اورانیوم

پروتاکتینیم → اورانیم ← نپتونیم Nd ↑ U ↓ (Uqb) 92U جدول تناوبی
ظاهر
نقرهy gray metallic; corrodes to a spalling black oxide coat in air
ویژگی‌های کلی
نام، نماد، عدد	اورانیم، U، 92
تلفظ به انگلیسی	/jʊˈreɪniəm/ yoo-RAY-nee-əm
نام گروهی برای عناصر مشابه	آکتینیدها
گروه، دوره، بلوک	[[عنصر گروه |]], ۷, f
جرم اتمی استاندارد	238.02891 g·mol−۱
آرایش الکترونی	[Rn] 5f3 6d1 7s2
الکترون به لایه	2, 8, 18, 32, 21, 9, 2
ویژگی‌های فیزیکی
حالت	جامد
چگالی (نزدیک به دمای اتاق)	19.1 g·cm−۳
چگالی مایع در نقطه ذوب	17.3 g·cm−۳
نقطه ذوب	1405.3 K, 1132.2 °C, 2070 °F
نقطه جوش	4404 K, 4131 °C, 7468 °F
گرمای هم‌جوشی	9.14 kJ·mol−1
گرمای تبخیر	417.1 kJ·mol−1
ظرفیت گرمایی	27.665 J·mol−۱·K−۱
فشار بخار
فشار (پاسکال) ۱ ۱۰ ۱۰۰ ۱k ۱۰k ۱۰۰k دما (کلوین) 2325 2564 2859 3234 3727 4402
ویژگی‌های اتمی
وضعیت اکسید شدن	6, 5, 4, 3 (weakly basic oxide)
الکترونگاتیوی	1.38 (مقیاس پاولینگ)
انرژی‌های یونش	نخستین: 597.6 kJ·mol−1
	دومین: 1420 kJ·mol−1
شعاع اتمی	156 pm
شعاع کووالانسی	196±7 pm
شعاع واندروالانسی	186 pm
متفرقه
ساختار کریستالی	orthorhombic
مغناطیس	paramagnetic
مقاومت الکتریکی	(0 °C) 0.280 µΩ·m
رسانایی گرمایی	(300 K) 27.5 W·m−1·K−1
انبساط گرمایی	(25 °C) 13.9 µm·m−1·K−1
سرعت صوت (سیم نازک)	(20 °C) 3155 m/s
مدول یانگ	208 GPa
مدول برشی	111 GPa
مدول حجمی	100 GPa
نسبت پواسون	0.23
عدد کاس	7440-61-1
پایدارترین ایزوتوپ‌ها
مقاله اصلی ایزوتوپ‌های اورانیم
ایزوتوپ NA نیم‌عمر DM DE (MeV) DP 232U syn 68.9 y SF — α 5.414 228Th 233U syn 159,200 y SF 197.93 — α 4.909 229Th 234U 0.0054% 245,500 y SF 197.78 — α 4.859 230Th 235U 0.7204% 7.038×108 y SF 202.48 — α 4.679 231Th 236U trace 2.342×107 y SF 201.82 — α 4.572 232Th 238U 99.2742% 4.468×109 y α 4.270 234Th SF 205.87 — ββ

اورانیم در جدول تناوبی

اورانیوم یا اورانیم (به فرانسوی و انگلیسی: Uranium) یکی از عنصرهای شیمیایی است که عدد اتمی آن ۹۲ و نشانه آن U است و در جدول تناوبی جزو آکتنیدها قرار می‌گیرد. ایزوتوپ ^۲۳۵U اورانیم در نیروگاه‌های انرژی هسته‌ای به عنوان سوخت و در سلاح‌های‌اتمی به عنوان ماده منفجره استفاده می‌شود.

اورانیم به طور طبیعی فلزی است سخت، سنگین، نقره‌ای رنگ و پرتوزا. این فلز کمی نرم تر از فولاد بوده و تقریبآ قابل انعطاف است. اورانیم یکی از چگالترین فلزات پرتوزا است که در طبیعت یافت می‌شود. چگالی آن ۶۵٪ بیشتر از سرب و کمی کمتر از طلا است.

سال‌ها از اورانیم به عنوان رنگ دهنده لعاب سفال یا برای تهیه رنگ‌های اولیه در عکاسی استفاده می‌شد و خاصیت پرتوزایی (رادیواکتیو) آن تا سال ۱۸۶۶ میلادی ناشناخته ماند و قابلیت آن برای استفاده به عنوان منبع انرژی تا اواسط قرن بیستم میلادی مخفی بود.

فراوانی

این عنصر از نظر فراوانی در میان عناصر طبیعی پوسته زمین در رده ۴۸ قراردارد.

اورانیم در طبیعت بصورت اکسید و یا نمک‌های مخلوط در مواد معدنی (مانند اورانیت یا کارونیت) یافت می‌شود. این نوع مواد اغلب از فوران آتشفشان‌ها بوجود می‌آیند و نسبت وجود آنها در زمین برابر دو در میلیون نسبت به سایر سنگها و مواد کانی است. اورانیم طبیعی شامل ‌۹۹/۳٪ از ایزوتوپ ^۲۳۸U و ‌۰/۷٪ ^۲۳۵U است.

