پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین: تفاوت میان نسخه‌ها

مختصات: ۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی / ۳۵٫۵۶۱۱۱°شمالی ۵۱٫۱۰۳۸۹°شرقی / 35.56111; 51.10389
صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Roodarroo (بحث | مشارکت‌ها)
۹۲ ویرایش‌ها
←‏نقش احتمالی آمریکا و اسراییل در سقوط هواپیما: منبعی دیگر در باره هک سیستم ؛ اسپوتینگ نیوز
جز ←‏ابهام درباره ویدئوی منتشر شده از اصابت موشک: اصلاح ارقام و اضافه کردن حرف ع
خط ۲۰۷: خط ۲۰۷:


===ابهام درباره ویدئوی منتشر شده از اصابت موشک===
===ابهام درباره ویدئوی منتشر شده از اصابت موشک===
برخی کارشناسان ابهاماتی پیرامون ویدئوی 20 ثانیه ای منتشر شده از اصابت موشک به هواپیما منتشر کرده اند.وضعیت فیلم بردار که در سات 6 صبح در حومه شهر از نقطه ای از آسمان که قرار است در آن رویدادی رخ دهد با موبایل و در حال کشیدن سیگار فیلم میگیرد و پس از اصابت موشک به هواپیما نیز هیچ واکنشی صوتی یا تغییری در صدای نفس کشیدن اوو هر نشانی از تعجب از این حادثه هولناک دیده نمی شود عجیب است. اتنتشار این ویدئو در صفحه اینستاگرام «بچه پولدارهای تهران The rich Kids of Tehran» هم از ابهامت این موضوع است حال آنکه منطقه حومه ای پرند از مناطق کم درآمد تهران است. Soraya Sepahpour-Ulrichو Finian Cunningham در تحلیل در اسپوتینگ نیوز ضمن آنکه حادثه سقوط را به هک شدن سیستم پدافند ایران در جنگ الکترونیکی منتسب می کنند معتقدند که فیلم بردار نیست بخشی از پروژه هک کردن سیستم های ارتباطی هواپیما بوده است.اینان همچنین معتقدند که Bellingcat که تحت عنوان آزانس اطلاعاتی مستقل معرفی شده و اصالت فیلم را تایید کرده است ، متهم به همکاری اطلاعاتی با کشورهای غربی در بحران های مختلف از جمله داخلی سوریه بوده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Soraya Sepahpour-Ulrich, Finian Cunningham |نشانی=https://sputniknews.com/columnists/202001131078026961-iran-jet-disaster-setup/ |عنوان= Iran Jet Disaster Setup| ناشر =sputniknews |تاریخ = 13.01.2020 |تاریخ بازبینی=15.01.2020 }}</ref>
برخی کارشناسان ابهاماتی پیرامون ویدئوی 20 ثانیه ای منتشر شده از اصابت موشک به هواپیما منتشر کرده اند.وضعیت فیلم بردار که در ساعت ۶ صبح در حومه شهر از نقطه ای از آسمان که قرار است در آن رویدادی رخ دهد با موبایل و در حال کشیدن سیگار فیلم میگیرد و پس از اصابت موشک به هواپیما نیز هیچ واکنشی صوتی یا تغییری در صدای نفس کشیدن اوو هر نشانی از تعجب از این حادثه هولناک دیده نمی شود عجیب است. اتنتشار این ویدئو در صفحه اینستاگرام «بچه پولدارهای تهران The rich Kids of Tehran» هم از ابهامت این موضوع است حال آنکه منطقه حومه ای پرند از مناطق کم درآمد تهران است. Soraya Sepahpour-Ulrichو Finian Cunningham در تحلیل در اسپوتینگ نیوز ضمن آنکه حادثه سقوط را به هک شدن سیستم پدافند ایران در جنگ الکترونیکی منتسب می کنند معتقدند که فیلم بردار نیست بخشی از پروژه هک کردن سیستم های ارتباطی هواپیما بوده است.اینان همچنین معتقدند که Bellingcat که تحت عنوان آزانس اطلاعاتی مستقل معرفی شده و اصالت فیلم را تایید کرده است ، متهم به همکاری اطلاعاتی با کشورهای غربی در بحران های مختلف از جمله داخلی سوریه بوده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =Soraya Sepahpour-Ulrich, Finian Cunningham |نشانی=https://sputniknews.com/columnists/202001131078026961-iran-jet-disaster-setup/ |عنوان= Iran Jet Disaster Setup| ناشر =sputniknews |تاریخ = 13.01.2020 |تاریخ بازبینی=15.01.2020 }}</ref>


سایت SOTT همچنین فیلمی که با موبایل از لحظه اصابت موشک به هواپیما منتشر شده و اولین بار در صفحه اینستاگرام را The rich kids of Tehran انتشار یافته را موردی عجیب و نادر دانسته و می‌نویسد بر اساس تحلیل کارشناسان Bellingcat این فیلم و فیلم دیگری از این رویداد که از دوربین مدار بسته یک ساختمان در پرند تهیه شده‌است هر دو و همچنین تصاویری که از بقایای موشک تهیه شده‌است، همگی از یک نقطه در شهر پرند هستند. صفحه The rich kids of Tehran (بچه مایه دارهای تهران) به ارایه تصاویری از سبک زندگی فرزندان ثروتمندان ایران اختصاص دارد و روشن نیست به منطقه پرند که محل سکونت قشرها کم درآمد تهران است چه ارتباطی می‌تواند داشته باشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =joe |نشانی=https://www.sott.net/article/427303-Was-Iranian-Missile-Operator-Tricked-Into-Shooting-Down-The-Ukrainian-Airlines-Plane-Over-Tehran |عنوان=Was Iranian Missile Operator Tricked Into Shooting Down The Ukrainian Airlines Plane Over Tehran? | ناشر =SOTT |تاریخ =13 Jan 2020 |تاریخ بازبینی= 13 Jan 2020}}</ref>
سایت SOTT همچنین فیلمی که با موبایل از لحظه اصابت موشک به هواپیما منتشر شده و اولین بار در صفحه اینستاگرام را The rich kids of Tehran انتشار یافته را موردی عجیب و نادر دانسته و می‌نویسد بر اساس تحلیل کارشناسان Bellingcat این فیلم و فیلم دیگری از این رویداد که از دوربین مدار بسته یک ساختمان در پرند تهیه شده‌است هر دو و همچنین تصاویری که از بقایای موشک تهیه شده‌است، همگی از یک نقطه در شهر پرند هستند. صفحه The rich kids of Tehran (بچه مایه دارهای تهران) به ارایه تصاویری از سبک زندگی فرزندان ثروتمندان ایران اختصاص دارد و روشن نیست به منطقه پرند که محل سکونت قشرها کم درآمد تهران است چه ارتباطی می‌تواند داشته باشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =joe |نشانی=https://www.sott.net/article/427303-Was-Iranian-Missile-Operator-Tricked-Into-Shooting-Down-The-Ukrainian-Airlines-Plane-Over-Tehran |عنوان=Was Iranian Missile Operator Tricked Into Shooting Down The Ukrainian Airlines Plane Over Tehran? | ناشر =SOTT |تاریخ =13 Jan 2020 |تاریخ بازبینی= 13 Jan 2020}}</ref>

نسخهٔ ‏۱۴ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۰۴

همچنین ببینید: اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران

پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین
نگاره هواپیمای ساقط‌شده، اکتبر ۲۰۱۹ در فرودگاه بین‌المللی بن گوریون در تل‌آویو پایتخت اسرائیل
تاریخ۸ ژانویه ۲۰۲۰ (۲۰۲۰-01-۰۸)
علتCrashed shortly after takeoff, under investigation
محل حادثهنزدیکی شهریار، ایران[۱]
۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی / ۳۵٫۵۶۱۱۱°شمالی ۵۱٫۱۰۳۸۹°شرقی / 35.56111; 51.10389
هواپیما
نوعبوئینگ ۷۳۷–۸۰۰
شرکت هواپیماییهواپیمایی بین‌المللی اوکراین
شماره پرواز یاتاPS752
شماره پرواز ایکائوAUI752
شناسه تماسUKRAINE INTERNATIONAL 752
شماره دمUR-PSR
مبدا پروازفرودگاه بین‌المللی امام خمینی، تهران
مقصدفرودگاه بین‌المللی بوریسپیل، کی‌یف
مسافرین۱۶۷
خدمه۹
کشته‌شدگان۱۷۶ (همه سرنشینان)[۲]
مفقودین۱

پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین‌المللی اوکراین از مبدأ تهران به مقصد کی‌یف بود که هدف شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی[۴] قرار گرفته و ساقط شد.[۵][۶][۷] این هواپیما در تاریخ ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی مورد برخورد سامانه موشکی تور پدافند هوایی ایران قرار گرفت و کمی بعد در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همه ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند.[۸][۹][۶] ایران ابتدا اصابت هرگونه موشک به این هواپیما را انکار کرد اما دو روز پس از این حادثه مقامات اطلاعاتی آمریکایی اعلام کردند که تصاویر ماهواره‌های شناسایی این کشور شواهدی را نشان می‌دهد که برخورد موشک سطح به هوای سامانهٔ موشکی تور به بدنهٔ این هواپیما را تأیید می‌کند.[۱۰][۱۱][۱۲] مقامات دفاعی انگلیس، ارزیابی آمریکایی‌ها در مورد برخورد موشک را تأیید کردند[۱۱] و نخست‌وزیر کانادا، جاستین ترودو، اظهار داشت شواهد نشان می‌دهد که این هواپیما توسط یک موشک ایرانی ساقط شده‌است.[۱۳] نیویورک‌تایمز با بررسی یکی از فیلم‌های منتشر شده در شبکه‌های مجازی که لحظه برخود موشک به هواپیما را نشان می‌داد، صحت آنرا با نظر کارشناسانِ خود تأیید کرد.[۱۴][۱۵] سخنگوی دولت ایران اما بی‌درنگ با انتشار بیانیه‌ای هرگونه برخورد موشک را تکذیب کرد و آن را «عملیات روانی دولت آمریکا» عنوان کرد.[۱۶] در رسانه‌های رسمی و خبری در ایران نیز، کارشناسان، تحلیلگران و عده ای تحت عنوان متخصصان هوافضا، احتمال شلیک موشک به هواپیما را «یک شایعه»، «دروغ»، «شیادی آمریکا»، «جنگ روانی» و «سناریوسازی دروغین غرب» توسط «دشمنان»، «معاندین» و «ضدانقلاب» برای «دشمنی»، «به حاشیه بردن حمله به پادگان عین الاسد» یا «تلاش شرکت بوئینگ برای جلوگیری از سقوط سهام و سرپوشی بر روی مشکلات فنی هواپیمای خود» معرفی کردند و احتمال شلیک پدافند و همچنین سقوط هواپیما با این شلیک را از لحاظ علمی رد کردند.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، در تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین برای رفع اتهام‌ها از تشکیل تیم مشترکی از کارشناسان دو کشور برای بررسی دقیق علت حادثه خبر داد.[۲۵] ایران همچنین از همه کشورهای مرتبط به موضوع دعوت کرد در تحقیقات حضور داشته باشند. با وجود درگیری نظامی، ایران حتی از آمریکا نیز برای حضور در تحقیقات دعوت کرد که در پی آن هیئت ملی ایمنی حمل و نقل آمریکا بامداد جمعه ۲۰ دی ماه در بیانیه‌ای اعلام کرد که در تحقیقات مربوط به سقوط این هواپیما حضور خواهد داشت.[۲۶][۲۷]

با وجود پنهان‌کاری‌ها و تکذیب‌های متوالی از سوی ایران، در نهایت در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، شلیک موشک به پرواز ۷۵۲ توسط ستاد کل نیروهای مسلح ایران تأیید شد.[۲۸][۶] دلیل شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری، در اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح، «خطای انسانی غیرعمد» اعلام شده‌است.[۲۹]

روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸ دانشجویان و مردم معترض برابر دانشگاه‌های امیرکبیر و شریف تهران در اعتراض به حادثه شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافری اوکراین و پنهان‌کاری مقامات جمهوری اسلامی دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغ‌گویی» و «پنهان‌کاری» مسئولان حکومت شعار دادند و خواستار استعفای علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند.[۳۰][۳۱][۳۲]

پرواز و سانحه

محل سقوط در ایران واقع شده
محل سقوط
محل سقوط
موقعیت تقریبی محل سقوط

این پرواز توسط هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، که حامل پرچم و بزرگترین خط هوایی این کشور است برای سفر از مبدأ فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران به مقصد فرودگاه بین‌المللی بوریسپیل، کی‌یف، پایتخت اوکراین برنامه‌ریزی شده بود. مقامات اورژانس حضور ۱۷۶ سرنشین از جمله ۹ خدمهٔ پروازی و ۹ خردسال را در این پرواز تأیید کرده‌اند.[۳۳]

پرواز ۷۵۲ قرار بود ساعت ۰۵:۱۵ به وقت محلی تهران (یوتی‌سی ۳:۳۰+) به پرواز درآید، اما با تأخیر مواجه شد. کمتر از ۱ ساعت بعد، این هواپیما از ایستگاه ۱۱۶ خارج شد و در ساعت ۰۶:۱۲ به وقت تهران از باند ۲۹ آر از زمین بلند شد. پیش‌بینی می‌شد که این پرواز ساعت ۸:۰۰ به وقت محلی (یوتی‌سی ۲:۰۰+) به مقصد خود برسد.[۳۴][۳۵]

در ساعت ۰۶:۱۴، یعنی کمتر از ۳ دقیقه پس از برخاستن هواپیما از باند فرودگاه، آخرین داده در سیستم ای‌دی‌اس-بی که یک سیستم نظارتی برای رهگیری هواپیماهاست، ثبت شده، طبق این اطلاعات آخرین ارتفاع ثبت‌شدهٔ هواپیما در ارتفاع ۷٬۹۲۵ فوت (۲٬۴۱۶ متر) بالاتر از سطح دریا با سرعت زمینی ۲۷۵ گره (۵۰۹ کیلومتر بر ساعت) ثبت شده‌است.[۳۶] با احتساب ارتفاع ۱۰۰۷ متری فرودگاه از سطح دریا، هواپیمای سانحه‌دیده در آخرین اطلاعات ثبت‌شدهٔ خود، ۴٬۶۲۰ فوت (۱٬۴۱۰ متر) از سطح زمین ارتفاع داشته که ناگهان سیستم‌های ثبت‌کنندهٔ ارتفاع و رهگیری هواپیما از کار افتادند[۳۷][۳۸] و این هواپیما در ۱۵ کیلومتری شمال فرودگاه سقوط کرد. این سانحه حدود چهار ساعت پس از حملات موشکی تلافی‌جویانهٔ ایران به مواضع ایالات متحده آمریکا در عراق، در انتقام به ترور قاسم سلیمانی، اتفاق افتاد.[۳۹] در شبکه‌های اجتماعی ویدیوهایی منتشر شده‌است که به‌طور دقیق لحظه سقوط را نشان می‌دهد.[۴۰] این فیلم‌ها حاکی از آن‌اند که این هواپیما هنگام سقوط در حال آتش‌سوزی بوده و برخی از قسمت‌های آن در آسمان از بدنه جدا می‌شوند[۴۱] و پس از سقوط، منفجر می‌شوند.[۴۲]

اندکی پس از این حادثه، مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی (اورژانس) با ۲۲ دستگاه آمبولانس، چهار اتوبوس آمبولانس و یک بالگرد وارد عمل شدند اما آتش‌سوزی شدید مانع تلاش برای نجات شد. بقایای هواپیمای سانحه‌دیده در یک منطقه وسیع پراکنده شد و هیچ بازمانده‌ای از آن در محل سقوط با مختصات ۳۵°۳۳′۴۰″ شمالی و ۵۱°۰۶′۱۴″ شرقی مشاهده نشد.[۴۳]

هواپیما

لاشه هواپیمای پرواز ۷۵۲ اوکراین که بخشی از موتور آن دیده می‌شود

هواپیمای این پرواز از نوع بوئینگ 737-8KV، با شماره سریال ۳۸۱۲۴ و کد ثبتی UR-PSR بود که در زمان سقوط ۳٫۵ سال عمر داشت. این هواپیما نخستین‌بار در ۲۱ ژوئن ۲۰۱۶ پرواز کرد[۱] و در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۶ تحویل خط هوایی اوکراین داده شد. هواپیمای مذکور نخستین هواپیمای ۷۳۷ سری نو بود که توسط شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین خریداری شده‌است.[۴۴]

مسافرین و خدمه

به گفته سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران، تعداد دقیق سرنشینان این هواپیما ۱۷۶ نفر است که از این تعداد ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمهٔ پروازی بوده‌اند. رسانه‌های دولتی ایران در ابتدا گزارش داده بودند که این هواپیما ۱۸۰ سرنشین داشته‌است. ایسنا دربارهٔ مسافران این پرواز نوشت: بیشتر مسافران این کشور ایرانی بودند، با این حال برخی از اتباع خارجی نیز در این پرواز حضور داشته‌اند.[۴۵] پس از آن مقامات تأیید کردند که حداقل ۱۳۹ نفر در این هواپیما، ایرانی بوده‌اند[۴۶] که بیشتر آن‌ها پس از تعطیلات زمستانی از طریق اوکراین به کانادا بازمی‌گشتند.[۴۷][۴۸][۴۹] نخست‌وزیر کانادا، جاستین ترودو گفته‌است که از ۱۶۷ مسافر، ۱۳۸ نفر قصد سفر به کانادا داشته‌اند.[۴۷] بسیاری از این مسافران ایرانیان کانادایی بودند که به عنوان دانشجو یا محقق دانشگاه‌های کانادا برای تعطیلات زمستانی به ایران سفر کرده بودند. از این حیث این سقوط، بزرگترین تلفات جانی کشور کانادا در صنعت هوانوردی از زمان بمب‌گذاری سال ۱۹۸۵ پرواز شماره ۱۸۲ خطوط هوایی هند را شامل می‌شود.[۵۰]

علاوه بر مسافران، شش مهماندار و سه خلبان در این پرواز حضور داشتند. گروه خلبانی این هواپیما را افراد زیر تشکیل می‌دادند:

  1. کاپیتان ولدیمیر گپوننکو (Volodymyr Gaponenko) با سابقه ۱۱۶۰۰ ساعت پرواز با هواپیمای ۷۳۷ شامل ۵۵۰۰ ساعت پرواز به عنوان کاپیتان
  2. خلبان مربی اولکسیسی ناومکین (Oleksiy Naumkin) با سابقه ۱۲۰۰۰ هزار ساعت پرواز با هواپیمای ۷۳۷ شامل ۶۶۰۰ ساعت پرواز به عنوان کاپیتان
  3. کمک خلبان سرهی خومنکو (Serhii Khomenko) با سابقه ۷۶۰۰ ساعت پرواز با بویینگ ۷۳۷[۵۱]

به گفتهٔ علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، این هواپیما ۱۷۶ نفر سرنشین داشته که شامل ۷۰ مرد، ۸۱ زن، ۱۵ کودک و یک نوزاد و ۹ خدمه پرواز بودند.[۵۲] همچنین براساس اعلام وادیم پریستایکو، وزیر امور خارجهٔ اوکراین و لیست پروازی که توسط شرکت هواپیمایی منتشر شد، ۸۲ نفر با تابعیت ایرانی، ۶۳ کانادایی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۴ شهروند افغانستان، ۳ آلمانی و ۳ بریتانیایی قربانیان سقوط این هواپیما هستند.[۵۳] همچنین حضور یازده اوکراینی در پرواز گزارش شده‌است.[۵۴] این در حالی است که وزارت امور خارجه آلمان حضور ۳ شهروند خود را تکذیب کرد. براساس گزارش خبرگزاری آلمان، این سه نفر در آلمان به عنوان پناهجو خود را معرفی کرده بودند اما شهروند آلمان نبودند.[۵۵][۵۶] [منبع بهتری نیاز است]

اختلاف ظاهری موجود در این گزارش‌ها به این دلیل است که تقریباً نیمی از مسافران تابعیت دوگانه داشته‌اند و ایران هم اتباع دوگانه را فقط به عنوان شهروندان ایرانی می‌شناسد. این مسافران هنگام ورود و خروج از کشور باید از گذرنامه‌های ایرانی خود استفاده کنند و بنابراین به عنوان ایرانی در مراجع مرزی ایران ثبت می‌شوند اما برای سوار شدن به هواپیما پاسپورت غیر ایرانی را به خط هوایی ارائه می‌نمایند.[۵۷][۵۸][۵۹]

تلفات[۱۱][۶۰]
ملیت مسافرها
به نقل از اکراین 		مسافرها
به نقل از ایران 		خدمه
 ایران ۸۲ ۱۴۶ ۰
 کانادا ۶۳ ۵ ۰
 اوکراین ۲ ۲ ۹
 سوئد ۱۰ ۴ ۰
 افغانستان ۴ ۱۰ ۰
 بریتانیا ۳ ۰ ۰
 آلمان ۳ ۰ ۰
جمع ۱۶۷ ۱۶۷ ۹

تحقیق و بررسی

منطقه برخورد

بررسی اولیه

رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری ایران (Iran CAO) اندکی پس از این حادثه گزارش داد که تیمی از بازرسان به محل سقوط فرستاده شده‌اند.[۴۵] در همان روز، دولت اوکراین اعلام کرد که برای کمک به تحقیقات، کارشناسان خود را به تهران می‌فرستد. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، به دادستان کل این کشور دستور داد تا تحقیقات دربارهٔ این حادثه را آغاز کند.[۶۱] دولت اوکراین ۵۳ نمایندهٔ خود را برای کمک به تحقیقات در این زمینه به ایران اعزام کرد که این گروه شامل مقامات دولتی، بازرسان و نمایندگان یوآی‌اِی بودند.[۶۲] مقامات اوکراینی سپس گفتند که ایران با تأکید بر اینکه علت سقوط «نقص فنی بوده» و «خودمان بررسی کنیم»، قصد نداشته به تیم تخصصی شان اجازه ورود بدهد. چیزی که ایران را مجاب به حضور کارشناسان بین‌المللی کرده، فشار دیپلماتیک و ترس از کنسل شدن همه پروازهای بین‌المللی به تهران بوده‌است.[۶۳]

طبق مقررات استاندارد سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی و معاهده شیکاگو، ستاد ملی ایمنی و ترابری آمریکا (NTSB) به عنوان تولیدکنندهٔ هواپیما، نمایندگان کشور فرانسه به عنوان تولیدکنندهٔ موتور هواپیما و نمایندگان اوکراین به عنوان کشور مالک هواپیما می‌توانند در این بررسی‌ها حضور داشته باشند. این در حالی است که پس از قوت گرفتن شائبهٔ برخورد موشک به هواپیما و اعلام جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا مبنی بر جدی‌بودن فرضیهٔ برخورد موشک، علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، اعلام کرد از حضور کشورهای مرتبط دیگر که اتباع آن‌ها در این حادثه جان باخته‌اند در فرایند بررسی علت سانحه استقبال می‌کند.[۶۴] سخنگوی ایران همچنین از شرکت بوئینگ دعوت کرد تا نماینده خود را برای مشارکت در فرایند بررسی جعبه سیاه به ایران بفرستد.[۶۵]

