کاخ‌موزه سعدآباد

کاخ‌موزه سعدآباد
نام	کاخ‌موزه سعدآباد
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	شمیرانات
اطلاعات اثر
نوع بنا	دارای بناهای متفاوت دورهٔ قاجار و پهلوی
سال‌های مرمت	۱۳۷۰
کاربری	کاخ
کاربری کنونی	موزه
دورهٔ ساخت اثر	معاصر
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۹۵۷
تاریخ ثبت ملی	۲۴ دی ۱۳۷۶
اطلاعات بازدید
آدرس	sadmu.ir
کاخ‌موزه سعدآباد روی نقشه ایران ۳۵٫۸۱۶۶۶۴°شمالی ۵۱٫۴۲۲۵۳۹°شرقی / 35.816664; 51.422539

مجموعه فرهنگی - تاریخی سعدآباد، بزرگترین باغ و مجموعه تاریخی شهر تهران، مجموعه‌ای ۱۱۰ هکتاری در شمال شهر تهران است که توسط رضا شاه و محمدرضا شاه در دوره ایران پهلوی، بنیان‌گذاری شده و گسترش یافت. این مجموعهٔ تاریخی دارای چند هکتار جنگل طبیعی به همراه چندین کاخ، عمارت، موزه، ساختمان‌های متعدد، قنات، باغ، گلخانه و خیابان است. این مجموعه در ناحیه شمیران، در مجاورت دربند و در دامنه رشته‌کوه البرز ساخته شده است.

این مجموعه از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب‌دره، از غرب با زعفرانیه و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. رودخانه جعفرآباد از وسط محوطه کاخ می‌گذرد. میانگین دمای سالانه این منطقه ۱۲٫۹ درجه سانتیگراد برآورد شده است و در ارتفاع ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در دوران رضاشاه، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می‌شد ولی در دوران محمدرضا شاه برای دادن آب رودخانه در نیمی از شبانه‌روز به مردم و کافی نبودن این میزان آب رودخانه برای آبیاری سراسر مجموعه از دوازده رشته قنات قدیمی و نوبنیاد استفاده شد.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، این مجموعه در سال ۱۳۷۵ به شکل موزه درآمد و کاخ کنونی ریاست جمهوری در کنار این مجموعه قرار دارد. در حال حاضر چندین کاخ و ساختمان این مجموعه در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری ایران است.

تاریخچه

مجموعه سعدآباد چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری کرده است. سعدآباد در دوره قاجار ساخته شد و سکونت‌گاه تابستانی (ییلاق) شاهان این سلسله بود. پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان پهلوی ساختمان‌های متعددی در آن ساخته شدند که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف می‌شوند. هر یک از ساختمان‌ها محل سکونت یکی از افراد خاندان پهلوی بوده است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان سکنی گزید که در اوایل سلطنت او ساخت آن به پایان رسید.جدیدترین کاخ این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچک‌ترین دختر محمدرضا پهلوی بود و امروزه، موزه آبکار نام گرفته است.

پرونده:Sculpture at Mellat Palace Museum.jpg

نگاره‌ای از تندیس برنزی رضاشاه با چکمه‌های سربازی. این تندیس که در ابتدا تندیسی تمام قد از رضاشاه و در لباس سربازی بود، در جریان انقلاب ۱۳۵۷ ایران در اهواز تخریب و توسط انقلابیون تکه‌تکه شد. از آن‌جا که این تندیس، تنها بازمانده از تمام مجسمه‌های شاهان پهلوی بود، باقی‌مانده‌اش حفظ و به مجموعه کاخ‌موزه سعدآباد منتقل شد.

کاخ‌ها

کاخ بهمن

این کاخ از بناهای ساخته شده در دوران محمدرضا شاه است که منزل مسکونی بهمن، پسر بچه غلامرضا پهلوی بود. این ساختمان در کنار در شمالی دربند قرار دارد. این ساختمان از سال ۱۳۸۲ به بعد به دفتر یونسکو در ایران اختصاص یافت و در دوره‌ای، مرکز آموزشی مجموعه سعدآباد بود. در حال حاضر این ساختمان به دفتر مدیریت مجموعه تغییر کاربری داده است.

