اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران

اعتراضات سراسری ۱۳۹۸ ایران
تجمع در آریاشهر، تهران
تاریخ	۲۴ آبان ۱۳۹۸–۱ آذر ۱۳۹۸
موقعیت	در ۲۸ استان و بیش از ۱۰۰ شهر سنندج امیدیه دزفول اراک اهواز سیرجان بوشهر بوکان ماهشهر کازرون بهبهان کرج تهران گچساران آبادان خرمشهر بابل مشهد زنجان شیراز کرمانشاه بیرجند نورآباد یاسوج تبریز پردیس اصفهان مریوان خرم‌آباد دهلران قائمشهر ایلام قم یزد ساری رشت جوانرود گرگان ارومیه کهنوج
روش‌ها	تظاهرات، اعتراض، تحصن، ایستادگی مدنی، کنشگری اینترنتی، درگیری با نیروهای امنیتی، تجمع دانشجویان
طرف‌های مدنی درگیر
معترضان به اوضاع معیشتی، گرانی، تورم و فقر گسترده اپوزسیون برانداز جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی فرمانده کل قوا یگان‌های ویژه نیروی انتظامی نوپو سپاه پاسداران شبه‌نظامیان بسیج وزارت اطلاعات اطلاعات سپاه شورای عالی امنیت ملی
شخصیت‌های پیشرو
بدون ساختار رهبری علی خامنه‌ای حسن روحانی ابراهیم رئیسی علی لاریجانی عبدالرضا رحمانی فضلی حسین سلامی حسین اشتری غلامحسین غیب‌پرور
تعداد
نامعلوم
تلفات و کشته‌ها
بیش از ۱۶۱ کشته (آمار سازمان عفو بین‌الملل) بیش از ۱۳۰ معترض کشته شدند (آمار منابع جمهوری اسلامی) بیش از ۷۰۰۰ نفر دستگیر شدند ۷ نیروی امنیتی کشته شدند (منابع جمهوری اسلامی)

اعتراضات سراسری ۱۳۹۸ ایران یا اعتراضات آبان ۹۸ مجموعهٔ اعتراضات مردمی و ضد حکومتی در سراسر ایران در آبان ۱۳۹۸ بود که به‌دنبال انجام مجدد سهمیه‌بندی سوخت و افزایش قیمت بنزین آغاز شد. شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، بدون اعلام قبلی در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۹۸ اعلام کرد قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای ۱۵۰۰ تومان و نرخ هر لیتر بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومان شد. به دنبال آن، از شامگاه ۲۴ آبان اعتراضات در شهرهای اهواز، مشهد، سیرجان و شیراز آغاز شد و به بندرعباس، اصفهان، شهرک اندیشه، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، بیرجند، شوشتر، اندیمشک، قم و بهبهان گسترش یافت. در همان روز اینترنت تلفن همراه در شهرهای امیدیه، اهواز و مشهد مختل و ضعیف شد. از شنبه ۲۵ آبان به دستور شورای امنیت کشور قطعی سراسری اینترنت آغاز شد. مقام‌های ایرانی اعلام کردند اینترنت به‌دلایل امنیتی قطع است و زمان بازگشت آن هم مشخص نیست. برخی کارشناسان از آنچه در ایران رخ داد با عنوان «کودتای اینترنتی» نام می‌برند. بر اساس گزارش نهادهای امنیتی ایران، ۲۸ استان و بیش از صد شهر دستخوش ناآرامی‌های پس از افزایش قیمت بنزین بودند.

اعتراضات عمدتاً در محلات کارگری و فقیرنشین شهری متمرکز و در ابتدا نسبتاً مسالمت‌آمیز بود و به تدریج به یک شورش خشونت‌آمیز علیه نظام تبدیل شد. زمانی که نیروهای امنیتی برای ممانعت اقدام کردند، اعتراض کنندگان جسورتر شدند و در بسیاری از شهرها خیابان‌ها به صورت منطقه جنگی درآمد و ساختمان‌ها، بانک‌ها و مغازه‌های فراوانی به آتش کشیده شد و جریان عادی کسب‌وکار و آمد و شد مختل شد. در برخی مناطق شهری شبکه بانکی، مخابراتی، سوخت رسانی و ترابری شهری تخریب و فروشگاه‌ها غارت شدند.

تلفات روز اول اعتراضات (۲۴ آبان) یک کشته و یک مجروح در شهر سیرجان بود. به گفتهٔ خبرگزاری‌های داخل ایران وسعت اعتراض‌های روز جمعه در استان‌های خوزستان و کرمان بیشتر از نقاط دیگر بود و در سیرجان معترضان سعی کردند انبار نفت شهر را آتش بزنند که با واکنش نیروی انتظامی تلاش‌شان ناکام ماند. در مشهد هم، نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شدند.

با گسترش تجمعات اعتراضی در روز شنبه، نهادهای امنیتی ایران با ارسال پیامک‌های تهدیدآمیز به تلفن‌های همراه شهروندان از آنها خواستند که تجمعات را ترک کنند. هم‌زمان دادستان کل ایران معترضان به افزایش قیمت بنزین را اخلالگر خواند و تهدید کرد که با آنان برخورد جدی خواهد شد. ۲ روز پس از سه برابر شدن قیمت بنزین، علی خامنه‌ای از تصمیم سران قوا مبنی بر افزایش قیمت بنزین حمایت کرد. او آتش‌زدن بانک‌ها و ایجاد ناآرامی را به اشرار و ضدانقلاب و دشمنان ایران نسبت داد و با اشاره به جان باختن تعدادی از معترضان، اجرای طرح افزایش قیمت سوخت را ضروری دانست. خامنه‌ای در این سخنرانی پنج بار بر سررشته نداشتن یا تخصص نداشتنش در مورد مسائل اقتصادی تأکید کرد. سخنان خامنه‌ای در روز ۲۶ آبان از سوی مخالفانش به فرمان سرکوب اعتراضات تعبیر شد اما افراد نزدیک به حکومت صحبت‌های او را «فداکارانه» و «باعث پایان آشوب‌ها» ارزیابی کردند.

بنا بر آخرین گزارش سازمان عفو بین‌الملل در ۸ آذر ۱۳۹۸، در جریان اعتراضات بیش از ۱۶۱ تن از معترضان کشته شده‌اند.این سازمان تأکید کرده که شمار کشته‌شده‌ها باید بیش از این تعداد باشد و تحقیقات این نهاد در این‌باره همچنان ادامه دارد. طبق گزارش عفو بین‌الملل عمدهٔ قربانیان با شلیک سلاح گرم، یک نفر به‌دلیل ضرب و جرح و یک نفر هم با شلیک گاز اشک‌آور کشته شده‌اند. از سوی دیگر، مقام‌های حکومت ایران تاکنون مرگ هفت نفر از مأموران امنیتی یا اداری شامل سه نفر بسیجی، دو افسر پلیس، یک کارمند شهرداری و یک کارمند جهاد دانشگاهی را تأیید کرده‌اند. حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تاریخ ۵ آذر ۱۳۹۸ آمار بازداشت شدگان را تا هنگام مخابره خبر، حدود ۷۰۰۰ نفر اعلام کرد. بنا بر گزارش وزیر کشور بیش از ۵۰ پایگاه و پاسگاه نظامی مورد حمله قرار گرفت و ۳۴ آمبولانس، ۷۳۱ بانک، ۱۴۰ مکان عمومی، ۹ مرکز مذهبی، ۷۰ پمپ بنزین، ۳۰۷ خودرو شخصی، ۱۸۳ خودرو نظامی و ۱۰۷۶ موتور سیکلت شخصی آتش زده یا تخریب شد.

