موز
| موز | |
|---|---|
| |
| از چپ: موز پوست کَنده، کامل، و بُرِش خورده | |
| آرایه‌شناسی | |
| فرمانرو: | گیاه |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | گیاهان گلدار |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | تک‌لپه‌ای‌ها |
| (طبقه‌بندی‌نشده): | تک‌لپه‌ای‌های برگ‌بیدی |
| راسته: | زنجبیل‌سانان |
| تیره: | میوزیشی |
| سرده: | موز (سرده) |
موز (در فارسی افغانستان: کیله) نام میوه و گیاه با همین نام است که بومی مناطق گرمسیری جنوب شرق آسیا، شبه‌جزیره مالزی، و استرالیا است. امروزه این گیاه در همه مناطق گرمسیری با رطوبت مناسب کاشت می‌شود.[۱]
درخت موز در کناره جنگل رشد می‌کند از این رو بیشتر در برابر خطر تغییر اقلیم، آتش‌سوزی و تخریب جنگل قرار دارد.[۲]
محتویات
تولیدکنندگان[ویرایش]
۹۹/۹ درصد موزی که امروز در جهان تولید می‌شود گونه‌ای موز به نام «موز کاوندیش» است.[۲]
کشورهای آفریقای جنوبی، چین، اوگاندا، فیلیپین و اکوادور به ترتیب بزرگترین تولیدکنندگان و کشورهای اکوادور، کاستاریکا، کلمبیا و فیلیپین بزرگترین صادرکنندگان موز در جهان هستند.
همچنین در ایران این میوه تنها در استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان کاشت و تولید گسترده دارد.
تاریخ[ویرایش]
در سال ۱۸۳۴ (میلادی) تعدادی گیاه موز از جزیره موریس برای ویلیام کاوندیش دوونشر فرستاده شد. او این گیاه را در گلخانه خود در داربی‌شر پرورش داد. تا دهه ۱۹۵۰ (میلادی)، محصول موز جهان گونه‌ای موز خوشمزه‌تر از کاوندیش کنونی به نام «گروس میشل» یا «مایک گنده» بود. اما پژمردگی فوزاریم یا «بیماری پاناما» یا «آفت پژمردگی» تقریباً ریشه آن را کند و از آن پس «موز کاوندیش» که مقاوم‌تر بود جای آن را گرفت. اما هنوز گروس میشل در برخی مناطق که آلوده به آفت پژمردگی نیست کشت می‌شود.[۲]
بارورسازی[ویرایش]
اما «موز کاوندیش» خوردنی، گونه‌ای نازا است. موز وحشی زایا، پر از دانه‌های سفت و گوشت کم است و برای خوردن مناسب نیست. از این رو موز کاوندیش پس از به بار نشستن باید از ریشه کنده و به جای آن درخت تازه کاشته شود. یکسان بودن درختان موز از نظر ژنتیکی، برای پرورش‌دهندگان موز، خوب است چون کشت آن را آسان‌تر می‌کند. اما این ویژگی، باعث آسیب‌پذیری فوق‌العاده درخت در برابر آفت کشاورزی می‌شود.[۲]
کاربرد[ویرایش]
گیاه موز برای خوراک، تولید فیبر و نیز زیبایی کاشته می‌شود.
ویژگی‌ها[ویرایش]
موز بزرگترین گیاه گلدار علفی است.[۳] همه بخش‌های موز که روی زمین هستند از ساقه پیاز مانندی که «کورم» نامیده می‌شود به وجود می‌آیند.[۴] تنه این گیاه معمولاً بلند و نسبتاً محکم است. درازای شاخه‌های موز می‌توانند بین دو تا هشت متر و برگ‌های آن نیز به حدود سه و نیم متر برسد. میوه موز به صورت خوشه در انتهای ساقه، تشکیل می‌شود.
موز در انواع مختلفی از خاک، تا زمانی که حداقل ۶۰ سانتیمتر و دارای زهکشی خوب بوده و فشرده نشود رشد می‌کند.
ابهام‌زدایی[ویرایش]
از آنجائی که تنه گیاه موز نسبتاً بلند و مستقیم و محکم است اشتباهاً به آن «درخت» می‌گویند. در حالیکه آن‌ها تنها شاخه‌هایی هستند که پس از دادن میوه، خشک شده و از بین می‌روند. به این ساقه‌ها «ساقه کاذب» یا Pseudostem می‌گویند.