این فلز در بسیاری از قسمت‌های دنیا در صخره‌ها، خاک و حتی اعماق دریا و اقیانوس‌ها وجود دارد. میزان وجود و پراکندگی آن از طلا، نقره یا جیوه بسیار بیشتر است.

ده کشوری که ۹۴٪ از استخراج اورانیم جهان در آنها انجام می‌گیرد.

در ایران بزرگترین منبع اورانیم مربوط به ساغند اردکان می باشد.

تاریخچه

اورانیم در سال ۱۷۸۹ توسط مارتین کلاپروت (Martin Klaproth) شیمی‌دان آلمانی از نوعی اورانیت بنام پیچبلنده (Pitchblende) کشف شد. این نام اشاره به سیاره اورانوس دارد که هشت سال قبل از آن، ستاره شناسان آن را کشف کرده بودند.

اورانیم یکی از اصلی‌ترین منابع گرمایشی در مرکز زمین است و بیش از ۴۰ سال است که بشر برای تولید انرژی از آن استفاده می‌کند.

دانشمندان معتقد هستند که اورانیم بیش از ۶/۶ بیلیون سال پیش در اثر انفجار یک ستاره بزرگ بوجود آمده و در منظومه خورشیدی پراکنده شده‌است.

ویژگی‌های اورانیم

اورانیم یکی از سنگین‌ترین و چگالترین ‌۱۸/۹۷ g/cm³ عنصری است که در طبیعت یافت می‌شود (هیدروژن سبکترین عنصر طبیعت است Platin ۲۱/۴۵ g/cm³ .)

اورانیم خالص حدود ‌۱۸/۷ بار از آب چگالتر است و همانند بسیاری از دیگر مواد پرتوزا در طبیعت بصورت ایزوتوپ یافت می‌شود.

اورانیم شانزده ایزوتوپ دارد. حدود ‌۹۹/۳ درصد از اورانیمی که در طبیعت یافت می‌شود ایزوتوپ ۲۳۸ (U-۲۳۸) است و حدود ‌۰/۷ درصد ایزوتوپ ۲۳۵ (U-۲۳۵). دیگر ایزوتوپ‌های اورانیم بسیار نادر هستند.

در این میان ایزوتوپ ۲۳۵ برای بدست آوردن انرژی از نوع ۲۳۸ آن بسیار مهم‌تر است چرا که U-۲۳۵ (با فراوانی تنها ‌۰/۷ درصد) آمادگی آن را دارد که در شرایط خاص شکافته شود و مقادیر زیادی انرژی آزاد کند. به این ایزوتوپ «ماده شکافا» (Fissile material) هم گفته می‌شود و برای شکافت هسته‌ای استفاده می‌شود.

شکافت هسته‌ای اورانیم

U-۲۳۵ قابلیت شکاف هسته‌ای دارد. این نوع از اتم اورانیم دارای ۹۲ پروتون و ۱۴۳ نوترون است (بنابراین جمعآ ۲۳۵ ذره در هسته خود دارد و به همین دلیل U-۲۳۵ نامیده می‌شود)، کافی است یک نوترون دریافت کند تا بتواند به دو اتم دیگر تبدیل شود.

این عمل با بمباران نوترونی هسته انجام می‌گیرد، در این حالت یک اتم U-۲۳۵ به دو اتم دیگر تقسیم می‌شود و دو، سه و یا بیشتر نوترون آزاد می‌شود. نوترون‌های آزاد شده خود با اتم‌های دیگر U-۲۳۵ ترکیب می‌شوند و آنها را تقسیم کرده و به همین منوال یک واکنش زنجیره‌ای از تقسیم اتم‌های U-۲۳۵ تشکیل می‌شود.

اتم U-۲۳۵ با دریافت یک نوترون به اورانیم ۲۳۶ تبدیل می‌شود که ثبات و پایداری نداشته و تمایل دارد به دو اتم با ثبات تقسیم شود. انجام عمل تقسیم باعث آزاد شدن انرژی می‌شود بگونه‌ای که جمع انرژی حاصل از تقسیم زنجیره اتمهای U-۲۳۵ بسیار قابل توجه می‌شود.

نمونه‌ای از این واکنش‌ها به اینصورت است:

U-۲۳۵ + n $\rightarrow$$\rightarrow$ Ba-۱۴۱ + Kr-۹۲ + ۳n + ‌۱۷۰ Million electron Volts

U-۲۳۵ + n $\rightarrow$$\rightarrow$ Te-۱۳۹ + Zr-۹۴ + ۳n + ۱۹۷ Million electron Volts

که در آن: electron Volt = ۱٫۶۰۲ x ۱۰^−۱۹ joules

(یک ژول انرژی برابر توان یک وات برای مصرف در یک ثانیه‌است.)

مجموع این عملیات ممکن است در محلی بنام رآکتور هسته‌ای انجام گیرد. رآکتور هسته‌ای می‌تواند از انرژی آزاد شده برای گرم کردن آب استفاده کند تا در نهایت از آن برای راه اندازی توربینهای بخار و تولید برق استفاده شود.