کشته‌شدگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
تظاهرات مردمی در انتخابات ریاست جمهوری ایران ۱۳۸۸
جایگاهایران: تهران، قم، اهواز، اراک، بندرعباس، بجنورد، بیرجند، بابل، بوشهر، اصفهان، کاشان، کرج، کرمان، کرمانشاه، خوی، مشهد، قزوین، رشت، ساری، شهرکرد، شیراز، تبریز، ارومیه، یزد، زاهدان

جهان تجمعات ایرانیان در کشورهای خارجی
 ایالات متحده آمریکا: آتلانتا، آستین، بوستون، شارلوت، شیکاگو، کلمبوس، دالاس، دنور، هیوستون، ایندیاناپولیس، ایرواین، لاس کروسس، لس آنجلس، مدیسون، میامی، مینیاپولیس، نیویورک، اورلاندو، فیلادلفیا، پورتلند، سن دیگو، سانفرانسیسکو، سان خوزه، سیاتل، تمپی، آریزونا، واشینگتن دی سی
 کانادا: کالگری، ادمونتون، هالیفاکس، همیلتون، لندن (انتاریو)، مونترال، اوتاوا، تورنتو، ونکوور، واترلو
 آلمان: برلین، بوخوم، کلن، دورتموند، دوسلدورف، فرانکفورت، هامبورگ، هایدلبرگ، مونستر
 سوئد: استکهلم، گوتنبورگ، مالمو،
 هلند: لاهه، آمستردام، ماستریخت،
 ایتالیا: رم، میلان، تورین، فلورانس
  سوئیس: ژنو، زوریخ، برن
 استرالیا: سیدنی، ملبورن
 اسپانیا: مادرید
 اوکراین: کیف،[۱] خارکیف
 بریتانیا: لندن، منچستر، شفیلد
 امارات متحده عربی: دوبی
 فرانسه: پاریس
 نیوزیلند: آوکلند، کرایست چرچ، ولینگتون
 مالزی: کوآلالامپور
 پرتغال: لیسبون
 اتریش: وین
 رومانی: بخارست[۲]
 مجارستان: بوداپست[۳]
 ارمنستان: ایروان
 جمهوری چک: پراگ
 ژاپن: توکیو، یوکوهاما، اوزاکا، کیوتو، ناگویا
 دانمارک: کپنهاک، آرهوس
 نروژ: اسلو، برگن، تروندهایم
 کره جنوبی: سئول، بوسان
 روسیه: مسکو
 اسرائیل: تل آویو
تاریخاز ۲۳ خرداد ۱۳۸۸ تا ۲۲ خرداد ۱۳۹۰
گونهتظاهرات و درگیری‌های خیابانی
کشته‌شدگانآمارهای متفاوت:
*کمیته بررسی این حوادث در مجلس شورای اسلامی به عنوان منبع رسمی هنوز آماری در خصوص تعداد کشته شدگان ارائه نکرده‌است.[۸]
ندا آقاسلطان، دانشجوی رشته فلسفه در روز سی‌ام خرداد در خیابان کارگر تهران به ضرب گلوله کشته شد. مقامات حکومت ادعا کرده‌اند مرگ وی به قصد کشته‌سازی بوده.

در پی اعلام نتایج دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری ایران و اعلام پیروزی دوبارهٔ محمود احمدی‌نژاد، تظاهرات و راهپیمایی‌های کم سابقه‌ای در خیابان‌ها و میدان‌های تهران و همچنین شهرهای دیگر ایران، توسط معترضان به نحوهٔ شمارش آرا و حامیان میرحسین موسوی، رقیب اصلی احمدی‌نژاد در انتخابات، در ماه‌های خرداد و تیر ۱۳۸۸ به راه افتاد که بزرگ‌ترین راهپیمایی‌های اعتراضی در تاریخ ۳۰ سال جمهوری اسلامی ایران بود.

