گوگرد: تفاوت میان نسخه‌ها

ویرایش پیوندها
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
جز Removing Link GA template (handled by wikidata)
←‏شیمی عنصر: افزودن مطالبی هر چند کم درباره آلوتروپ‌ها از ویکی انگلیسی. کاملترش می‌کنم
خط ۷۵: خط ۷۵:
[[پرونده:Sulfur 001.jpg|بندانگشتی|۲۵۰px|چپ|گوگرد معدنی که آن را گوگرد فارس هم می‌گفتند.]]
[[پرونده:Sulfur 001.jpg|بندانگشتی|۲۵۰px|چپ|گوگرد معدنی که آن را گوگرد فارس هم می‌گفتند.]]
[[پرونده:Dithiane33d.png|بندانگشتی|چپ|یک ترکیب آلی گوگرددار [[dithiane]].]]
[[پرونده:Dithiane33d.png|بندانگشتی|چپ|یک ترکیب آلی گوگرددار [[dithiane]].]]
از آنجایی که گوگرد یک نافلز است انواع ترکیبات [[یون|یونی]] به وجود می‌آورد:
از آنجایی که گوگرد یک نافلز است انواع ترکیبات [[یون|یونی]] به وجود می‌آورد.

===آلوتروپ‌های گوگرد===
[[File:Cyclooctasulfur-above-3D-balls.png|thumb|left|ساختار S<sub>۸</sub>.]]
{{اصلی|آلوتروپ‌ها}}
گوگرد بیش از سی [[دگرشکلی|آلوتروپ]] جامد دارد بیشتر از هر عنصر دیگری.<ref>{{cite journal |title = Solid Sulfur Allotropes Sulfur Allotropes| first1 = Ralf |last1 = Steudel|first2 = Bodo|last2 = Eckert|journal = Topics in Current Chemistry |year = 2003 |volume = 230 |pages = 1–80 |doi = 10.1007/b12110 |series = Topics in Current Chemistry |isbn = 978-3-540-40191-9}}</ref> در کنار S<sub>۸</sub> چند نوع حلقه دیگر نیز شناخته شده هستند.<ref>{{cite journal| doi=10.1007/3-540-11345-2_10 |last = Steudel|first = R. |title = Homocyclic Sulfur Molecules |journal = Topics in Current Chemistry |year = 1982 |volume = 102 |pages = 149–176| series=Topics in Current Chemistry| isbn=978-3-540-11345-4}}</ref> حذف یک اتم از تاج S<sub>۷</sub> را نتیجه می‌دهد که زرد تیره‌تری نسبت S<sub>۸</sub> است. تحلیل [[کروماتوگرافی مایعی کارا]] نشان می‌دهد که عنصر گوگرد معمولا به شکل مخلوطی از S<sub>۸</sub>, به همراهS<sub>۷</sub> و مقدار کمی S<sub>۶</sub> است.<ref>{{cite journal |last1 = Tebbe |first1 = Fred N. |last2 = Wasserman |first2 = E. |last3 = Peet |first3 = William G. |last4 = Vatvars |first4 = Arturs |last5 = Hayman |first5 = Alan C. |title = Composition of Elemental Sulfur in Solution: Equilibrium of {{Chem|S|6}}, S<sub>7</sub>, and S<sub>8</sub> at Ambient Temperatures |journal = Journal of the American Chemical Society|year = 1982 |volume = 104 |issue = 18 |pages = 4971–4972 |doi = 10.1021/ja00382a050}}</ref> حلقه‌های بزرگتری مانند S<sub>۱۲</sub> و S<sub>۱۸</sub> نیز دیده شده‌اند.<ref>{{cite journal|last1 = Meyer|first1 = Beat|title = Solid Allotropes of Sulfur|journal = Chemical Reviews |year = 1964|volume = 64|issue = 4|pages = 429–451|doi = 10.1021/cr60230a004}}</ref><ref>{{cite journal|last1 = Meyer|first1 = Beat|title = Elemental sulfur|journal = Chemical Reviews|year = 1976|volume = 76|issue = 3|pages = 367–388 |doi = 10.1021/cr60301a003}}</ref>