زمینه‌ها

همچنین ببینید: تظاهرات ۱۳۹۶ ایران و بحران اقتصادی ۱۳۹۷–۱۳۹۸ ایران

سیاست‌های اقتصادی بلند مدت حکومت

بر اساس آمار ارائه شده توسط مسئولان جمهوری اسلامی ایران، در این اعتراضات اغلب دستگیرشدگان بیکار یا دارای مشاغل کم‌درآمد بوده‌اند و وزارت اطلاعات از یکسال قبل پیش‌بینی این اعتراضات را می‌کرده‌است. سعید معیدفر جامعه‌شناس نیز، بر قابل پیش‌بینی بودن این اعتراضات تأکید می‌کند و می‌گوید که «تقریباً کسانی که صاحب اندیشه و فکر بودند، از قبل می‌دانستند که مسیری که حاکمیت و نظام سیاسی ما پیش می‌برد، مسیری است که در آینده با دشواری‌های جدی روبرو خواهد شد. سوء کارآمدی‌ها، فساد و متأسفانه تبعیض‌ها بین مناطق مختلف کشور مواردی بود که اول از همه طبقهٔ متوسط و اندیشمندان را حساس کرد و سعی می‌کردند با اعتراضات خود حاکمیت را نسبت به ادامه مسیر غلطی که در پیش گرفته بود، آگاه کنند، اما متأسفانه دیدیم که با آن اعتراضات برخورد شد.» او اضافه می‌کند که «امروز ما مانده‌ایم با یک اقتصاد ورشکسته، فسادها، تبعیض‌ها و سیاست‌های غلطی که طی ۳۰ الی ۴۰ سال باعث تخلیه روستاها شد. در حاشیه کلان‌شهرهایی که در آنها ثروت و منابع اقتصادی متمرکز شده، لشکر گرسنگانی شکل گرفته‌است که هر روز برای هجوم به کلان‌شهرها آماده‌تر و با انگیزه‌تر هستند.» از نظر معیدفر «سیاستمداران ما فعلاً ممکن است بتوانند با برخوردهای امنیتی اوضاع را جمع کنند اما در واقع این لشکر گرسنگان چنان قدرتی خواهند داشت که هیچ‌کسی جلودار آنها نیست.»

مجید محمدی جامعه‌شناس، در مورد زمینهٔ اعتراض‌ها باور دارد که این اعتراضات یا در شهرهای کوچک بوده‌اند، یا مناطق نسبتاً فقیر شهرهای بزرگ. به عنوان نمونه، در تهران بزرگ، اوج اعتراضات در مناطقی مثل رباط کریم، ملارد، شهریار، قلعه حسن‌خان، و اسلامشهر بوده‌است. اعتراضات در اهواز، اصفهان، شیراز، تبریز، و…، همه در مناطق فقیر و زیر متوسط رخ داده‌اند. او معتقد است که برای مردم این مناطق «هیچ چشم‌اندازی در باب بهتر شدن زندگی‌شان از حیث اشتغال و رفاه» وجود ندارد، بلکه با «تدوام تحریم‌ها و گسترش‌طلبی جمهوری اسلامی و فساد شایع در کشور، وضعیت آنها هر روز بدتر خواهد شد». به نظر او با توجه به زمینهٔ اقتصادی قشرهای شرکت کننده، این اعتراضات در آینده حتماً دوباره تکرار خواهد شد.

زمینه‌های سیاسی

مخالفت معترضان با سیاست‌های کلی جمهوری اسلامی

در سال ۹۶ معترضان بیشتر از شهرهای حاشیه واز طبقه فرودست بودند، اما به نظر می‌رسد در آبان‌ماه ۹۸ طیف وسیع‌تری به معترضان ملحق شده‌اند، بخشی از طبقه متوسط شهرنشینی که در این دو سال با بیشتر شدن تحریم‌ها و گرانی‌ها، نحیفتر از پیش شده و چشم‌انداز روشنی از نظر اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این چارچوب سیاسی نمی‌بینند. همچنین عبدالکریم سروش متفکر و پژوهشگر دینی در یک سخنرانی نسبت به افزایش خشونت در سوی معترضان و حتی دست بردن گروهی از مردم به «اسلحه» در صورت تن ندادن حکومت به خواسته‌هایشان هشدار داد.

ناکامی سیاسی اصلاح‌طلبان

به باور منتقدان اصلاح‌طلبان، از اواخر جنبش سبز ایران که جنبش‌های اجتماعی نوظهور در ایران به سمت مطالبهٔ تغییرات ساختاری حرکت کرد، جریان‌های اصلاح‌طلب از تحولات سیاسی عقب افتادند. در سال ۱۳۸۸ و در جنبشی که برای اعتراض به نتایج انتخابات به وجود آمد، تصور می‌شد که بخش‌هایی از اصلاح‌طلبان قادر به همراهی با آن خواهند بود، اما در نهایت آنها تمایلی به گسترش جنبش و رویارویی با هستهٔ سخت قدرت از طریق خیابان را نداشتند. شکست جنبش سبز ایران منجر به ناامیدی معترضان از پیگیری مطالباتشان در چارچوب امکانات جمهوری اسلامی شد. بازگشت دوباره اصلاح‌طلبان به انتخابات و کوشش برای «بازسازی سیاست‌ورزی انتخاباتی» به جای «وفاداری به جنبش خیابانی» نشانه‌ای از این ناتوانی تصور شد. پس از اعتراضات ۱۳۹۶ که به مرور طبقات فرودست هم به حرکت‌های اعتراضی پیوستند، ناتوانی اصلاح‌طلبان در همراهی با اعتراضات، نقطه عطفی در ریزش پایگاه اجتماعی آنان شد و وقتی برای اولین‌بار گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران شعار «اصلاح طلب، اصولگرا دیگه تمومه ماجرا» سر دادند و همهٔ جریان‌های سیاسی درون حکومت را به یک اندازه نامشروع قلمداد کردند، که منتقدان آن را نشانه‌ای از ریزش پایگاه اجتماعی اصلاح‌طلبان در میان طبقات متوسط قلمداد کردند. مصطفی تاج‌زاده در دی ماه ۱۳۹۶ به نقل از سید محمد خاتمی گفت «من اگر «تکرار» هم کنم، دیگر مردم رأی نمی‌دهند.»

اثر سیاست خارجی و داخلی حاکمیت بر اقتصاد

معترضان به سیاست‌های اقتصادی دولت معترضند اما فقط دولت را عامل فقر و گرانی نمی‌دانند بلکه در شعارها گاهی کلیت نظام و رهبری را نیز هدف قرار می‌دهند. برخی تحلیل گران سیاسی می‌گویند با توجه به سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی مبتنی بر ایدئولوژی‌های متناقض و خیالی دشمن تراشی و صدور انقلاب که هزینه آنرا در چند دهه اخیر طبقه فقیر و متوسط جامعه داده‌اند، اعتراضات این طبقات که هر روز بزرگتر و فقیرتر شده‌اند، قابل پیش‌بینی بوده و خواهد بود. ابوالفضل قدیانی، فعال سیاسی نیز در نامه ای گرانی بنزین را برای «تأمین هزینه‌های سنگین و گزاف سیاست‌های تنش‌زا و جاه‌طلبانه» رهبر جمهوری اسلامی توصیف کرده و تأکید کرده‌است که «مستبد امروز ایران نمی‌خواهد از سیاست‌های ویران‌گر و تنش‌آفرین خود در منطقه و جهان دست بردارد و گام در جهت تنش‌زدایی بگذارد». از نظر او رهبر جمهوری اسلامی «به شدت بیمناک است اگر سیاست خارجی تغییر کند و روابط کشور با سایر کشورهای منطقه و جهان عادی و بر اساس قوانین بین‌المللی و حفظ منافع طرفین تنظیم شود، این قدرت فاسد و غاصبانه را از دست بدهد؛ لذا مصمم است به هر قیمتی سلطه خود را بر کشور حفظ کند».