کاخ احمدشاه

این کاخ قدیمی‌ترین کاخ موجود در مجموعه سعدآباد است که در اواخر سلطنت احمدشاه و از (سال ۱۲۹۷) ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگ رضاشاه به پایان رسید. پس از انقلاب از این محل به عنوان پایگاه مرکزی بسیج زنان استان تهران استفاده شده است. (با کوشک احمدشاهی در کاخ نیاوران اشتباه نشود)

کاخ اختصاصی

از این کاخ در سال‌های اولیه بعد از انقلاب ایران به عنوان موزه طبیعی استفاده شده است ولی در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری ایران و غیرقابل بازدید برای عموم است.

ساختمان جمهور (کاخ ملکه مادر)

این کاخ در دوران پهلوی محل آخرین سال‌های زندگی رضاشاه قبل از تبعید به جزیره موریس و محل زندگی مادر شاه (تاج الملوک) تا دوران انقلاب اسلامی ایران بوده است. این کاخ در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران و مخصوص اقامت مهمانان ویژه دولت ایران است و به این جهت به ساختمان جمهور مشهور شده است. این کاخ نیز در حال حاضر غیرقابل بازدید برای عموم است.

کاخ سبز (کاخ شهوند، کاخ رضاشاه پهلوی)

نمایی از ورودی کاخ سبز

حوض کاخ سبز از مجموعه کاخ‌های سعدآباد

مقالهٔ اصلی: کاخ شهوند

کاخ شهوند یا کاخ سبز، در نقطه‌ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این کاخ در ابتدا به صورت ساختمانی نیمه‌تمام بود که به علی‌خان والی تعلق داشت و تپه‌ای که ساختمان روی آن واقع شده بود، به تپهٔ علیخان معروف بود. رضاشاه، پس از این‌که ساختمان واقع بر این تپه را از علی‌خان خریداری کرد، کاخ کنونی را بنا نهاد و کار ساخت و تکمیل آن از زمان وزارت جنگی او، تا اوایل سلطنتش (سال‌های ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) به طول انجامید. این کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه (زیرزمین و همکف) بنا گردید. رضاشاه از طبقه همکف به عنوان محل زندگی و دفتر کار خود و از زیرزمین به عنوان انباری استفاده می‌کرد. همچنین یک تالار غذاخوری مجلل با میز و صندلی‌های منقش و کنده‌کاری شده و همچنین ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی مخصوص پذیرایی تشریفاتی میهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کاخ به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی آن، به قصر سنگی یا کاخ مرمر نیز معروف است.

کاخ سفید (موزه ملت، کاخ محمدرضا شاه پهلوی)

کاخ ملت سعدآباد

این کاخ، بزرگ‌ترین کاخ موجود در مجموعه کاخ سعدآباد است، که به‌علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته است. این بنا، علاوه بر آن‌که اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی داشت، اقامت‌گاه تابستانی محمدرضا شاه و همسرش فرح پهلوی، به حساب می‌آمد. این کاخ، شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی است که وسیع‌ترین آن، تالار کاخ است، که سفره‌خانه‌ای به مساحت ۲۲۰ متر مربع دارد. بنای کاخ، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید.

موزه آب (دفتر رئیس تشریفات کاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش)

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. ساختمان موزه، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است. بخش فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعان شاه استفاده می‌شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب (مانند دفترچه میرآب، وقف نامه‌ها)، ابزار و ادوات مربوط به آب (مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات) و تندیس‌های گوناگونی از دانشمندان آب‌شناس و تندیس میرآب نگهداری می‌شوند. اداره موزه آب سعدآباد به گنجینه ملی آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) واگذار شده است. گنجینه آب موسسه‌ای است فرهنگی که در جهت جمع‌آوری، نگهداشت، نمایش و حفظ و احیای میراث گذشتگان در بخش‌های مرتبط با آب از جمله استحصال، انتقال، توزیع و بهره‌برداری و فنون به کار رفته در آن فعالیت می‌کند. عملیات اجرایی بازسازی و مرمت کامل دو ساختمان و محوطه‌سازی آن پس از تهیه طرحهای اجرایی توسط مؤسسه گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو در سال ۱۳۷۶ آغاز و در تاریخ ۴/۶/۷۸ با حضور معاون ریاست جمهوری وقت و مدیران ارشد وزارت نیرو و سایر ارگانهای ذی‌ربط افتتاح گردید.