{{چپ پاک‌کن}}


=== ترکیبات معدنی ===
=== ترکیبات معدنی ===

نسخهٔ ‏۵ اکتبر ۲۰۱۴، ساعت ۰۹:۰۹

گوگرد، 16S
گوگرد
ظاهرپودر زرد لیمویی
جرم اتمی استاندارد (Ar، استاندارد)(۳۲٫۰۵۹، ۳۲٫۰۷۶) conventional: ۳۲٫۰۶
گوگرد در جدول تناوبی
Element 1: هیدروژن (H), Other non-metal
Element 2: هلیوم (He), Noble gas
Element 3: لیتیم (Li), Alkali metal
Element 4: برلیم (Be), Alkaline earth metal
Element 5: بور (B), Metalloid
Element 6: کربن (C), Other non-metal
Element 7: نیتروژن (N), Halogen
Element 8: اکسیژن (O), Halogen
Element 9: فلوئور (F), Halogen
Element 10: نئون (Ne), Noble gas
Element 11: سدیم (Na), Alkali metal
Element 12: منیزیم (Mg), Alkaline earth metal
Element 13: آلومینیم (Al), Other metal
Element 14: سیلسیم (Si), Metalloid
Element 15: فسفر (P), Other non-metal
Element 16: گوگرد (S), Other non-metal
Element 17: کلر (Cl), Halogen
Element 18: آرگون (Ar), Noble gas
Element 19: پتاسیم (K), Alkali metal
Element 20: کلسیم (Ca), Alkaline earth metal
Element 21: اسکاندیم (Sc), Transition metal
Element 22: تیتانیم (Ti), Transition metal
Element 23: وانادیم (V), Transition metal
Element 24: کروم (Cr), Transition metal
Element 25: منگنز (Mn), Transition metal
Element 26: آهن (Fe), Transition metal
Element 27: کبالت (Co), Transition metal
Element 28: نیکل (Ni), Transition metal
Element 29: مس (Cu), Transition metal
Element 30: روی (Zn), Other metal
Element 31: گالیم (Ga), Other metal
Element 32: ژرمانیم (Ge), Metalloid
Element 33: آرسنیک (As), Metalloid
Element 34: سلنیم (Se), Other non-metal
Element 35: برم (Br), Halogen
Element 36: کریپتون (Kr), Noble gas
Element 37: روبیدیم (Rb), Alkali metal
Element 38: استرانسیم (Sr), Alkaline earth metal
Element 39: ایتریم (Y), Transition metal
Element 40: زیرکونیم (Zr), Transition metal
Element 41: نیوبیم (Nb), Transition metal
Element 42: مولیبدن (Mo), Transition metal
Element 43: تکنسیم (Tc), Transition metal
Element 44: روتنیم (Ru), Transition metal
Element 45: رودیم (Rh), Transition metal
Element 46: پالادیم (Pd), Transition metal
Element 47: نقره (Ag), Transition metal
Element 48: کادمیم (Cd), Other metal
Element 49: ایندیم (In), Other metal
Element 50: قلع (Sn), Other metal
Element 51: آنتیموان (Sb), Metalloid
Element 52: تلوریم (Te), Metalloid
Element 53: ید (I), Halogen
Element 54: زنون (Xe), Noble gas
Element 55: سزیم (Cs), Alkali metal
Element 56: باریم (Ba), Alkaline earth metal
Element 57: لانتان (La), Lanthanoid
Element 58: سریم (Ce), Lanthanoid
Element 59: پرازئودیمیم (Pr), Lanthanoid
Element 60: نئودیمیم (Nd), Lanthanoid
Element 61: پرومتیم (Pm), Lanthanoid
Element 62: ساماریم (Sm), Lanthanoid
Element 63: اروپیم (Eu), Lanthanoid
Element 64: گادولینیم (Gd), Lanthanoid
Element 65: تربیم (Tb), Lanthanoid
Element 66: دیسپروزیم (Dy), Lanthanoid
Element 67: هولمیم (Ho), Lanthanoid
Element 68: اربیم (Er), Lanthanoid
Element 69: تولیم (Tm), Lanthanoid
Element 70: ایتربیم (Yb), Lanthanoid
Element 71: لوتتیم (Lu), Lanthanoid
Element 72: هافنیم (Hf), Transition metal
Element 73: تانتال (Ta), Transition metal
Element 74: تنگستن (W), Transition metal
Element 75: رنیم (Re), Transition metal
Element 76: اوسمیم (Os), Transition metal
Element 77: ایریدیم (Ir), Transition metal
Element 78: پلاتین (Pt), Transition metal
Element 79: طلا (Au), Transition metal
Element 80: جیوه (Hg), Other metal
Element 81: تالیم (Tl), Other metal
Element 82: سرب (Pb), Other metal
Element 83: بیسموت (Bi), Other metal
Element 84: پولونیم (Po), Other metal
Element 85: آستاتین (At), Metalloid
Element 86: رادون (Rn), Noble gas
Element 87: فرانسیم (Fr), Alkali metal
Element 88: رادیم (Ra), Alkaline earth metal
Element 89: آکتینیم (Ac), Actinoid
Element 90: توریم (Th), Actinoid
Element 91: پروتاکتینیم (Pa), Actinoid
Element 92: اورانیم (U), Actinoid
Element 93: نپتونیم (Np), Actinoid
Element 94: پلوتونیم (Pu), Actinoid
Element 95: امریسیم (Am), Actinoid
Element 96: کوریم (Cm), Actinoid
Element 97: برکلیم (Bk), Actinoid
Element 98: کالیفرنیم (Cf), Actinoid
Element 99: اینشتینیم (Es), Actinoid
Element 100: فرمیم (Fm), Actinoid
Element 101: مندلیفیم (Md), Actinoid
Element 102: نوبلیم (No), Actinoid
Element 103: لارنسیم (Lr), Actinoid
Element 104: رادرفوردیم (Rf), Transition metal
Element 105: دوبنیم (Db), Transition metal
Element 106: سیبورگیم (Sg), Transition metal
Element 107: بوهریم (Bh), Transition metal
Element 108: هاسیم (Hs), Transition metal
Element 109: مایتنریم (Mt)
Element 110: دارمشتادیم (Ds)
Element 111: رونتگنیم (Rg)
Element 112: کوپرنیسیم (Cn), Other metal
Element 113: نیهونیم (Nh)
Element 114: فلروویم (Fl)
Element 115: مسکوویم (Mc)
Element 116: لیورموریم (Lv)
Element 117: تنسین (Ts)
Element 118: اوگانسون (Og)
 O
↑
S
↓
Se
فسفر ← گوگرد → کلر
عدد اتمی (Z)16
گروهگروه ۱۶ (کالکوژن)
دورهدوره 3
بلوکبلوک-p
دسته Reactive nonmetal
آرایش الکترونی[Ne] 3s2 3p4
۲،۸،۶
ویژگی‌های فیزیکی
فاز در STPجامد
نقطه ذوب388.36 K ​(115.21 °C, ​239.38 °F)
نقطه جوش717.8 K ​(444.6 °C, ​832.3 °F)
چگالی (near r.t.)(آلفا) 2.07 g/cm3
(بتا) 1.96 g/cm3
(گاما) 1.92 g/cm3
در حالت مایع (at m.p.)1.819 g/cm3
نقطه بحرانی1314 K, 20.7 MPa
حرارت همجوشی(mono) 1.727 kJ/mol
آنتالپی تبخیر (mono) 45 kJ/mol
ظرفیت حرارتی مولی22.75 J/(mol·K)
فشار بخار
فشار (Pa) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱ K ۱۰ K ۱۰۰ K
در دمای (K) 375 408 449 508 591 717
ویژگی‌های اتمی
عدد اکسایش−2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 (یک اکسید اسیدی قوی)
الکترونگاتیویمقیاس پائولینگ: 2.58
انرژی یونش
  • 1st: 999.6 kJ/mol
  • 2nd: 2252 kJ/mol
  • 3rd: 3357 kJ/mol
  • (بیشتر)
شعاع کووالانسی pm ۱۰۵±۳
شعاع واندروالسی۱۸۰ pm
Color lines in a spectral range
خط طیف نوری گوگرد
دیگر ویژگی ها
ساختار بلوری ​دستگاه بلوری راست‌لوزی
Orthorhombic crystal structure for گوگرد
رسانندگی گرمایی(amorphous)
0.205 W/(m·K)
رسانش الکتریکی(amorphous)
2&times;1015 Ω·m (at 20 °C)
رسانش مغناطیسیدیامغناطیس[۱]
مدول حجمی7.7 GPa
سختی موس2.0
شماره ثبت سی‌ای‌اس7704-34-9
ایزوتوپ‌های گوگرد
ایزوتوپ فراوانی نیمه‌عمر (t۱/۲) حالت فروپاشی محصول
32S 95.02% 32S ایزوتوپ پایدار است که 16 نوترون دارد
33S 0.75% 33S ایزوتوپ پایدار است که 17 نوترون دارد
34S 4.21% 34S ایزوتوپ پایدار است که 18 نوترون دارد
35S syn 87.32 d β− 0.167 35Cl
36S 0.02% 36S ایزوتوپ پایدار است که 20 نوترون دارد
| منابع

