پروتون

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو
برای دیگر کاربردها، پروتون (ابهام‌زدایی) را ببینید.
پروتون
ساختار کوارکی پروتون
ساختار کوارکی پروتون
ذره۲ بالا ۱ پایین
آمارفرمیون
نیروهای بنیادینیروی ضعیف٬نیروی قوی٬نیروی جاذبه٬نیروی الکترومغناطیس
نمادp+
پادذرهپاد پروتون
کشفارنست رادرفورد طبق داده های موزلی (۱۹۱۹)
جرم۱٫۶۷۲ ۶۲۱ ۷1(29) × ۱۰−۲۷ kg

۹۳۸٫۲۷۲ ۰۲9(80) MeV/c۲

۱٫۰۰۷ ۲۷۶ ۴۶۶ ۸8(13) u
بار الکتریکی۱٫۶۰۲ ۱۷۶ ۵3(14) × ۱۰−۱۹ C
اسپین½

پروتون (Proton) ذره‌ای زیراتمی و با نشان ، جرمی برابر با ۱۸۳۷ الکترون و اندکی کمتر از نوترون یعنی ۱ amu و باری معادل ۱۹-۱۰× ۱/۶۰۲۱۷۶۵۶۵ کولن است که بخشی از هر اتم را تشکیل می‌دهد. پروتون و نوترون را مجموعا نوکلئون یا ذرات هسته ای اتم می نامند. تعداد پروتون‌ها در هسته اتم‌های یک عنصر ویژگی‌های آن عنصر را مشخص می‌کند و از آنجاییکه پروتون‌ها اجزای ضروری هسته هستد هر اتم حداقل یک پروتون دارد. تعداد پروتون‌ها برای اتم‌های هر عنصر منحصر به فرد بوده و عدد اتمی آن اتم را تشکیل می‌دهد. واژه پروتون که در زبان یونانی به معنای «نخستین» به کار می رود، اولین بار توسط ارنست رادرفورد به کار گرفته شد. وی سال‌ها پیش از این نام گذاری متوجه شده بود که هسته هیدروژن را می‌توان توسط برخورد اتمی از هسته‌های نیتروژن استخراج کرد.

امروزه در مدل استاندارد فیزیک ذره، پروتون ها، هادرون می‌باشند و همانند نوترون‌ها از ۳ کوارک ساخته شده اند: دو کوارک بالا(با باری برابر با ۲/۳+ بار الکترون) و یک کوارک پایین با باری معادل ۱/۳- بار الکترون .[۱] [۲] جرم سکون کوارک تنها ۱٪ جرم پروتون را تشکیل می‌دهد.[۳] بقیه جرم پروتون شامل انرژی پیوند کرومودینامیک کوانتومی که شامل انرژی جنبشی کوارک و انرژی میدان‌های گلوئون است که کوارک‌ها را به هم متصل می‌کند. از آنجاییکه پروتون‌ها ذرات بنیادی نیستند، دارای اندازه ای فیزیکی می‌باشند که البته قطعی نیست و بین ۱۵-۱۰× ۰/۸۴ fm تا ۱۵-۱۰× ۰/۸۷ m گزارش شده‌است. [۴]

هر گاه دما به اندازه کافی پایین باشد، پروتون‌های آزاد با الکترون‌ها پیوند ایجاد می‌کنند اما ویژگی‌های خود را حفظ می نمایند. در چنین دمایی سرعت پروتونی که از راه ماده عبور می‌کند به دلیل برهم کنش با الکترون‌ها و هسته‌های دیگر کند و کندتر شده تا وقتی که توسط ابر الکترونی یک اتم به دام بیفتد. در نتیجه یک اتم پروتونی شده حاصل می‌شود که در واقع همان ترکیب شیمیایی هیدروژن می‌باشد . در خلا هر جایی که الکترون‌های آزاد در دسترس باشند، پروتونی که به اندازه کافی کند شده باشد می‌تواند یک الکترون برای خود برداشته و اتم خنثای هیدروژن را تشکیل دهد که از دیدگاه شیمیایی یک رادیکال آزاد است. چنین اتم‌های آزادی از هیدروژن تمایل برقراری واکنش با اتم‌های دیگر در انرژی‌هایی به اندازه کافی پایین را دارند. هنگامیکه اتم‌های آزاد هیدروژن با یکدیگر واکنش ایجاد می‌کنند مولکول‌های طبیعی هیدروژن یا را ایجاد می نمایند که فراوان‌ترین مولکول در فضای بین اختریست.