موزه استاد بهزاد (کاخ کرباس، کاخ ولیعهدی)

اتاق استراحت شاه، کاخ سعدآباد

موزه مینیاتور استاد حسین بهزاد، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد. ساختمان این موزه، متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. در دوران پهلوی این موزه، به کاخ کرباس معروف بوده که به عنوان استراحتگاه و محل کار رضاشاه استفاده می‌شده، و در دوران محمدرضاشاه، به عنوان کاخ ولیعهدی، مورد استفاده رضا پهلوی، در دوران کودکی و نوجوانی او بوده است. این موزه، پس از بازسازی و مرمت، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. این موزه، دارای پنج سالن است و از زیرزمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می‌گردد.

موزه برادران امیدوار (کالسکه‌خانه قجری)

موزه برادران امیدوار، در شمال غربی مجموعه سعدآباد، واقع شده و ساختمان آن، متعلق به دوران قاجار است. این موزه، شامل ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ و گچ بری‌های زیبا است، که کالسکه‌خانه و استراحت‌گاه سورچی‌ها بوده است. این ساختمان، در سال ۱۳۸۱ بازسازی و در مهر ماه ۱۳۸۲، در هفته جهانگردی، به نام اولین جهانگردان ایرانی معاصر، افتتاح گردید. برادران امیدوار، پس از سه سال مطالعه، در سال ۱۳۳۳، با مبلغی در حدود ۹۰ دلار، از زادگاه خود، سفرشان را آغاز کردند.

کتابخانه (کاخ احمدرضا پهلوی)

مجموعه‌ای در شمالی‌ترین قسمت مجموعه سعدآباد و در کنار در مشرف به میدان دربند، ساختمانی است که در سابق، کاخ احمدرضا پهلوی بوده است. این ساختمان، در سال‌های اولیه پس از انقلاب ایران، در اختیار نهاد ریاست جمهوری بوده است، ولی پس از مرمت، این ساختمان در سال ۱۳۸۱، به عنوان کتابخانه افتتاح گردید. این کتابخانه، از حیث منابع و مجموعه‌های موجود، بسیار غنی بوده و شامل ۱۰۰۰۰ جلد کتاب است که نیمی از این مجموعه، از اداره کل موزه‌ها آورده شده و نیمی دیگر، متعلق به دوران پهلوی، یا ارسال شده از نقاط دیگر است و عناوین موضوعات موجود، به صورت طبقه‌بندی شده، شامل: ادبیات، تاریخ، جغرافیا، باستان‌شناسی، هنر، موزه داری، مرمت آثار و بناهای تاریخی و معماری است.

موزه چهره‌های ماندگار (کاخ ملکه توران امیرسلیمانی، همسر رضاشاه پهلوی)

عمارت چهره‌های ماندگار، از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعدآباد است، که رضاشاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن کاخ سبز، آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن که اکنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده، مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یک باغ بوده‌اند. عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان) مشتمل بر یک ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوانهای سر پوشیده منتهی می‌شود و در قسمت جنوبی قرار دارد، و عمارت اندرونی (موزه چهره‌های ماندگار) در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوان‌های ستون دار منتهی می‌گردد. از جهت ظرافت‌های معماری، عمارت بیرونی دارای نفاست بیشتری است و عمارت اندرونی ساده‌تر به نظر می‌آید. این دو عمارت پس از تملک توسط رضاشاه، به عنوان کاخ اختصاصی ملکه توران امیرسلیمانی (همسر سوم رضاشاه و مادر غلامرضا پهلوی) اختصاص یافت. عمارت بیرونی، محل سکونت ملکه بوده و در عمارت اندرونی، خدمه ایشان مستقر بودند. سپس، تا قبل از پیروزی انقلاب ایران، کاخ‌ها به نظامیان نزدیک محمد رضا شاه پهلوی که در سعدآباد ساکن بودند اختصاص یافت. در محوطه این موزه، تصویر و زندگی‌نامه کوتاهی از چهره‌های ماندگار ایران در رشته‌های مختلف، به همراه چند تندیس از دانشمندان ایرانی قرار دارد. این موزه در اکثر روزهای سال تعطیل است.