سیاست فشار حداکثری و تحریم‌های آمریکا

مقاله‌های اصلی: تحریم‌های آمریکا علیه ایران و خروج آمریکا از برجام

بنا به آمار ارائه شده توسط شرکت کپلر، فروش نفت ایران پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای برجام، به میزان ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته‌است که این رقم از حجم فروش نفت ایران در دوران جنگ ایران و عراق هم پایین‌تر است. این درحالی است که فروش نفت ایران پس از توافق برجام چیزی حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز بوده‌است. از دیگر سو هند به عنوان عمده‌ترین خریدار نفتی ایران، پس از عدم تمدید معافیت خرید نفت ایران توسط آمریکا، خرید نفت از ایران را متوقف کرد. حتی در مقاطعی از سال ۲۰۱۹ میلادی، ایران فروش نفت زیر ۱۰۰ هزار بشکه در روز را نیز تجربه کرده‌است. بر همین اساس مطابق با برآوردهای برخی کارشناسان، کسری بودجه دولت در سال ۱۳۹۹ حداقل ۲۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده که به‌نظر می‌رسد این موضوع علت اصلی استقراض ۱۰ هزار میلیارد تومانی دولت از بانک مرکزی است. در ۲۳ آبان ۱۳۹۸ حسن روحانی به کسری بودجهٔ ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت اذعان کرد و گفت:

«بالاترین درآمد مالیاتی که برای سال آینده پیش‌بینی شده، ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است؛ اما برای اداره کشور به ۴۵۰ هزار میلیارد تومان نیاز است و حال باید پرسید ۳۰۰ هزار میلیارد تومان باقیمانده را باید از کجا آورد»

علی ربیعی، سخنگوی دولت در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۸ اعلام کرد که سهمیه بندی بنزین هیچ تأثیری بر روی تورم کشور نخواهد داشت. اما در عین حال اذعان نمود که کسری بودجه دولت منجر به افزایش تورم خواهد شد. ارتباط بین کسری بودجه دولت و سهمیه بندی بنزین همچنان در هاله ای از ابهام است. اما به اعتراف برخی رسانه‌های داخلی، بسیار از کارشناسان و اقتصاددانان بر این باورند که سهمیه بندی بنزین طرحی برای درآمدزایی دولت و کاهش فشارهای ناشی از کسری بودجه دولت است. گرچه برخی نیز با ارائه آمارهای منتشر شده از سوی حاکمیت در تلاش برای رد این نظریه هستند.

مدتی پیش از اجرای طرح سهمیه بندی بنزین، وحید شقاقی، یکی از کارشناسان اقتصادی در مصاحبه‌ای مدعی شده بود که دولت مجبور است در سال ۱۳۹۹ بودجهٔ بدون نفت را تسلیم مجلس کند و برای تحقق این هدف چاره‌ای جز اصلاح سه نظام بانکی، یارانه‌ای و مالیاتی ندارد؛ لذا حذف یارانه حامل‌های سوخت یا سهمیه‌بندی آن که در دسته دوم قرار می‌گیرد، اجتناب ناپذیر خواهد بود.

زمینه‌های اقتصادی: افزایش قیمت بنزین

تأثیر افزایش قیمت بنزین

در نیمه‌شب ۲۴ آبان ۹۸ بدون اعلام قبلی بهای بنزین آزاد در ایران سه برابر شد. شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، طی اطلاعیه‌ای قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای را ۱۵۰۰ تومان و نرخ هر لیتر بنزین آزاد را ۳۰۰۰ تومان اعلام کرد.

قیمت بنزین

• قیمت بنزین معمولی سهمیه‌ای هر لیتر ۱۵۰۰ تومان خواهد بود.
• قیمت بنزین معمولی غیرسهمیه‌ای هر لیتر ۳۰۰۰ تومان خواهد بود.
• قیمت بنزین سوپر هر لیتر ۳۵۰۰ تومان خواهد بود.

سهمیهٔ ماهانه بنزین

با وجود آنکه دولت، بارها علت اصلی سهمیه‌بندی بنزین را مبارزه با قاچاق سوخت، کاهش مصرف بنزین و بهبود شرایط محیط زیست اعلام نمود، اما پس از فروکش کردن ناآرامی‌ها حسن روحانی، رئیس‌جمهور در توضیح شرایط اقتصادی بحران زده دولت گفته بود:

«سالانه حدود ۴۵۰ هزار میلیارد تومان بودجه برای اداره کشور در خزانه نیاز است، بالاترین مالیاتی که پیش‌بینی می‌شود سال آینده بتوانیم بگیریم ۱۵۰هزار میلیارد تومان است، ۳۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر که برای بودجه لازم است را از کجا بیاوریم؟ درآمد اصلی که کشور را اداره می‌کند پول نفت است».

مطابق با آمارهای بین‌المللی، پس از برجام فروش نفت ایران ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز بوده‌است. اما بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، این میزان به ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته که از میزان فروش نفت ایران در دوران جنگ ایران و عراق نیز پایین‌تر است. همچنین مطابق با ادعای الکساندر نوواک، وزیر وقت انرژی روسیه، ایران در صدد بوده تا وامی به مبلغ ۲ میلیارد دلار از روسیه دریافت کند و حتی در تلاش است که مطابق با توافقات صورت گرفته مبلغ این وام را تا سقف ۵ میلیارد دلار افزایش دهد که این خود نشان از وخامت اوضاع اقتصادی ایران دارد.

براساس اعلام شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی ایران، میزان سهمیهٔ خودروهای مختلف به شرح زیر است:

ردیف	کاربری		میزان سهمیهٔ بنزین ماهانه
۱	سواری شخصی	بنزینی	۶۰ لیتر
		دوگانه سوز	۳۰ لیتر
۲	تاکسی	بنزینی	۴۰۰ لیتر
		دوگانه سوز	۲۰۰ لیتر
۳	موتورسیکلت	*	۲۵ لیتر
۴	وانت کم مصرف	بنزینی	۲۰۰ لیتر
		دوگانه سوز	۶۰ لیتر
۵	وانت پرمصرف	بنزینی	۳۰۰ لیتر
		دوگانه سوز	۱۲۰ لیتر
۶	آمبولانس	*	۵۰۰ لیتر

ساعاتی بعد از اعلام نرخ جدید، حسن روحانی دلیل این افزایش را تقسیم درآمد حاصله بین شصت میلیون ایرانی عنوان کرد و گفت «ریالی از این پول به خزانه نخواهد رفت». او تلاش دولت برای جبران کسری بودجه از محل افزایش قیمت بنزین را تکذیب کرد و گفت این تصمیم به نفع مردم و قشر تحت فشار جامعه است. جمشید پژویان اقتصاددان، ادعای دولت ایران مبنی بر اینکه درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین، صرف قشر کم‌درآمد جامعه شود را شبیه شوخی دانست.