در جریان سرکوب معترضان توسط نیروهای پلیس و شبه‌نظامیان بسیج و سپاه پاسداران، به ویژه در روزهای ۲۵ و ۳۰ خرداد ۱۳۸۸، تعدادی از معترضین و عابرین کشته و مجروح شدند.

هیچ آمار رسمی در مورد تعداد کشته‌شدگان این حوادث از سوی دولت ایران منتشر نشده‌است. اما «کمیته پیگیری امور آسیب‌دیدگان حوادث پس از انتخابات» که توسط میرحسین موسوی و مهدی کروبی تشکیل شده در شهریور ماه ۱۳۸۸، فهرستی شامل نام ۷۲ تن از کسانی که در خشونت‌های پس از انتخابات کشته شدند را به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد. شمار زیادی از این افراد به وسیله گلوله کشته شده و شمار قابل توجهی نیز بر اثر ضرب و شتم و از جمله اصابت باتون جان خود را از دست داده‌اند و از این تعداد هفت نفر در حمله نیروهای امنیتی به کوی دانشگاه تهران از شامگاه روز ۲۴ خرداد تا بامداد ۲۵ خرداد جان باختند.[۹] مرگ عده‌ای نیز بر اثر ضرب و جرح، شکنجه شدید و بدرفتاری زندانبانان با آنان در بازداشتگاه‌هایی از جمله بازداشتگاه کهریزک بوده‌است.

روزنامه گاردین چهل روز پس از انتخابات از کشته شدن حداقل ۸۰ نفر از معترضان در جریان ناآرامی‌های ایران خبر داد. هرچند نهادهای حقوق بشری و معترضان کشته‌شدگان را بیش از این و بالغ بر صدها نفر می‌دانند.[۱۰] تعداد ۷۸ نفر از جانباختگان شناسایی شده‌اند.[۱۱]

آمار هواداران حاکمیت[ویرایش]

در پی انتشار اخبار کشته شدن ده‌ها نفر در جریان اعتراضات، هواداران دولت مدعی شدند بسیاری از این کشته‌شدگان جزو نیروهای بسیج بوده‌اند. سیدعلی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی در اولین نماز جمعه بعد از انتخابات مدعی شد نیروهای بسیج توسط معترضان ترور شدند؛ وی گفت:

«الان همین چند نفری که در این قضایا کشته شدند؛ از مردم عادی، از بسیج، جواب اینها را کی بناست بدهد؟... [اینکه] در خیابان از شلوغی استفاده کنند، بسیج را ترور کنند، عضو نیروی انتظامی را ترور کنند.»

مجتبی ذوالنور، جانشین نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران، علت اعلام نشدن نام این افراد را محافظت از جان خانواده‌های آنان دانست.[۱۲]

وبگاه پرچم از رسانه‌های هوادار دولت احمدی‌نژاد تعداد کشته‌شدگان را ۳۶ نفر اعلام کرده که بیش از ۷۰ درصد آن‌ها و خانواده‌شان از موافقان نظام و نیروهای بسیج یا مردم عادی و رهگذر بوده و بقیه در هنگام تهاجم و اغتشاش آفرینی کشته شده‌اند. این سایت اسامی ۳۳ نفر را اعلام کرده و سه نفر دیگر را مجهول الهویه دانسته. سه نفر نیز در بازداشتگاه کهریزک کشته شده‌اند: محسن روح الامینی، امیر جوادی‌فر و محمد کامرانی.[۱۳]

سرتیپ عبدالله عراقی، فرمانده سپاه تهران بزرگ تعداد کشتگان را ۲۴ نفر اعلام کرده که ۱۲ نفر آنان بسیجی بوده‌اند.[۱۴]

