بذر

بذر به بخشی از گیاهان مورد توجه در کشاورزی و باغبانی گفته می‌شود که می‌تواند به تکثیر و تولید مثل آن گیاه منجر شود. در کشاورزی به هر بخش از گیاه که بتواند نسل دیگری از همان گیاه را تولید کند بذر می‌گویند. بذر یک رابطهٔ زنده بین والدین و نتاج بوده و عامل اصلی انتشار گیاه از یک محیط به محیط دیگر می‌باشد که سبب تداوم نسل‌ها می‌شود. از نظر بیولوژیکی بذر تخمک رسیده و بارور است که قابلیت رشد و تبدیل به یک گیاه کامل را دارد، اما از نظر کشاورزی و زراعت بذر مفهوم وسیع تری دارد. بذر از نظر زراعت یک میوهٔ خشک و ناشکوفا است که می‌تواند دارای یک، دو یا چند تخمک باشد. از بذور دارای یک تخمک به بذر غلات، بذوری که دارای دو تخمک هستند به بذر هویج و طوق و بذوری که دارای چند تخمک (پلی ژرم) به بذر چغندر قند می‌توان اشاره کرد. بذور از نظر خصوصیات فیزیکی مانند رنگ، شکل، اندازه و خصوصیات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی دارای تنوع بسیار زیادی هستند.

بذر تولید شده از روش جنسی تخم گیاه می‌باشد و از روش غیر جنسی از طرق باززایی، زمین‌ساقه، دستک، سوخ (پیاز) و… می‌باشد.

از نظر گیاه‌شناسی، تخم، تخمک رسیدهٔ گیاه است.

اجزاء بذر

یک بذر رسیده بایستی دارای چهار جزء باشد که این چهار جزء برای حیات بذر ضروری هستند. این اجزاء شامل پوستهٔ بذر (تستا)، جنین، مواد ذخیره‌ای و معدنی و آنزیم‌ها و هورمون‌ها هستند.

پوستهٔ بذر

پوستهٔ بذر یا تستا پوشش محافظ بذر است که از پوشش‌های خارجی تخمدان تشکیل شده‌است و قسمت‌های داخلی مانند جنین را در برابر عوامل محیطی محافظت می‌نماید. تستا نقش مهمی در فرایند آب‌گیری بذر طی فرایند جوانه زنی دارد.

جنین

که یک گیاه جنینی یا اسپوروفیت است و شامل محور جنینی، هیپوکوتیل و یک یا دو عدد لپه است.

آنزیم‌ها و هورمون‌ها

در حیات و جوانه زنی بذر نقش مهمی دارند. آنزیم‌ها سبب هضم مواد ذخیره‌ای می‌شوند که این مواد برای ساخت بافت‌های جدید در طی جوانه زنی بذر مورد استفاده قرار می‌گیرند. هورمون‌ها نیز می‌توانند سبب تحریک ساخت آنزیم‌ها یا ایجاد حالت سکون یا استراحت در بذور خشک شوند که این پدیده برای بقاء گیاه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. میزان رطوبت و سرعت فعالیت‌های متابولیکی بذر در حالت سکون حدود ۱۰ درصد یا کمتر از میزان رطوبت و فعالیت‌های متابولیکی بافت‌های گیاهی است.

مواد ذخیره‌ای

تأمین‌کنندهٔ مواد مورد نیاز جنین تا زمان مستقل شدن و تبدیل آن به یک گیاه کامل فتوسنتزکننده است. مواد ذخیره‌ای بذر شامل کربوهیدرات‌ها، لیپیدها، پروتئین‌ها و سایر ترکیبات هستند که میزان آن‌ها در بذور گیاهان مختلف متفاوت است. ترکیب شیمیایی بذور تحت کنترل ژنتیک و محیط می‌باشد.

کربوهیدرات‌ها

کربوهیدرات مادهٔ ذخیره‌ای اصلی در بذور بسیاری از گیاهان زراعی نظیر غلات می‌باشند. کربوهیدرات‌های ذخیره‌ای شامل نشاسته، همی سلولز، لیزاب ، پنتوزان‌ها، پکتین‌ها، و سایر کربوهیدرات‌ها می‌باشند.

جستارهای وابسته

• دانه

منابع

• ویکی‌پدیای انگلیسی
• فیزیولوژی گیاهی، دکتر افراسیاب رهنما ، انتشارات پوران پژوهش.