های محلی
این حرکات جزئی از فرهنگ مردم تربت حیدریه بوده و در مناطق روستایی شامل رقص ها انفرادي، برخي دونفره و بر دسته جمعي مي باشد. رقص هاي دونفره معمولا چوب بازي است و نوع دسته جمعي معروف به دوره است.
آثار باستانی
- مزار قطب‌الدین حیدر
- این مزار مدفن قطب‌الدین حیدر عارف قرن ششم هجری (۶۱۸–۵۱۳ هجری قمری) و سرسلسلهٔ فرقهٔ حیدریه است، این بنا در داخل شهر تربت حیدریه واقع شده و از آثار دوره صفویان می‌باشد.[۲۱]
- بنای آرامگاه
مقبره قطب الدین حیدر مشتمل بر ایوانی مرتفع، ورودی و محوطه زیر گنبد است که فضایی به صورت گنبد خانه با وسعت حدود ۱۰۰ متر شکل گرفته و نقشه آن در نمای خارجی به شکل چلیپایی است. مدفن شیخ در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده‌است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است بنحوی شالوده آرامگاه احتمالاً در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر طاق نماهای شانزده‌گانه ایجاد شده، در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ هجری به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته‌است.[۲۲]
همانگونه که از نام آن برمی آید حاجی رئیس آن را در اواخر دوره قاجاریه بنا کرده‌است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آبگرم و سرد اشاره کرد که از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت پر نقاشی ستون‌های سنگی بسیار زیبا است که فضای گنبدی بینه را پدیدآورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد. فضای ورودی حمام در قسمت سردر ورودی مزین به کاشی کاری لاجوردی منقوش به گل و بوته است.[۲۳]
- خانه امینی
این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی امین التجار، از تجار معروف تربت حیدریه در آن دوران[۲۴] و نماینده این شهرستان در مجلس شورای ملی در دوره رضاشاه بوده‌است. این بنا دارای تزئینات آجرکاری، کاشیکاری و گچ بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سالیان متمادی، پابرجا مانده‌است. این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملک و سپس مرمت شد که اکنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر است. این بنا در هزار متری مرکز شهر و نزدیک باغ‌ملی است.[۲۵]
- چهار تاقی بازه‌هور
- بازه‌هور (بزدغور) محلی در تربت‌حیدریه در نزدیکی محدوده روستای اسدآباد تربت حیدریه در کنار جاده اسدآباد قرار دارد. بنای بازه‌هور از سنگ و گچ است و این چهارتاقی جزو آتشکده‌های دوره اشکانیان به‌شمار می‌آید. ویرانه‌های دو قلعه تاریخی دیگر به نام قلعه‌دختر و قلعه‌پسر بر فراز کوهستان و بر دو سمت آتشکده هنوز موجود است.[۲۶]
- رباط طبسی
از دیگر بناهای موجود در مجموعه معماری قطب الدین حیدر، رباطی است که حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.[نیازمند منبع]
- آرامگاه شیخ ابوالقاسم گورکانی
این بنا در ۳ کیلومتری جنوب شهرستان تربت حیدریه در روستایی به نام شیخ ابوالقاسم گورکانی ساخته شده‌است. وی در سال ۳۷۳ ه.ق بر مسند ارشاد نشست و به سال ۴۵۰ ه.ق دار فانی را وداع گفت. آرامگاه شیخ به صورت طاقی است که گنبدی بر فراز آن قرار گرفته و در مجاورت بنای مرکزی ابنیه‌ای برای اقامت زائران ایجاد شده‌است. بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و متصوفه روی بنایی از دوره صفویه بنیان گردیده‌است. ابوالقاسم گورکانی از مشهورترین عرفای خراسان (فوت به سال ۴۵۰ هجری قمری) و پنجمین قطب سلسلهٔ صوفیهٔ معروفیه است.
- رباط لاری
این بنا در بازار شهر و در محله میدان رباط قرار دارد و به همت حاج محمد رضا لاری از تجار معروف شهر به سال ۱۳۰۸ ه.ق ساخته شده‌است. این رباط از بناهای دو ایوانی است و مشتمل بر هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه، اصطبل و… است. همچنین فضای ایجاد شده در این بنا به صورت ۲۴ غرفه تابستانی بوده و اتاقک‌های پشتی استفاده زمستانی داشته‌است. علاوه بر آن ۴ فضای وسیع به صورت انبار در چهارگوشه رباط ایجاد شده‌است. آرامگاه حاج محمد رضا لاری نیز در غرفه‌ای در بازارچه جنب رباط قرار دارد.