با شروع اعتراض‌های خیابانی، مسئولان حکومت اعلام کردند که نباید به بهانهٔ افزایش قیمت بنزین، قیمت کالا و خدمات افزایش یابد و سخن از کنترل قیمت‌ها و برخورد با گرانفروشان به میان آوردند. با این‌حال ۱۰ روز پس از افزایش قیمت سوخت، خبرگزاری ایرنا گزارش داد برخلاف وعدهٔ مسئولان، برخی اجناس گران شده‌اند. بر اساس تحقیقات میدانی ایرنا «نرخ حمل‌ونقل مسافران درون‌شهری و میوه و تره‌بار گاهی بین ۲۵ تا ۵۰ درصد رشد داشته که به‌طور غیرمستقیم بر هزینه تولید و در نهایت قیمت مصرف‌کننده تأثیر گذاشته‌است.» یک روز پس از انتشار این گزارش، علی لاریجانی هم از افزایش قیمت شماری از اجناس شرکت‌های دولتی خبر داد. هم‌زمان رحیم زارع عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به افزایش کالا و خدمات بر اثر گرانی بنزین گفت: «دولت اگر برنامه‌ای برای افزایش قیمت گازوئیل دارد باید آن را کنار بگذارد که در این صورت فاتحهٔ اقتصاد کشور خوانده می‌شود».

ادعای طراحی اعتراضات توسط دشمنان

رهبر ایران در اولین واکنش به اعتراضات سراسری، آن‌ها را از جمله به خانوادهٔ پهلوی نسبت داد.

مقامات جمهوری اسلامی این اعتراضات را نه به علت سیاست‌های جمهوری اسلامی، بلکه حاصل تلاش «دشمن» می‌دانند. در روز ۲۸ آبان، علی خامنه‌ای رهبر ایران اعلام کرد که در این اعتراضات «دشمن را عقب راندیم» و «این اعتراضات، مردمی نبود بلکه امنیتی بود». او آتش‌زدن بانک‌ها و ایجاد ناآرامی را به «اشرار» و «ضدانقلاب» و «دشمنان ایران» نسبت داد. اما از نظر برخی، این نسبت دادن همیشگی مشکلات کشور به عوامل خارجی و «دشمن»، سیاست کلان مسئولان جمهوری اسلامی ایران برای عدم مسئولیت پذیری در قبال سیاست‌های خودشان است. به عنوان مثال، پس از اعتراضات در مورد قیمت بنزین، در حالیکه سید علی خامنه‌ای در سخنرانی ای پنج بار بر سررشته نداشتن یا تخصص نداشتنش در مورد مسائل اقتصادی تأکید کرد که او در ۷ شهریور ۱۳۹۷ و با اشاره به تجربه دولت قبل -در افزایش قیمت سوخت- خواستار کنترل «مصرف بالای بنزین در داخل» شده بود و گفته بود: «چرا باید این قدر ما مصرف بکنیم؟... راه‌هایی وجود دارد، دنبال کنید. این راه‌ها با قدرت پیش برید. حالا ممکن است یه تعدادی آدم‌هایی که هر خانواده‌ای ۵ تا ماشین دارند و مصارف زیاد دارند ممکن است ناراحت بشوند، خوب بشوند.»

عوامل به خشونت کشیده شدن اعتراضات

حکومت ایران در جریان این اعتراضات عملاً بدون آگاهی‌رسانی رسمی، وضعیت اضطراری اعلام کرد. طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی، اعلان چنین وضعیتی که در آن آزادی‌های شهروندی محدود می‌شود، نیاز به تصویب مجلس شورای اسلامی دارد. بر اساس گزارش سازمان عفو بین‌الملل «حکومت ایران عامدانه و مرگبار از سلاح گرم استفاده کرده و به‌طور نامتناسبی به زور متوسل شد.» در بسیاری از ویدیوهای منتشر شده از اعتراضات، مأموران پلیس مستقیم به جمعیت تیراندازی می‌کنند. در بعضی از این ویدئوها، شماری از کشته‌شدگان دیده می‌شوند که از ناحیه سر مورد اصابت گلوله قرار گرفته‌اند. براساس قوانین بین‌المللی حتی اگر ادعای دولت ایران مبنی بر آسیب زدن به اموال عمومی درست باشد، استفاده از سلاح تنها در «شرایط دفاع مشروع و محافظت از افراد در مقابل خطر فوری مرگ یا جراحت خطرناک» موجه است و نه پرتاب سنگ، تخریب اموال عمومی و آتش زدن ساختمان‌های دولتی. این در حالی است که نهادهای ناظر و شاهدان عینی تأیید می‌کنند که حکومت ایران از گلوله جنگی علیه معترضان استفاده کرده و اعتراضات را به خشونت کشانده‌است.

روزشمار

اعتراضات در شهر تهران در ۲۶ آبان ۱۳۹۸

۲۴ آبان

• در اهواز روز جمعه ۲۴ آبان ۱۳۹۸ با تجمع مردم در مناطقی از شهر با سر دادن شعار «اهوازی با غیرت، ماشینتو خاموش کن» خواستار خودداری شهروندان از خرید و مصرف بنزین شدند. در فلکهٔ کیان‌پارس اهواز تجمع و تظاهرات گسترش یافت که با حمله موتورسواران ضدشورش مردم با آنها درگیر شدند.
• در سیرجان در ۲۴ آبان اعتراضات بالا گرفت و دست‌کم یک پمپ بنزین به آتش کشیده شد و یک نفر هم در حمله نیروهای امنیتی به تجمع‌کنندگان کشته شد.
• در مشهد معترضان به گران شدن بنزین در ۲۴ آبان خودروهای خود را در بلوار وکیل‌آباد خاموش کرده و از حرکت سر باز زدند و شعار سر می‌دادند: «روحانی حیا کن، مملکت را رها کن» و «دیکتاتور حیا کن، مملکت را رها کن». نیروهای امنیتی برای مقابله با معترضان به شلیک گاز اشک‌آور متوسل شدند.
• در بهبهان مردم معترض شعار می‌دادند که «بنزین گران‌تر شده، فقیر فقیرتر شده» و یک شعبهٔ بانک ملی را به آتش کشیدند.
• در امیدیه، مردم دست به تجمع و اعتراض زدند و جادهٔ این شهر به آغاجاری را بستند و ترافیک بسیار سنگینی را ایجاد کردند.
• در شهرک قدس تهران مردم در شامگاه جمعه تجمع و اعتراض کرده و یکی از خودروهای یگان ویژه را واژگون کردند.