گوگرد یا سولفور با نماد شیمیایی S نام یک عنصر شیمیایی است که در گروه ششم (VIA) و دورهٔ سوم از جدول تناوبی عنصرها جای گرفته‌است. این عنصر در خانوادهٔ اکسیژن[۲] قرار دارد، پیش از آن فسفر، پس از آن کلر، در بالای آن اکسیژن و پایین آن سلنیوم جای گرفته‌است.[۳][۴] نماد شیمیایی آن S و عدد اتمی آن ۱۶ است.[۵] اکتشاف این عنصر به پیش از تاریخ بازمی‌گردد.[۶][۷]

گوگرد یک نافلز بی‌بو، بی‌مزه[۸] و چند ظرفیتی است که بیشتر به شکل بلورهای زرد رنگ موجود در کانی‌های سولفید و سولفات شناخته شده‌است. گوگرد عنصری مهم برای همهٔ موجودات زنده‌است برای نمونه می‌توان به حضور گوگرد در ساختار اسید آمینوها و پروتئین‌ها اشاره کرد. این عنصر به صورت اولیه در کودها استفاده می‌شود؛ ولی به صورت گسترده‌تر در باروت، ملیّن‌ها، کبریت‌ها و حشره‌کش‌ها نیز به کار گرفته می‌شود.[۲]

پیشینه

نماد گوگرد در نزد کیمیاگران.
گوگرد، خانگیران، سرخس.

گوگرد که اسم لاتین آن Sulphur می‌باشد از زمان‌های باستان شناخته شده بود.[۹] این عنصر با نام Brimstone در اسفار پنجگانه کتاب مقدس آمده‌است.[۷] هومر نیز گوگرد حشره‌کش را در قرن ۹ قبل از میلاد ذکر کرده بود. در سال ۴۲۴ قبل از میلاد قبیله Bootier دیوارهای یک شهر را با سوزاندن مخلوطی از ذغال و گوگرد سوزانیده و خراب کردند. زمانی نیز در قرن ۱۲ در چین باروت که مخلوطی از نیترات پتاسیم KNO3 کربن و گوگرد بود کشف شد.

کیمیاگران اولیه برای گوگرد نماد مثلثی که در بالای یک خط قرار داشت در نظر گرفته بودند. این کیمیاگران از روی تجربه می‌دانستند که عنصر جیوه می‌تواند با گوگرد ترکیب شود.[۶]

سوگند یا سئوکند در اصل به معنای گوگرد بوده‌است. در دوران گذشته یکی از روش‌های نهایی اثبات اتهام یا برائت متهمان، خوراندن آب گوگرد به آنان بوده‌است. چنانچه متهم بعد از خوردن گوگرد یا همان سوگند زنده می‌ماند، حکم به برائت وی می‌دادند. اصطلاح سوگند خوردن که تأکید شخص بر صحت گفته‌هایش است، در اصل از همین آیین گرفته شده‌است.[۱۰]

در اواخر دهه ۱۷۷۰ آنتوان لاووازیه توانست مجامع علمی را متقاعد کند که گوگرد یک عنصر است و نه یک ترکیب.[۱۱]

ویژگی‌ها

گوگرد در حال سوختن

ظاهر این نافلز به رنگ زرد کمرنگ می‌باشد که بسیار سبک و نرم است. این عنصر به هنگام ترکیب با هیدروژن بوی مشخصی داشته که مشابه بوی تخم‌مرغ فاسد شده‌است.[۱۲] گوگرد با شعله آبی رنگ سوخته و بوی عجیبی از خود ساطع می‌کند (بنگرید به تصویر روبه‌رو). گوگرد در آب حل نمی‌شود ولی در دی‌سولفید کربن (سولفور دو کربن) حل می‌شود.[۸] حالت‌های معمول اکسیداسیون این عنصر ۲-و۲+و۴+و۶+ است که ۲- و ۴+ کاهنده‌اند و تمایل رسیدن به ۶+ که پایدارتر است را دارند و حالت‌های ۴+ و ۶+ از قاعده هشت‌تایی (اشاره به ساختار گوگرد) پیروی نمی‌کنند.[۲] گوگرد در تمام حالت‌های مایع، جامد و گاز شکل‌های چندگانه دارد که ارتباط بین آنها هنوز کاملاً درک نشده‌است. گوگرد کریستالی به صورت حلقه گوگردی S8 نشان داده می‌شود.

نیترید گوگرد پلیمری خواص فلزی دارد و این در حالی است که هیچ گونه اتم فلزی در خود ندارد(شبه فلز است).[۸] این عنصر همچنین خواص نوری و الکتریکی غیر معمول دارد. گوگرد غیر متبلور یا پلاستیک با عمل سرد کردن سریع کریستال گوگرد حاصل می‌شود. مطالعات در زمینه اشعه ایکس نشان می‌دهد که گونه غیر متبلور و بی‌نظم ممکن است که ۸ اتم در هر ساختار پیچشی ستاره مانند داشته باشد.