- رباط کسکک
این رباط در ۲۵ کیلومتری شمال تربت حیدریه در حاشیه معبر روستایی به نام کسکک قرار دارد. رباط دارای سردر ورودی است که بر طرفین آن ایوانچه‌ها و طاق نماهایی ایجاد شده‌است. اتاق‌های اقامت کاروانیان نیز در پیرامون مهمانسرای رباط ساخته شده که فضای ورودی آن‌ها دارای سردر و فضای داخل آن نیز شامل تاقچه و بخاری دیواری است. در گوشه‌های این بنا محل نگهداری احشام ایجاد شده‌است. اعتصام الملک در سفرنامه خود به این بنا با عبارت رباطی کوچک اشاره می‌کند. بنای این رباط یادگاری از معماری دوره صفویه است.
- مزار بوری آباد
قعه امامزاده احمد الرضا در روستای بوری آباد در ۵ کیلومتری جنوب تربت حیدریه و در میان باغی با درختان سرو بلند قرار دارد؛ و قدمت ساختمان آن به قبل از دوران صفویه مربوط می‌شود. مزار به شکل ۸ ضلعی است که چهار در گاه ورودی به باغ از آن باز می‌شود.
- مسجد کدکن
این بنا تالاری است مستطیل شکل و نسبتاً وسیع به صورت شبستان که در مرکز آن دو طاق بزرگ تشکیل گنبدهای چهار ترک را داده‌است. در انتهای هر یک از این طاق‌ها نیز عناصری از معماری طاق به مثابه ستونی برای استحکام گنبدها ایجاد شده‌است. محرابی هشت گوشه زینت بخش این مسجد گردیده و دیواره شمالی شبستان نیز در دو طبقه ساخته شده‌است که اشکوب زیرین آن دارای ۴ حجره است.
- بنای مقبره شیخ حیدر
در سمت جنوبی مسجد بنایی با نقشه چلیپایی ایجاد شده‌است و این بنا در گذشته دارای کاشی‌های فیروزه‌ای و مسدس بوده که هم‌اکنون آثار کمی از آن برجای مانده‌است. بر گوشواره‌های فضای داخلی بقعه هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است که بر آن با گچ قسمتی از سوره مبارکه (یس) با خط سفید در زمینه لاجوردی نقش بسته‌است و در زاویه جنوب غربی در بخش باقی‌مانده کتیبه عبارت (فی شهر ذی الحجه ۹۰۶) مشاهده می‌شود.
- مزار شاه سنجان
- این مزار در کیلومتر ۲۵ جاده تربت حیدریه به خواف و در شرق دهکده سنگان رشتخوار قرار گرفته‌است. مدفن یکی از مشایخ سلسله چشتیه و از خواص مریدان خواجه مودودچشتی (م. ۵۲۷) است که در سال ۵۹۷ یا ۹۳ یا ۹۹ در سنجان وفات یافته و در همان‌جا مدفون گشته‌است.
در ضلع غربی مقبره قطب الدین حیدر ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می‌کند. ارتفاع ایوان مذکور ۵/۱۱ و طول آن حدود ۵/۱۰ متر است. فضای داخلی ایوان مقصوره یا گنبد خانه مسجد با وسعت بیش از ۲۰۰ متر شامل غرفه و محرابی مزین به مقرنس و نیز تزییناتی به شیوه کاربندی در بخش زرین گنبد است. بنای مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن که نام بانی را نیز شامل می‌شود بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده‌است که نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه.ق زمان شاه صفی و به نام خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی است.