موزه خط و کتابت میرعماد (کاخ فرحناز و علی‌رضا)

نمایی از موزه خط و کتابت میرعماد (کاخ علیرضا و فرح پهلوی)

اثری هنری در مجموعه سعدآباد تهران (کاخ فرحناز و علیرضا)

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. بنای این موزه، به دلیل شباهت به ساختمان‌های اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی، به معماری دوره انتقال تعلق دارد. ساختمان موزه، دو طبقه دارد، که محل سکونت دو تن از فرزندان شاه (فرحناز و علیرضا) بود. پس از انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به نمایش آثار خطی، اختصاص یافت، که سرانجام در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به نام مشهورترین استاد خوشنویسی قرن ۱۱ هجری قمری، یعنی میرعماد حسنی قزوینی، تغییر نام یافت.

موزه ظروف سلطنتی (کاخ اشرف پهلوی)

موزه ظروف، در شرق مجموعه فرهنگی – تاریخی سعدآباد قرار دارد. این بنا به مساحت ۲۶۰۰ مترمربع به دستور رضاشاه، توسط مهندس فرمانفرمائیان، با زیر بنای ۱۸۰۰ مترمربع طراحی و در دو طبقه بین سال‌های ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. نمای خارجی ساختمان از سنگ تیشه‌ای بوده که در سال ۱۳۵۰ به دستور اشرف پهلوی بازسازی و توسعه یافت و پس از آن نما، با سنگ مرمر سفید پوشیده شد. این بنا پس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۷۲ به عنوان موزه ظروف معرفی گردید و در اواخر سال ۱۳۷۴ به نهاد ریاست جمهوری تحویل داده شد. در سال ۱۳۸۴ مجدداً در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت. پس از انتقال اشیای موزه صنایع دستی، در ۳۰ دی ۱۳۸۵ به ساختمان فوق، این محل به موزه صنایع دستی اختصاص یافت.

از بهمن ماه ۱۳۸۸ مجدداً چیدمانی از ظروف سلطنتی در بخشی از طبقه دوم این بنا صورت پذیرفت و از خرداد ماه ۱۳۸۹ با انتقال موزه صنایع دستی از این بنا به ساختمان دیگری در داخل مجموعه این موزه با نام موزه ظروف سلطنتی حیات دوباره خود را آغاز نموده است.

در حال حاضر تعداد ۵۰۳ قطعه ظروف و اشیای تزیینی در ۵ سالن و دو طبقه به نمایش درآمده اند. ظروف مذکور به ۴ دسته ظروف قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی در شرایط و مناسبت‌های مختلف به محمد رضا، فرح و رضا پهلوی می‌باشند.

موزه مردم‌شناسی (کاخ شمس پهلوی)

این موزه، دربرگیرنده مجموعه کاملی است، از سیر فرهنگ و راه و روش زندگی انسان و آینه تمام نمایی است، از تحولات مختلف در تمامی جنبه‌های زندگی انسان، که در طی ادوار گوناگون حادث گردیده است. ساختمان موزه مردم‌شناسی، کاخ سابق شمس پهلوی بوده، که در ضلع شمال غربی مجموعه سعدآباد واقع گردیده است. پایه بنا در سال ۱۳۱۴ خورشیدی نهاده شد و ساخت آن تا سال ۱۳۱۸ خورشیدی به طول انجامید. ساختمان با مساحت تقریبی ۲۶۰۰ متر مربع، شامل دو طبقه و یک زیر زمین است. معماری بنا از سبک معماران اروپایی، به ویژه آلمانی، الگو برداری گردیده و از معماری ایرانی در دوره ساسانی، نیز در قسمت‌های تزئینات فوقانی نمای بیرونی بنا، بهره گرفته است.