کشف جعبه سیاه

پس از کشف دو جعبهٔ سیاه هواپیما، خبرهای مختلفی دربارهٔ کشور بررسی‌کنندهٔ این سانحه مطرح شد. رئیس کمیسیون حوادث در ایران (CAO) گفته‌است قبل از سقوط هیچ‌گونه پیام اضطراری از هواپیما دریافت نشده‌است.[۶۶][۶۷] گزارش شده که جعبه‌های سیاه هواپیما (ضبط‌کنندهٔ صدا کابین خلبانی و ضبط‌کننده اطلاعات پرواز) پیدا شده‌است اما مشخص نیست در کدام کشور این جعبه تحلیل شود.[۶۸] این در حالی است که پیشتر به نقل از این کمیسیون اعلام شده بود، ایران، جعبه‌های سیاه را به بویینگ یا مقامات آمریکا تحویل نخواهد داد.[۶۹] در تاریخ ۱۸ دی (۹ ژانویه) بازرسان ایرانی اعلام کردند جعبه‌های سیاه آسیب‌دیده‌اند و برخی از قسمت‌های حافظهٔ آن‌ها از بین رفته‌است اما پس دو روز بعد در یک ویدیو که در سازمان هواپیمایی کشوری ضبط شده بود، اعلام شد هر دو جعبه سیاه سالم هستند.[۷۰][۷۱]

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران گفت: «اگر امکان خواندن جعبه سیاه با توجه به امکانات دو کشور نبود، تصمیم دیگری اتخاذ خواهد شد تا اطلاعات این جعبه سیاه در جای دیگری خوانده شود.»[۷۲] در ۱۸ دی (۹ ژانویه)، کشورهای سوئد و کانادا به‌طور رسمی به تیم بررسی‌کنندهٔ حادثه دعوت شدند[۷۳] بنا به گزارش‌ها، از شورای امنیت ملی ترابری ایالات متحده نیز برای کمک در تحقیقات دعوت شده‌است.[۷۴] کارشناسان مربوط به حادثه سرنگونی پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی، در تیم تحقیقات بین اللملی این حادثه نیز حضور دارند. در آن حادثه اعلام شد روسیه با موشک بوک هواپیمای مالزی را سرنگون کرده‌است.[۷۵][۷۶][۷۷][۷۸]

تشکیل گروه بین‌المللی بررسی سانحه

۲۰ دی ۱۳۹۸ (۱۰ ژانویهٔ ۲۰۲۰) سید عباس موسوی سخنگوی وزارت امورخارجه ایران، اعلام کرد، جمهوری اسلامی ایران تحقیقات درخصوص علت سقوط این هواپیما را طبق استانداردهای بین‌المللی و ضوابط ایکائو آغاز کرده و از کشور اوکراین به عنوان صاحب هواپیما و کمپانی بوئینگ به عنوان سازنده هواپیما برای مشارکت در تحقیقات دعوت به عمل آورده‌است.[۷۹]

علی ربیعی، سخنگوی دولت ایران، پس از سخنرانی ترودو، نخست‌وزیر کانادا، اعلام کرد فرضیهٔ برخورد موشک با هواپیما صحت ندارد و این گفته را حاصل یک عملیات روانی و دروغ بزرگ دانست که توسط آمریکا شکل گرفته‌است. او از حضور همهٔ کشورهای مرتبط که اتباع آن‌ها در این حادثه حضور داشته‌اند یا سهمی در ساخت هواپیما داشته‌اند، دعوت کرد تا در فرایند بررسی علت سانحه حضور داشته باشند.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، نیز در تماس تلفنی با هم‌تای اوکراینی خود، از تشکیل گروهی از کارشناسان دو کشور برای یافتن علت حادثه خبر داد.

بررسی ویدیوها

در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر می‌رسید برخورد یک شی پرنده و برخورد آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان می‌دهد. وبسایت روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند.[۸۰][۸۱] نیویورک تایمز نیز به‌طور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان می‌دهد. در این ویدئو دیده می‌شود که با برخورد موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتش‌سوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار می‌شود.[۸۲] با انتشار عکس‌ها و ویدئوهای مرتبط در فضای مجازی گروه‌های متعددی از جمله بلینگکت، نیویورک تایمز و رادیو فرانسه آنها را مورد تأیید اصالت، تحقیق و بررسی قرار دادند. این تحقیقات به این نتیجه رسیدند که برخورد موشک چیزی بوده که بر سر این هواپیما آمده‌است. از محل سقوط هواپیما، لحظه برخورد موشک و حتی احتمالاً خود موشک تصاویری منتشر شده که این احتمال را تقویت می‌کرد. رشته سوراخ‌ها و لکه‌های تیره ای روی عکس‌های بدنه هواپیما مشاهده شد که مشابه هواپیمای مالزیایی سقوط کرده در اوکراین بوده‌است.[۸۳] محققین با نظر گرفتن زمان بین برخورد پرتابه به هواپیما و لحظه شنیده شدن صدای انفجار در ویدیو دریافتند محل برخورد موشک با هواپیما در ویدیو همان نقطه ای است که ارتباط برج مراقبت تهران با این هواپیما پایان یافته‌است.[۸۴]

شنود و نظارت

سازمان‌های اطلاعاتی غربی از طریق اطلاعات ماهواره‌ای و شنود ارتباطات با اطمینان بالا برخورد موشک به هواپیما را تأیید کردند.[۸۵]ماهواره‌های آمریکا که برای نظارت فضایی و رصد موشک‌های شلیک شده از سوی دشمن در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند پرتاب موشک زمین به هوا را آشکارسازی کردند. این ماهواره‌ها معروف به SBIRS با استفاده از فناوری مادون قرمز سطح زمین را در جستجوی رد گرما که پرتاب پرتابه را نشان می‌دهد اسکن می‌کنند.[۸۶] بنا بر این داده‌ها در زمان آشکارسازی رد فروسرخ دو موشک، این هواپیما دو دقیقه بود که از تهران پرواز کرده بود.[۸۷] کشورهای غربی رویه‌هایی برای تبادل اطلاعاتی نظیر این دارند ولی به دلایل امنیتی و نظامی این رویه‌ها علنی نمی‌شود.[۸۸]

آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا بعدتر نیز توانست با شنود مکالمات در ایران، اطلاعاتی را به دست آورد که تأیید می‌کرد یک موشک، به هواپیمای مذکور برخورد کرده‌است.[۸۹]

دلیل شلیک موشک

ایران شلیک موشک به هواپیما را غیرعمدی و ناشی از خطای انسانی و اشتباه گرفتن آن با موشک کروز آمریکا اعلام کرده‌است.[۹۰] نخست‌وزیر استرالیا این شلیک را غیرعمدی[۹۱] و مقامات کانادایی و آمریکایی آن را احتمالاً تصادفی خوانده‌اند.[۹۲][۹۳] دفتر دادستان کل اوکراین اعلام کرد در خصوص امکان کشتار و تخریب عامدانه هواپیما نیز تحقیق می‌کند.[۹۴]

علت حادثه

عملیات کاوش قربانیان پرواز ۷۵۲

دیلی میل با انتشار تصاویری از بدنهٔ هواپیمای سقوط کرده که روی آن تعدادی حفره دیده می‌شود و با اشاره به وقوع این حادثه پس از حملهٔ موشکی ایران به پایگاه الاسد عراق، فرضیهٔ برخورد این هواپیما با شی مانند یک پهپاد نظامی یا راکت جنگی را مطرح کرده‌است.[۹۵]

سفارت اوکراین در تهران، در ساعات اولیهٔ پس از سانحه، در بیانیه‌ای اعلام کرد هواپیما به دلیل خرابی موتور سقوط کرده و در حال حاضر فرضیهٔ حمله تروریستی یا موشکی منتفی است. اما این پیام نزدیکی ظهر چهارشنبه از وبگاه سفارت اوکراین حذف و با بیانیهٔ تازه‌ای جایگزین شد که در آن گفته شد دلایل این سانحه در دست بررسی است.[۹۵] ۱۹ دی ۱۳۹۸ (۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰) اولیکسی دانیلف (Oleksiy Danylov) وزیر امنیت ملی و شورای دفاع اوکراین گفت ۴ فرضیه برای چرایی سقوط هواپیمای اوکراین در ایران مطرح است، که این فرضیه‌ها حملهٔ موشکی و تروریسم را نیز شامل می‌شود.[۹۶]

سازمان‌های اطلاعاتی در ابتدا معتقد بودند دلیل حادثه عیب در موتور بوده.[۸۳] ۸ ژانویه رویترز گزارش داد تحلیل اولیهٔ سازمان‌های اطلاعاتی غربی این است که این سانحه به دلیل نقص فنی رخ داده‌است و نه اصابت موشک.[۹۷] اما در ادامه با بررسی مبسوط داده‌ها این نظر تغییر کرد. ۹ ژانویه سی‌بی‌اس نیوز و سایت نیوزویک گزارش‌هایی را به نقل از دو مقام آمریکایی منتشر کردند که گفته‌اند هواپیمای اوکراینی به احتمال زیاد، به صورت تصادفی توسط ایران ساقط شده‌است.[۹۸] نیوزویک به نقل از دو مقام آمریکایی و یک مقام امنیتی عراق نوشت که سیستم پدافند هوایی ایران احتمالاً پس از حملهٔ موشکی سپاه فعال شده‌است تا از آمادگی کافی برای واکنش احتمالی آمریکا به حمله موشکی برخوردار باشد و ساقط کردن هواپیمای مسافربری به اشتباه توسط این سیستم انجام شده‌است.[۹۹] همچنین سی‌ان‌ان از قول یک مقام آمریکایی گزارش داد این هواپیما با اصابت دو موشک زمین به هواپیمای اس‌ای-۱۵ منفجر شده‌است.[۱۰۰][۱۰۱]در ۹ ژانویه ویدیویی روی تلگرام و توییتر منتشر شد که به نظر می‌رسید اصابت یک شی پرنده و اصابت آن به یک هواپیما را در شب پیش از صدای یک انفجار مهیب نشان می‌دهد. وبسایت روزنامه‌نگاری تحقیقی بلینگکت با تحلیل ویدئوهای منتشر شده تأیید کردند که آنها در غرب پرند در نزدیکی محل سقوط هواپیما فیلمبرداری شده و نشان دهنده مسیر پرواز پیش از سقوط هستند.[۸۰][۱۰۲] نیویورک تایمز نیز به‌طور مستقل این ویدئو را تأیید کرد که مورد هدف قرارگرفتن این هواپیما را نشان می‌دهد. در این ویدئو دیده می‌شود که با اصابت موشک به هواپیما انفجار کوچکی به وقوع پیوسته اما هواپیما منفجر نشده و پس از چند ثانیه پرواز در حال آتش‌سوزی به سوی فرودگاه تغییر مسیر داده و در نهایت دچار انفجار می‌شود.[۱۰۳] مقامات اطلاعاتی غربی در ۹ ژانویه اعلام کردند ردگیری ارتباطات توسط رادار نشان می‌دهد ایران به تصور این که این هواپیما یک هدف نظامی است به آن شلیک کردند ولی پس از سقوط آن به اشتباه خود پی بردند.[۸۰] موشک‌اندازها معمولاً توسط یک تیم سه تا چهار نفره هدایت می‌شوند که با استفاده از رادار پروازها را ردگیری می‌کنند اما تشخیص دادن پروازهای نظامی از غیرنظامی نیاز به مهارت دارد و اشتباه ممکن است رخ بدهد.[۱۰۴] جاستین ترودیو، نخست‌وزیر کانادا روز پنجشنبه ۱۹ دی ۱۳۹۸ در یک کنفرانس خبری اعلام کرد هواپیمای اوکراینی که بامداد چهارشنبه در ایران سقوط کرد، در اثر شلیک یک موشک زمین به هوای ایران سرنگون شده‌است.[۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷] بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا در این مورد گفت: مجموعه شواهد حاکی از آن است که هواپیمای اوکراینی با اصابت موشک پدافند ایرانی ساقط شده‌است.[۱۰۸] اسکات موریسون نخست‌وزیر استرالیا در ۹ ژانویه گفت اطلاعات رسیده به این کشور نشان می‌دهد دو موشک به هواپیما اصابت کرده گرچه به نظر نمی‌رسد این اقدام عمدی بوده باشد.[۱۰۹]