- رباط شریف‌آباد: در کیلومتر ۳۵ جادهٔ مشهد-نیشابور و در درهٔ شریف‌آباد
- آرامگاه ابوسعید ابوالخیر: از عرفای قرن پنجم در روستای مهنه
- رباط بی‌بی: در حاشیهٔ روستای ظهیرآباد
- مقبره شیخ مغولی حسن میرزا و شاه سنجان: در سنگان، ۲۵ کیلومتری تربت حیدریه
- خرابه‌های جیزد: در اکبرآباد رشتخوار مربوط به از صدر اسلام تا دوره تیموری
- بنای مزار فردی به نام نظام‌الملک
- مدفن شیخ ابوالوفای الخلوی کدکنی: در کدکن
- مزار بی‌بی حسنیه: در داخل شهر تربت حیدریه[۲۷]
- بقعه احمدرضا معروف به مزار بوری‌آباد[۲۸]
- 'بقعه شاه سلطان سلیمان از دوره صفوی
منابع
- ↑ [/ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران]
- ↑ سالنامهٔ آماری استان خراسان رضوی – ۱۳۹۷، ص ۳۳
- ↑ «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
- ↑ «قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران». مرکز پژوهشها. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اكتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «بخشنامه وزیر دادگستری راجع به شهرستان جدید کاشمر». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۵ اکتبر ۲۰۲۳.
- ↑ «ایجاد و تأسیس بخش سنگان و شهرستان خواف در استان خراسان». مرکز پژوهشها. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۹.
- ↑ «اصلاحات و تتغییرات تقسیماتی زیر را در استان خراسان». مرکز پژوهشها. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۹.
- ↑ «اصلاحات و تتغییرات تقسیماتی زیر را در استان خراسان». مرکز پژوهشها. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۹.
- ↑ «تصویب‌نامه در خصوص ایجاد شهرستان زاوه به مرکزیت شهر دولت‌آباد در تابعیت استان خراسان رضوی». مرکز پژوهشها. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۹.
- ↑ «معرفی شهرستان - اداره میراث فرهنگی شهرستان بردسکن». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. دریافت‌شده در ۲۶ ژانویهٔ ۲۰۲۴.
- ↑ «تربت حیدریه در قله بحران آّب». خبرگزاری ایسنا. ۲۱ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «وضعیت آبی دشت‌های تربت حیدریه و زاوه از مرز بحران هم عبور کرده‌است». خبرگزاری ایرنا. ۱۹ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «رونمایی اطلس بحران در تربت حیدریه». مهرنیوز. ۲۵ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «بررسی بحران آب دشت مشهد و دیگر شهرهای خراسان رضوی و راه‌های برون‌رفت از آن». خانه آب ایران. ۲۳ آگوست ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «مشاهده خفاش نعل اسبی مدیترانه‌ای در زاوه». خبرگزاری ایرنا. ۷ می ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «تصویربرداری از گربه پالاس در تربت حیدریه». خبرگزاری تابناک. ۱۶ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «وضعیت حیات وحش در تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. ۱۴ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «طبیعت شهرستان تربت حیدریه». روزنامه اطلاعات. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «مراسم کف زنی از رسوم مردم بایگ». خبرگزاری فارس نیوز. ۲۰ دسامبر ۲۰۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «آیین و سنت مردمان تربت حیدریه در چهارشنبه سوری». خبرگزاری ایسنا. ۲۲ اسفند ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۳۹۷.
- ↑ «قطب الدین حیدر، چهره‌ای درخشان در تربت حیدریه». قدس آنلاین. ۸ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.[پیوند مرده]
- ↑ «مزار قطب الدین حیدر تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. ۱۵ فروردین ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
- ↑ «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد». خبرگزاری مهر. ۴ دی ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
- ↑ «تربت حیدریه، چشم به راه مسافران نوروزی». خبرگزاری ایرنا. ۱۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «خانه امینی در تربت حیدریه». سایت گردشگری. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
- ↑ «گمانه‌زنی‌ها در خصوصیت ماهیت بنای تاریخی بازه هور». خبرگزاری مهر. ۲۹ شهریور ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
- ↑ «همایش ملی بی‌بی حسنیه». خبرگزاری ایرنا. ۲۴ تیر ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
- ↑ «زیبایی‌های هنری مزار بوری آباد با گچ پوشانده شده‌است». خبرگزاری ایسنا. ۲۱ تیر ۱۳۸۴. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
| مرکز شهرستان | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخش |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
| بیشتر از ۴۰۰ هزار نفر |  | |
|---|---|---|
| بیشتر از ۳۰۰ هزار نفر | ||
| بیشتر از ۲۰۰ هزار نفر | ||
| زیر ۲۰۰ هزار نفر | ||