حسین صفار هرندی وزیر ارشاد دولت نهم تعداد کشته شدگان را نزدیک به ۴۰ نفر اعلام می‌کند که ۱۰ نفر بسیجی بودند و ۲۰ نفر دیگر مردم مظلومی که گرفتار حادثه‌سازی فتنه‌انگیزان شدند و ۱۰ نفر باقی‌مانده نیز معلوم نشده به دست چه کسانی کشته شده‌اند.[۱۵] ولی تاکنون این مسولین افرادی را که بنا بر اظهاراتشان از بسیج کشته شده‌اند را معرفی نکردند.[۱۶] این در حالی است که رسانه‌های نزدیک به دولت اسامی چند نفر از کشته‌شدگان این حوادث را به عنوان بسیجی معرفی نمود. اما رسانه‌های اصلاح‌طلب انتساب این افراد به بسیج را تکذیب نمودند.[۱۷]

یک سال پس از حوادث بعد از انتخابات هوادارن دولت، تجمعی در مهدیه تهران به مناسبت «بزرگداشت شهدای فتنه» برگزار کردند که کاظم صدیقی در آن «شهدای پس از انتخابات» را «مظلوم‌ترین شهدای دوران انقلاب تاکنون» دانست.[۱۲]

نام و شرح کشته‌شدگان[ویرایش]

در اعتراضات سراسری ۱۳۸۸ خورشیدی، شماری از ایرانیان، کشته شدند.[۱۸]

  • دست کم ۸ نفر در اثر تیراندازی نیروهای مسلح بسیج (لباس شخصی‌ها) پس از راهپیمایی ۲۵ خرداد کشته شدند.[۱۹]
  • در اثر یورش نیروهای انصار حزب‌الله و بسیج به دانشگاه شیراز دو تن کشته شدند.[۲۰]
  • گزارش پرسنل سه بیمارستان شهر تهران از حداقل ۳۴ کشته در راهپیمایی روز سی‌ام خرداد در تهران حکایت دارد. ۱۹ جسد در بیمارستان امام خمینی، ۸ جسد در بیمارستان رسول اکرم و۷ جسد در بیمارستان لقمان حکیم در همان شب تحویل سردخانه‌های این بیمارستان‌ها شده‌است. چندین بیمارستان اصلی دیگر هم در مسیر راهپیمایی آن روز قرار دارد که مطمئناً مجروحان و کشته شده‌های دیگری نیز به این بیمارستان‌ها منتقل شده‌اند.[۲۱]
  • کمیته پیگیری حقوق بازداشت‌شدگان و آسیب‌دیدگان حوادث بعد از انتخابات که از جانب میرحسین موسوی و مهدی کروبی تشکیل شده از مراجعه خانواده‌های ۴۶ نفر از مفقودان رویدادهای اخیر که هیچ آگاهی از آنان در دست نیست به این کمیته خبر داده‌است.
    به گفته ارون رودز، سخنگوی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران: این‌گونه به‌نظر می‌رسد که تعداد زیادی از کسانی که تصور می‌شود در مکان‌های نامعلومی در بازداشت هستند یا در بازداشت‌های بی‌ارتباط با دنیای خارج نگهداشته شده‌اند، احتمالاً می‌توانند جزو کشته شدگان باشند… اگر این مورد صحت داشته باشد، تاریخ در مورد این حوادث نه تنها به عنوان حادثه‌ای که در آن خشونت بسیار زیاد استفاده شده بلکه به عنوان یک کشتار دسته‌جمعی یاد خواهد کرد.[۲۱]
  • کمیته بین‌المللی مبارزه با اعدام فهرستی از نام و مشخصات ۶۶ نفر را که در ناآرامی‌های اخیر کشته شده‌اند منتشر کرده‌است.[۲۲]
  • خانواده سهراب اعرابی که در ناآرامی‌های تهران کشته شده‌است، گفته‌اند که آلبومی حاوی تصاویر ۵۰ تا ۶۰ نفر از کشته شدگان حوادث اخیر به آن‌ها نشان داده شده بود.