مقامات سازمان هواپیمایی کشوری و دولت در ابتدا سقوط به خاطر برخورد موشک را رد می‌کردند. سردار ابوالفضل شکارچی سخنگوی ارشد نیروهای مسلح ایران در ۱۹ دی شلیک موشک به هواپیما را تکذیب کرده و آن را «جنگ روانی» گروه‌های مخالف ایران خوانده بود. شکارچی گفته بود «اکثریت مسافران این هواپیما جوانان ارزشمند ایرانی بودند» و این مضحک است که گفته شود هواپیما هدف قرار داده شده.[۱۱۰][۱۱۱][۱۱۲]قاسم بی‌نیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی، برخورد موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتش‌سوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد.[۱۱۳] علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، علت حادثه را آتش‌سوزی درون هواپیما عنوان کرد و گفت اساساً امکان انفجار این هواپیما بر اثر شلیک موشک از لحاظ فنی وجود ندارد.[۱۱۴][۱۱۵] او گفت: «سازمان بین‌المللی هواپیمایی، رابطه ساختارهای نظامی و غیرنظامی را برای کشورها مشخص کرده‌است و ارتباط ما با ساختارهای نظامی کشور تابع مقررات سازمان بین‌المللی هواپیمایی است. وی در ادامه افزود: «شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده‌است، درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد و همچنین هواپیما درحالی که رو به شمال می‌رفته، اما رو به جنوب شرقی سقوط کرده‌است و این نشان می‌دهد هواپیما می‌خواسته به فرودگاه برگردد.»[۱۱۶][۱۱۷]۲۰ دی ۱۳۹۸ رئیس کمیسیون بررسی سانحه سازمان هواپیمایی در نشست خبری، علت تأخیر ۱ ساعتهٔ پرواز را «زیاد بودن بار مسافران» خواند و افزود «در این شرایط خلبان باید تصمیم بگیرد یا بخشی از سوخت را تخلیه کند یا بار و مسافر را کاهش دهد؛ که خلبان تصمیم می‌گیرد و از عوامل فرودگاهی درخواست می‌کند مقداری از بار مسافر کم شود.» وی تأکید کرد بروز این تأخیر به علت مشکل فنی نبوده‌است.[۱۱۸]

در ۱۰ ژانویه محل سقوط این هواپیما از وجود هر گونه بقایای هواپیما پاکسازی شد. معمولاً متخصصین علوم قانونی از سازمان‌های بزرگ تحقیقاتی پیش از انتقال لاشه هواپیماهای سقوط کرده به یک منطقه امن، آن را مورد بررسی بسیار دقیق قرار می‌دهند تا آن را در وضعیت طبیعی اش ببینند.[۱۱۹] در زمان مراجعه خبرنگار سی‌بی‌اس در روز بعد از پاک‌سازی محل، در محل حادثه مشاهده شده که «افراد عادی در حال جمع کردن باقیمانده هر چیزی که در محل سقوط بوده هستند و هیچ حفاظتی و نگهبانی از منطقه صورت نمی‌گیرد. دور محل سقوط حصاری نصب نشده و هیچ محققی هم در محل سقوط هواپیما دیده نشده‌است.»[۱۲۰][۱۲۱] به اعتقاد بلینگکت، اثبات قطعی اصابت موشک زمین به هوا به هواپیما با بولدوزر زده شدن به محل سقوط آن غیرممکن است.[۸۳]

نخست‌وزیر هلند در ۱۰ ژانویه اعلام کرد سرویس اطلاعات و امنیت نظامی هلند اطلاعاتی دارد که نشان می‌دهد احتمالاً موشک ضدهوایی ایرانی باعث سقوط هواپیما شده‌است.[۸۸] وزیر دفاع هلند اعلام کرد واکنش بعدی اتحادیه اروپا به واکنش ایران به نتایج تحقیقات بستگی دارد.[۱۲۲] وزیر امور خارجه اوکراین در ۱۰ ژانویه اعلام کرد این کشور در دیدار رئیس‌جمهور اوکراین با مسوولین سفارت آمریکا در کی‌یف اطلاعات مهمی را از آمریکا دریافت کرده‌است.[۱۲۳] خبرگزاری اینترفاکس به نقل از ایوان باکانوف، رئیس دستگاه امنیتی اوکراین گزارش کرد که احتمال دو دلیل در میان دلایل احتمالی سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین اولویت دارد، یکی اصابت موشک و دیگری اقدامی تروریستی است.[۱۲۴] این درحالی بود که ایران در آن زمان، هرگونه اصابت موشک را رد کرده بود. قاسم بی‌نیاز، رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی، اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی را رد کرده و علت این حادثه را آتش‌سوزی در قسمت موتور هواپیما اعلام کرد.[۱۲۵]

پذیرش مسئولیت سرنگونی

سرانجام در تاریخ ۲۱ دی ۱۳۹۸، سه روز پس از وقوع حادثه، ستاد کل نیروهای مسلح ایران طی بیانیه‌ای شلیک موشک به این هواپیمای مسافربری را تأیید کرد و دلیل آن را «خطای انسانی غیرعمدی» اعلام کرد. در این بیانیه آمده‌است که در ساعات بعد از حمله به ایران به پایگاه هوایی عین الاسد، «پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی حرکت نموده و درهنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک‌شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به‌صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفته‌است.»[۵][۶][۲۹]

در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح، علت شلیک پدافند چرخش و نزدیک‌شدن به یک مرکز حساس نظامی سپاه ذکر شده‌است که در نهایت منجر به خطای انسانی شلیک می‌شود.[۵] در برابر ادعای چرخش و انحراف هواپیما، به گفته اطلاعیه سازمان هواپیمایی ایران «هیچگونه انحراف پروازی از سوی هواپیمای سانحه دیده به اثبات نرسیده‌است، البته این موضوع باید با استفاده از اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما نیز مورد تأیید قرار گیرد.»[۱۲۶] این اطلاعیه کمی بعد از انتشار از وبگاه این سازمان حذف شد.[۱۲۷] مقامات اوکراینی نیز، برخلاف نظر تهران گفتند که این هواپیما هیچ گونه انحراف از مسیر نداشته و از همان مسیری پرواز کرده که از نوامبر ۲۰۱۸ تا روز حادثه حرکت می‌کرد.[۱۲۸] وبسایت فلایت رادار ۲۴ نیز، با انتشار تصاویر و نقشه‌های خود، مسیر حرکت هواپیما اوکراین کاملاً طبیعی و بدون چرخش یا خارج شدن از مسیر یا حرکت به جای دیگر بوده و در مسیر همیشگی پروازهای فرودگاه بوده‌است.[۱۲۹]

سپس فرماندهان سپاه پاسداران اعلام کردند که هواپیمای مسافربری اوکراین را با یک موشک کروز اشتباه گرفته‌اند و دلیل چرخش یا انحراف هواپیما نبوده‌است. فرمانده نیروی هوافضای سپاه با بیان اینکه اگرچه در آن شب نیروهای پدافندی ایران در بالاترین سطح هشدار بوده‌اند، اما «به خاطر برخی ملاحظات» منطقه پرواز ممنوع اعلام نمی‌شود. حاجی زاده می‌افزاید که «اپراتور هواپیما را کروز تشخیص می‌دهد و موظف بوده‌است در چنین شرایطی تماس بگیرد و تاییدیه را بگیرد، خبط اپراتور هم همین است اما ظاهراً سیستم ارتباطی‌اش با اختلال روبه‌رو بوده‌است و نمی‌تواند تماس بگیرد که شاید به دلیل شلوغ بودن شبکه یا سامانه‌های جنبی بوده‌است که در نهایت او ۱۰ ثانیه فرصت داشته‌است که تصمیم بگیرد. حاجی‌زاده تصریح کرد: او در این شرایط این تصمیم بد را می‌گیرد و موشک را شلیک می‌کند.»[۱۳۰][۱۳۱] در برابر برخی کارشناسان هوافضا با بررسی شرایط مختلف هواپیما و پدافند، به این نتیجه رسیده‌اند که برخلاف ادعای فرصت ۱۰ ثانیه‌ای، اوپراتور پدافند هوایی، حداقل ۱ دقیقه و ۵۳ ثانیه و حداکثر ۳ دقیقه و ۳۹ ثانیه برای تصمیم‌گیری پیش از شلیک به هواپیما را داشته‌است.[۱۳۲]

مقامات اوکراینی معتقدند اگر تیم بررسی اوکراینی شواهد کافی نیافته بودند، ایران مسئولیت سرنگونی این هواپیما را برعهده نمی‌گرفت. به گفته این مقامات آنچه ایران را مجبور به اعتراف به نقش نظامیانش در سرنگونی هواپیما کرد شواهد آشکار مبنی بر اصابت موشک به آن بود که کارشناسان اوکراینی از زمان رسیدن به محل سقوط در روز پنجشنبه ۹ ژانویه، جمع‌آوری کردند.[۱۳۳]

تجمعات اعتراضی

مقالهٔ اصلی: اعتراضات دی ۱۳۹۸ ایران
تجمع اعتراضی در دانشگاه امیرکبیر تهران و بیرون آن

روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸ در پی تأیید رسمی نقش سپاه پاسداران در ساقط کردن هواپیمای مسافربری اوکراینی، دانشجویان و مردم معترض برابر دانشگاه‌های امیرکبیر و شریف تهران در اعتراض به حادثه شلیک موشک سپاه پاسداران به هواپیمای مسافری اوکراین و پنهان‌کاری مقامات جمهوری اسلامی دست به تجمع و تظاهرات زده و علیه «دروغ‌گویی» و «پنهان‌کاری» مسئولان حکومت شعار دادند[۳۰][۳۱][۳۲] و خواستار استعفای علی خامنه‌ای به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح شدند.[۳۲] بجز تهران در شهرهای ساری، اصفهان، رشت، همدان، کرمان، شیراز، بابل و ارومیه تجمعات اعتراضی برگزار شد.[۱۳۱][۱۳۴]

واکنش‌ها

بخشی از لاشه هواپیما

ابتدایی به سقوط

این رویداد تنها چند ساعت بعد از بحران سیاسی شدید بین ایالات متحده و ایران رخ داد. درست پس از زمانی که ایران اعلام کرد در پاسخ به حمله هوایی آمریکا به فرودگاه بین‌المللی بغداد به پایگاه هوایی عین‌الاسد که مقر نیروهای آمریکایی در کشور عراق است، ۱۵ موشک شلیک کرده‌است، سانحهٔ پرواز ۷۵۲ رخ داد. پس از این حمله اداره هوانوردی فدرال ایالات متحده، در یک نوتام، پرواز همه هواپیماهای غیرنظامی آمریکایی را در آسمان ایران، عراق، دریای عمان و خلیج فارس ممنوع اعلام کرد.[۱۳۵][۱۳۶] اگرچه هشدار آمریکا در مورد هواپیماهای غیرآمریکایی الزام‌آور نیست، اما بسیاری از خطوط هوایی هنگام تصمیم‌گیری در مورد ایمنی پرواز، به‌ویژه پس از سقوط پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی در سال ۲۰۱۴، به آن توجه می‌کنند.[۷۵][۱۳۷][۷۷] به همین خاطر تعدادی از خطوط هوایی از جمله هواپیمایی سنگاپور،[۱۳۸] کا ال ام،[۱۳۹] ایرفرانس،[۱۴۰] ایر ایندیا[۷۵] و کانتاس[۷۵] در پروازهای خود بازنگری کردند. همچنین برخی شرکت‌های هواپیمایی فعال در منطقه، مانند لوفت‌هانزا، هواپیمایی امارات و فلای‌دبی بخشی از پروازهای خود را به فرودگاه‌های ایران و عراق لغو کرده یا تغییرات عملیاتی دیگری را انجام دادند.[۷۷][۱۴۱][۱۴۲] مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا در بیانیه‌ای ضمن اعلام آمادگی برای ارائه هرگونه کمک احتمالی به اوکراین خواستار همکاری کامل برای هرگونه تحقیق دربارهٔ علت این سانحه شد.[۱۴۳]

شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین (UIA) اندکی پس از این حادثه پروازهای خود را به مقصد تهران متوقف کرد و پروازهای دیگر این شرکت نیز معلق اعلام شد.[۱۴۴] اوکراین پرواز کلیهٔ هواپیماهای ثب‌شده با کد رجیستر اوکراینی را در حریم هوایی ایران ممنوع اعلام کرد.[۱۴۵] پس از این سقوط شرکت‌های هواپیمایی دیگری همچون ایر آستانه و اسکات ایرلاینز پروازهای خود را در آسمان ایران متوقف کردند که به دنبال منع صادر شده برای شرکت‌های هواپیمایی قزاقستانی رخ داد.[۱۴۶][۱۴۷][۱۴۷][نیازمند بازبینی منبع] ایر کانادا نیز مسیر پرواز تورنتو به دبی را که از آسمان ایران انجام می‌شد را به آسمان مصر و عربستان منتقل کرد.[۱۴۸]

ایران یک روز پس از حادثه ۱۸ دی (۹ ژانویه) را به خاطر کشته‌شدگان این پرواز و نیز درگذشتگان در مراسم تشییع و خاکسپاری پیکر قاسم سلیمانی به عنوان عزای عمومی اعلام کرد.[۱۴۹]

ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، نیز به بستگان قربانیان تسلیت گفت.[۱۵۰] مقامات اوکراین نیز از کوتاه‌شدن سفر رسمی ولودیمیر زلنسکی به عمان خبر دادند. رئیس‌جمهور اوکراین بعداً اعلام کرد که هواپیماهای متعددی در کی‌یف برای سفر به تهران و انتقال پیکر کشته‌شده‌ها آماده شده‌است.[۶۱] دولت اوکراین ۹ ژانویه را به عنوان عزای عمومی اعلام کرد و پرچم‌های این کشور به حالت نیمه‌برافراشته درآمد.[۱۵۱]

با توجه به تابعیت کانادایی تعداد زیادی از مسافران این پرواز، فرانسیس-فیلیپه شامپان، وزیر امور خارجه کانادا، و مارک گارنو، وزیر ترابری این کشور، هر دو با بازماندگان قربانیان حادثه ابراز همدردی کردند. گارنو اعلام کرد که کانادا به تحقیقات در زمینهٔ علت حادثه کمک می‌کند.[۱۵۲]

وزارت امور خارجه انگلیس نیز اعلام کرد که آن‌ها از فقدان پیش‌آمده بسیار متأثر است.[۱۴۴] وزارت امور خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای به خانواده‌های جان‌باختگان و همچنین به «دولت‌ها و مردم اوکراین و ایران» تسلیت گفت.[۱۵۳] رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، نیز برای این دو کشور پیام تسلیت صادر کرد.[۱۵۴][۱۵۵]

  • هایکو ماس وزیر خارجه آلمان به ایران هشدار داد ایران نباید دربارهٔ دلایل سقوط پنهان‌کاری کند، چراکه پنهان کردن دلایل سقوط موجب بدتر شدن فضای بی‌اعتمادی موجود در منطقه می‌شود.[۱۵۶]

به پذیرش مسئولیت سرنگونی

  • ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، با صدور بیانیه ای اعلام کرد: «پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی (ره) حرکت نموده و درهنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد برخورد قرار گرفته که متأسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی می‌گردد. ستاد کل نیروهای مسلح ضمن عرض تسلیت و اظهار همدردی با خانواده‌های داغدار هم وطن و جان باختگان اتباع سایر کشورها و عذرخواهی به خاطر خطای انسانی پیش آمده، اطمینان کامل می‌دهد با پیگیری انجام اصلاحات اساسی در فرایندهای عملیاتی در سطح نیروهای مسلح امکان تکرار این گونه خطاها را غیرممکن ساخته و بی‌درنگ مقصر آن را به سازمان قضایی نیروهای مسلح معرفی نماید تا با خطاهای صورت گرفته برخورد قانونی صورت گیرد.»[۱۵۷]
  • حسن روحانی در پی تأیید شلیک به هواپیما از سوی نیروهای ایرانی، بیانیه‌ای صادر کرده و اعلام کرد که «جمهوری اسلامی ایران از این اشتباه فاجعه بار بسیار متأسف است». وی در بیانیه‌اش «از سوی جمهوری اسلامی ایران»، به خانواده‌های قربانیان تسلیت گفت. روحانی همچنین خواستار تحقیقات بیشتر در خصوص علل رخ دادن حادثه شد.[۱۵۸][۱۵۹]
  • علی خامنه‌ای، رهبر ایران، پس از انتشار خبر برخورد موشک با هواپیما و سقوط آن، در پیامی «همدردی عمیق و تسلیت صمیمانه» خود را به خانوادهٔ کشته‌شدگان ابراز کرد. در این نامه، به ستاد کل نیروهای مسلح برای «پیگیری کوتاهی‌ها یا تقصیرهای احتمالی در این حادثهٔ دردناک» دستور داده شده و «مراقبت و پیگیری‌های لازم برای عدم امکان تکرار چنین سانحه‌ای» از «مدیران و مقامات ذی‌ربط» خواسته شده‌است.[۱۶۰]
  • امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ضمن عذرخواهی رسمی گفت: «دولت هیچ قصوری ندارد؛ هرچه هست به نیروهای مسلح برمی‌گردد. هواپیمای اوکراینی، در مسیر حرکت خود با موشک مجاورتی پدافندی مورد برخورد قرار گرفت؛ به همین دلیل به دنبال بازگشت به فرودگاه امام بود که سقوط کرد. سامانه‌ها در بالاترین سطح آمادگی بودند؛ فقط کافی بود یک شستی را شما فشار دهید. اپراتور، هواپیمای اوکراینی را موشک کروز تشخیص داده بود. او موظف بود تماس و تأیید بگیرد؛ خبط اپراتور هم از همین نقطه است. گویا در آن شرایط شبکه ارتباطی او با اختلال مواجه شده بود. او ده ثانیه فرصت داشت تصمیم بگیرد که بزند؛ می‌توانسته نزند ولی در آن شرایط، تصمیم بد را می‌گیرد.»[۱۶۱]
  • پس از اعتراف جمهوری اسلامی در سرنگونی هواپیما، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در این بیانیه اعلام کرده که خواستار تحقیقات کامل و شفاف، اجرای عدالت در حق عاملان، بازگرداندن اجساد، پرداخت غرامت، پذیرش کامل گناه و عذرخواهی رسمی از طریق مجرای دیپلماتیک از سوی ایران شد.[۱۶۲]
  • پس از اعتراف جمهوری اسلامی در سرنگونی هواپیما، جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا این حادثه را یک تراژدی ملی خواند و خواستار «شفافیت و اجرای عدالت» برای همه خانواده‌ها و بازماندگان قربانیان شد. همچنین کانادا از تشکیل یک گروه بین‌المللی «هماهنگی و پاسخگویی» به‌خانواده‌های قربانیان خبر داد.[۱۶۳]
  • سناتور تد کروز گفت مسافران هواپیمای اوکراینی قربانی «بی‌کفایتی» مسئولان جمهوری اسلامی شدند.[۱۶۴]
  • حسام‌الدین آشنا، مشاور حسن روحانی، روز پنجشنبه در توییتر خود نوشت: «به کارگزاران ایرانی‌تبار رسانه‌های فارسی‌زبان هشدار داده می‌شود از مشارکت در جنگ روانی مربوط به هواپیمای اوکراینی و همکاری با ایران‌ستیزان خودداری کنند.» فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران و گزارشگران بدون مرز، تهدید روزنامه‌نگاران ایرانی خارج از کشور توسط مشاور رئیس‌جمهور را محکوم کردند.[۱۶۵]
  • در پی اعتراضات مردم ایران به سرنگونی هواپیمای مسافربری پرواز تهران – کی‌یف، که با شلیک موشک سپاه پاسداران سقوط کرد، ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا خطاب به مردم ایران گفت: ما اعتراضات شما را از نزدیک دنبال می‌کنیم. شجاعت شما الهام‌بخش است و دولت من همچنان در کنار شما خواهد ایستاد.[۱۶۶]
  • زهرا خاتمی‌راد، از مجریان صداوسیمای ج. ا در اعتراض به سقوط هواپیمای اوکراینی استفعا داد و در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «مردم سلام، ممنون که تا امروز منو به عنوان مجری پذیرفتید. دیگه هرگز به تلویزیون باز نخواهم گشت. حلال کنید.»[۱۶۷]
  • آژانس ایمنی پرواز اتحادیه اروپا روز شنبه ۲۱ دی با صدور اطلاعیه‌ای از کلیه شرکت‌های هواپیمایی اروپایی خواست تا اطلاع ثانوی از ورود به حریم هوایی ایران خودداری کنند.[۱۶۸]
  • ۲۲ دی ۱۳۹۸ جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا: «این فاجعه هرگز نباید رخ می‌داد، و تا پاسخ نگیریم از پا نمی‌نشینیم».

واکنش منتقدان ایرانیِ جمهوری اسلامی ایران

نکات

  • سانحهٔ پرواز ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، نخستین سانحهٔ این شرکت از زمان آغاز فعالیت‌هایش محسوب می‌شود[۱۷۳]
  • این حادثه یکی از مرگبارترین سوانح هوایی ایران در دههٔ ۹۰ و مرگ‌بارترین حادثه مربوط به هواپیمای بویینگ ۷۳۷ سری ۸۰۰ است. همچنین به لحاظ تعداد تلفات حادثه، در بین همه سوانحی که برای هواپیمای بوئینگ ۷۳۷ در مدل‌های مختلف رخ داده‌است پس از پرواز ۶۱۰ لاین‌ایر، دومین سانحهٔ مرگبار این هواپیما به‌حساب می‌آید. همچنین بزرگترین تلفات جانی کشور کانادا در صنعت هوانوردی از زمان بمب‌گذاری سال ۱۹۸۵ پرواز شماره ۱۸۲ خطوط هوایی هند را شامل می‌شود.[نیازمند منبع] در ایران پس از سقوط هواپیمای ایلیوشن-۷۶ سپاه در سال ۱۳۸۱، حادثه‌ای با این تعداد تلفات رخ نداده بود.
  • در سال ۲۰۱۲، نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای بر پایه یک گزارش طبقه‌بندی‌شده از پنتاگون که به حوادث ناخواسته سامانه‌های پدافندی در جهان می‌پرداخته، بیان کرده بود که پدافند هوایی و نیروی هوایی ایران دفعات متعددی به اشتباه علیه اهداف ناشناخته یا بی‌خطر و به‌غلط شناسایی‌شده اقدام کرده‌اند. در این گزارش آمده‌است که پایین بودن و ناکافی بودن سطح ارتباطات در نیروهای نظامی ایران، و نیز مشکلات آموزش نیروها به قدری زیاد است که این حوادث در آینده نیز ادامه خواهد یافت.[۱۷۴]

اظهارات

  • فرمانده سپاه پاسداران در جلسه غیرعلنی مجلس دربارهٔ رسیدن خبر اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی در شب عملیات علیه پایگاه‌های آمریکا گفت:[۱۷۵][۱۷۶]

    «ما خودمان منشأ این فرضیه بودیم که موشک ما، هواپیما را ساقط کرده‌است. اگر ما مطرح نمی‌کردیم هیچ‌کس نمی‌توانست متوجه شود».