نکته جالب توجه در این کاخ این است که هنوز هم هیچ اثری از عکسها یا لباسهای ملکه ثریا و فوزیه به چشم نمی‌خورد و حتی عکس‌های زمان پیر شدن خانم فرح دیبا بعد از انقلاب نیز در این مجموعه به چشم می‌خورد، در این کاخ لباس‌های سلطنتی به نمایش گذاشته شده است که فقط مختص فرح پهلوی است.

موزه مینیاتور استاد آبکار (کاخ لیلا پهلوی)

موزه کلارا آبکار، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. این ساختمان، اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی، کوچک‌ترین دختر محمدرضا پهلوی بود، که جدیدترین ساختمان مجموعه، نیز به حساب می‌آید. ساختمان مذکور، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح گردید. بخشی از موزه، به تابلوهایی از او، که شامل آثار مردم‌شناسی، زیورآلات و پارچه‌های ترمه می‌شود، اختصاص دارد. بخشی دیگر، مربوط به آثار لاکی است، که بیانگر تنوع و علاقه‌مندی او به رشته‌های مختلف نگارگری ایرانی است.

موزه فرشچیان (کاخ ملکه عصمت دولتشاهی، همسر رضاشاه پهلوی)

نمایی از موزه محمود فرشچیان

این موزه که در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد، متعلق به دوره قاجار است. ساختمان موزه در گذشته محل سکونت رضاشاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده، که در دوران محمدرضا پهلوی، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص او، در آنجا سکونت داشتند و بعدها نیز، به انبار تبدیل شد. این بنا، پس از بازسازی و مرمت در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۰ خورشیدی با عنوان موزه مینیاتور استاد فرشچیان، افتتاح گردید. این موزه شامل ۵ سالن، و بیش از ۷۰ اثر از این هنرمند است.

موزه نظامی (کاخ شهرام)

مقالهٔ اصلی: موزه نظامی (تهران)

این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این ساختمان با زیر بنایی حدود سه هزار متر مربع، در دو طبقه و یک زیر زمین، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، برای همسر دومش تاج‌الملوک توسط محمد مفیدی معمار تجریشی ساخته شد. بنای فوق طی سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ خورشیدی، توسط واحد مهندسی مجموعه سعدآباد، بازسازی و به شهرام، پسر بزرگ اشرف پهلوی اهدا شد، و به کاخ شهرام معروف گشت. پس از پیروزی انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به موزه نظامی تبدیل شد. مجموعه فوق در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به موزه دانشکده افسری منتقل شده بود، که پس از انقلاب، بخشی از آن مجموعه، به موزه فعلی انتقال یافت. ساختمان موزه، در سال ۱۳۶۰ خورشیدی، توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران بازسازی و در تاریخ ۳۱ شهریور سال ۱۳۶۲ خورشیدی، با نام موزه نظامی افتتاح گردید.

موزه پوشاک سلطنتی (موزه نگارستان، کاخ فرح پهلوی)

این موزه، در شمالی‌ترین نقطه مجموعه سعدآباد قرار گرفته و دارای معماری منحصربه‌فرد و زیبایی است. این موزه با هدف برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای مجموعه، در تاریخ ۱۲ اسفند سال ۱۳۸۵ خورشیدی، با (به عنوان) نمایشگاه پوشاک سنتی و طراحی لباس افتتاح گردید، و از آن تاریخ تاکنون، میزبان نمایشگاه‌های متعددی بوده است. از مهم‌ترین نمایشگاه‌های برگزار شده در این موزه، می‌توان به نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم رضا صمدی، نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اکرلیک مینا قویدل و نادر یاسمی (فرزند علی اکبر یاسمی، از شاگردان برجسته کمال الملک)، آثار نگار گری استاد مصطفی بسیمی، آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری و آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوایی حمیدی، اشاره کرد.