خانواده یکی از مفقودین به خبرنگار نوروز سایت جبهه مشارکت گفته «وی را به سردخانه‌ای در جنوب غربی تهران که مخصوص نگهداری میوه و محصولات لبنی بوده‌است برده‌اند و آلبومی دراختیارش گذاشته‌اند که تصویر صدها کشته در آن بوده‌است تا جنازه فرزندش را از بین آن‌ها پیدا کند. به گفته وی دیدن تصاویر کشته شده‌ها نزدیک به نیم ساعت به طول انجامیده‌است. وی افزود در زمان خروج از این سردخانه پیکر صدها شهید را دیده‌است که در آنجا روی هم گذاشته شده بودند.» [نیازمند منبع]

  • علی فضلی، فرمانده سپاه سیدالشهدای استان تهران، در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت در جریان «خنثی کردن تلاش عقبهٔ فتنه‌ای که در خانه‌های تیمی کشف شد»، ۸ تن از بسیجیان کشته و حدود ۳۰۰ نفر نیز مجروح شده‌اند.[۲۳][۲۴]
  • روزنامه لوفیگارو با برخی پزشکان ایرانی که به تازگی ایران را ترک کرده و شاهد کشتارها بوده‌اند مصاحبه کرد. این افراد تعداد کشته شدگان را بیش از ۹۰ تن برآورد کردند. همچنین گفتند که مجروحان توسط بسیج و نیروهای امنیتی دستگیر و به بیمارستانهای نظامی منتقل می‌شدند. همچنین پزشکان گفتند که قسمتی از اجساد کشته شدگان را جدا می‌کردند. پزشکان احتمال می‌دهند این اقدام برای از بین بردن شواهد تیراندازی به مردم انجام شده باشد.[۲۵]

سهراب اعرابی یک جوان ۱۹ ساله معترض به نتایج انتخابات ریاست جمهوری دهم که در جریان اعتراضات و راهپیماییها در روز ۲۵ خرداد، در جریان تیراندازی یک عضو بسیج از پشت‌بام پایگاه ۱۱۷ عاشورا (در تقاطع خیابان آزادی و خیابان جناح) به ضرب گلوله آن بسیجی جان باخت. برخی رسانه‌ها پس از تحویل جسد وی به خانواده اش اعلام کرده بودند که این جوان پس از دستگیر شدن توسط نیروهای امنیتی، زیر «شکنجه‌ها» در زندان اوین جان باخته‌است اما یکی از بستگان نزدیک او معتقد است که وی بر اثر اصابت دو گلوله به زیر قلب و سر، جان باخته‌است و به علت نداشتن مدرک شناسایی در این مدت هویت وی مشخص نشده بود.[۲۶]

فهرست جان‌باختگان[ویرایش]

در بازداشتگاه کهریزک[ویرایش]

در روز ۲۵ خرداد ۱۳۸۸[ویرایش]

در روز ۳۰ خرداد ۱۳۸۸[ویرایش]

در روز عاشورا[ویرایش]

در روز ۲۵ بهمن ۱۳۸۹[ویرایش]

در روز ۱ اسفند ۱۳۸۹[ویرایش]

در روز چهارشنبه‌سوری ۱۳۸۹[ویرایش]

دیگر کشته‌شدگان[ویرایش]

آمار کشتگان اعتراضات تظاهرات ۱۳۸۸[ویرایش]