    ویدیوی تقطیع شده سخنرانی‌اش پس از گذشت چند ساعت از برپایی جلسه مجلس در تلویزیون ایران پخش شد[۱۷۷]
  • نادر طالب زاده در صدا و سیما در واکنش به شلیک موشک پدافند سپاه پاسداران به هواپیمای مسافربری اوکراین گفت: از این اتفاق ۱۰ تای دیگر هم بیفتد در برابر اتفاق اصلی (حمله موشک‌های ایران به پایگاه آمریکا در عراق) هیچ است.[۱۷۸]

نقش احتمالی آمریکا و اسراییل در سقوط هواپیما

TYLER ROGOWAY تحلیلگر نظامی در سایت آمریکایی The Drive نوشت ممکن است که آمریکا طی جنگ الکترونیکی هواپیمای مسافربری را برای سیستم راداری دفاعی ایران بعنوان یک موشک کروز جا زده باشد.[۱۷۹]

سایت آمریکایی اینترنتی SOTT.NET نیز احتمال فریب دادن رادار ایران را بررسی و مورد توجه قرار داده‌است. این سایت می‌نویسد که در شب حادثه، ۹ هواپیمای مسافرتی از فرودگاه امام خمینی برخواسته و به سلامت پرواز کرده‌اند اما چرا اپراتور پدافند تور ام ۱ ایران هواپیمای دهم را بعنوان موشک کروز شناسایی و شلیک کرده‌است؟ این سایت می‌نویسد که ایران در سال ۲۰۰۵ تعدادی سیستم تور ام ۱ از روسیه خریداری کرده اما بر اساس اسناد افشا شده توسط ویکی لیکس در سال ۲۰۱۲ روسیه کدهای سیستم‌های تور ام ۱ فروخته شده به ایران را در اختیار اسرائیل قرار داده بوده‌است. این مقاله همچنین اشاره می‌کند که شرکت Mercury Systems Inc چندی قبل دستگاهی ساخته و به ارتش آمریکا فروخته بوده‌است که کار آن فریب دادن سیستم‌های رادار و وانمود کردن اهداف متحرک غیر واقعی بر روی آن است.

مقالهٔ اصلی: حمله جعل

در سال ۲۰۱۲ برخی هکرها از ناایمن بودن و امکان فریب دادن ساده سیستم ناوبری هواپیماهای مسافربری موسوم به Automatic dependent surveillance—broadcast (ADS–B) یا ای‌دی‌اس-بی خبر داده بودند.[۱۸۰]

عباس عبدی نیز در سرمقاله روزنامه اعتماد نیز یکی از احتمالات سقوط هواپیما را هک کردن سیتم پدافند ایران دانست. او همچنین همانند سایت SOTT فیلم گرفتن از آسمان خالی در ساعت ۶ صبح و پیش از وقوع هر حادثه ای و انتشار آن در رسانه‌های غربی را نیز از ابهامات این رویداد دانست. او همچنین قرائن سیاسی را نیز در تأیید این موضوع ارایه می‌کند از جمله «اظهارنظر لطیف و عجیب ترامپ است که حتی اعلام کرد ایرانی‌ها به اشتباه این کار را کرده‌اند، در حالی که او کارهای نکرده را هم به ایران منتسب می‌کرد، چگونه این اقدام را اشتباه دانست؟ موضع پمپئو که خیلی سریع و با قاطعیت این سقوط را با موشک اعلام کرد و هر دو نفر از اولین افرادی بودند که این ادعا را اعلام کردند.» وی می‌گوید که اخلال آمریکا در سیستم هواپیمای مسافربری ایران مسبوق به سابقه بوده‌است و درجریان حمله آمریکا به عراق نیز چنین کاری انجام شده بود. وی اهداف آمریکا را چنین می‌شمرد که «اولا ایرانی نباشد تا فشار بین‌المللی وارد شود، ثانیاً غربی نباشد که آنان را عصبانی نکند؛ بنابراین بهترین حالت باید هواپیمای یک کشور نزدیک به ایران مثل اوکراین باشد. اوکراینی که اخیراً نیز ترامپ در رابطه با آن دچار مشکل شده‌است.» او علت سکوت مقامات ایران را (همچون انکار عملیات سرقت اسناد هسته ای ایران توسط اسراییل) به دلیل عدم تمایل به اظهار قدرت دشمن می‌داند.[۱۸۱]

ابهام درباره ویدئوی منتشر شده از اصابت موشک

برخی کارشناسان ابهاماتی پیرامون ویدئوی 20 ثانیه ای منتشر شده از اصابت موشک به هواپیما منتشر کرده اند.وضعیت فیلم بردار که در ساعت ۶ صبح در حومه شهر از نقطه ای از آسمان که قرار است در آن رویدادی رخ دهد با موبایل و در حال کشیدن سیگار فیلم میگیرد و پس از اصابت موشک به هواپیما نیز هیچ واکنشی صوتی یا تغییری در صدای نفس کشیدن اوو هر نشانی از تعجب از این حادثه هولناک دیده نمی شود عجیب است. اتنتشار این ویدئو در صفحه اینستاگرام «بچه پولدارهای تهران The rich Kids of Tehran» هم از ابهامت این موضوع است حال آنکه منطقه حومه ای پرند از مناطق کم درآمد تهران است. Soraya Sepahpour-Ulrichو Finian Cunningham در تحلیل در اسپوتینگ نیوز ضمن آنکه حادثه سقوط را به هک شدن سیستم پدافند ایران در جنگ الکترونیکی منتسب می کنند معتقدند که فیلم بردار نیست بخشی از پروژه هک کردن سیستم های ارتباطی هواپیما بوده است.اینان همچنین معتقدند که Bellingcat که تحت عنوان آزانس اطلاعاتی مستقل معرفی شده و اصالت فیلم را تایید کرده است ، متهم به همکاری اطلاعاتی با کشورهای غربی در بحران های مختلف از جمله داخلی سوریه بوده است.[۱۸۲]

سایت SOTT همچنین فیلمی که با موبایل از لحظه اصابت موشک به هواپیما منتشر شده و اولین بار در صفحه اینستاگرام را The rich kids of Tehran انتشار یافته را موردی عجیب و نادر دانسته و می‌نویسد بر اساس تحلیل کارشناسان Bellingcat این فیلم و فیلم دیگری از این رویداد که از دوربین مدار بسته یک ساختمان در پرند تهیه شده‌است هر دو و همچنین تصاویری که از بقایای موشک تهیه شده‌است، همگی از یک نقطه در شهر پرند هستند. صفحه The rich kids of Tehran (بچه مایه دارهای تهران) به ارایه تصاویری از سبک زندگی فرزندان ثروتمندان ایران اختصاص دارد و روشن نیست به منطقه پرند که محل سکونت قشرها کم درآمد تهران است چه ارتباطی می‌تواند داشته باشد.[۱۸۳]