۲۵ آبان

• شنبه ۲۵ آبان اعتراضات در تهران بالا گرفت و مردم برخی از اتوبان‌ها از جمله اتوبان همت، اتوبان تهران کرج و بلوار بابایی و تهرانپارس را بستند و در زیر پل ستارخان شعار سر دادند: «پول نفت گم شده خرج فلسطین شده»، «مرگ بر گرانی» و «مرگ بر دیکتاتور» ، «نترسید نترسید ما همه با هم هستیم»، «توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه». همچنین مردم در اتوبان امام علی در شرق تهران، با سنگ و آجر، جاده را بستند و با نیروهای انتظامی که به سمت معترضان گاز اشک‌آور پرتاب کردند درگیر شدند.
• در شیراز و اصفهان مردم معترض خودروهای خود را در خیابان‌ها خاموش کردند، مسیر را بسته و شعار سردادند: «نه غزه، نه لبنان، جانم فدای ایران»
• دامنهٔ اعتراضات و درگیری‌ها به بندرعباس، اصفهان، ماهشهر، گچساران، خرمشهر، بابل، بیرجند، شوشتر، اندیمشک و قم گسترش پیدا کرد و در اصفهان و کرمان چند پمپ بنزین به آتش کشیده شد.
• این اعتراضات شنبه ۲۵ آبان در اراک، تبریز، بوشهر، ارومیه، کرج، کرمانشاه، سرپل ذهاب، سقز، مریوان، رشت، گرمسار، کردستان، لرستان، اسلامشهر، ساری، گرگان، یاسوج، دهدشت، جیرفت، نجف‌آباد، شاهین‌شهر، رامهرمز، مریوان، جوانرود، پاسارگاد، شهر قدس، دماوند، سنندج، بندر ریگ، یزد، نیشابور، سقز، چابهار، اهر، رودهن، گچساران، زاهدان، فردیس کرج، قزوین، همدان و خرم‌آباد ادامه داشت.
• در شهریار معترضان مجسمهٔ انگشتر سید روح‌الله خمینی که در میدان امام خمینی آن شهر نصب شده‌بود را به آتش کشیدند و آن را وسط خیابان اصلی شهر (خیابان ولیعصر) قراردادند. همچنین گزارش‌ها از تیراندازی و تیرخوردن تعدادی از معترضان در شهریار حکایت دارند.
• چند بانک در تهران، اندیشه، اسلام‌شهر، بهبهان ، جادهٔ ساوه و رباط کریم و یک حوزه علمیه در اصفهان توسط مردم به آتش کشیده شد.
• نت‌بلاکس در گزارشی تأیید کرد که دولت ایران دسترسی به اینترنت در سراسر کشور را تقریباً به‌طور کامل قطع کرده‌است.

۲۶ آبان

• در یکشنبه ۲۶ آبان ماه در شهرهای شیراز، اصفهان، بوشهر، بوکان، قائم‌شهر، نجف‌آباد، تبریز، خرم‌آباد، کرج، کرمانشاه، گرگان، اندیمشک، بابل، گچساران، ساری، قزوین، چابهار، مریوان، یزد، نیشابور، بهبهان، گرمسار، قرچک، اسلام‌شهر، ماهشهر، جوانرود، رشت، اهواز و… همچنان اعتراض‌ها ادامه داشت.
• براساس گزارش‌های تأیید نشده، تعداد کشته‌شدگان در درگیری مأموران امنیتی با مردم به ده‌ها نفر رسیده‌است. در برخی شهرها، شاهدان از شلیک مستقیم گلوله به معترضان خبر می‌دهند.
• محمود صادقی عضو هیئت رئیسه فراکسیون امید مجلس از اعلام «طرح فوریتی بازگشت قیمت بنزین به قیمت قبل» در جلسه روز یکشنبه ۲۶ آبان مجلس خبر داد. علی خامنه‌ای با ارسال یادداشتی به نمایندگان آن‌ها را از محالفت با مصوبهٔ افزایش قیمت بر حذر داشت و آن طرح از دستور کار مجلس خارج شد.
• علی خامنه‌ای رهبر ایران طی یک سخنرانی حمایت خود از تصمیم سران سه قوه را اعلام کرد.

۲۸ آبان

• نمایندهٔ شوش در مجلس اعلام کرد که شهر شوش به خاطر اعتراض‌های کارگران نیشکر هفت‌تپه به تعطیلی کشیده شده‌است.
• سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرد، از شمار بالای کشته‌ها، زخمی‌ها و بازداشتی‌ها در اعتراضات ایران «وحشت‌زده» شده و نگران قطعی اینترنت در این کشور برای «سرکوب خونین» در خلاء خبری است. این سازمان با استناد به تصاویر ویدئویی راستی‌آزمایی شده، شهادت شاهدان عینی و اطلاعات به دست آمده از فعالان خارج از ایران گفت که نیروهای امنیتی ایران رویه‌ای دلخراش از کشتار غیرقانونی را در پیش گرفته‌اند.
• علی خامنه‌ای رهبر ایران اعلام کرد که در این اعتراضات «دشمن را عقب راندیم» و «این اعتراضات، مردمی نبود بلکه امنیتی بود».

۲۹ آبان

• براساس گزارش رادیو فردا اعتراضات و درگیری بین مردم و نیروهای امنیتی در خوزستان و شهرهای اندیمشک، دزفول، کوت عبدالله باوی ادامه دارد و تا تاریخ ۲۹ آبان ۵۸ نفر در این استان کشته شده‌اند که ۲۸ نفر از این کشته‌ها متعلق به ماهشهر است.
• حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران معترضان را «آشوبگران شروری» خواند که در روزهای اخیر خیابان‌ها را به تصرف خود درآورده بودند و شمارشان را «اندک» خواند.
• نت‌بلاکس اعلام کرد اینترنت برای روز چهارم در ایران همچنان قطع بوده‌است که هزینه‌ای معادل ۲۴۲ میلیون دلار در چهار روز و در حدود ۶۱ میلیون دلار در هر روز به اقتصاد این کشور صدمه می‌زند. همچنین نت‌بلاکس میزان دسترسی به اینترنت را با ۴ درصد همچنان رو به کاهش دانست.

۳۰ آبان

• پس از حدود ۱۰۰ ساعت قطعی اینترنت، دسترسی به اینترنت در برخی از شهرها به تدریج برقرار شد. شرکت نت‌بلاکس تأیید کرد که اتصال به اینترنت در بعضی نقاط ایران به‌صورت محدود در حال برقرار شدن است.
• در شهرهای پاکدشت، رباط‌کریم، و اسلامشهر تظاهراتی در حمایت از حکومت ایران برگزار شد.

۱ آذر

• نت‌بلاکس میزان دسترسی به اینترنت را با ضریب ۱۵ درصد گزارش کرد.
• محمد مساعد روزنامه‌نگار به دلیل توییت‌هایش دربارهٔ قطعی اینترنت بازداشت شد.

۲ آذر

• علی القاصی مهر دادستان تهران، اعلام کرد بازپرسان ویژه و تمام‌وقت در حال تحقیقات همه‌جانبه از افرادی هستند که در اعتراض‌ها بازداشت شده‌اند.

۳ آذر

• شکرالله بهرامی رئیس سازمان قضایی نیروهای مسلح، گفت که در جریان اعتراضات «ممکن است کسی هم به صورت عبوری لطمه‌ای خورده باشد، که این اتفاق در جنگ‌های شهری طبیعی است.»

۴ آذر

• مقام‌های پلیس ایران از بازداشت ۳۴ معترض در شهرهای شیراز، همدان و خرم‌آباد خبر دادند.
• حسین سلامی، فرماندهٔ سپاه پاسداران، در راهپیمایی طرفداران حکومت ایران گفت «در یک جنگ بزرگ جهانی هستیم» و به آمریکا، اسرائیل، عربستان و بریتانیا هشدار داد که اگر از خط قرمز ایران عبور کنند نابود خواهند شد.

۵ آذر

• ۳ معترض در کرمانشاه و ۵ نفر که در اعتراضات تهران مشارکت داشتند در بابلسر دستگیر شدند. فرماندهٔ انتظامی استان گیلان از بازداشت یکی از معترضان تهرانی در شهرستان رودبار خبر داد.
• مجتبی خانجانی فرماندار بهارستان، گزارش‌ها دربارهٔ تحویل جسد در برابر دریافت پول از خانوادهٔ کشته‌شدگان را رد کرد و مدعی شد اگر خانوادهٔ قربانیان، استطاعت مالی نداشته باشند برای کفن و دفن به آن‌ها کمک مالی می‌شود.

۶ آذر

• حسن روحانی گفت که موضوع بنزین را به وزارت کشور، شورای امنیت کشور و صدا و سیما واگذار کرده بوده و زمان افزایش قیمت بنزین را نمی‌دانسته. او مدعی شد که صبح ۲۴ آبان و پس از اجرای طرح، از افزایش قیمت بنزین مطلع شده‌است.
• روند اتصال مجدد اینترنت اپراتورهای موبایل، در تهران و ۸ استان دیگر آغاز شد.

