سگوند

سگوند به قولی برگفته از سکا به معنی دلیر و شجاع یک ایل لرساکن غرب و جنوب غرب ایران است. گستره سکونتگاه ایل از جنوب استان کرمانشاه (منطقه سکاوند)، نواحی مرکزی استان لرستان تا شمال استان خوزستان می‌باشد. جغرافیای سکونت سگوندها در دوره قاجار تا دشت هُرو در جنوب بروجرد گسترده بوده‌است. جمعیت ایل به صورت طایفه‌های کوچک و متعددی گسترش یافته‌است.
گویش سگوندها به عنوان بخشی از باجلان‌ها، زبان باجلانی است. باجلانی یکی از شاخه‌های زبان لکی است. سگوندها هم‌اکنون به زبان لری سخن می‌گویند. هنری راولینسون سگوندها را از ایل باجولوند و خاستگاه آنان را به همراه ایل بیرانوند، موصل عراق می‌داند و معتقد است بیرانوندها و باجولوندها را در قرن دوازدهم یعنی در اواخر حکومت صفویه یا در زمان افشاریه از نواحی موصل به لرستان آمدند. دانشنامه ایرانیکا و علی‌اکبر دهخدا نیز سگوند را یک ایل کرد معرفی می‌کنند.

ریشه یابی نام

نام سگوند که دگرگون شده سکا است و نخست به صورت سکوند نوشته می‌شده‌است. سگوند در تلفظ طوایف لرستان «سی ون» است و نامی برای سکاها است و ترکیبی آن سکستان و سگزی است. نظیر این نام‌گذاری را در مورد نام سیستان نیز می‌بینیم که قبلاً بنا بر ریشه سکایی، سگستان بوده و عرب‌ها آن را سجستان تلفظ می‌کردند و بعدها در زبان فارسی سگستان تبدیل به سیستان شده‌است.
نام «سی ون» نیز در فارسی تبدیل به سگوند شده‌است. ترک‌ها نام سگوند را در زبان ترکی آیت وند و ایتیوند و ایوتوند و آیتی ون، یعنی همان سگوند نامیده‌اند.

تاریخ

ریاست

محمدحسین خان رحیم‌خانی، شخصی که در میانه تصویر مدال شجاعت بر سینه دارد

تاریخ ایل سگوند نشان می‌دهد که این ایل در دوره‌های مختلف به صورت خان و رعیتی اداره می‌شده و برخلاف برخی از ایل‌های لرستان، خان بودن در میان سگوندها نشانه نجیب‌زادگی و دلیل بر محترم بودن خان‌ها بوده‌است. تا دوره سلطنت محمدشاه قاجار یعنی بین سال‌های ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷ هجری شمسی ریاست ایل به دست خانواده علی دوست‌خان بود که پس از مرگ محمدحسن‌خان، طایفه مختوا ریاست ایل سگوند را به دست گرفت و تا پایان اداره ایل به صورت خان و رعیتی، خان‌های ایل از طایفه مختوا بودند اما پس از آن اختلاف‌هایی به وجود آمد و ایل به دو جمعیت علی‌خانی و رحیم‌خانی تقسیم شد.

تبارنامه خان‌های سگوند که از پسران حاجی خداداد بوده‌اند. افرادی که در کنار نامشان حرف (رئیس) قرار گرفته‌است در یک دوره خان ایل سگوند بوده‌اند.

حاج خداداد

مهدی‌خان

حیدرخان

رحیم‌خان (رئیس)

حاجی‌علی‌خان (رئیس)

رستم‌خان (رئیس)

محمدحسن‌خان

شیرمحمدخان (رئیس)

گداخان (رئیس)

اگورخان (رئیس)

فتح‌الله‌خان (رئیس)

حسین‌خان

حسن‌خان (رئیس)

خان‌جان

صادق‌خان (رئیس)

غلام‌خان (رئیس)

شیرمحمدخان

محمدحسین‌خان (رئیس)

دوره زندیه

سگوندها به عنوان بخشی از باجلوندها به همراه بیرانوندها از جمله ایل‌های لرستان بودند که در شکل‌گیری حکومت زندیان، به کریم‌خان زند کمک کرده و همراه وی به شیراز رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به لرستان برگشتند و در هرج و مرج اوایل حکومت قاجار به تصرف املاک سایر ایل‌ها پرداختند.