گوگرد می‌تواند به دو حالت کریستالی بدست آید به صورت اورتورومبیک (گوگرد هشت وجهی) یا بلور مونو کلینیک که اولی در دماهای معمولی پایدارتر می‌باشد.[۲]

ایزوتوپ‌ها

مقالهٔ اصلی: ایزوتوپ‌های گوگرد

گوگرد ۱۸ ایزوتوپ دارد که چهار عدد از آنها پایدار هستند.[۷]

شیمی عنصر

گوگرد معدنی که آن را گوگرد فارس هم می‌گفتند.
یک ترکیب آلی گوگرددار dithiane.

از آنجایی که گوگرد یک نافلز است انواع ترکیبات یونی به وجود می‌آورد.

آلوتروپ‌های گوگرد

ساختار S۸.
مقالهٔ اصلی: آلوتروپ‌ها

گوگرد بیش از سی آلوتروپ جامد دارد بیشتر از هر عنصر دیگری.[۱۳] در کنار S۸ چند نوع حلقه دیگر نیز شناخته شده هستند.[۱۴] حذف یک اتم از تاج S۷ را نتیجه می‌دهد که زرد تیره‌تری نسبت S۸ است. تحلیل کروماتوگرافی مایعی کارا نشان می‌دهد که عنصر گوگرد معمولا به شکل مخلوطی از S۸, به همراهS۷ و مقدار کمی S۶ است.[۱۵] حلقه‌های بزرگتری مانند S۱۲ و S۱۸ نیز دیده شده‌اند.[۱۶][۱۷]

ترکیبات معدنی

سولفید

مقالهٔ اصلی: سولفید

سولفات

مقالهٔ اصلی: سولفات

سولفیت

مقالهٔ اصلی: سولفیت

ترکیبات آلی

سم‌های فسفاته آلی در طول جنگ جهانی دوم در آلمان گسترش یافتند. سم دی‌ایزوپزوپیل فلوئور فسفات (DFP) یک معرف بسیار سمی است. پاراتیون و مالاتیون ترکیبات آلی فسفره هستند و به عنوان حشره‌کش موثر و کم‌دوام گسترش یافته‌اند.[۱۸]. در ساختمان شیمیایی پنی سیلین نیز گوگرد موجود است.[۱۸]

در تخم‌مرغ هیدروژن سولفید وجود دارد این ماده در آب حل می‌شود و اسید تولید می‌کند.[۱۹]

نقش بیولوژیکی

آنیون سولفات

اسید آمینه‌های سیستئین (به انگلیسی: Cysteine)[۲۰][۲۱]،[۲۲][۲۳] متیونین (به انگلیسی: Methionine)،[۲۴] هوموسیستئین (به انگلیسی: Homocysteine)،[۲۵] تائورین (به انگلیسی: Taurine)[۲۶] و همچنین برخی از آنزیم‌ها حاوی گوگرد هستند.[۷]

نزدیک به ۰٫۲۵ درصد از وزن بدن انسان را گوگرد تشکیل می‌دهد. گوگرد در کراتین که در ساختار مو و ناخن است، جز عناصر اصلی محسوب می‌شود.[۲۷] همچنین ترکیبات گوگرددار (VSC) باعث ایجاد بوی بد در دهان می‌گردند.[۲۸]

ترکیبات دی‌سولفیدی مابین پلی‌پپتیدها(پلی‌پپتید از به هم پیوستن چندین پپتید حاصل می‌گردد) در ساختار پروتئینی بسیار مهم می‌باشند. برخی از گونه‌های باکتری از سولفید هیدروژن بجای آب در فرایند فتوسنتز خود استفاده می‌کنند.[۶]

کانی‌ها

عنصر گوگرد در طبیعت به صورت طبیعی و خالص، یا به صورت ترکیبات سولفید و سولفات همراه با دیگر عناصر فلزی و نافلزی یافت می‌شود. گوگرد سرد و خالص، زرد رنگ می‌باشد ولی بیشتر به سبب حرارت بالا یا ناخالصی‌ها تغییر رنگ می‌دهد. بنا به سیستم تبلور، این نوع گوگرد به صورت گوگرد آلفا (رومبیک یا اکتاهدرال) گوگرد بتا (مونوکلینیک یا منشوری)، گوگرد گاما (پلاستیک) و گوگرد بی‌شکل (کلوئیدی) می‌باشد.

عنصر گوگرد به همراه عناصر دیگر در کانی‌های مختلفی یافت می‌شود که مهمترین آنها، پیریت، مارکاسیت، پیروتیت، کالکوپیریت، کالکوزیت، کوولیت، بورنیت، اسفالریت، انیدریت، ژیپس و... است.[۲۹]

منابع معدنی

عنصر گوگرد به صورت ترکیبات مختلف در کانسارهای بسیاری قابل پی جویی و اکتشاف است.

  • کانسارهای گوگرد آزاد:

در این گونه کانسارها گوگرد به صورت طبیعی یافت می‌شود و براساس خاستگاه آنها، خود به چهار گروه تقسیم می‌شوند:

    • کانسارهایی با خاستگاه زیستی:

که باکتریها در تشکیل آنها نقش اصلی را داشته و معمولاً رسوبی هستند.

گوگرد در سنگ‌های آسمانی، در مجاورت چشمه‌های جوشان و همچنین آتش‌فشانها[۳۰] و مخروطهای آتشفشانی و یا به صورت رگه‌های گوگردی در داخل سنگهای آتشفشانی یافت می‌شود.

کانسار گوگرد به رنگ زرد با خاستگاه آتشفشانی - دریاچه کوه آتشفشان Kawah Ijen در جاوا اندونزی

اینگونه ذخایر معمولاً کوچک هستند و کاوک‌ها و شکاف‌های سنگ‌ها را پر می‌کنند.