۷ آذر

• مقام‌های امنیتی ایران از بازداشت دست‌کم ۵۰ نفر از شرکت‌کنندگان در اعتراض‌ها در چند شهر از جمله تهران، شیراز و اصفهان خبر دادند.

روش‌های اعتراض

اعتراض به گرانی بنزین با توقف خودروها در خیابان، تهران، ۲۴ آبان ۱۳۹۸.

توقف خودروها

در روز شنبه ۲۵ آبان گزارش‌ها و تصاویری منتشر شد، که نشان می‌داد در برخی خیابان‌ها در شهرهای مختلف مردم خودروهای خود را به نشانه اعتراض خاموش کرده‌اند. با این حال محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی تهران با اشاره به بارش برف که از بامداد ۲۵ آبان آغاز شده بود، گفت از آنجایی که بسیاری از مسیرها برف‌روبی و شن و نمک‌پاشی نشده‌اند، خودروها امکان حرکت ندارند. اما اصغر عطایی مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران، بدون اشاره به معترضان گفت که به علت ترافیک، کامیون‌ها نمی‌توانستند بروند و اشاره کرد که ترافیک به‌خاطر برف نبوده‌است. تصاویر منتشر شده از اعتراضات نشان می‌داد که معترضان در شهرهای شیراز و مشهد ماشین‌های خود را در شب اعتراضات در خیابان‌ها خاموش کرده‌اند و رانندگان به عمد با سرعت پایین و ترمزهای مکرر حرکت می‌کردند.

اعتصابات

در پی اعتصابات گسترده در ایران، بازار تهران شاهد اعتصابات گسترده و همچنین فضای به شدت امنیتی بود، در تصاویری که در روز یکشنبه ۲۶ آبان انتشار یافت، نشان می‌داد که بخش‌هایی از مغازه‌ها در بازار تهران تعطیل است و نیروهای ضد شورش در آن مناطق مستقر شده‌اند.

راهپیمایی و بستن خیابان‌ها

در فیلم‌هایی که از اعتراض‌ها منتشر شده، معترضان با راهپیمایی در خیابان‌ها و مسدود کردن حرکت خودروها در حال شعار دادن هستند. در مقابل نیروی انتظامی اقدام به متفرق کردن معترضان کرده‌است و فیلم‌هایی از شلیک مستقیم گلوله و گاز اشک‌آور مأموران به تظاهرات کنندگان منتشر شده‌است و مأموران اقدام به بازداشت تظاهرات کنندگان کرده‌اند. در برخی از شهرها از جمله اصفهان نیز معترضان با الهام گرفتن از روشی اعتراضی در لبنان، اقدام به بستن و کشیدن قلیان در خیابان کرده‌اند.

تجمع دانشجویان

در ادامهٔ اعتراضات سراسری، دانشجویان دانشگاه‌های تهران، تبریز، بابل و ارومیه تجمعات اعتراضی بر پا کردند. همچنین شوراهای صنفی دانشجویان کشور اعلام کرد در تاریخ ۲۷ آبان دانشجویان دانشگاه تهران دست به تجمعی در اعتراض به «سه برابر نرخ بنزین»، «وضعیت فاجعه‌بار معیشتی» و «سرکوب‌های سنگین و بی‌رحمانه» زدند که چندین آمبولانس حاوی نیروهای لباس شخصی وارد دانشگاه شدند و تعدادی از دانشجویان را دستگیر و داخل آمبولانس کردند و آن‌ها را به زندان‌های فشافویه و اوین انتقال دادند. منابع تعداد دانشجویان بازداشتی را بین ۴۰ تا ۵۰ دانشجو عنوان می‌کنند.

اعتراضات در رسانه‌های اجتماعی

چندین هشتگ در اعتراض به سرکوب اعتراضات در ایران و همچنین قطع اینترنت در توییتر همه‌گیر شد که به رویدادی جهانی به ویژه در روز ۲۸ آبان ماه تبدیل شدند. در این میان هشتگ‌هایی با دیکته اشتباه یا کسره هم مورد استفاده قرار گرفت که تغییر نوشتاری کوچک آن باعث تفاوت آن با هشتگ اصلی می‌شد. به باور عده‌ای این هشتگ‌ها از طرف طرفداران حکومت و جهت جلوگیری از ترند شدن هشتگ‌های اصلی، منتشر شدند.

تخریب زیرساخت خدمات شهری

بانک تخریب شده، ۱۸ نوامبر ۲۰۱۹.

جمعیت معترض در مناطق مختلف شهری ساختمان‌ها، بانک‌ها و مغازه‌های فراوانی را به آتش کشیدند و جریان عادی کسب و کار و آمد و شد مختل شد. در برخی مناطق شهری در شیراز شبکه حمل و نقل شهری کلا تخریب و فروشگاه‌ها غارت شد. به گفتهٔ علی ربیعی سخنگوی دولت برخی از افراد مسیر ورودی عسلویه را بسته و مانع تعویض شیفت شده بودند. آنها به لوله‌های نفت دینامیت بسته بودند و قصد انفجار در عسلویه را داشتند. او همچنین گفت که تعدادی از معترضین در یک زمان مشخص به مرکز مخابرات در اصفهان و شیراز حمله کرده بودند که اگر این مراکز سقوط می‌کرد، بخش اعظمی از شبکه تلفن همراه کشور قطع می‌شد. امید منتظری عنوان می‌کند که ده سال پیش در اعتراضاتی که با تشکیک دربارهٔ نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ آغاز شد، شماری از فعالان سیاسی به دنبال الگوبرداری از جنبش‌های عدم خشونت در اروپای شرقی بودند. اما در تازه‌ترین دور اعتراض‌ها در ایران «پرهیز از خشونت» بحث روز نیست و اعتقاد دارد از سال ۱۳۸۸جریان اعتراضات تغییر کرده و ناراضیان اعتمادی به هیچ‌یک از جریان‌های درون حکومت ندارند و آن را پایان استراتژی «عدم خشونت» می‌داند.

حمله به حوزه‌های علمیه و دفترهای امامان جمعه

در مدت اعتراض‌ها چندین حوزه علمیه، دفتر و بیت مربوط به امامان جمعه و نمایندگان ولی‌فقیه مورد حمله واقع شد. بنابر گزارش‌های رسمی، مدرسه علمیه زنان کوثر کرج، المهدی اهواز، زینبیه اصفهان، خاتم‌الانبیا شیراز، سفیران هدایت شیراز، امام حسن شهر گویم، حوزه علمیه شهرستان کازرون، مصلی و دفتر امام جمعهٔ شهر قدس، دفتر امام جمعهٔ شهر صدرا، دفتر و بیت نمایندهٔ ولی فقیه در یزد و امام جمعه بندر امام مورد حمله قرار گرفتند و برخی از این مکان‌ها توسط معترضان به آتش کشیده‌شدند.