روی هم رفته، ۷۸ تن در جریان اعتراضات خیابانی ۱۳۸۸ (تا ۱۳۹۰) توسط نظام جمهوری اسلامی ایران کشته شدند.[۱۱۲][۱۱۳][۱۱۴]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. Iranian students take part in a protest rally in support of the defeated moderate presidential candidate Mirhossein Mousavi in front of the Iranian embassy in Kiev, June 16, 2009 بایگانی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine, Reuters (June 16, 2009)
  2. "Bucuresti Peste 150 de cetateni iranieni au protestat fata de alegerea lui Ahmadinejad", Antena3 (به انگلیسی), 2009-06-19 {{citation}}: Italic or bold markup not allowed in: |نشریه= (help) Retrieved on 2009-06-20.
  3. ""Hol van a szavazatunk?", "Ahmadinezsád nem a mi elnökünk!" - Tüntetés a Stefánián". Hírszerző (به انگلیسی). 2009-06-15. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 2 February 2021. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |نشریه= (help)
  4. «فرمانده سپاه: تعداد کشته شدگان بسیجی از مخالفان بیشتر بود». بی‌بی‌سی فارسی. ۷ شهریور ۱۳۸۸.
  5. «آمار سردار عراقی از کشته‌شدگان ناآرامی اخیر». خبرگزاری تابناک. ۱۹ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۹.
  6. «انتشار فهرست ۷۲ نفره کشته‌شدگان حوادث انتخاباتی». سایت رادیو فردا.
  7. ویکی‌پدیا: جان‌باختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران
  8. «کلاف سردرگم تعداد کشته شدگان حوادث اخیر». سایت خبری-تحلیلی فرارو. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۰۹.
  9. «ایران / سیاسی انتشار فهرست ۷۲ نفره کشته‌شدگان حوادث انتخاباتی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 14 (کمک)
  10. "Iran election protests: the dead, jailed and missing" (به انگلیسی). Guardian.
  11. لیست جان باختگان شناسایی شده به ۷۸ نفر رسید
  12. ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ «دلیل اعلام نشدن اسامی 'بسیجیان' کشته شده پس از انتخابات». بی‌بی‌سی فارسی. ۷ آذر ۱۳۸۹.
  13. اسامی و آمار دقیق کشته شدگان حوادث اخیر بایگانی‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine پرچم
  14. عامل قتل مردم کنار مسجد لولاگر و پایگاه بسیج آینده‌نیوز، ۱۲ مهر ۱۳۸۸
  15. شهدای گمنام بسیجی در میان این ۳۳ نفر هستند؟ آینده‌نیوز، ۲۸ مهر ۱۳۸۸
  16. «سردبیر خبرگزاری حکومتی فارس خطاب به فرشته قاضی: همه شما وطن فروش و عامل صهیونیسم اید-۲۷ تیرماه ۱۳۸۹». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
  17. «دلیل اعلام نشدن اسامی 'بسیجیان' کشته شده پس از انتخابات». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۳۸۹.
  18. «گزارش کانون مدافعان حقوق بشر از وضعیت حقوق بشر در ایران در بهار و تابستان ۱۳۸۸». radiofarda.
  19. «'هشت نفر' در تهران کشته شده‌اند». وبگاه رسمی.
  20. «دانشجویان کشته شده مخفیانه به خاک سپرده شدند». وبگاه رسمی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
  21. ۲۱٫۰ ۲۱٫۱ «آمار کشته شدگان حوادث اخیر بسیار بیش از آن چیزی است که دولت ایران اعلام کرده‌است». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
  22. اسامی جانباختگان روزهای اخیر بایگانی‌شده در ۲۵ اوت ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine هرانا
  23. «سرتیپ فضلی: ۸ بسیجی در حوادث اخیر کشته شده‌اند»، بی‌بی‌سی فارسی بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئن ۲۰۰۹.
  24. «ISNA - ۰۶-۲۶-۲۰۰۹ - ۸۸/۴/۵ - سرویس: / سیاسی / شماره خبر: ۱۳۶۱۴۵۱». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۵ سپتامبر ۲۰۰۹.
  25. «Iran: des médecins dénoncent la terreur dans les hôpitaux». فیگارو.
  26. سهراب اعرابی در زندان اوین جان باخت
  27. «کشته شدگان یک انتخابات؛ مرگی که هنوز انکار می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱۹ تیر ۱۳۸۹.
  28. "مادر احمد نعیم آبادی در گفتگو با روز: بچه‌ها را کشتند و گفتند خس و خاشاک اند". Archived from the original on 5 June 2010. Retrieved 2010-06-05.