    • کانسارهایی با خاستگاه گرمابی:

گوگرد در این کانسارهای از واکنش شیمیایی بین هیدروکربنها و انیدریت در حرارت و فشار زیاد ایجاد می‌گردد.[۳۱]

  • کانسارهای سولفیدی گوگرد:
    • کانسارهای سولفورهای آهن:

گوگرد به صورت ترکیبی همراه با دیگر عناصر به صورت سولفید (مانند:پیریتPyrite)[۳۲][۳۳] یافت می‌شود. گوگرد در این کانسارها، از کانی‌های غیرآهنی همراه با پیریت و پیروتیت بدست می‌آید. همچنین در کانسارهای رسوبی آهن لایه‌ای که دارای زون سولفیدی می‌باشند، گوگرد یافت می‌شود.

    • کانسارهای سولفورهای فلزی غیر آهنی:

گوگرد همراه با کانی‌های سولفوره مانند اسفالریت[۳۴] بازیابی می‌شود.

  • کانسارهای سولفاتی:

از بزرگترین منابع گوگرد به شمار می‌روند. گوگرد در این نوع کانسارهای همراه با مواد معدنی مانند گچ(CaSO4·2H2O)[۳۵] و انیدریت است. همچنین همراه با سولفات باریوم[۳۶] یافت می‌شود.

پودر گوگرد
  • گاز طبیعی و نفت:

مهمترین ذخایر گوگرد در جهان امروز به شمار می‌آیند. از این منابع، گاز طبیعی بهمراه گاز ترش یا هیدروژن سولفوره گازی (H2S) استخراج شده و گوگرد آزاد بعنوان محصول همراه بازیابی می‌گردد. گوگرد همچنین در نفت خام[۳۷][۳۸] و گازهای طبیعی[۳۹][۴۰] وجود دارد. از جهتی دیگر نکته شایان ذکر در مورد وجود ترکیبات گوگرددار در مواد نفتی قابلیت خورندگی آنها و صدمه زدن به تجهیزات توزیع است.[۴۱]

گوگرد به صورت کمپلکس آلی در آنها وجود داشته و به عنوان محصول همراه به هنگام پالایش آنها، بدست می‌آید.

این عنصر در مقادیر کم نیز از زغال سنگ و نفت که در هنگام سوختن دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کنند بدست می‌آید.[۴۲] استانداردهای سوختی بصورت فزاینده‌ای به گوگرد برای استخراج سوختهای فسیلی نیاز دارند، لیکن دی اکسید گوگرد با قطرات آب ترکیب شده و باعث بوجود آمد باران اسیدی می‌شود.[۴۳]

گوگرد در آب اقیانوسها به صورت سولفات‌های محلول کلسیم، منیزیم و پتاسیم وجود دارد.[۴۴]

بنا بر آمار سال ۲۰۰۱ میلادی، کشورهای کانادا، هلند، اسپانیا، چین و آمریکا بیشترین میزان ذخایر گوگرد دنیا را بخود اختصاص داده‌اند.[۴۵]

کانسارهای گوگرد در ایران

بیشتر کانسارهای گوگرد ایران به صورت ترکیب با گازهای ترش و منابع نفتی همراه‌است که امروزه از این منابع مقادیر نسبتاً زیادی گوگرد تولید و صادر می‌گردد.

از مهمترین کانسارهای دگرگونی گوگرد در ایران می‌توان به کانسار بستانه در غرب بندر لنگه (ذخیره ۵۰۰ هزار تن)، کانسار خمیر در شمال غرب بندر خمیر (ذخیره ۴۰۰ هزار تن)، کانسار دستکده در پایانه غربی جزیره قشم (ذخیره ۲۵ هزار تن)، کانسار لاتیدان در غرب بندرعباس (ذخیره ۶ هزار تن)، کانسار غرب بندرعباس (ذخیره ۱۲۰ هزار تن) و کانسار دلازیان در جنوب شرق سمنان (ذخیره ۱ میلیون تن) اشاره نمود.

تعداد کانسارهای معدنی گوگرد ایران حدود ۵۰ واحد است که از این تعداد هیچ معدنی فعال نیست. ذخیره اعلام شده این معادن حدود ۵،۷ میلیون تن می‌باشد.[۴۶]

کاربردها

گوگرد به صورت آزاد و به صورت ترکیبی موارد مصرف بسیاری دارد ولی بیشترین کاربرد آن برای ساخت ترکیبات شیمیایی و فراورده‌های میانی در چرخه صنعت است. بیشترین مصرف گوگرد در سال‌های پیشین در صنایع کشاورزی و تهیه کودهای فسفاتیک بوده‌است.[۴۷]

گوگرد صنعتی بازیافت شده از هیدروکربن‌ها در ونکوور

گوگرد یکی از اجزای باروت می‌باشد. همچنین گوگرد برای جوشکاری لاستیک به کار می‌رود.[۶] گوگرد به عنوان ماده از بین برنده قارچ و همچنین ضدعفونی کننده و کود به کار می‌رود گوگرد برای تهیه اسید سولفوریک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۴۸][۴۹] گوگرد همچنین برای ساختن چندین نوع کاغذ، ماده سفیدکننده و به عنوان عایق الکتریکی مورد استفاده‌است.

ترکیبات گوگرد بسیار سمی است، برای مثال مقدار کمی سولفید هیدروژن می‌تواند متابولیسم بدن را دگرگون کند اما مقادیر بیشتر آن می‌تواند به سرعت باعث مرگ از راه فلج تنفسی شود. سولفید هیدروژن با سرعت حس بویایی را از بین می‌برد. دی‌اکسید گوگرد آلوده‌کننده مهم جوی می‌باشد.[۵۰][۵۱] این عنصر برای استفاده‌های صنعتی مانند تولید (H2SO4)اسید سولفوریک برای باتریها تولید باروت و حرارت دادن لاستیک تولید می‌شود. گوگرد در فرایند تولید کودهای فسفاتی به عنوان ماده ضد قارچ عمل می‌کند. سولفاتها در کاغذهای شستشو و خشک‌بار نیز کاربرد دارند. همچنین گوگرد در ساخت کبریت و در آتش‌بازی نیز به‌کار گرفته می‌شود. تیوسولفات آمونیوم یا سدیم به عنوان عامل ثابت کننده در عکاسی کاربرد دارد. سولفات منیزیم می‌تواند به عنوان ماده ضد خشکی و ملین که یک مکمل منیزیم گیاهی است به کار گرفته شود.[۶]

بهره برداری و تولید

استخراج سنتی گوگرد در جزیره جاوا اندونزی

بر حسب نوع کانسارها، گوگرد را هم به روش روباز و هم زیرزمینی می‌توان بدست آورد. روشهای استخراج و کانه آرایی گوگرد با دیگر مواد معدنی تفاوت دارد و روش و تکنولوژی مخصوص به خود را دارد.

