کاخ کلات
 | |
| نام | کاخ خورشید |
|---|---|
| کشور | ایران |
| استان | استان خراسان رضوی |
| شهرستان | کلات نادری |
| اطلاعات اثر | |
| نامهای دیگر | کاخ کلات عمارت خورشید عمارت خورشیدی |
| کاربری | کاخ |
| کاربری کنونی | جهت بازدید عموم (گردشگری) |
| دیرینگی | افشاریان |
| بانی اثر | نادرشاه |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۳۲۹ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ |
| اطلاعات بازدید | |
| امکان بازدید | دارد (به جز روزهای تعطیل) |
 | |
نادر دژ، کاخ نادر، کاخ کلات، کاخ خورشید، یا عمارت خورشید، بنایی مربوط به از سدهٔ ۷ تا ۱۳ ه.ق است و در کلات، خراسان رضوی، ایران واقع شده است.
پیشینه
[ویرایش]
کاخ کلات (کاخ خورشید) در سال ۱۱۵۱ ه. ق، به دستور نادرشاه جهت اقامت و خزانه برای جواهرات و غنایم در کلات (نادر دژ) ساخته شده است. کلات به معنی قلعه و برج و بارو است (پیش از اسلام تقریباً تمامی شهرها را به شکل کلات میساختند که در آنها مسئلهٔ نظام طبقاتی رعایت میشده است. این طبقات اجتماعی پیشتر سه طبقه بوده که بعدها به چهار طبقه تبدیل شده است؛ که شامل ارتشداران، موبدان، استریوشان و صنعتگران میشده اینها هر کدام در شهر جای خود را داشتند).
این بنا مربوط به سالهای آغازین به قدرت رسیدن نادرشاه افشار میباشد. عملیات ساخت کاخ در تمام درازای پادشاهی وی ادامه داشته و حتی تا آخرین سالهای زیستن نادرشاه یعنی سال ۱۱۶۰ هجری قمری در دست ساخت بوده است؛ زیرا کتیبهٔ ثلث بسیار زیبای «سورهٔ نباء» که در قسمت دور تا دور فضای گنبد نوشته شده به همین تاریخ اشاره دارد.[۱]
معماری
[ویرایش]این کاخ در میانهٔ باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقه است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقهٔ سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقهٔ یکم آن ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کردهاند. ورودیهای کاخ، در ضلعهای هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی میشود.
این کاخ مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است که داخل هر اتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچبری دیده میشود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. در میانهٔ این بنای هشت ضلعی، برج استوانهای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانوادهاش بوده است. زیبایی این کاخ بیشتر در آرایش نمای خارجی کنگرهدار ساختمان است که در آن معماری گورکانی-هندی به چشم میخورد. داخل اتاقها با نقاشی و گچبری تزئین شدهاند. در میانهٔ این بنا از سطح پشت بام برجی مدور با ترکهای شبیه نیمستون معروف به خیاری ساخته شده است.[۲]
بازدید
[ویرایش]در حال حاضر این عمارت جهت موارد گردشگری مورد استفاده قرار میگیرد. همهساله، خصوصاً در اوایل فصل بهار، بازدیدکنندگان زیادی جهت بازدید از کاخ و همچنین سایر موارد تاریخی و طبیعی شهرستان کلات به این شهر میآیند.
موزه مردمشناسی
[ویرایش]در طبقه پایین این عمارت، موزهای توسط سازمان میراث فرهنگی ساخته شده که به نمایش گذشته مردم کلات میپردازد. این موزه شامل مجسمههایی از مراسمهای سنتی این شهر (مانند عروسیهای قدیمی، کشاورزی و ابزارآلات آن، ریسندگی و بافندگی، پرورش حیوانات، عطاری و…) است.
این بخش از کاخ نادر، در طبقهپایین این عمارت به شکل دایرهای و کاملاً سنتی طراحی شده. به طوری که حس قدم زدن در زمانهای گذشته را به گردشگران القا میکند.
لازم است ذکر شود که استفاده از موزه مردمشناسی برای بازدیدکنندگان هزینهٔ اضافی در پی ندارد.
محصولات سنتی
[ویرایش]در قسمتی از موزه مردمشناسی کاخ نادر، بخش کوچکی جهت فروش کتابهای تاریخی (خصوصا کتابهای مربوط به دوران افشاریه و زندگینامه نادرشاه افشار وجود دارد)
در قسمتی دیگر، محصولات سنتی کلات، شامل لباسهای ابریشمی دستباف و ظروف قدیمی مشاهده میشود.
قابهای تصاویر
[ویرایش]قبل از رسیدن به سردابه و ورود به موزه مردمشناسی، دور تا دور فضای ورودی، از تصاویری پوشانده شده که دیدنشان خالی از لطف نیست؛ تصاویری از سایر بناهای تاریخی و طبیعی شهر کلات قاب شده است.
سردابه
[ویرایش]در مرکز موزه مردمشناسی که به صورت ۸ ضلعی ساخته شده است، سردابهای قدیمی قراردارد که هوای بسیاری خنکی دارد. هدف از ساخت این سردابه محلی برای دفن نادرشاه بود اما در دوران قاجار، این سردابه به زندان تغییر کاربری داده است.
محیط این سردابه خیلی بزرگ نیست اما با توجه به پایین بودن مکان آن، در تمام فصول سال، کاملاً سرد و خنک است و حتی کوچکترین بادی که میوزد کاملاً محیط را سرد میکند.
در دورتادور این سردابه نیز، تصاویری از گذشته کاخ (از قبل از مرمت تا بعد از مرمت و حال) وجود دارد و سیر تکاملی کاخ را به طوری داستانی نشان میدهد. همچنین باید اضافه کرد که تصاویر صرفاً به عمارت خورشید محدود نمیشوند و از گذشتهٔ سایر مکانهای تاریخی کلات (مانند مسجد کبودگند) نیز، داستانهایی برای گفتن دارد.
نگارخانه
[ویرایش]-
معماری گنبد سنگی کاخ کلات -
معماری سقف بنای کاخ خورشید یا کاخ کلات -
-
نمای بیرونی کاخ کلات
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]پیوند به بیرون
[ویرایش]