روش‌های سرکوب

قطع سراسری اینترنت

مقالهٔ اصلی: قطعی سراسری اینترنت در ایران

در پی آغاز اعتراض‌ها به افزایش قیمت بنزین اینترنت در ایران با اختلال روبرو شد. از صبح دومین روز اعتراضات و پس از آن که اعتراض‌ها در ایران گسترش یافت، دسترسی کاربران به وب‌سایت شماری از سایت‌های داخلی مانند خبرگزاری‌ها محدود شد. اطلاع‌رسانی رسانه‌ها دربارهٔ حوادث با محدودیت روبه‌رو شد و شهروندان هم برای ارسال فیلم و تصاویر با مشکلاتی مواجه شدند. در نهایت تا پایان روز ۲۵ آبان، ۹۵درصد اینترنت در ایران قطع شد. برخی خبرها از تصویب قطع سراسری اینترنت با دستور شورای امنیت کشور خبر می‌داد تا این که علی ربیعی، سخنگوی دولت، این خبر را تأیید کرد. پس از آن ریچارد گرنل، سفیر ایالت متحده آمریکا در آلمان در توییتی نوشت: «توانایی فنی برقراری اینترنت بدون سانسور و کنترل دولتی در ایران را داریم.» محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات در پاسخ گفت: این ادعا در حال حاضر ممکن نیست و «[آن‌ها] برنامه‌هایی برای سال ۲۰۲۵ دارند که [الان] مطرح کرده‌اند».

وبسایت نت‌بلاکس، سازمان غیردولتی نظارت بر اینترنت، با تأیید اختلال در تلفن همراه و اینترنت ایران اعلام کرد که میزان دسترسی به اینترنت جهانی در ایران در پی قطعی اینترنت، به حدود ۴٪ الی ۷٪ آمار معمول رسیده‌است. این وب‌سایت گزارش داد که قطعی اینترنت در ایران، روزانه ۳۶۹ میلیون دلار زیان به اقتصاد کشور وارد می‌کند.

کمیسیون تجارت الکترونیکی، خسارت مستقیم قطع اینترنت در زمان اعتراض‌ها را حدود سه هزار میلیارد تومان و خسارت غیرمستقیم آن را حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده‌است. این در حالی‌است که محاسبات نت‌بلاکس از یک میلیارد و ۴۷۸ میلیون دلار خسارت به اقتصاد ایران در اثر محدود شدن اینترنت در چهار روز قطعی اینترنت سخن می‌گوید.

وزارت خزانه‌داری آمریکا روز جمعه یکم آذر اعلام کرد نام محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران را به دلیل نقش داشتن در «سانسور گسترده اینترنت» به سیاههٔ تحریمی‌های کاخ سفید اضافه کرده‌است. جهرمی در واکنش به این تحریم گفت که در قطع اینترنت بین‌الملل نقشی نداشته‌است.

به گفتهٔ علیرضا عسکری مارانی، مدیر عامل سابق شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران، به دلیل اختلال در شبکه بین‌المللی اینترنت ارزش معاملات خرد بورس تهران به میزان ۱۱۴۷ میلیارد تومان کاهش داشته‌است.

با دستور اعضای شورای امنیت کشور، اینترنت بین‌الملل به دلیل اعتراضات سراسری قطع شد و دسترسی کاربران فقط به سایت‌های ایرانی که از سرور داخلی استفاده می‌کردند ممکن بود. چندین کشور مانند آلمان، آمریکا، فرانسه و انگلستان به‌همراه سازمان یونسکو به قطع اینترنت در ایران اعتراض کردند.

تهدید معترضان

در ۲۷ آبان، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای معترضان را به «برخورد قاطع» تهدید کرد و آنان را «اغتشاشگر» و «کینه‌توز» نامید و گفت در اکثر شهرها و استان‌های ایران مردم «ضامن ثبات و آرامش» جامعه بوده‌اند، «به‌گونه‌ای که حتی یک گزارش ناامنی، تخریب، غارت و چپاول اموال عمومی از آن مناطق دریافت نشده‌است». با این حال استاندار تهران عنوان کرد که در بیش از ۷۰ درصد شهرهای ایران اعتراضات رخ داده‌است. همچنین روابط عمومی سپاه امام حسن مجتبی اعلام کرد که در اعتراضات ۲۵ و ۲۶ آبان ۱۵۰ نفر در استان البرز دستگیر شده‌اند.

روزنامه کیهان در تاریخ ۲۸ آبان با انتشار متنی نوشت معترضان «اقرار» کرده‌اند که «در خارج از کشور آموزش دیده‌اند» و همچنین این روزنامه بیان کرد که حکم اعدام با طناب دار برای «سرگروه‌های آشوب اخیر» قطعی است.

سید ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضاییه و امام جمعه تهران در تاریخ ۳۰ آذر در جمع دانشجویان بسیجی گفت «مجازات سختی» در انتظار کسانی است که «در جامعه اغتشاش و ناامنی ایجاد کردند و دل زن و بچه مردم را لرزاندند و به اموال مردم دست‌اندازی کردند و به اموال عمومی و مردم خسارت وارد کردند».

سایت دویچه‌وله فارسی نوشته‌است که میان کاربران شبکه‌های اجتماعی پیامک‌های تهدیدآمیزی دست به دست می‌شد که در آن شهروندان کرج، تهران، کرمان و خوزستان تهدید به پیگرد قانونی در صورت شرکت در اعتراضات شده بودند.

شلیک مستقیم به معترضان

گزارش‌ها و فیلم‌های ضبط شده نشان می‌دهد در برخی از شهرها از جمله شیراز، شهریار، کرمانشاه و جوانرود پلیس و نیروهای امنیتی به سوی معترضان شلیک شدید و مستقیم می‌کند. همچنین در فیلم‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی از کرج و جوانرود منتشر می‌شد نشان داده می‌شد که مأموران با گلوله‌های جنگی از بالای ساختمان مردم را مورد هدف قرار می‌دهند و در فیلمی دیگر نیروهای پلیس در حالی که در حال فرار از معترضان بودند به سمت آنان گلوله شلیک می‌کردند. در فیلمی دیگر مأموران نیروی انتظامی در شهریار در حالی که در حال فرار از معترضان هستند به سمت آنان شلیک می‌کنند و معترضان با پرتاب سنگ نیروهای انتظامی را دنبال می‌کنند.

در شبکه‌های اجتماعی ده‌ها فیلم و ویدئو از شلیک مستقیم مأموران نیروی انتظامی و سپاه پاسداران به سمت مردم منتشر شده‌است ولی سپاه می‌گوید که معترضان عامل تیراندازی‌ها بوده‌اند.عکسی از آسوشیتد پرس نشان می‌دهد که نیروهای امنیتی از فاصله نزدیک به مردی که در محاصره نیروهای امنیتی قرار گرفته شلیک می‌کنند.

ربودن جسد کشته‌شدگان

خانوادهٔ مهدی نکویی، دانشجوی ۲۰ سالهٔ حقوق که در شیراز هدف گلولهٔ نیروهای سپاه قرار گرفت، می‌گویند او در وضعیت وخیم جسمی به بیمارستان منتقل شده اما در حالی‌که علائم حیاتی داشته توسط نیروهای امنیتی از آن‌جا خارج شده و بعد از آن از او خبری ندارند. یکی از پرستاران تأیید کرده که نکویی پیش از آن‌که از بیمارستان بیرون برده شود، به همراه چند مصدوم دیگر تحت معالجه قرار گرفته بود، اما الان کسی نمی‌داند او کجاست. آن‌ها بر این عقیده‌اند حکومت ایران با دزدیدن جسد کشته‌شدگان قصد دارد ابعاد واقعی سرکوب معترضان را پنهان کند.