در کانسارهای گوگرد طبیعی (آزاد) از روش‌های معدنکاری سنتی جهت استخراج این ماده معدنی استفاده می‌شود.

استخراج گوگرد از گنبدهای نمکی بیشتر با روش فراش Frasch انجام می‌گیرد. در این روش آب داغ را از طریق چاه به بخش گوگرد دار تزریق می‌کنند، سپس گوگرد به صورت مایع از داخل زمین به خارج رانده می‌شود.[۵۲]

در مرحله فرآوری گوگرد، با استفاده از روشهای مختلف پرعیارسازی (تغلیظ) اقدام به عنی سازی ماده معدنی می‌نمایند. این روشها شامل موارد زیر است:

  • پرعیار سازی نسبی با فلوتاسیون و سپس پالایش گوگرد
  • ذوب توسط اتوکلاو، قبل یا بعد از پرعیارسازی نسبی و سپس پالایش
  • ذوب و پالایش بدون پرعیارسازی نسبی و صاف کردن
  • تقطیر سنگهای معدنی در ظروف چدنی و انصال آنها به اتاق کندانسه در بیرون از محیط کوره و تهیه گوگرد در اتاق کندانسه (کاربرد در ژاپن)[۵۳]

اقتصاد معدنی[۵۴]

گوگرد در ۷۰ کشور پراکنده در سطح جهان تولید می‌شود.

آرژانتین با تولید کمتر از هزار تن در سال کوچک‌ترین تولیدکننده در جهان است. ۱۱ کشور عمده تولیدکننده گوگرد به ترتیب حجم تولید عبارت‌اند از ایالات متحده، کانادا، روسیه، عربستان سعودی، ژاپن، آلمان، امارات متحده عربی، قزاقستان، ایران، مکزیک و لهستان که در مجموع در سال ۲۰۰۲ مقدار ۳۴ میلیون تن گوگرد تولید نموده‌اند که ۷۹ درصد کل تولید جهانی گوگرد در سال مذکور است.[۵۵]

گوگرد عنصری حیاتی است که در بخش‌های کشاورزی و صنعت در تمامی کشورهای جهان مصارف گوناگون دارد. ۱۲ کشور عمده مصرف کننده (به ترتیب مقدار مصرف) عبارت‌اند از: ایالات متحده، چین، مراکش، روسیه، هندوستان، برزیل، تونس، کانادا، ژاپن، مکزیک، آلمان و استرالیا که در جمع در برگیرنده ۷۰ درصد میانگین جهانی مصرف گوگرد در سه سال گذشته بوده‌اند. ایران با مصرف ۲۷۶ هزار تن گوگرد در سال ۱۳۸۱ در رده ۲۱ فهرست کشورهای مصرف کننده گوگرد قرار داشت. تا سال ۲۰۰۶ بیش از ۶۵ درصد (معادل ۲/۸ میلیون تن) به گوگرد مازاد بر مصرف در منطقه خاورمیانه افزوده شده‌است.

اقسام گوگردهای صنعتی

گوگرد در ادبیات فارسی و تاریخ علمی ایران

در لغت‌نامه دهخدا

بر پایهٔ لغت‌نامه دهخدا[۶۰][۶۱][۶۲] نام گوگیرد در اوراق مانوی(به زبان پهلوی) برای آن ذکر شده‌است.

منجیک ترمذی:

گر برفکند گرم دم خویش به گوگردبی‌پود ز گوگرد زبانه زند آتش
بدان ماند بنفشه بر لب جویکه بر آتش نهی گوگرد بفخم
بنفشهٔ طبری خیل خیل سربر کردچو آتشی که ز گوگرد بردویده کبود

واندر کوه‌های وی (ماوراءالنهر) همه داروها است که از کوه خیزد، چون ناک و زرنیخ و گوگردو نشادر.[۶۳]

فردوسی:

همی ریخت گوگردش اندر میانچنین باشد افسون و رای کسان
چو آتش که گوگرد یابد خورشگرش در نیستان بود پرورش

خاقانی:

از امل بیمار دل را هیچ نگشاید از آنکهرگز از گوگرد تنها کیمیایی برنخاست[۶۴]

نظامی:

همانا که بر جای ترکیب خاکز ترکیب گوگرد بود آن مغاک
دوزخ گوگرد شد این تیره دشتای خنک آن کس که سبک‌تر گذشت

گلستان سعدی:

گفتم آن سفر کدام است گفت گوگرد پارسی خواهم به چین بردن.

ضرب‌المثل‌ها:

گوگرد به فارس بردن. (مانند زیره به کرمان بردن.)[۶۵]

مثل گوگرد احمر؛ کنایه از نایاب بودن.[۶۶]

گوگرد سرخ زردشتی؛ کنایه از آتش است.[۶۷]

گوگرد احمر یا سرخ: از جواهر است و معدن آن در وادی موران می‌باشد و موران آنجا مقابل بزی می‌شوند گویند در شب مانند آتش می‌درخشد چنان‌که روشنایی آن چند فرسخ می‌رود، و چون از معدن بیرون آورند این خاصیت ندارد و آن جزو اعظم اکسیر است چنانکه سیماب را ابوالارواح خوانند و آن را ابوالاجساد نامند. گرم و خشک است در چهارم و اقسام آن منافع بسیار دارد.[۶۸] و در کبریت احمر اقوال بسیار است و به اصطلاح اهل صناعت کیمیا اکسیر مصنوع در غایت سرخی را کبریت احمر نامند.[۶۹] کنایه از اکسیر، چرا که اکسیر از او ساخته شود و آن جزو اعظم اکسیر است.[۷۰] لقب زر است در اصطلاح کیمیاگران.[۷۱]