موزه هنرهای زیبا (کاخ سیاه، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی)

مقالهٔ اصلی: موزه هنرهای زیبا (تهران)

یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعدآباد، ساختمانی است که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، محل استقرار وزارت دربار بوده و از سال ۱۳۶۱ به عنوان موزه هنرهای زیبا، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این موزه، که هر روزه، نظر بسیاری از هنردوستان را به خود جلب می‌کند، در جنوبی‌ترین نقطه مجموعه سعدآباد واقع شده، و دارای سه طبقه با ۳۶۰۰ متر مربع، زیر بناست. ساختمان این عمارت، مربوط به دوران رضاشاه است، و از آنجا که در بنای آن، از سنگ‌های مرمر سیاه رنگ، استخراج شده از معدن ولی آباد چالوس، به کار رفته است، به کاخ اسود (یا کاخ سیاه) معروف بوده است.

موزه هنر ملل (گلخانه کاخ سفید، موزه هنر اختصاصی فرح پهلوی)

قسمت زیر زمین کاخ سفید، که در اصل، بخش گلخانه کاخ بود، بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ خورشیدی، به دستور فرح پهلوی، و با همت مهندسین فرانسوی، به موزه هنر اختصاصی تبدیل شد. این موزه، پس از پیروزی انقلاب ایران، به موزه هنر ملل تغییر نام داد و در سال ۱۳۷۰ افتتاح گردید. مجموعه فوق، شامل آثار ارزشمندی است، که از چهار گوشه جهان، خریداری یا اهدا شده، آثار تاریخی تمدن‌های پیش از اسلام و دوره اسلامی، و همچنین هنر آفریقای سیاه، هند، خاور دور، تمدن مایاها و آثار هنری دوران معاصر ایران و جهان را، با طبقه‌بندی زیر در بر می‌گیرد: بخش هنر باستانی ایران، تمدن مایاها و اینکاها، هنر آفریقا و هنر معاصر ایران و جهان.

موزه آشپزخانه سلطنتی

به مساحت ۸۰۰ متر مربع در قسمت مرکزی مجموعه جنب رودخانه دربند است و در دوران پهلوی دوم ساخته شده در سال ۱۳۵۴ از طرف یک شرکت آلمانی تمام امکانات آشپزخانه را تغییر دادند.

دیگر امکانات مجموعه سعدآباد

مجموعه سعدآباد، علاوه بر بناهای تاریخی، دارای چند ساختمان اداری، چند توالت عمومی، چند سینما و آمفی‌تئاتر روباز، یک مرغداری، یک گاوداری و یک نمازخانه است.

ایستگاه رادیو

این واحد از تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۸۰ خورشیدی، فعالیت خود را با هدف اطلاع‌رسانی هرچه بیشتر به بازدیدکنندگان آغاز نموده و هم‌اکنون به صورت زنده برنامه‌های روزانه خود را اجرا می‌نماید.

ورودی مجموعه

دروازه‌ها

• دروازه جعفرآباد: به تعداد دو در.
• دروازه خیابان دربند: که محمدرضاشاه از این در، برای عبور و مرور استفاده می‌کرده است.
• دروازه رودخانه.
• دروازه زعفرانیه.
• دروازه کاخ سفید.
• دروازه میدان دربند.
• دروازه نظامیه: که رضاشاه از این در، برای عبورومرور استفاده می‌کرده است.

رستوران‌ها

مجموعه سعدآباد، شامل سه رستوران و کافی شاپ است:

• رستوران شماره ۱: رستوران سنتی سعدآباد که در قسمت شمالی و در کنار در شمالی (در بند) واقع شده است. این رستوران در حال حاضر، تعطیل است.
• رستوران شماره ۲: واقع در ضلع شمالی موزه استاد فرشچیان.
• کافی شاپ سبز: واقع در ضلع شمالی کاخ موزه سبز.

سالن‌های ورزشی

اتاق بیلیارد کاخ سعدآباد

مجموعه سعدآباد، از سه مجموعه ورزشی (شامل پارک ورزش، سالن بیلیارد و سالن‌های تنیس) تشکیل شده است.