شرح[ویرایش]

پروتون، فرمیونی با اسپین ½- است که از سه کوارک ظرفیت ساخته شده [۵] و دارای توزیع بار الکتریکی مثبتی است که با آهنگ نمایی کم می‌شود. شعاع پروتون حدودا ۰/۸ فمنتو متراست.[۶] همین کوارک‌های ظرفیت هستند که پروتون را به یک باریون که خود یک زیر ذره هادرونی ست تبدیل می‌کنند. دو کوارک بالا و یک کوارک پایین با نیرویی به غایت محکم به میانجیگری گلوئون به هم متصل هستند. امروزه بر این باوریم که پروتون از سه کوارک ظرفیت (بالا بالا پایین)، گلوئون‌ها و جفت‌هایی ظرفیتی از کوارک دریایی تشکیل شده‌اند.

پروتون و نوترون ذرات درون هسته‌ای هستند و می‌توانند توسط نیروی هسته‌ای به یکدیگر متصل شوند و هسته اتم را شکل دهند. هسته فراوان‌ترین ایزوتوپ هیدروژن تنها از یک پروتون تشکیل شده‌است. دو ایزوتوپ دیگر هیدروژن یعنی دوتریوم و تریتیوم به ترتیب دارای یک و دو نوترون هستند که به پروتون متصل شده‌اند. هسته سایر اتم‌ها از بیش از یک پروتون و تعداد متفاوتی نوترون شکل گرفته‌است.

تاریخچه[ویرایش]

مدت زیادی نیاز بود تا مفهوم ذره هیدروژن-مانند به عنوان سازنده سایر اتم‌ها توسعه یابد. نخست، ویلیام پروت در ۱۸۱۵ بر پایه تفسیر ساده‌انگارانه‌ای از مقادیر وزن اتمی، چنین فرض کرد که همه اتم‌ها از اتم‌های هیدروژن که اون آن‌ها را پروتیل می نامید، تشکیل شده‌اند. پس از آن که مقدارهای دقیق‌تری اندازه‌گیری شدند، این فرضیه رد شد.[۷]

در ۱۸۸۶، اویگن گلدشتاین با کشف پرتوهای آندی نشان داد که این پرتوها مربوط به ذره‌هایی با بار مثبت هستند که از گازها تولید می‌شوند. البته از آن‌جایی‌که این ذرات منتشر شده از گازهای مختلف، دارای نسبت بار به جرم متفاوتی بودند، شناسایی آن‌ها بر خلاف الکترون با بار الکتریکی منفی، به عنوان یک ذره امکان‌پذیر نبود. اما در ۱۸۹۸ ویلهلم وین یون هیدروژن را به عنوان ذره ای که بیشینه نسبت بار به جرم در گازهای یونیزه را داراست کشف نمود.

پس از کشف هسته اتم توسط ارنست رادرفورد در ۱۹۱۱، آنتونیوس فن‌در بروک اظهار کرد که مکان هر عنصر در جدول تناوبی، متناظر با بار هسته آن است. هنری موزلی در ۱۹۱۳ این مطلب را با به‌کارگیری طیف پرتو ایکس به صورت تجربی تأیید کرد.[۸]

رادرفورد در ۱۹۱۷ ثابت کرد که هسته هیدروژن در هسته‌های دیگر نیز وجود دارد. معمولاً این نتیجه را به عنوان کشف پروتون در نظر می‌گیرند.[۹] رادرفورد آزمایشی انجام داد که در آن، ذرات آلفا را به هوا (که بیشتر آن نیتروژن است) شلیک نمود و آشکارگرها اثراتی از هیدروژن را به عنوان یک محصول واکنش نشان دادند. رادرفورد پس از آن که آزمایش را با نیتروژن خالص تکرار کرد و مشاهده کرد که اثرات بیشتر شده‌اند، چنین نتیجه گرفت که این ذره‌های هیدروژن تنها می‌توانند از نیتروژن آمده باشند و بنابراین نیتروژن باید محتوی هسته هیدروژن باشد. در این آزمایش یک هسته هیدروژن جدا شد و نیتروژن به اکسیژن-۱۷ تبدیل شد. این رخداد، نخستین واکنش هسته‌ای گزارش شده‌است :

