شهرستان زیرکوه

شهرستان زیرکوه
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	خراسان جنوبی
سال شهرستان شدن	۱۳۹۱
مردم
جمعیت	۴۸۳۵۲ نفر
مذهب	اسلام (شیعه و سنی)
داده‌های دیگر
فرماندار	حجت‌اله خان زاده
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۶
شهرها
حاجی‌آباد، زهان
تعداد بخش‌ها
مرکزی، بخش زهان، بخش شاسکوه

شهرستان زیرکوه به مرکزیت شهر حاجی‌آباد، در شمال شرقی استان خراسان جنوبی واقع شده‌است. زیرکوه تا فروردین ۱۳۹۱ یکی از بخشهای شهرستان قائنات بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت.

تقسیمات کشوری

شهرستان زیرکوه شامل ۳ بخش و ۶ دهستان است:

بخش مرکزی شهرستان زیرکوه

• دهستان زیرکوه
• دهستان پترگان

شهرها: حاجی‌آباد

بخش زهان

• دهستان زهان
• دهستان افین

شهرها: زهان

بخش شاسکوه

«مرکزیت آبیز»

• دهستان شاسکوه
• دهستان بهمن‌آباد

شهرها: --

مشخصات کلی شهرستان

این شهرستان، دارای ۲ شهر حاجی‌آباد و زهان، ۳ بخش و ۶دهستان و ۱۰۵ روستا است. برخی از روستاهای شهرستان زیرکوه عبارتند از: شاهرخت - آبیز جدید - اردکول - سالک آباد - پیشبر - دوست آباد - کریزان سفلی - مهمان شهر آهنگران

جاذبه‌های گردشگری

شهرستان زیرکوه، از جمله شهرستان‌های قدیمی استان است که دارای پیشینه کهن می‌باشد اما به دلیل زلزله خیزی هیچ اثر باستانی برجای نمانده‌است به جز بقایای مسجد جامع افین، رباط زردان، قلعه کوه زردان، مسجد تاریخی زهان

قلعه کوه زردان

زردان روستایی تاریخی از توابع دهستان افین بخش زهان در فاصله ۷۰کیلومتری شرق قاین قرارگرفته است. قلعه برفراز کوه به شکل کله قندی و دارای شیب تندی است. ارتفاع آن ۵۰۰متر و در بلندترین نقطه قلعه طوری ساخته شده که مشرف به دشت ومنطقه زیرکوه وبالاکوه و مناطق دیگر است. با توجه به وضعیت طبیعی و بقایای استحکامات بجامانده از قلعه و قطعات سفال و سکه کشف شده از آن می‌توان آن را از قلاع اسماعیلیه دانست. فضای محوطه بالای قلعه حدود ۳۰۰متر را شامل می‌شود. پلان معماری قلعه مستطیل شکل و از سنگ لاشه وملات ساروج ساخته شده و دارای حصار بلند و برج‌هایی جهت دیدبانی بوده است.

راحت‌ترین معبر دست یابی به قلعه از سمت دیواره شرقی است که احتمالاً ساختمانی در اینجا برای کنترل و بازرسی افراد ورودی وجود داشته است. از وضعیت ظاهری قلعه چنین بر می‌آید که دردوره سلجوقیان و ایلخانی مسکونی بوده تأسیسات قلعه به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی چون زلزله و باران آسیب‌های زیادی دیده و هم اکنون بسیار در هم ریخته است. احتمالاً این قلعه مورد استفاده امرا وحکام دوره ساسانی نیز بوده واز آنجا نواحی زیر کوه و ارتباط آن با هرات و دیگر شهرهای افغانستان کنونی را زیر نظر داشته‌اند.

این قلعه یکی از زیباترین ودر عین‌حال مخوف‌ترین قلعه‌های خراسان جنوبی است و سال‌ها مرکز دیده‌بانی حکومت حکام ایالت قهستان بوده است. بطوریکه حکام آن در هنگام خطر یا حمله دشمن از مناطق شرقی کشور، با نور و دود آتشی که برفراز قلعه کوه روشن می‌کردند، حکام قهستان که در قلعه کوه قاین بودند را از خطر آگاه می‌کردند.