  29. «محرم چگینی؛ «می‌خواست مردم سربلند زندگی کنند»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  30. «محرم چگینی؛ «می‌خواست مردم سربلند زندگی کنند»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  31. نگار، مسیح علینژاد روزنامه. «پرونده‌های بی فرجام کشته گان انتخابات ۱۳۸۸». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  32. «BBC فارسی - ایران - گزارشی دربارهٔ کیانوش آسا از کشته‌شدگان ناآرامی‌های پس از انتخابات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰ مه ۲۰۲۰.
  33. «داستان شهادت حسین اخترزند و تصاویر». خبرگزاری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۸۸.
  34. «علیرضا افتخاری؛ کسی نمی‌داند پس از آن ضربه باتون، به کجا منتقل شد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  35. «ناصر امیرنژاد؛ «طوری بار آمده بود که هوای دیگران را داشته باشد»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  36. «ناصر امیرنژاد: یک سرگذشت». بنیاد عبدالرحمن برومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  37. «پدر ناصر امیرنژاد، جانباخته ۲۵ خرداد ۸۸: قاتلان فرزندان مان مجبوربه پاسخگویی می‌شوند». melliun.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  38. «محمود رئیسی نجفی؛ «به خانه که رسید دیگر جان نداشت»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  39. «نام یکی دیگر از کشته شدگان اعتراضات انتخاباتی اعلام شد». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  40. «محمود رئیسی نجفی: یک سرگذشت». بنیاد عبدالرحمن برومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  41. «آدرس و مشخصات مزار گروهی از شهدای جنبش سبز برای مراسم ٢۶ خرداد؛ سایت خبری تحلیلی کلمه». www.kaleme.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئن ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  42. «ای خواهر شهیدم / رایتو پس می‌گیرم! - مدرسه فمینیستی». www.feministschool.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  43. «فهیمه سلحشور: یک سرگذشت». بنیاد عبدالرحمن برومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  44. «داود صدری؛ گفتند توسط لباس‌شخصی‌ها کشته شده‌است». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  45. iranianuk.com (۲۰۲۰). «پدر شهید داوود صدری: پسر من بسیجی نبود، یک کارمند معمولی بود». iranianuk.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  46. «حسین طهماسبی: یک سرگذشت». بنیاد عبدالرحمن برومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  47. روزنامه‌نگار، فرشته قاضی. «جان‌باختگان انتخابات؛ کشته‌شدگان اعتراضات ۸۸». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  48. «مادر حسام حنیفه در گفتگو با روز: دردهایم را با خدا تقسیم می‌کنم». روز. ۳ تیر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳ تیر ۱۳۸۹. کاراکتر line feed character در |عنوان= در موقعیت 33 (کمک)
  49. «حسام حنیفه؛ هیچ دادگاهی برای پیگیری پرونده‌اش تشکیل نشد». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  50. «تلاش رسانه‌های سپاه برای مصادره قربانیان سرکوب‌های 88 به عنوان «شهید فتنه» سایت خبری تحلیلی کلمه». www.kaleme.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژانویه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  51. «علی حسن پور چگونه کشته شد». روزآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۸۹.
  52. «همسر شهید حسن پور: برای شناسایی یکی از کشته شدگان ۲۵ خرداد کمک کنید». جرس. ۲۱ خرداد ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۲ خرداد ۱۳۸۹.
  53. ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ «جنبش راه سبز - برگزاری مراسم گرامیداشت تعدادی از شهدای ٢۵ خرداد ٨٨». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۱.
  54. «جنبش راه سبز - ترکشهای گلوله باقی‌مانده در سر علیرضا صبوری، جان او را گرفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۱.
  55. «جنبش راه سبز - خواهر علیرضا صبوری: می‌ترسیدیم حرف بزنیم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۱.