• مجموعه سالن‌های تنیس: مجموعه سعدآباد، دارای دو زمین تنیس و یک سالن تنیس است. سالن تنیس این مجموعه، در حال حاضر فعال بوده، و با مدیریت آقای طاهری به صورت خصوصی و نیمه خصوصی به علاقه‌مندان این رشته آموزش می‌دهد.

فروشگاه

واقع در مقابل ورودی زعفرانیه است، و عرضه‌کننده محصولات فرهنگی، مانند کتاب‌ها و پوسترهای ایران‌شناسی، صنایع دستی و… است.

قنات‌ها

• قنات آب‌نما
• قنات جعفرآباد
• قنات جوادیه
• قنات خوابگاه
• قنات‌های دفتر مخصوص
• قنات قوام الدوله
• قنات کاخ سفید
• قنات کاخ شمس
• قنات کاخ سنگی
• قنات گلخانه
• هَراش آب

کارگاه مرمت

این مرکز، کار خود را از سال ۱۳۷۳ خورشیدی آغاز نموده و در حال حاضر، انجام مراحل مرمتی و حفاظتی آثار گوناگون مجموعه، بر عهده این واحد است.

گلخانه‌ها

گلخانه‌های مجموعه سعدآباد، که با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شوند، مجموعه نادری از انواع گل‌ها را جهت ارائه به مشتریان در اختیار دارند و عبارتند از:

• گلخانه موز (موزستان): متعلق به مجموعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود که ۵ نوع متفاوت درخت موز در آن پرورش داده می‌شود. این درختها با مدیریت صحیح، هر سال به بار می‌نشینند، و بازدیدکنندگان، می‌توانند با مراحل رشد این درختان زیبا آشنا شوند.
• گلخانه استرلتزیا (پرنده بهشتی): متعلق به مجموعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود. این گلخانه به پرورش و تولید گل‌های استرلتزیا می‌پردازد و مجموعه با ارزشی از این گل‌ها را دارا است.
• گلخانه میخک: با مدیریت آقای مهندس شاد، اداره می‌شود. در این گلخانه شما، با انواع نشایی و شرایط بذر کاری گل‌ها آشنا می‌شوید. در این گلخانه، انواع مختلف ساکولنتها و گل‌های آپارتمانی پرورش داده می‌شوند.
• گلخانه بنفشه آفریقایی: با مدیریت خانم اشرفی، اداره می‌شود. این گلخانه سال‌هاست که به پرورش و تکثیر گل‌های بنفشه آفریقایی می‌پردازد، و مجموعه با ارزشی از این گل‌ها را دارا است.
• گلخانه گلاله: با مدیریت آقای مهندس تراب‌زاده، اداره می‌شود. این گلخانه، مجموعه کاملی از انواع گیاهان آپارتمانی و گیاهان فضای سبز، انواع رز و گل‌های فصلی و نشایی را دارا است.
• گلخانه ماهونیا: این گلخانه، مجموعه کاملی از انواع گیاهان آپارتمانی و گیاهان فضای سبز و گل‌های فصلی را در خود جا داده است.
• گلخانه باغ ایرانی: متعلق به مجوعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود. این گلخانه به پرورش و تولید انواع پیازهای لاله، نرگس و گیاهان زینتی و آپارتمانی مشغول است.

مرکز موسیقی خلاق سعدآباد

مرکز موسیقی سعدآباد، درتاریخ ۲۶ آذر سال ۱۳۸۵ خورشیدی، افتتاح شد، و در جهت فعالیت‌های فرهنگی مجموعه، کلاس‌های آشنایی با موسیقی و سازهای مختلف، و آموزش سازهای مختلف در کلیه سطوح سنی، را در برنامه کار مرکز قرار داد. در ترم بهار و تابستان، جهت فعالیت‌های فرهنگی مشترک با یونسکو، در تاریخ ۲۱ تیر سال ۱۳۸۶ خورشیدی، به نام مرکز موسیقی خلاق سعدآباد معرفی گردید و در این جهت، فعالیت‌های فرهنگی خود را، از جمله آشنایی با موسیقی و سازهای مختلف موسیقی برای کودکان و نوجوانان و جوانان، در دستور کار این مرکز قرار گرفت، و کارهای تبلیغی نیز در این جهت صورت پذیرفت. در ترم بهار و تابستان، کلاس‌های پیانو، تار و سه تار، دف، گیتار، سلفژ و نقاشی کودکان دایر بود. این مرکز از حداقل مبلغ شهریه استفاده نموده است.