جستارهای وابسته

صفحهٔ اصلی: رده:حوادث هوایی ساقط کردن هواپیماهای مسافربری

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ "UR-PSR Accident description". Aviation Safety Network. Retrieved 8 January 2020.
  2. ↑ "Ukrainian Boeing plane crashes in Iran, 176 people dead". CNN. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  3. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «روحانی: اشتباه پدافند سپاه باعث سقوط هواپیمای اوکراینی شد | DW | 11.01.2020». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  4. ↑ اعتراف ایران به سرنگونی هواپیمای اوکراینی؛ سپاه شلیک کرد صدای آمریکا
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ «خبرگزاری فارس - اطلاعیه مهم ستادکل نیروهای مسلح/ سقوط هواپیمای مسافربری ناشی از خطای انسانی سیستم پدافندی بود». خبرگزاری فارس. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ «ایران: هواپیمای اوکراینی در پی خطای انسانی هدف قرار گرفته‌است». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  7. ↑ «اشتباه پدافند سپاه موجب سقوط هواپیمای اوکراینی شد». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  8. ↑ "Boeing 737 Carrying 180 People Crashes in Iran, State Media Says" (به انگلیسی). بلومبرگ. 2020-01-08. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 2020-01-10.
  9. ↑ «اغلب مسافران بوئینگ 737 تهران-کیف ایرانی بودند». خبرگزاری فارس. ۱۳۹۸-۱۰-۱۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  10. ↑ Mangan, Leslie Josephs,Dan (2020-01-09). "Iran missile shot down Ukraine-bound Boeing airliner, officials say". CNBC (به انگلیسی). Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 2020-01-10.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ "Western defence officials confident Iran 'shot down Ukraine jet'". The Independent (به انگلیسی). 2020-01-09. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 2020-01-10. خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام «:0» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  12. ↑ "Iran 'mistakenly shot down Ukraine jet' - US media". BBC News Online. 10 January 2020. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 10 January 2020.
  13. ↑ Tunney, Catharine (9 January 2020). "Trudeau says evidence suggests Iranian missile brought down Ukrainian flight". cbc.ca. CBC Canada. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  14. ↑ Triebert, Christiaan; Browne, Malachy; Kerr, Sarah; Tiefenthäler, Ainara (9 January 2020). "Video Shows Ukrainian Plane Being Hit Over Iran". nytimes.com. The New York Times. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  15. ↑ Doherty، Ben (۲۰۲۰-۰۱-۰۹). «Australia echoes western leaders in alleging Iran accidentally downed Ukraine plane» (به انگلیسی). The Guardian. شاپا 0261-3077. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  16. ↑ 1056 (۲۰۲۰-۰۱-۰۹). «ربیعی: آمریکا با دروغ‌پردازی بر زخم‌های خانواده‌های داغدار نمک می‌پاشد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  17. ↑ 2469 (۲۰۲۰-۰۱-۱۰). «۱۰ دلیل در رد ادعای اصابت موشک به هواپیمای مسافربری اوکراینی». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
  18. ↑ «اطلاعیه متخصصان اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران/بوئینگ قاتل مسافران هواپیمای اوکراینی است نه ایران- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  19. ↑ «خط جدید BBC و ضدانقلاب: هواپیمای مسافربری را ایرانی‌ها زدند +عکس و فیلم». مشرق نیوز. ۲۰۲۰-۰۱-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  20. ↑ «نگاهی به کلان و خرده‌روایتهای رسانه‌ای دربارهٔ هواپیمای اوکراینی». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۱-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  21. ↑ نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۸/۱۰/۱۹–۲۱:۳۹). «ماجرای اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی چیست؟ ادعای رسانه‌های غربی و تکذیب ایران+عکس». fa. دریافت‌شده در 2020-01-12. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  22. ↑ www.asriran.com https://www.asriran.com/fa/news/708169/یک-موشک-به-هواپیمای-اوکراین-هزاران-موشک-به-اعتماد-مردم-ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  23. ↑ «چرا رسانه‌های آمریکا باید هواپیماسازی بوئینگ را از ورشکستگی نجات دهند؟». قدس آنلاین | پایگاه خبری - تحلیلی. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  24. ↑ «سقوط بوئینگ 737 اوکراین دستاویز آمریکا برای فرار از تحقیر عین‌الاسد». kayhan.ir. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  25. ↑ «وزیر خارجه آمریکا: باور داریم یک موشک ایرانی هواپیمای اوکراین را ساقط کرده - BBC Persian». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  26. ↑ «آمریکا: در تحقیقات علت سقوط هواپیمای اوکراینی شرکت می‌کنیم / پیامی از ایران در این زمینه دریافت کرده‌ایم». انتخاب. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  27. ↑ 3022 (۲۰۲۰-۰۱-۱۰). «هفت دلیل برای دروغ بودن ادعای اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی». ایرنا. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  28. ↑ «ماجرای اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی چیست؟ ادعای رسانه‌های غربی و تکذیب ایران». آفتاب نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ «اطلاعیه ستادکل نیروهای مسلح: هواپیمای اوکراینی بر اثر خطای انسانی غیرعمد سقوط کرد- اخبار سیاسی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ «شلیک گاز اشک‌آور به معترضان در مقابل دانشگاه امیرکبیر». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «پرتاب گاز اشک‌آور به معترضان حمله موشکی سپاه به هواپیمای اوکراینی در تهران | DW | 11.01.2020». DW.COM. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  32. ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ «[ویدئو] تظاهرات علیه خامنه‌ای در ایران پس از فاجعه‌آفرینی مرگبار سپاه پاسداران». ار. اف. ای - RFI. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  33. ↑ "Ukrainian airplane with over 170 aboard crashes in Iran; no survivors". Mehr News. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  34. ↑ Safi, Michael (8 January 2020). "Iran plane crash: Ukraine Boeing with more than 160 onboard comes down near Tehran". The Guardian. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  35. ↑ "Ukrainian Boeing plane crashes in Iran, 176 people dead". CNN. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  36. ↑ "Boeing 737 Bound for Ukraine Crashes in Iran; No Survivors". Bloomberg.com. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  37. ↑ "Live Flight Tracker – Real-Time Flight Tracker Map". Flightradar24. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  38. ↑ "Ukrainian flight PS752 crashes shortly after take off from Tehran". Flightradar24 Blog (به انگلیسی). 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  39. ↑ Bhattacharjee, Amanda Macias,Jacob Pramuk,Riya (7 January 2020). "Iran fires missiles at multiple bases housing US troops in Iraq". CNBC (به انگلیسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  40. ↑ "Ukraine International Airlines plane crashes in Iran". NewsComAu (به انگلیسی). 8 January 2020. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  41. ↑ "Ukrainian airplane crashes near Tehran's Imam Khomeini Int'l Airport". The Sydney Morning Herald. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  42. ↑ "UR-PSR Accident description". Aviation Safety Network. Retrieved 8 January 2020.
  43. ↑ "Don Thompson on Twitter". twitter.com. Retrieved 8 January 2020.
  44. ↑ "UR-PSR Ukraine International Airlines Boeing 737–800". www.planespotters.net (به انگلیسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  45. ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ "Ukrainian airplane crashes near Tehran's Imam Khomeini Int'l Airport". Iranian Students News Agency. 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  46. ↑ "130 out of 167 passengers of crashed Ukrainian airplane are Iranian, citizens". Trend News Agency. Retrieved 8 January 2020.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ Jackson, Hannah (8 January 2020). "Iran plane crash: 138 passengers were connecting to Canada, Trudeau says". Global News. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  48. ↑ "Iran state TV says Ukrainian airplane crashes near Tehran". WBAL. Retrieved 8 January 2020.
  49. ↑ "63 Canadians among dead after Ukrainian plane crash in Iran, airline says". CBC News. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  50. ↑ Weikle, Brandie (8 January 2020). "Why were so many Canadians on the plane that crashed in Iran?". CBC News. Retrieved 8 January 2020.
  51. ↑ "Fly UIA". www.facebook.com.
  52. ↑ «سقوط هواپیمای اوکراینی در تهران؛ تمام سرنشینان هواپیما کشته شده‌اند». bbc.com/persian. بی‌بی‌سی فارسی. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  53. ↑ "Iran crash: Ukraine Boeing with 176 onboard comes down near Tehran". theguardian.com (به انگلیسی). The Guardian. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  54. ↑ "Тегеран: Пристайко опублікував список загиблих в авіакатастрофі МАУ". nv.ua. 8 January 2020. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  55. ↑ "Ukrajina po pádu boeingu drží smutek, má podezření na zásah raketou". iDNES.cz. 9 January 2020.
  56. ↑ tagesschau.de. "Flugzeugabsturz im Iran: Wohl doch keine deutschen Opfer". tagesschau.de (به آلمانی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  57. ↑ "Generic Altea Report by amadeus".
  58. ↑ "Names of passengers, crew on board Ukrainian plane that crashed in Iran (UPDATED) | KyivPost - Ukraine's Global Voice". KyivPost. 2020-01-08. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 2020-01-09.
  59. ↑ "CBC NEWS: VIDEO with the name of passengers".
  60. ↑ «ایرنا». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  61. ↑ ۶۱٫۰ ۶۱٫۱ "Ukraine leader warns against 'speculation' after plane crash". The Economic Times. 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  62. ↑ "Ukrainian experts leave for Iran to join probe into PS752 crash". UNIAN Information Agency. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  63. ↑ Troianovski، Anton؛ Kramer، Andrew E.؛ Fassihi، Farnaz (۲۰۲۰-۰۱-۱۱). «Furor in Iran and Abroad After Tehran Admits Downing Ukrainian Jetliner» (به انگلیسی). The New York Times. شاپا 0362-4331. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  64. ↑ 1056 (۲۰۲۰-۰۱-۰۹). «ربیعی: آمریکا با دروغ‌پردازی بر زخم‌های خانواده‌های داغدار نمک می‌پاشد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۰۹.
  65. ↑ «نخست‌وزیر کانادا: اطلاعاتی داریم که هواپیما با پدافند ایران ساقط شده - BBC Persian». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۰.
  66. ↑ «جزئیات تماس خلبان بوئینگ 737 اوکراینی با برج مهرآباد تا پیش از سقوط». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  67. ↑ "جزئیات تماس خلبان بوئینگ 737 اوکراینی با برج مهرآباد تا پیش از سقوط". Fars News (به فارسی). 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  68. ↑ Patel-Carstairs, Sunita; Storr, Kat. "Three Britons among 176 killed as plane crashes after takeoff in Tehran". Sky News. Retrieved 8 January 2020.
  69. ↑ "Iran plane crash: Tehran won't give Boeing or US black boxes". BBC. 9 January 2020.
  70. ↑ Stimson, Brie (9 January 2020). "Russian missile strike eyed as one of many possible causes that led to plane crash in Iran: Ukraine". foxnews.com. Fox News. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  71. ↑ «رئیس سازمان هواپیمایی ایران: جعبه سیاه پرواز اوکراین را به خارج نمی‌فرستیم». radiofarda.com. رادیو فردا. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  72. ↑ "بوئینگ اوکراینی هنگام سقوط ۲ بار با زمین برخورد کرد/ اگر هواپیما موشک خورده بود، همان بالا منفجر می‌شد". 2020-01-09. Retrieved 2020-01-10.
  73. ↑ John, Tara (9 January 2020). "Ukrainian Boeing plane crash in Iran, investigators hunt for clues". CNN. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  74. ↑ Troianofski, Anton; Kitroeff, Natalie (9 January 2020). "U.S. Has 'Confidence' Ukrainian Plane Was Shot Down by Iranian Missile". The New York Times. Retrieved 9 January 2020.
  75. ↑ ۷۵٫۰ ۷۵٫۱ ۷۵٫۲ ۷۵٫۳ Hatch, Patrick (8 January 2020). "Qantas to divert some flights after Iran missile attack". The Sydney Morning Herald (به انگلیسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  76. ↑ "Airlines re-route flights away from Iraq, Iran airspace after missile attack on U.S. troops". gulfnews.com (به انگلیسی). Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  77. ↑ ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ ۷۷٫۲ "Major airlines re-route flights away from Iraq, Iran airspace". The Business Times (به انگلیسی). 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  78. ↑ "Iran plane crash: Airliner 'was trying to return to airport'". BBC News. BBC News Online. 9 January 2020. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  79. ↑ «ایران تحقیقات درخصوص علت سقوط هواپیمای اوکراینی را طبق ضوابط ایکائو آغاز کرده‌است». خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  80. ↑ ۸۰٫۰ ۸۰٫۱ ۸۰٫۲ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  81. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  82. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  83. ↑ ۸۳٫۰ ۸۳٫۱ ۸۳٫۲ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  84. ↑ https://observers.rfi.fr/fa/20200110-سقوط-هواپیما-اکراینی-موشک-بویینگ-تهران
  85. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  86. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  87. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  88. ↑ ۸۸٫۰ ۸۸٫۱ https://www.rte.ie/news/world/2020/0110/1105479-iran-plane-crash/
  89. ↑ آشنایی با سامانه اطلاعاتی آمریکا که سقوط هواپیمای اوکراینی بر اثر پرتاب موشک توسط جمهوری اسلامی را تشخیص داد صدای آمریکا
  90. ↑ https://www.aa.com.tr/fa/ایران/فرمانده-هوافضای-سپاه-پاسداران-ایران-هواپیمای-اوکراینی-با-موشک-کروز-اشتباه-گرفته-شد/1699556