14N + α → 17O + p

رادرفورد تحت تأثیر فرضیه پروت می دانست که هیدروژن ساده‌ترین و سبک‌ترین عنصر و واحد سازنده دیگر عناصر است. کشف این مطلب که هسته هیدروژن در همه هسته‌های دیگر وجود دارد، رادرفورد را بر آن داشت که نامی ویژه به عنوان یک ذره، به هسته هیدروژن بدهد. رادرفورد چنین پنداشت که هیدروژن به عنوان سبک‌ترین عنصر، تنها دارای یکی از این ذره‌ها است و این واحد سازنده بنیادی جدید را پروتون نامید. این واژه از کلمه‌ای یونانی به معنی نخستین، مشتق شده‌بود.[۱۰]

اولیور لاج در جلسه ای در موسسه بریتانیایی پیشرفت‌های علمی به تاریخ ۲۴ اوت ۱۹۲۰ از وی خواست تا به منظور جلوگیری از اشتباه شدن هیدروژن معمولی با هیدروژن مثبت نامی برای آن انتخاب کند. رادرفورد که واژه پروتیل را که توسط پروت استفاده شده بود در ذهن داشت هم پروتون (proton) و هم پرووتون (prouton) را پیشنهاد داد که واژه نخستین مورد پذیرش قرار گرفت.[۱۱] [۱۲][۱۳]

تحقیقات نشان می‌دهد که رعد و برق می‌تواند پروتون‌هایی با انرژی تا چندین ده میلیون الکترون ولت تولید نماید.[۱۴]

ارنست رادرفورد

پروتون‌ها معمولاً در پروتون درمانی یا آزمایش‌های متفاوت فیزیک ذره ای استفاده می‌شوند. یکی از مثال‌های مهم در این زمینه شتاب دهنده بزرگ هادرونی می‌باشد .

پایداری[ویرایش]

پروتون آزاد (که به هیچ نوترون یا الکترونی پیوستگی ندارد) یک ذره پایدار است که تاکنون واپاشی آن مشاهده نشده‌است. در شرایطی که انرژی یا دما به قدری بالا باشد که نیرو جاذبه بین پروتون‌ها و ابرالکترونی متناظر با آن‌ها را جدا نماید، پروتون آزاد به وجود می آید. پروتون‌های آزاد در پلاسما نیز وجود دارند، جایی که دما آنقدر بالاست که اجازه پیوستن پروتون‌ها به الکترون‌ها را ندهد. ۹۰٪ پرتو کیهانی از پروتون‌های پرسرعت و پرانرژی تشکیل شده‌است که در فضای بین اختری پراکنده‌اند. پروتون در نوعی واپاشی هسته‌ای نادر از برخی هسته‌های اتم نیز منتشر می‌شود. پروتون به همراه الکترون و پادنوترینو در واپاشی نوترون آزاد نیز پدید می‌آید.

تاکنون واپاشی خودبه‌خودی پروتون آزاد مشاهده نشده‌است. برای همین، پروتون به عنوان ذره پایدار در نظر گرفته می‌شود. البته برخی نظریه‌های وحدت بزرگ فیزیک ذرات پیش‌بینی می‌کنند که واپاشی پروتون با نیم‌عمری با مرتبه بزرگی بین ۳۶+۱۰ و ۳۱+۱۰ سال انجام می‌شود. هرچند که نتیجه بعضی آزمایش‌ها حد پایین‌تری را برای این مقدار، پیشنهاد می‌دهد.[۱۵] [۱۶] [۱۷]

مثلا آزمایش در ردیاب سوپر کامیوکانده در ژاپن نیمه عمر کمتری برای پروتون نشان می‌دهد که برابر است با ۳۳+۱۰× ۶/۶ سال برای اینکه یک پروتون به یک پاد میون (پادموئون)و یک پیون واپاشی حاصل کند. از سوی دیگر ۳۳+۱۰× ۸/۲ سال طول می کشد تا همان پروتون به پوزیترون و یک پیون خنثی واپاشیده شود. [۱۸]

آزمایشی دیگر در مشاهده گر نوترینو سودبری در کانادا که مشغول ردیابی اشعه گاما در نوکلئون‌های حاصل واپاشی یک پروتون واپاشیده از اکسیژن-۱۶ بود، نیمه عمری برابر با ۲۹+۱۰× ۲/۱ سال را برای پروتون نشان داد.