مرکز هنرهای تجسمی

فعالیت مرکز هنرهای تجسمی مجموعه سعدآباد، در دو بخش آموزش و کارگاه‌های ثابت است. مرکز هنرهای تجسمی مجموعه، در بخش آموزش، در زمینه مجسمه‌سازی با گل و چوب و سفال روی چرخ، نقش برجسته سفال، طراحی و نقاشی، پتینه و لعاب فعال است. کلاس‌های آموزشی این مرکز به صورت آزاد است و به‌طور متوسط در هر ترم، ۹۰ هنرجو در این کارگاه ثبت نام می‌کنند، و کلیه کلاس‌ها، طبق برنامه‌ریزی مشخص برگزار می‌شود. در بخش کارگاه‌های ثابت، کلاس‌ها و فضاها، با شرایط و مقررات مجموعه، در اختیار هنرمندان قرار داده می‌شود، تا هنرمندان بتوانند بر اساس فعالیت‌های مشخص شده در قراردادهای خود و در صورت اعلام همکاری، با مجموعه همکاری نمایند. از جمله فعالیت‌هایی که توسط هنرمندان این مرکز صورت گرفته است، ساخت سردیس استاد فرشچیان به وسیله شاهرخ دیلقانی و همچنین ساخت تندیس چوبی، توسط هنرمند مجسمه‌ساز، آقای پاشا مقدم است، که این تندیس‌ها را به موزه نظامی اهدا نموده است. به‌طور کلی می‌توان گفت، هنرمندانی که در این مرکز حضور دارند، در زمینه مجسمه‌سازی با مواد مختلف، از جمله بتن، فایبر گلاس، سنگ، گچ، فلز و چوب به صورت حرفه‌ای و تخصصی فعالیت دارند.

مرکز هنری ایوان عطار

مرکز هنری ایوان عطار با ظرفیت ۹۰۰ نفر و با کلیه تجهیزات صدا، تصویر و نور، آماده ارائه خدمات در زمینه فعالیت‌های هنری از قبیل سینما، نمایش کنسرت، تئاتر و همایش است.

مالکیت بنیاد مستضعفان

بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بر اساس این سخن روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۵۷ که می‌گوید: «به دولت ابلاغ نمایید که این غنائم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آنچه مأموران دولت به دست آورده‌اند یا می‌آورند باید تحویل بدهند» معتقد است که کاخ‌های سعادت آباد و کاخ نیاوران متعلق به خاندان پهلوی بوده و باید در اختیار این بنیاد باشد. محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی دولت این استدلال آنان را بی‌پایه خواند و این دو کاخ را متعلق به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانست. در نهایت در فروردین ۱۳۹۶ با رای شعبه ۶ دادگاه انقلاب اسلامی مالکیت این کاخ به بنیاد مستضعفان رسید.

تخریب‌های بنا

خبرگزاری ایلنا در گزارشی که روز یک‌شنبه ۳۱ فروردین ۱۳۹۹ منتشر کرده، از ریزش «۱۵ متر از دیوار کاخ سعدآباد» خبر داده است.

جستارهای وابسته

• فهرست موزه‌های ایران

منابع

• «معرفی کاخ موزه سعدآباد». ایسنا.

پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی
• گزارش تصویری، از نمایشگاه‌های برگزار شده در موزه نگارستان
• تصاویری از مجموعه کاخ‌های سعدآباد بایگانی‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
• سعدآباد و نیاوران به بنیاد مستضعفان رسید خبرگزاری فرارو
• معرفی کاخ سعدآباد در شمال تهران