  91. ↑ https://www.smh.com.au/politics/federal/iran-plane-shooting-not-intentional-morrison-20200110-p53qch.html
  92. ↑ https://www.cnn.com/middleeast/live-news/iran-plane-crash-investigation/index.html
  93. ↑ https://www.smh.com.au/world/europe/ukraine-passenger-jet-was-likely-shot-down-by-iran-pentagon-20200110-p53q9l.html
  94. ↑ https://www.reuters.com/article/us-iran-crash-ukraine-prosecutor/ukraine-prosecutor-investigating-willful-killing-in-iran-plane-crash-idUSKBN1ZA0LH
  95. ↑ ۹۵٫۰ ۹۵٫۱ "Iran claims Boeing crash that claimed 177 lives hours after missile attack on US base was caused by engine fire but REFUSES to hand over jet's black box as images show fuselage peppered with holes". dailymail.co.uk (به انگلیسی). دیلی میل. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  96. ↑ Ukraine names Iran plane crash theories, including missile strike بایگانی‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine|Reuters
  97. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  98. ↑ «مقام‌های آمریکایی: هواپیمای اوکراینی به احتمال زیاد توسط ایران ساقط شده‌است». radiofarda.com. رادیو فردا. ۹ ژانویه ۲۰۲۰. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  99. ↑ NAVEED JAMALI; JAMES LAPORTA; CHANTAL DA SILVA; TOM O'CONNOR (۹ ژانویه ۲۰۲۰). "IRANIAN MISSILE SYSTEM SHOT DOWN UKRAINE FLIGHT, PROBABLY BY MISTAKE, SOURCES SAY". newsweek.com (به انگلیسی). Newsweek. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  100. ↑ https://twitter.com/jimsciutto/status/1215367586705289216?s=20
  101. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  102. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  103. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۹ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  104. ↑ https://www.businessinsider.com/ukraine-iran-crash-panic-bad-training-may-led-missile-attack-2020-1
  105. ↑ «نخست‌وزیر کانادا: هواپیمای اوکراینی توسط موشک زمین به هوای ایران سرنگون شده‌است». رادیو فردا. ۱۹ دی ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  106. ↑ «نخست‌وزیر کانادا: شواهد نشان می‌دهد که ایران عامل سقوط هواپیمای اوکراینی بوده‌است». صدای آمریکا. ۱۹ دی ۱۳۹۸.
  107. ↑ «ترودو: هواپیمای اوکراینی توسط موشک زمین به هوای ایران سرنگون شده». ایندیپندنت فارسی. ۱۹ دی ۱۳۹۸.
  108. ↑ «بوریس جانسون هم می‌گوید شواهد حاکی از ساقط شدن هواپیما با پدافند ایرانی است». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۹ دی ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  109. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef1 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  110. ↑ https://www.radiofarda.com/a/timeline-72-hours-of-disaster-hiding/30371943.html
  111. ↑ https://www.hamshahrionline.ir/news/476869/واکنش-های-سخنگوی-ارشد-نیروهای-مسلح-به-ادعاهای-هماهنگی-حمله-با
  112. ↑ https://ir.voanews.com/a/us-iran-trump/5238768.html
  113. ↑ «سقوط مرگبار هواپیمای مسافربری اوکراین در جنوب غرب تهران». dw.com. بخش فارسی دویچه وله. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  114. ↑ 863 (۲۰۲۰-۰۱-۰۹). «عابدزاده: امکان انفجار هواپیمای اوکراینی بر اثر شلیک موشک از لحاظ فنی وجود ندارد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۰.
  115. ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام ToolAutoGenRef2 وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  116. ↑ «چرا ادعای سقوط هواپیمای اوکراینی توسط موشک دروغ است؟». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰.
  117. ↑ «آخرین نتایج بررسی علت سقوط هواپیمای 737 از زبان رئیس سازمان هواپیمایی». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰.
  118. ↑ «تشریح دلایل تأخیر یک ساعته بوئینگ اوکراینی در پرواز». خبرگزاری فارس. ۲۰ دی ۱۳۹۸.
  119. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۰.
  120. ↑ «CBS crew just visited the Ukrainian airlines crash site west of Tehran». Tweeter Elizabeth Palmer.
  121. ↑ «خبرنگار سی‌بی‌اس در تهران: محل سقوط پاکسازی شده». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ دی ۱۳۹۸. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژانویه ۲۰۲۰.
  122. ↑ https://www.reuters.com/article/us-iran-crash-netherlands/dutch-minister-says-iran-likely-shot-down-ukraine-airliner-idUSKBN1Z91EX
  123. ↑ https://uk.reuters.com/article/uk-iran-crash-data/ukraine-president-received-data-from-us-on-iran-plane-crash-idUKKBN1Z917G
  124. ↑ «وزیر خارجه آمریکا: باور داریم یک موشک ایرانی هواپیمای اوکراین را ساقط کرده - BBC Persian». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۰.
  125. ↑ «سقوط مرگبار هواپیمای مسافربری اوکراین در جنوب غرب تهران». dw.com. بخش فارسی دویچه وله. ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  126. ↑ «اطلاعیه جدید سازمان هواپیمایی کشوری دربارهٔ هواپیمای اوکراینی- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  127. ↑ «حذف اطلاعیه سازمان هواپیمایی کشوری دربارهٔ سقوط هواپیمای اوکراینی از وب‌سایت این سازمان». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  128. ↑ «شرکت هواپیمایی اوکراین: مطمئن بودیم دلیل سقوط هواپیما مشکل فنی نیست». euronews. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  129. ↑ «Ukrainian flight PS752 shot down shortly after take off from Tehran». Flightradar24 Blog (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۰۱-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  130. ↑ نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۳۹۸/۱۰/۲۱–۱۳:۵۴). «توضیحات فرمانده هوا و فضا سپاه دربارهٔ سقوط هواپیمای اوکراینی: بعد از شنیدن این خبر آرزوی مرگ کردم/همه مسئولیت‌های این کار را می‌پذیریم+فیلم». fa. دریافت‌شده در 2020-01-13. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  131. ↑ ۱۳۱٫۰ ۱۳۱٫۱ «سردار حاجی‌زاده: احتمال شلیک کروز و ورود هواپیماها را داشتیم/چهارشنبه صبح به مسئولان اطلاع دادم». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  132. ↑ Bogaisky, Jeremy. "How Iran Could Have Mistakenly Shot Down A 737 Airliner". Forbes (به انگلیسی). Retrieved 2020-01-13.
  133. ↑ https://www.nytimes.com/2020/01/11/world/middleeast/furor-in-iran-and-abroad-after-tehran-admits-downing-ukrainian-jetliner.html
  134. ↑ «اقرار به شلیک به هواپیمای مسافربری؛ سوگواری و اعتراض در شهرهای مختلف ایران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
  135. ↑ Kaminski-Morrow, Davin. "US bans Iranian and Iraqi overflights citing risk to aircraft". Flight Global. Retrieved 8 January 2020.
  136. ↑ "FAA bans US airlines flying over Iraq, Iran and Gulf after missile attacks". South China Morning Post (به انگلیسی). 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  137. ↑ "Airlines re-route flights away from Iraq, Iran airspace after missile attack on U.S. troops". gulfnews.com (به انگلیسی). Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  138. ↑ "Singapore Airlines diverts all flights away from Iranian airspace after missile attack". TODAYonline. Retrieved 9 January 2020.
  139. ↑ "KLM stops flying over Iran and Iraq". NL Times (به انگلیسی). 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  140. ↑ "Airlines avoiding flying through Iran and Iraq airspace". France 24 (به انگلیسی). 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  141. ↑ "Lufthansa cancels daily flight between Frankfurt and Tehran". Reuters (به انگلیسی). 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  142. ↑ "Airlines re-route or cancel flights around Iraq, Iran after missile strike on U.S. troops". NBC News (به انگلیسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  143. ↑ «Ukrainian Airlines Flight PS 752». بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۲۰.
  144. ↑ ۱۴۴٫۰ ۱۴۴٫۱ Oliphant, Roland; Mendick, Robert; Nicholls, Dominic (8 January 2020). "Iran plane crash: All 176 passengers killed as Ukraine Boeing 737 crashes near Tehran". The Telegraph. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  145. ↑ "Information for passengers of UIA suspended flights to/from Tehran – Ukraine International Airlines (UIA) (Ukraine)". FlyUIA (به انگلیسی). Retrieved 9 January 2020.
  146. ↑ "Kazakhstan's Air Astana suspends flights over Iraq, Iran". Trend.Az (به انگلیسی). 8 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  147. ↑ ۱۴۷٫۰ ۱۴۷٫۱ "Kazakhstani air companies recommended to avoid flying over Iran". akipress.com. Archived from the original on 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  148. ↑ "Air Canada among carriers changing flight paths after Iran plane crash". Canadian Broadcasting Corporation. 8 January 2020. Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  149. ↑ "إیران تعلن الحداد علی قتلی التدافع وتحطم الطائرة". arabic.sputniknews.com. Retrieved 9 January 2020.
  150. ↑ "All on board Ukrainian plane in Tehran crash dead". Arab News. 8 January 2020.
  151. ↑ "UkrInform: Jan. 9 declared day of mourning in Ukraine". Kyiv Post. 9 January 2020. Retrieved 9 January 2020.
  152. ↑ "What people are saying about the Ukrainian plane crash that killed 176". Vancouver Courier. The Canadian Press. 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  153. ↑ "Press Release Regarding the Ukrainian International Airlines Passenger Airplane Accident in Tehran". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. Retrieved 8 January 2020.
  154. ↑ "Соболезнования Президенту Украины Владимиру Зеленскому". Президент России (به روسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  155. ↑ "Соболезнования Президенту Ирана Хасану Рухани". Президент России (به روسی). Archived from the original on 8 January 2020. Retrieved 8 January 2020.
  156. ↑ وزیر خارجه آلمان: ایران نباید درباره دلایل سقوط هواپیمای اوکراینی پنهان‌کاری کند صدای آمریکا
  157. ↑ «اطلاعیه مهم ستادکل نیروهای مسلح/ سقوط هواپیمای مسافری ناشی از خطای انسانی سیستم پدافندی بود». فارس.
  158. ↑ «جمهوری اسلامی ایران از اشتباه فاجعه بار سقوط هواپیما متأسف است». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  159. ↑ «مسببین این اشتباه نابخشودنی مورد پیگرد قانونی قرار می‌گیرند». dolat.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  160. ↑ «دستور رهبرانقلاب به ستادکل نیروهای مسلح/لزوم پیگیری کوتاهی‌ها». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  161. ↑ «دولت هیچ قصوری ندارد؛ هرچه هست به نیروهای مسلح برمی‌گردد / هواپیمای اوکراینی، در مسیر حرکت خود، مورد اصابت قرار گرفت؛ به همین دلیل به دنبال بازگشت به فرودگاه امام بود که سقوط کرد / سامانه‌ها در بالاترین سطح آمادگی بودند؛ فقط کافی بود یک شستی را شما فشار دهید / اپراتور، هواپیمای اوکراینی را موشک کروز تشخیص داده بود / او موظف بود تماس و تأیید بگیرد؛ خبط اپراتور هم از همین نقطه است / گویا در آن شرایط شبکه ارتباطی او با اختلال مواجه شده بود / او ده ثانیه فرصت داشت تصمیم بگیرد که بزند؛ می‌توانسته نزند ولی در آن شرایط، تصمیم بد را می‌گیرد». انتخاب.
  162. ↑ پس از اعتراف ایران به سرنگونی هواپیمای مسافربری؛ اوکراین خواستار «تحقیقات کامل و شفاف، اجرای عدالت و عذرخواهی رسمی» ایران شد صدای آمریکا
  163. ↑ پس از اعتراف ایران به سرنگونی هواپیمای مسافربری؛ نخست‌وزیر کانادا: انتظار همکاری کامل از مقامات ایران را داریم صدای آمریکا
  164. ↑ سناتور تد کروز: مسافران هواپیمای اوکراینی قربانی «بی‌کفایتی» مسئولان جمهوری اسلامی شدند صدای آمریکا
  165. ↑ سازمان‌های بین‌المللی تهدید روزنامه‌نگاران ایرانی خارج از کشور توسط مشاور حسن روحانی را محکوم کردند صدای آمریکا
  166. ↑ «ترامپ به فارسی برای مردم ایران توییت زد: شجاعت شما الهام‌بخش است». رادیو فردا (فارسی). ۲۲ دی ۱۳۹۸.
  167. ↑ «استعفای مجری صداوسیما در اعتراض به حادثه سقوط هواپیما». رادیو دویچه وله فارسی. ۲۲ دی ۱۳۹۸.
  168. ↑ شرکت‌های هواپیمایی اروپایی تا اطلاع ثانوی از پرواز در آسمان ایران منع شدند صدای آمریکا
  169. ↑ شاهزاده رضا پهلوی: خامنه‌ای مسئول مستقیم سقوط هواپیمای اوکراینی است، ایران اینترنشنال
  170. ↑ شاهزاده رضا پهلوی: مسئول مستقیم سرنگونی هواپیمای مسافربری با موشک سپاه، خامنه‌ای است، صدای آمریکا
  171. ↑ رضا پهلوی مسئولیت شلیک به هواپیمای مسافری را بر عهده خامنه‌ای دانست، رادیو فردا
  172. ↑ «مهدی کروبی خطاب به آقای خامنه ای: بدون شک هیچ‌یک از شرایط و صفات احراز مسئولیت رهبری را ندارید». . : سحام نیوز - Sahamnews :. ۲۰۲۰-۰۱-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۱.
  173. ↑ Oliphant، Roland؛ Mendick، Robert؛ Nicholls، Dominic (۲۰۲۰-۰۱-۰۸). «Iran under pressure to explain Tehran plane crash after 176 killed in Ukrainian jet disaster» (به انگلیسی). The Telegraph. شاپا 0307-1235. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۲.
  174. ↑ Gordon, Michael R. (2 October 2012). "Wary of Israel, Iran Is Said to Blunder in Strikes". The New York Times. Retrieved 13 January 2020.
  175. ↑ «فرمانده سپاه دربارهٔ هواپیمای مسافربری: اگر نمی‌گفتیم، هیچ‌کس نمی‌فهمید».
  176. ↑ «فرمانده سپاه: اگر خودمان نمی‌گفتیم هیچ‌کس متوجه علت سقوط هواپیما نمی‌شد».
  177. ↑ «فرمانده سپاه دربارهٔ هواپیمای مسافربری: اگر نمی‌گفتیم، هیچ‌کس نمی‌فهمید».
  178. ↑ «صحبت‌های عجیب نادر طالب‌زاده دربارهٔ سقوط هواپیمای اوکراینی +فیلم». اقتصاد نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۱۳.
  179. ↑ TYLER ROGOWAY (JANUARY 9, 2020). «Let's Talk About How Iran Could Have Shot Down A 737 Full Of Innocent People». The Drive. دریافت‌شده در JANUARY 9, 2020. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  180. ↑ Matt Thurber (سپتامبر ۳, ۲۰۱۲). «ADS-B Is Insecure and Easily Spoofed, Say Hackers». Aviation International News.
  181. ↑ عباس عبدی (۱۵ ژانویه ۲۰۲۰). «سناریویی احتمالی». اعتماد. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۰.
  182. ↑ Soraya Sepahpour-Ulrich, Finian Cunningham (13.01.2020). «Iran Jet Disaster Setup». sputniknews. دریافت‌شده در 15.01.2020. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازبینی=،|تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  183. ↑ joe (۱۳ ژانویه ۲۰۲۰). «Was Iranian Missile Operator Tricked Into Shooting Down The Ukrainian Airlines Plane Over Tehran?». SOTT. دریافت‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۰.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=پرواز_شماره_۷۵۲_هواپیمایی_بین‌المللی_اوکراین&oldid=27997570»