ارزش غذایی[ویرایش]
| مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس) | |
|---|---|
| انرژی | ۳۷۱ کیلوژول (۸۹ کیلوکالری) |
| کربوهیدرات‌ها | ۲۲٫۸۴ g |
| قندها | ۱۲٫۲۳g |
| فیبر | ۲٫۶ g |
| چربی | ۰٫۳۳ g |
| پروتئین | ۱٫۰۹ g |
| آب | ۷۴٫۹۱g |
| ویتامین ب۱ (تیامین) | ۰٫۰۳۱ میلی‌گرم (۲٪) |
| ویتامین ب۲ (ریبوفلاوین) | ۰٫۰۷۳ میلی‌گرم (۵٪) |
| ویتامین ب۳ (نیاسین) | ۰٫۶۶۵ میلی‌گرم (۴٪) |
| پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) | ۰٫۳۳۴ میلی‌گرم (۷٪) |
| ویتامین ب۶ | ۰٫۴ میلی‌گرم (۳۱٪) |
| اسید فولیک (ویتامین ب۹) | ۲۰ میکروگرم (۵٪) |
| ویتامین C | ۸٫۷ میلی‌گرم (۱۵٪) |
| آهن | ۰٫۲۶ میلی‌گرم (۲٪) |
| منیزیم | ۲۷ میلی‌گرم (۷٪) |
| منگنز | ۰٫۲۷ میلی‌گرم (۱۴٪) |
| فسفر | ۲۲ میلی‌گرم (۳٪) |
| پتاسیم | ۳۵۸ میلی‌گرم (۸٪) |
| سدیم | ۱ میلی‌گرم (۰٪) |
| روی | ۰٫۱۵ میلی‌گرم (۲٪) |
| Link to USDA Database entry
ارزش غذایی برای قسمت‌های خوردنی میوه هستند. | |
موز خام (بدون پوست) حاوی ۷۵٪ آب، ۲۳٪ کربوهیدرات، ۱٪ پروتئین، مقادیر متوسطی ویتامین ث، منگنز و فیبر غذایی و مقداری ناچیزی چربی است (جدول). ۱۰۰ گرم، موز ۸۹ کالری انرژی دارد و منبع ویتامین ب۶ است که ۳۱ درصد از نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند.
گرچه براساس باور عمومی رایج، موز مقدار زیادی پتاسیم دارد.[۵] اما مقدار پتاسیم واقعی آن‌ها نسبتاً کم و هر ۱۰۰ گرم موز تنها ۸٪ پتاسیم مورد نیاز روزانه است. (جدول) سبزی‌ها از موز خام پتاسیم بیشتری دارند (۳۵۸ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم). مانند اسفناج خام (۵۵۸ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، سیب‌زمینی پخته (۳۹۱ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، سویای پخته (۵۳۹ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، قارچ کبابی (۴۳۷ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم) و سس گوجه فرنگی فرآوری شده (۴۱۳ تا ۴۳۹ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم). موز سبز خام دارای ۴۹۹ میلی‌گرم پتاسیم در ۱۰۰ گرم است. دسر موز خشک یا پودر موز دارای ۱۴۹۱ میلی‌گرم پتاسیم در هر ۱۰۰ گرم است.[۶]
پزشکی[ویرایش]
طبع موز از دید پزشکی ایران باستان معتدل و تر است و خون را غلیظ می‌کند.[۷]
برآیند یک پژوهش در امپریال کالج لندن نشان داده‌است که مصرف یک عدد موز در روز به میزان قابل توجهی خطر بروز نشانه‌های آسم را در کودکان کاهش می‌دهد.[۸]
مضرات[ویرایش]
موز میوه بی‌ضرری است؛ ولی موز خام برای اشخاصی که دستگاه گوارش حساسی دارند، ممکن است تولید امتلاء معده، نفخ و یبوست نماید. همچنین کسانی که نمی‌توانند مواد قندی را بخوبی هضم کنند و عده‌ای از مبتلایان به ورم روده، به خصوص بیماران مبتلا به دیابت و چاقی، به دلیل زیادی قند موجود در موز نباید از آن بخورند.[۷]
افراد مبتلا به آلرژی لاتکس ممکن است نسبت به موز حساسیت داشته باشند.[۹]
میوه[ویرایش]
موز، منبع اصلی نشاسته برای مردم بسیاری در نواحی گرمسیری است. بسته به مقدار باردهی و رسیده بودن موز، مزه گوشت موز می‌تواند مزه‌های متفاوتی شبیه نشاسته تا مزهٔ شیرین داشته باشد و بافت آن هم ممکن است سفت تا خمیری مانند باشد. هم پوست موز و هم بخش درونی آن را می‌توان خام خورد یا پُخت. بوی موز تازه به خاطر ایزوآمیل استات است که با نام «روغن موز» هم شناخته می‌شود. ایزوآمیل استات به همراه چندین ترکیب دیگر مانند بوتیل استات و ایزوبوتیل استات از عوامل مهم مزه موز است.[۱۰][۱۱][۱۲]
در مرحله رسیدن، موز، گاز اتیلن تولید می‌کند که به عنوان هورمون گیاهی عمل کرده و به‌طور غیرمستقیم در مزه موز اثر می‌گذارد. اتیلن، با تحریک آنزیم آمیلاز، نشاسته را به شکر تجزیه می‌کند. موز کمتر رسیده و سبز، نشاسته بیشتر و در نتیجه مزه شبیه‌تری به نشاسته دارد. از سوی دیگر، موز زرد با توجه به داشتن میزان قند بیشتر، مزه شیرین‌تری دارد. علاوه بر این، اتیلن نشانگر تولید پکتیناز است. پکتیناز آنزیمی است که پکتین موجود بین سلول‌های موز را تجزیه کرده و موجب می‌شود تا موز به هنگام رسیدن نرم شود.[۱۳][۱۴]
نابودی[ویرایش]