  56. «اولین سالگرد شهید رامین رمضانی ۲۵ خرداد در بهشت زهرا برگزار می‌شود». کلمه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ مهر ۱۳۸۹.
  57. «جسد شهید مهدی ستار نسب قابل شناسایی نبود». ندای سبز آزادی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ آبان ۱۳۸۹.
  58. «به یاد شهید جنبش سبز امیرحسین طوفان پور». خبرنگاران سبز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۳۰ آبان ۱۳۸۹.
  59. «حمید حسین‌بیک عراقی: «با جان و دل رأی داد ولی از بین رفت»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  60. «ابوالفضل عبداللهی: یک سرگذشت». بنیاد عبدالرحمن برومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  61. «پرونده‌های نافرجام قربانیان خرداد ۸۸». صدای مردم. ۲۰۱۴-۰۶-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  62. «جان‌باختگان انتخابات؛ کشته‌شدگان اعتراضات ۸۸». BBC Persian. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۰۸.
  63. «اشکان سهرابی؛ «چه کسی باید از حق مردم دفاع کند؟»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  64. «اسامی ۱۱۲ کشته شده پس از انتخابات ۸۸». www.iran-emrooz.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  65. «برابری کتک خوردن یک بسیجی در مقابل بیش از صد خون ریخته شد». نگام.
  66. «بهزاد مهاجر؛ دایره کوچک روی سینه‌اش جای گلوله بود». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  67. «مسعود هاشم‌زاده؛ به خاطر رأی خودش، به خاطر آزادی به خیابان رفت». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰.
  68. «سبزهای گمنام/کاوه سبزعلی پور می‌خواست بداند رای اش کجاست». کلمه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۹ مهر ۱۳۸۹.
  69. علی‌نژاد، مسیح (۲۰۱۴-۰۷-۱۳). «سعید عباسی؛ «مظلوم و گمنام برای آزادی هزینه داد»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۱۰-۰۵.
  70. «پدرعلی فتحعلیان هم سکوتش را شکست: حاصلِ همه عمرم بر باد رفت». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ خرداد ۱۳۹۰.
  71. «همسرشهید خسروی: چگونه ممکن است رهبری از این همه درد بی‌خبر باشد؟». ندای سبز ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۴ تیر ۱۳۸۹.
  72. «پرونده قتل‌های بعد از انتخابات را مسکوت گذاشته‌اند». روزآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۸ مهر ۱۳۸۹.
  73. عباس دیسناد؛ سه روز در بیمارستان شهریار در کما بود
  74. «تحویل جسد عالم در مرز افغانستان». روزآنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰ آبان ۱۳۸۹.
  75. «خانواده فرج زاده در گفتگو با روز: مارا با شهرام له کردند». روز. ۴ ژوئن ۲۰۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۰.
  76. «خواهرزاده مهندس موسوی به شهادت رسید». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  77. نحوه به شهادت رسیدن سیدعلی موسوی حبیبی، خواهرزاده میرحسین موسوی، خبری از محسن مخملباف (همراه با عکس)
  78. «شبنم سهرابی را اتومبیل نیروی انتظامی زیر گرفت». رای من کجاست؟.[پیوند مرده]
  79. «اختصاصی جرس / هویت یکی دیگر از شهدای عاشورای تهران مشخص شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  80. «هویت یکی دیگر از شهدای عاشورای خونین تهران مشخص شد». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۴ شهریور ۱۳۸۹.
  81. «پدر مصطفی کریم بیگی از شهدا عاشورای ۱۳۸۸: نگذارید خون فرزندم پایمال شود». امروز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۸ مهر ۱۳۸۹.
  82. «گزارشی دربارهٔ شهید مصطفی کریم بیگی از شهدای روز عاشورا و فشارهای وارده بر خانواده ایشان». گویا. دریافت‌شده در ۸ مهر ۱۳۸۹.
  83. ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ «جنبش راه سبز - دومین سالگرد عاشورای خونین؛ قاتلان آزاد و خانواده‌ها در عذاب». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۱.
  84. «مجری با سابقه رادیو: فرزندم همراه مردم بود و با شرافت جان داد | ندای سبز آزادی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئن ۲۰۱۵.