این اثربا شمارهٔ ثبت ۱۵۲۸۰ در تاریخ ۱۳۸۴/۱۲/۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

رباط زردان

رباط زردان که به کاروانسرای شاه عباسی نیز معروف است مربوط به دوره صفوی - دوره سلجوقی است و در شهرستان زیرکوه، روستای زردان واقع شده است. معماری کنونی بنا منسوب به دوره صفویه است ولی بقایای سفالینه‌های متعلق به دوره‌های پیش از آن که از درون دیوارها و منطقهٔ اطراف رباط یافته شده است قدمت بنا را تا دوره سلجوقی وایلخانی تأیید می‌کند. این رباط توسط استاد و معمار ازبک برخرابه‌های آتشکده زرتشت بنا شده است ودر گذشته در مسیر فرعی جاده ابریشم وراه ارتباطی کاروانیان وتجاری بوده که در مسیر هرات به شهرهای مرکزی ایران دررفت‌وآمد بوده‌اند. این اثردر تاریخ ۵ آذر۱۳۸۰ به شماره ۴۴۵۶به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنا با نقشه چهارضلعی دارای ورودی، هشتی، صحن و اتاقها و تالارهای اطراف صحن می‌باشد. ورودی بنا در ضلع غرب آن قرار گرفته و حدود ۵/۱ متر از دیوار کاروانسرا جلوآمدگی دارد. پس از ورودی، هشتی بنا قرار دارد که دارای نقشه چهارضلعی بوده و در سه طرف آن، سه فضای مختلف واقع شده است. حیاط کاروانسرا در مرکز آن واقع شده و چهار طرف آن اتاقهای سکونت کاروانیان و محل نگهداری احشام قرار دارد. در چهار گوشه بنا نیم برجهایی به منظور نگهبانی وجود داشته. مصالح بکار رفته در ساخت این بنا شامل آجر و سنگ است. در پایه‌ها، پی و مغز دیواره‌ها از سنگ استفاده شده و در طاقها، پوشش فضاها، گنبدها و در نمای دیوارها از آجر استفاده شده است. طاقها هم طاقهای جناغی است که به صورت رومی آجرچینی شده‌اند. پوشش فضاها گنبدی بوده و با آجرکار شده است. گنبدها به سبک کلمبو اجرا شده‌اند که بهترین شیوه گنبدزنی برای مناطق کویری و بخصوص برای کاروانسراها بوده است. اما نحوه آجرچینی دیوارها، طاقها و گنبدها آنقدر استادانه و با ظرافت اجرا شده که خود نوعی تزئین نیز به شمار می‌رود بخصوص در گوشه سازی به منظور تبدیل فضای چهارضلعی به هشت ضلعی، آجرچینی علاوه بر جنبه کاربردی، نوعی تزیین نیز محسوب می‌شود. این بنا پلانی مربع شکل دارد که طول هر ضلع آن ۵/۲۷ متر می‌باشد. رباط زردان ایوانی مرتفع به بلندی تقریبی ۸ متر دارد که طاق و پیشانی آن فروریخته. در دو سوی ایوان دو راهرو وجود دارد که طاقنماهایی در آنها ساخته شده و پوشش راه روها طاق و چشمه است. این راهروها نیز به دو راهرو در اضلاع شمال و جنوب بنا عمود شده‌اند. در ضلع شرقی بنا دیوار انتهایی رباط قرار دارد لیکن هیچ نشانه‌ای از ساخت و ساز راهرو، اصطبل و بارانداز در رباط به چشم نمی‌خورد. بر اساس شواهد در زمان قاجاریه ساخت و سازهایی در بنا انجام شده و شکل معماری رباط را به قلعهٔ دفاعی بدل نموده که از آن جمله می‌توان به ساخت چهار برج در چهار گوشه خارجی رباط اشاره کرد. رباط زردان دارای ایوان ورودی زیبایی ست که پیشانی طاق آن با تزئینات آجری راسته و خفته آراسته شده. در این بنا گنبدها به صورت عرقچین کار شده و کلیه سطوح آجری و سنگی دیوارها بند کشی شده و نمای آجری ساده آن لطافت خاصی به بنا بخشیده است.

آدرس:روستای تاریخی زردان -فاصله ۷۰کیلومتری شرق قاین (دهستان افین-بخش زهان)

دیگر جاذبه‌های گردشگری

• منطقه گردشگری سالک آباد
• روستای هدف گردشگری افین
• روستای گردشگری زردان
• طبیعت تجنود
• مزار نور پیشبر
• کوه شاسکوه آبیز
• مزار میرسعدالله شاهرخت
• قلعه حسن بایخان شاهرخت
• سد خاکی شهید همت شاهرخت
• طبیعت همت‌آباد جهت کویر نوردی

جستارهای وابسته

• زمین لرزه قائن (۱۳۷۶)
• آلوبخارا
• زرشک
• زعفران

پیوند به بیرون

• وب‌گاه فرمانداری شهرستان زیرکوه