موزی که اکنون برای خوردن در دنیا تولید می‌شود (موز کاوندیش) در خطر نابودی گونه‌ای قارچ به نام پژمردگی فوزاریم یا «بیماری پاناما» است. این آفت کشاورزی اکنون درختان موز را در آسیا، خاورمیانه و بخش‌هایی از آفریقا آلوده کرده و اگر به آمریکای جنوبی گسترش پیدا کند ممکن است دسترسی به موز بسیار دشوار شود.[۲]
عدم تنوع ژنتیکی موز کاوندیش، خطر بزرگی برای این محصول است. زیرا آفتی مانند بیماری پاناما می‌تواند تمام درختان را نابود کند. از این رو یافتن ژن‌های جدیدی که بتواند موز را در مقابل این آفت محافظت کند اهمیت حیاتی دارد. به نظر می‌رسد که «موز وحشی ماداگاسکار» جایگزین مناسبی برای موز کاوندیش باشد. زیرا دچار بیماری پاناما نیست.[۲]
البته، خود موز وحشی ماداگاسکار در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد. یکی از دلایل نابودی موز وحشی ماداگاسکار، جنگل‌زدایی و آتش‌سوزی است.[۲]
نگارخانه[ویرایش]
موز سرخ‌شده
درخت موز
موز وحشی
کشتزار موز در دیوار بزرگ چین
نهال جوان موز
پانویس[ویرایش]
- ↑ همشهری آنلاین. «موز را بهتر بشناسید».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ «موز وحشی در خطر جدی انقراض؛ آیا ممکن است موز خوراکی دیگر یافت نشود؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۵ تیر ۱۳۹۷.
- ↑ Picq, Claudine & INIBAP, eds. (2000). Bananas (PDF) (English ed.). Montpellier: International Network for the Improvement of Banana and Plantains/International Plant Genetic Resources Institute. ISBN 978-2-910810-37-5. Retrieved 2013-01-31.
- ↑ Stover & Simmonds (1987, p. 183). "The Horn and French group of plantain cultivars (AAB) are preferred for cooking purposes over ABB cooking bananas ... As a result the AAB plantains fetch a higher price than the ABB cooking bananas."
- ↑ Kraft S (4 August 2011). "Bananas! Eating Healthy Will Cost You; Potassium Alone $380 Per Year". Medical News Today. Retrieved 25 October 2014.
- ↑ "Ranking of potassium content per 100 grams in common fruits and vegetables". United States Department of Agriculture, National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28. November 2016. Retrieved 6 May 2017.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «دربارهٔ خواص، مضرات و طبع میوه موز». دانش‌چی.
- ↑ با خانواده - موز، خطر آسم را کاهش می‌دهد
- ↑ Taylor, J.S. & Erkek, E. (2004). "Latex allergy: diagnosis and management". Dermatologic Therapy. 17 (4): 289–301. doi:10.1111/j.1396-0296.2004.04024.x. PMID 15327474.
- ↑ Fahlbusch, Karl-Georg; Hammerschmidt, Franz-Josef; Panten, Johannes; Pickenhagen, Wilhelm; Schatkowski, Dietmar; Bauer, Kurt; Garbe, Dorothea & Surburg, Horst (2000). "Flavors and Fragrances". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. 15. Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA. p. 82. doi:10.1002/14356007.a11_141. ISBN 978-3-527-30673-2.
- ↑ Mui, Winnie W. Y.; Durance, Timothy D. & Scaman, Christine H. (2002). "Flavor and Texture of Banana Chips Dried by Combinations of Hot Air, Vacuum, and Microwave Processing". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 50 (7): 1883–1889. doi:10.1021/jf011218n. "Isoamyl acetate (9.6%) imparts the characteristic aroma typical of fresh bananas (13, 17−20), while butyl acetate (8.1%) and isobutyl acetate (1.4%) are considered to be character impact compounds of banana flavor."
- ↑ Salmon, B.; Martin, G. J.; Remaud, G. & Fourel, F. (November–December 1996). "Compositional and Isotopic Studies of Fruit Flavours. Part I. The Banana Aroma". Flavour and Fragrance Journal. 11 (6): 353–359. doi:10.1002/(SICI)1099-1026(199611)11:6<353::AID-FFJ596>3.0.CO;2-9.
- ↑ "Fruit Ripening". Retrieved 2010-02-17.
- ↑ "Ethylene Process". Archived from the original on 2010-03-24. Retrieved 2010-02-17.
منابع[ویرایش]
پیوند به بیرون[ویرایش]
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ موز موجود است. |