  85. «نوشته و صدای شهین مهین فر در دهمین سالگرد فرزندش». توئیتر مسیح علی‌نژاد. ۶ دی ۱۳۹۸.
  86. مراسم تشییع جنازه صانع ژاله به خشونت کشیده‌شد
  87. «پدر شهید صانع ژاله رشوه ۷۵ میلیون تومانی را نپذیرفت». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  88. «اعلام هویت دومین شهید ۲۵ بهمن: محمد مختاری». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  89. «پدر شهید محمد مختاری: پسرم را با گلوله کشتند، باید قاتلش را معرفی کنند». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  90. «شهادت امیرحسین تهرانچی در وقایع ۲۵ بهمن مورد تأیید قرار گرفت/ تهدید خانواده تهرانچی به کشتن برادر امیرحسین». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
  91. ناآرامی در دانشگاه شیراز
  92. «تجمع اعتراضی دانشجویان شیراز به مناسبت شهادت حامد نورمحمدی به خشونت کشیده شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  93. «خبر کشته شدن بهنود رمضانی دانشجوی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۱.
  94. «می‌خواهیم بدانیم چه کسی فرزندم را کشته». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  95. «قاضی پرونده شهید میثم عبادی: من نمی‌توانم این بسیجی‌ها را دستگیر کنم». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مارس ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  96. «دیدار زهرا رهنورد با خانواده شهید میثم عبادی، از شهدای جنبش سبز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  97. سهراب اعرابی یکی دیگر از کشته شدگان ناآرامی‌ها در ایران
  98. «سکوتِ خانواده یوسفیان شکست: مرگ یک شهروند ایرانی بر اثر استنشاقِ گاز اشک‌آور». جرس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ مه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ خرداد ۱۳۹۰.
  99. ۹۹٫۰۰ ۹۹٫۰۱ ۹۹٫۰۲ ۹۹٫۰۳ ۹۹٫۰۴ ۹۹٫۰۵ ۹۹٫۰۶ ۹۹٫۰۷ ۹۹٫۰۸ ۹۹٫۰۹ ۹۹٫۱۰ «اسامی و مشخصات دقیق 72 شهید جنبش سبز». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  100. «برگزاری مراسم گرامیداشت مصطفی غنیان، شهید الله اکبر، تحت تدابیر شدید امنیتی». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۱.
  101. «جزئیات جان باختن مصطفی غنیان، دانشجوی 26 ساله ( 1 عکس + 16)». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  102. «شهیدان راه سبز». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  103. یک سرگذشت
  104. «جزئیات تازه از قتل جان باختهٔ آزادی محمدجواد پرنداخ». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۱.
  105. «موج سبز آزادی» همگان را به کمک در جمع‌آوری اطلاعات دعوت می‌کند: اطلاعاتی دربارهٔ سه شهید دیگر جنبش سبز
  106. «گزارش ویژه: مرگ دکتر رامین پوراندرجانی؛ ایست قلبی، خودکشی یا ...؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ دسامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۹ دسامبر ۲۰۰۹.
  107. «لیست جان باختگان شناسایی شده به ۷۸ نفر رسید». هرنا (خبرگزاری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران). ۶ مرداد ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸.
  108. «دو ماه اعتراض و سرکوب / گزارش تفصیلی نقض حقوق بشر پس از انتخابات در ایران». هرنا (خبرگزاری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران). ۱۱ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۹.
  109. Death in the dorms: Iranian students recall horror of police invasion | World news | The Guardian
  110. International Campaign for Human Rights in Iran – End Violence against Peaceful Protests
  111. «نوروز اسامی شهیدان احراز هویت شده تا به امروز را منتشر می‌کند: اسامی و مشخصات دقیق ۷۲ شهید جنبش سبز». نوروز. ۱۳ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۴ شهریور ۱۳۸۸.
  112. ویکی‌پدیا: جان‌باختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران
  113. "Iran election protests: the dead, jailed and missing" (به انگلیسی). Guardian.
  114. لیست جان باختگان شناسایی شده به ۷۸ نفر رسید

پیوند به بیرون[ویرایش]