منوچهری:

گر خاک بدان دست یک استیر بگیردگوگرد کند سرخ همه وادی و کهسار

اسدی طوسی:

به مثقال سی سرخ گوگرد پاکبه‌یکباره چون اختری تابناک

خاقانی:

لشکرگهت بر حاشیت گوگرد سرخ از خاصیتبر تو ز کنج عافیت عیش مهنا ریخته
بود چو گوگرد سرخ کز بر چرخ کبودداد مس خاک را گونهٔ زر عیار
دل گوهر بقاست به دست جهان مدهگوگرد سرخ تعبیه در خاکدان مخواه
کرد چو مشک سیاه خاک چو گوگرد سرخهردو حنوط و حنا از پی خصم و خدم

نظامی:

زر که گوگرد سرخ شد لقبشسرخی آمد نکوترین سلبش
نه گوگرد سرخی نه لعل سپیدکه جوینده گردد از او ناامید

[۷۲]

در فرهنگ معین[۸]

سعدی:

گر کیمیای دولت جاویدت آرزوستبشناس قدر خویش که گوگرد احمری

ناصر خسرو:

که بود آنکه او ساخت شنگرف رومیز گوگرد سرخ و ز سیماب لرزان؟

در هفت پیکر می‌خوانیم:

آتشی زو نشاط را پشتیکان گوگرد سرخ زردشتی

ناصر خسرو در سفرنامه‌اش نوشته‌است: گویند بر سر دماوند چاهی است که نشادر و کبریت (گوگرد) از آن گیرند.[۷۳]

محمد زکریای رازی را کاشف اسید سولفوریک یا همان جوهر گوگرد می‌دانند.[۷۴]

پانویس

  1. ↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Handbook of Chemistry and Physics (PDF). CRC press. 2000. ISBN 0849304814.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ دکتر حسین آقا بزرگ و دکتر محمد رضا ملاردی (۱۳۷۴)، «فصل هشتم - بررسی اجمالی شیمی توصیفی عناصر اصلی»، شیمی معدنی (۱)، تهران: انتشارت علوی، ص. ۴۳۳ پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  3. ↑ با توجه به جدول تناوبی چاپ شرکت کیمیاگستر در سال ۱۳۸۰.
  4. ↑ «جدول تناوبی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  5. ↑ «پایگاه اطلاع‌رسانی شیمی - جدول تناوبی - گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ «پایگاه ملی داده‌های علوم زمین: اطلاعات مواد معدنی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ «گوگرد». دانشنامه رشد.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ ۸٫۳ محمد معین (۱۳۷۸)، «جلد سوم»، فرهنگ معین (مالکیت عمومی)، تهران: امیر کبیر، ص. ۳۴۶۹، شابک ISBN ۹۶۴-۰۰-۰۳۷۹-۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  9. ↑ منیژه خواجه‌پور. «آشنایی با برخی از خواص عناصر». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  10. ↑ دکتر مهری باقری (۱۳۶۷)، «بخش گونه‌های تحول معنایی»، مقدمات زبان‌شناسی، انتشارات دانشگاه تبریز پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  11. ↑ محمد معین (۱۳۷۸)، «جلد ششم»، فرهنگ معین، تهران: امیر کبیر، ص. ۱۷۹۶، شابک ISBN ۹۶۴-۰۰-۰۳۸۲-۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  12. ↑ مهدی کاظمی. «سایت خبری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  13. ↑ Steudel, Ralf; Eckert, Bodo (2003). "Solid Sulfur Allotropes Sulfur Allotropes". Topics in Current Chemistry. Topics in Current Chemistry. 230: 1–80. doi:10.1007/b12110. ISBN 978-3-540-40191-9.
  14. ↑ Steudel, R. (1982). "Homocyclic Sulfur Molecules". Topics in Current Chemistry. Topics in Current Chemistry. 102: 149–176. doi:10.1007/3-540-11345-2_10. ISBN 978-3-540-11345-4.
  15. ↑ Tebbe, Fred N.; Wasserman, E.; Peet, William G.; Vatvars, Arturs; Hayman, Alan C. (1982). "Composition of Elemental Sulfur in Solution: Equilibrium of S
    6    , S7, and S8 at Ambient Temperatures". Journal of the American Chemical Society. 104 (18): 4971–4972. doi:10.1021/ja00382a050.
  16. ↑ Meyer, Beat (1964). "Solid Allotropes of Sulfur". Chemical Reviews. 64 (4): 429–451. doi:10.1021/cr60230a004.
  17. ↑ Meyer, Beat (1976). "Elemental sulfur". Chemical Reviews. 76 (3): 367–388. doi:10.1021/cr60301a003.
  18. ↑ ۱۸٫۰ ۱۸٫۱ ادوارد بورگویان (۱۳۷۲)، «شانزدهم - آنزیم‌ها»، یک دوره کوتاه در شیمی آلی، ترجمهٔ دکتر مجید هروی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد، ص. ۵۲۶-۵۲۸ پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  19. ↑ Nyle Steiner (۲۱ فوریه). "Iron Pyrites Negative Resistance Oscillator" (به انگلیسی). Archived from the original on 07 May 2012. Retrieved 2007-08-15. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ= و |تاریخ بایگانی= (help)
  20. ↑ «Cysteine definition - ساختار سیستئین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  21. ↑ «Cysteine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) سیستئین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  22. ↑ «Methionine Pathways - از دپارتمان شیمی دانشگاه واترالو». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  23. ↑ «ساختار نوع L متیونین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  24. ↑ «مفاهیم شیمی آلی - هوموسیستئین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  25. ↑ «Taurine Biosynthesis - بیوسنتز (مراحل تولید) تائورین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  26. ↑ «Biological Magnetic Resonance Data Bank - ساختار تائورین». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  27. ↑ «انجمن درمان‌گران ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  28. ↑ دکتر علیرضا طالبیان. «آیا زبانتان را مسواک زده‌اید؟ - از سایت رسمی شرکت خوش‌بو». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  29. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «کانی‌های گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  30. ↑ سایت آفتاب. «گوگرد یا سولفور». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  31. ↑ Ruckmic, J. C. , Wimberly B. H. and Edwards,A. F. , 1979, Classifcation and Genesis of Biogenic Surfur Deposits, Econ, Geol. , V. 74, p. 469-474.
  32. ↑ "پیریت یا سولفید آهن" (به انگلیسی). آکسفورد. Archived from the original on 07 May 2012. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بایگانی= (help)
  33. ↑ "ساختار پیریت" (به انگلیسی). Archived from the original on 07 May 2012. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بایگانی= (help)
  34. ↑ "ساختار اسفالریت و کالکوپریت" (به انگلیسی). Archived from the original on 07 May 2012. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بایگانی= (help)
  35. ↑ Cornelis Klein and Cornelius S. Hurlbut, Jr. , 1985, Manual of Mineralogy, John Wiley, 20th ed. , pp. 352-353, ISBN 0-471-80580-7
  36. ↑ ویکی‌انبار. «تصویر باریوم سولفات دو بار منفی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  37. ↑ دانشنامه رشد. «آنالیز نفت خام».
  38. ↑ مهندسان شیمی ایران. «شیمی نفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  39. ↑ دانشنامه رشد. «گاز طبیعی».
  40. ↑ دکتر احمدرضا ربانی - محمد یونسی. «بررسی منشاء سولفید هیدروژن در مخازن گاز طبیعی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  41. ↑ پایگاه اطلاع‌رسانی خدمات مهندسی و صنایع برق و آب. «بررسی علل خوردگی ناشی از ترکیبات گوگرددار در تجهیزات شبکه‌های توزیع مناطق نفت‌خیز». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  42. ↑ دکتر ابراهیم رزم‌پا. «اطلاعات پزشکی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  43. ↑ سایت آفتاب. «باران اسیدی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  44. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «انواع کانسارهای گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  45. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «ذخایر عمده گوگرد در جهان». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  46. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «ذخایر و پتانسیل‌های عمده گوگرد در ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  47. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «مصارف عمده گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  48. ↑ «دانشنامه رشد».
  49. ↑ «ساختار اسید سولفوریک». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  50. ↑ «سایت سم‌شناسی - طبقه‌بندی آلاینده‌های گازی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  51. ↑ محبوبه نامنی - سیدحسن هاشمی. «فرایندهای حذف و کنترل دی‌اکسید گوگرد در صنایع». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  52. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «روشهای عمده استخراج گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  53. ↑ پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. «روشهای متداول فرآوری گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  54. ↑ برگرفته از ماهنامه سبزینه - شماره هشتم.
  55. ↑ امیرمکری، ۱۳۸۲
  56. ↑ "ساختار ترکیبات" (به انگلیسی). بریتانیکا. Archived from the original on 07 May 2012. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بایگانی= (help)
  57. ↑ «واقعیاتی در رابطه با گوگرد آلی». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  58. ↑ "Sulfur Acids and Their Derivatives Containing Sulfur Directly Linked to an Organic Radical Rule C-641" (به انگلیسی). Archived from the original on 07 May 2012. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بایگانی= (help)
  59. ↑ «Fertilizer use by crop in the Islamic Republic of Iran». فائو. بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  60. ↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد سرخ». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  61. ↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد احمر». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  62. ↑ لغت‌نامه آن‌لاین دهخدا. «گوگرد». بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)
  63. ↑ حدود العالم.
  64. ↑ از امثال و حکم دهخدا ج ۴ ص ۱۹۷۰ - در واقع اشاره به مثلی است که در این مصرع آمده‌است.
  65. ↑ امثال و حکم دهخدا جلد ۳ صفحه ۱۳۳۴
  66. ↑ همان - جلد ۳ صفحه ۱۴۸۱
  67. ↑ حاشیهٔ هفت پیکر نظامی صفحه ۱۳۷
  68. ↑ برهان ذیل گوگرد.
  69. ↑ انجمن آرا ذیل گوگرد - آنندراج - برهان.
  70. ↑ غیاث اللغات.
  71. ↑ گنجینهٔ گنجوی صفحه ۳۳۸.
  72. ↑ از آنندراج.
  73. ↑ ناصرخسرو، سفرنامه چهارم.
  74. ↑ «زکریای رازی». صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۰۷ مه ۲۰۱۲. تاریخ وارد شده در |تاریخ بایگانی= را بررسی کنید (کمک)