دوره قاجار

پس از بازگشت ایل‌های باجلوند (سگوندها) و بیرانوندها به لرستان، سگوندها با ایل ساکی برای تصاحب منطقه بالاگریوه وارد نبرد شدند که نتیجه آن کشته شدن حسین‌خان ساکی رئیس ایل ساکی و تصرف بالاگریوه توسط ایل سگوند بود. پس از این شکست ساکی‌ها در لرستان و خوزستان پراکنده شده و بخشی از آن‌ها به عنوان یکی از طوایف سگوند درآمدند.

دوره پهلوی

مقالهٔ اصلی: تاریخ لرستان

سگوندها در کنار بیرانوندها، پاپی‌ها و چگنی‌ها در شورش سال ۱۳۰۲ علیه نیروهای دولتی حکومت پهلوی شرکت داشتند که نتیجه شورش سرکوب و شکست عشایر لر بود.

مشاهیر

از مشاهیر ایل سگوند می‌توان به

فتح‌الله پورسرتیپ نایب رئیس مجلس شورای ملی،

محمد پورسرتیپ سفیر ایران در اتریش، اسپانیا و سوریه

محمد عالیخانی سفیر ایران در هند و ایالات متحده آمریکا و اندونزی

قدرت الله ایمانی نماینده مردم خرم آباد در دوره هفتم مجلس شورای اسلامی

سیف الدین آشتیانی هنرمند لرستانی و عضو شورای شهر خرم آباد

علی ماکنعلی ریاست اسبق آموزش و پرورش لرستان و عضو شورای شهر دوره پنجم خرم آباد

سردار علی محمد صالحی نسب از سرداران دفاع مقدس ، عضو شورای اسلامی شهر خرم آباد و نماینده این پارلمان شهری در شورای عالی کشور

اشاره کرد.

• 
  فتح‌الله پورسرتیپ
• 
  محمد پورسرتیپ
• 
  محمد عالیخانی

تقسیم‌بندی

سکوندها یکی از پنج ایل باجلان ساکن لرستان است. باجلان به پنج ایل عمده تقسیم می‌شود که عبارتند از:

• سکوند
• دالوند
• قائدرحمت
• آروان
• یاراحمدی

به طور کلی سکوند شامل دوشعبه عالیخانی و رحیمخانی است که شامل تیره های متعددی به شرح زیر است.

طوایف ایل سکوند عبارتند از

• مختوا
• قلی
• زینل
• پیامنی
• پنبه خور
• ماکنعلی
• فقیر
• خرده سکوند
• حیدرخانی
• محکی
• علیدوست
• سيفلان
• صوفیوند
• زیودار
• مختار
• حاجیِ کلی
• کرِزُبر
• فهلوان
• کوکالی
• همیوند
• بابايي
• خرگوشه
• نباتوند
• چهارمیر
• سیکهوند
• شانیار
• خطکه
• کوسهوند
• سیوند ( استان فارس )
• شریف
• حیاتی
• خرمو
• حسن گایار
• محسین
• تجار
• بایندر
• قپال سی
• چوغاسی
• میرزاعوس
• زرینی
• میربگ
• راق
• میرزا
• مسه
• ضرونی
• میراخور
• شهرمیر
• علاوند
• مهدی خانی
• عالی خانی
• خان پرور
• رحیم خانی
• حاتم
• سگوند خورده (رویج)
• حاجی مشه
• کولی‌وند
• شریف
• نوکره مران
• مال امیر
• دلی
• کرد
• سلیورزی
• چمال
• چکمه‌سیاه
• ساکی

سکونتگاه ایل سکوند در لرستان: شامل منطقه دهستان ازناسکوند ، مهمیل ، بخش زاغه ، کیان ، دهستان کرگاه ، چم انجیر و تنگ فنی پلدختر میباشد. از دیگر سکونتگاه های سکوند میتوان به روستاهای روستاهای چزال ، دیناروند ، پل بابا حسین در میان ایل دیرکوند شمال خوزستان و منطقه کرگاه در جنوب شرقی شهر خرم‌آباد نام برد. سکونتگاه ایل سکوند در خوزستان: شاملاندیمشک ، شوش ، دزفول ، دهستان ها و روستاهای بخش الوار گرمسیری و شهرک بهرام میشود. که حماسه های سواران آهودشت و هرموشی آن زبان زد خاص و عام است. به طور کلی پراکندگی نسبی سکوندها در میان مناطق سلسله و دیگر مناطق استان لرستان مشهود است.

جستارهای وابسته

• باجلان

منابع

• کاظمی، ایرج (۱۳۷۶). مشاهیر لر. خرم‌آباد: افلاک. شابک ۹۶۴-۶۴۳-۱۰۰-۳.

پیوند به بیرون

• وب‌سایت سگوند