از سوی دیگر، فرایند جذب الکترون توسط پروتون و تبدیل به نوترون، فرایندی شناخته‌شده در فیزیک است. البته این فرایند برای پروتون‌های آزاد، تنها در صورت وجود انرژی کافی انجام‌پذیر است. این واکنش، برگشت‌پذیر است و نوترون می‌تواند با تابش پرتو بتا به پروتون تبدیل شود که شکل متداولی از واپاشی هسته‌ای است. در واقع، نوترون آزاد با نیم‌عمر میانگین ۱۵ دقیقه به این صورت واپاشی می‌کند.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ Encyclopedia of Nuclear Physics and its Applications, 390.
  2. ↑ Cottingham، W. N.؛ Greenwood، D. A. (۲۰۰۱). An Introduction to Nuclear Physics. Cambridge: Cambridge University Press. شابک ۹۷۸۱۱۳۹۱۶۴۴۰۵.
  3. ↑ "Has the mass of the common quark been nailed down?". Physics Today. 2010. doi:10.1063/pt.5.024218. ISSN 1945-0699.
  4. ↑ Castelvecchi, Davide (2017-10-05). "Proton-size puzzle deepens". Nature. doi:10.1038/nature.2017.22760. ISSN 1476-4687.
  5. ↑ Adair, R.K. (۱۹۸۹). The Great Design: Particles, Fields, and Creation. Oxford University Press. ص. ۲۱۴.
  6. ↑ (Jean-Louis)، Basdevant, J. L. (۲۰۰۵). Fundamentals in nuclear physics : from nuclear structure to cosmology. New York: Springer. OCLC 262679959. شابک ۰۳۸۷۰۱۶۷۲۴.
  7. ↑ Eric R. (۲۰۰۷). The periodic table its story and its significance. Oxford: Oxford University Press. شابک ۹۷۸-۰-۱۹-۵۳۴۵۶۷-۴. مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid character (کمک).
  8. ↑ Wien, W. (1904). "Über positive Elektronen und die Existenz hoher Atomgewichte". Annalen der Physik. 318 (4): 669–677. doi:10.1002/andp.18943180404. ISSN 0003-3804.
  9. ↑ Petrucci, R.H. ; Harwood, W.S. ; Herring, F.G.. (۲۰۰۲). General Chemistry (ویراست هشتم). ص. ۴۱.
  10. ↑ Pais، Abraham (۲۰۰۲). Inward bound: of matter and forces in the physical world (ویراست Repr). Oxford: Clarendon Press [u.a.] ص. ۲۹۶. شابک ۰۱۹۸۵۱۹۹۷۴.
  11. ↑ "Meeting announcement". The Laryngoscope. 94 (1): 117–117. 1984-01. doi:10.1002/lary.5540940122. ISSN 0023-852X. Check date values in: |date= (help)
  12. ↑ Romer, Alfred (1997-08). "Proton or prouton?: Rutherford and the depths of the atom". American Journal of Physics. 65 (8): 707–716. doi:10.1119/1.18640. ISSN 0002-9505. Check date values in: |date= (help)
  13. ↑ Wilkes, Richard Jeffrey (2017-11-15). "Experimental Neutrino Physics".
  14. ↑ Köhn, Christoph; Diniz, Gabriel; Harakeh, Muhsin N. (2017-01-27). "Production mechanisms of leptons, photons, and hadrons and their possible feedback close to lightning leaders". Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 122 (2): 1365–1383. doi:10.1002/2016jd025445. ISSN 2169-897X. PMC 5349290. PMID 28357174.
  15. ↑ Lee، Dae-Gyu؛ Mohapatra، R.؛ Parida، M.؛ Rani، Merostar (ژانویه ۱۹۹۵). «Predictions for the proton lifetime in minimal nonsupersymmetric SO(10) models: An update». Physical Review D. ۵۱ (۱): ۲۲۹–۲۳۵. doi:10.1103/PhysRevD.51.229.
  16. ↑ Buccella, F.; Miele, G.; Rosa, L.; Santorelli, P.; Tuzi, T. (1989-12). "An upper limit for the proton lifetime in SO(10)". Physics Letters B. 233 (1–2): 178–182. doi:10.1016/0370-2693(89)90637-0. ISSN 0370-2693. Check date values in: |date= (help)
  17. ↑ Lee, Dae-Gyu (1995). "Predictions for the proton lifetime in minimal nonsupersymmetric SO(10) models: An update". Physical Review D. 51 (1): 229–235. doi:10.1103/PhysRevD.51.229.
  18. ↑ Watanabe, H.; Zhang, H.; Abe, K.; Hayato, Y.; Iida, T.; Ikeda, M.; Kameda, J.; Kobayashi, K.; Koshio, Y. (2009-05). "First study of neutron tagging with a water Cherenkov detector". Astroparticle Physics. 31 (4): 320–328. doi:10.1016/j.astropartphys.2009.03.002. ISSN 0927-6505. Check date values in: |date= (help)

پیوند به بیرون[ویرایش]

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=پروتون&oldid=26192508»