منابع

  • محمد معین (۱۳۷۸)، «جلد سوم»، فرهنگ معین، تهران: امیر کبیر، شابک ISBN ۹۶۴-۰۰-۰۳۷۹-۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  • محمد معین (۱۳۷۸)، «جلد ششم»، فرهنگ معین، تهران: امیر کبیر، شابک ISBN ۹۶۴-۰۰-۰۳۸۲-۴ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  • حسن عمید (۱۳۷۷)، فرهنگ عمید (جیبی)، تهران: امیر کبیر، شابک ISBN ۹۶۴-۰۰-۰۱۷۹-۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک) پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  • دکتر حسین آقا بزرگ و دکتر محمد رضا ملاردی (۱۳۷۴)، شیمی معدنی(۱)، تهران: انتشارت علوی پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  • ادوارد بورگویان (۱۳۷۲)، یک دوره کوتاه در شیمی آلی، ترجمهٔ دکتر مجید هروی، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)
  • ماهنامه ترویجی سبزینه شماره هفتم
  • دکتر مهری باقری (۱۳۶۷)، «بخش گونه‌های تحول معنایی»، مقدمات زبان‌شناسی، انتشارات دانشگاه تبریز پارامتر |چاپ= اضافه است (کمک)

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گوگرد موجود است.
معنای گوگرد را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
جدول تناوبی
H   He
Li Be   B C N O F Ne
Na Mg   Al Si P S Cl Ar
K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
فلزهای قلیایی فلزهای قلیایی خاکی لانتانیدها آکتینیدها فلز واسطه فلزات پس‌واسطه شبه‌فلزها نافلزها هالوژن‌ها گازهای نجیب
 جدول تناوبی با جزئیات بیشتر
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گوگرد&oldid=13379680»