اعترافات تلویزیونی

در تاریخ ۲۹ آبان تلویزیون ایران اقدام به پخش «اعترافات» یکی از بازداشت‌شدگان کرد که در آن به «نقش تأثیرگذار زنان و همچنین مخالفان حکومت ایران در رهبری اعتراضات» اشاره شده بود و تلویزیون ایران می‌گوید که این زن که با نام «فاطمه داوند» از او یاد می‌شود بوسیله «سربازان گمنام امام زمان» در هنگام فرار در یکی از شهرهای مرزی ایران بازداشت شده‌است. اما پس از آن، یک فعال مدنی اعلام کرد که این زن کسی است که در یکی از خیابان‌های شهر بوکان گلوله خورده و مجروح بازداشت شده‌است. همچنین مازیار ابراهیمی، که در «اعترافات اجباری» مسئولیت سوءقصد به جان دانشمندان هسته‌ای ایران را پذیرفته بود، از سرنوشت بازداشت‌شدگان روزهای اخیر اظهار نگرانی کرده‌است.

سانسور و اعمال فشار بر رسانه‌ها

انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران با انتشار بیانیه‌ای سیاست‌های رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران را «بحران‌زا و ضد منافع ملی» اعلام کرد و نسبت به اعمال محدودیت بیشتر بر رسانه‌های داخلی هشدار داد. انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران در این بیانیه با انتقاد از بی‌تفاوتی رسانه‌های داخلی نسبت به وقایع در اعتراضات سراسری آبان ۹۸ نوشت: «اخبار را آن‌چنان در لابلای صفحات دفن می‌کنند که از دید مخاطب به سانسور و لاپوشانی حقیقت متهم می‌شوند. چرا که در روز اول و دوم اعتراضات، علت توقف اتومبیل‌ها در شهرها را شرایط نا مساعد جوی و عدم رسیدگی مطلوب شهرداری استان‌ها عنوان می‌کردند.»

خبرگزاری میزان سه‌شنبه ۵ آذر اعلام کرد که قوهٔ قضاییه برای تعدادی از کارمندان شبکه تلویزیونی ایران اینترنشنال محدودیت‌های قضایی و حقوقی در مورد اموال‌شان در نظر گرفته‌است. هم‌زمان گزارشگران بدون مرز اعلام کرد حکومت ایران، روزنامه‌نگاران ایرانی شاغل در رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی، صدای آمریکا و رادیو فردا و خانواده‌های آنها را به شیوهٔ تهدید مستقیم، حملات سایبری و توهین و رعب‌آفرینی بر روی شبکه‌های اجتماعی تحت فشار قرار داده‌است. این سازمان با اشاره به اینکه سفیر ایران در لندن تهدیدهای نهادهای امنیتی را علیه روزنامه‌نگاران تکرار می‌کند او را سفیر تهدید نامید و از دولت بریتانیا خواست که به اقدمات او رسیدگی کند.

گستردگی اعتراضات

وضعیت شهرهایی که اعتراضات آن‌ها در خبرگزاری‌ها بازتاب داشته

  اعتراضات مسالمت آمیز یا بدون برخورد چشم‌گیر

  اعتراضات به خشونت کشیده شده

  در اعتراضات کشته گزارش شده

  داده‌ای در دسترس نیست

قاسم میرزایی نیکو، نماینده دماوند در مجلس، گفته‌است که اعتراض‌ها در بیش از ۵۰۰ نقطه ایران رخ داده‌است.

کشته و زخمی

تعداد کشته‌شدگان در ایران به تفکیک استان‌ها براساس آمار عفو بین‌الملل

  ۴۰ نفر کشته یا بیشتر

  بین ۳۰ تا ۳۹ نفر کشته

  بین ۲۰ تا ۲۹ نفر کشته

  بین ۱۰ تا ۱۹ نفر کشته

  بین ۱ تا ۹ نفر کشته

  داده‌ای در دسترس نیست

سازمان عفو بین‌الملل در آخرین گزارشش اعلام کرد که بر اساس تحقیقات این سازمان، در جریان اعتراض‌های اخیر بیش از ۱۶۱ تن در ۲۱ شهر ایران کشته شده‌اند، هرچند که گزارش‌های غیررسمی تعداد کشته‌شدگان را تا ۲۰۰ تن نیز تخمین زده‌اند. با این حال، علیرضا میریوسفی، سخنگوی نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد، آمار عفو بین‌الملل از کشته‌شدگان اعتراضات اخیر را ساختگی خواند و آن را بخشی از کارزار شایعه‌پراکنی علیه ایران در خارج از کشور دانست. پس از آغاز اعتراضات، مجتبی خانجانی فرماندار شهرستان بهارستان در مصاحبه‌ای گفت که آمار دقیق کشته‌شدگان حوزهٔ تحت نظارتش را می‌داند اما اجازه‌ای مبنی بر انجام مصاحبه و ارائهٔ اطلاعات در این زمینه ندارد.

در ۷ آذر ۹۸ وبسایت کلمه به نقل از «یک منبع آگاه» تعداد کشته‌ها را ۳۶۶ نفر اعلام کرد. اردشیر امیرارجمند مشاور میرحسین موسوی و از گردانندگان این وب‌سایت، به رادیو فردا گفت که آمار اعلام شده موثق هستند. پیش‌تر شورای ملی مقاومت ایران شمار کشته‌های اعتراضات سراسری ایران در ۱۷۶ شهر را بیش از ۴۰۰ نفر اعلام کرده‌بود. دیده‌بان حقوق بشر در ۶ آذر، حکومت ایران را به مخفی نگه داشتن عمدی آمار کشته، زخمی و بازداشت‌شدگان اعتراضات و تظاهرات آبان ۱۳۹۸ متهم کرد.

عفو بین‌الملل با استناد به شهادت شهود و بستگان قربانیان و ویدئوهای آنالیز شده که به تأیید این سازمان رسیده می‌گوید نیروهای امنیتی ایران به عمد از سلاح گرم علیه معترضان غیرمسلحی استفاده کرده‌اند که تهدیدی از جانب آن‌ها متوجه کسی نبوده‌است. این ویدئوها نشان می‌دهند که مأموران امنیتی جمهوری اسلامی تعمداً معترضان غیرمسلح را از فاصلهٔ نزدیک هدف گلوله قرار می‌دهند. بنا به گزارش عفو بین‌الملل، برخی معترضین هنگام فرار هدف گلوله قرار گرفته و کشته شده‌اند، یک نفر بر اثر استنشاق گاز اشک‌آور و شخصی دیگر هم بر اثر ضرب و شتم کشته شده‌اند. همچنین اطلاعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد در بعضی موارد مقامات از بازگرداندن اجساد قربانیان به خانواده‌های‌شان امتناع کرده‌اند و در موارد دیگر، نیروهای امنیتی اجساد را از سردخانه خارج کرده و به مکان‌های نامعلوم منتقل کرده‌اند. در حالی‌که مقامات ایرانی از اتفاقات آبان ۹۸ به‌عنوان «پیروزی بر اشرار» یاد می‌کنند، نام دو کودک ۱۳ و ۱۴ ساله در میان کشته‌شدگان به چشم می‌خورد. طبق گزارش وبسایت کلمه در ۷ آذر ۱۳۹۸ خردسال‌ترین قربانی اعتراضات یک کودک ۹ ساله در شهریار تهران بوده‌است.

تحلیلگران معتقدند واکنش بی‌رحمانهٔ دولت، بیان‌گر وحدت روزافزون بین نخبگان سیاسی ایران است و نشان می‌دهد که دولت حسن روحانی-که زمانی نسبتاً معتدل خوانده می‌شد-به‌طور قابل توجهی تمایلات راست‌گرایانه پیدا کرده و با رهبران مذهبی تندروی ایران هم‌سو شده‌است.

دستگیری‌ها

• بنا به گفتهٔ سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس تا ۵ آذر ۱۳۹۸، بیش از ۷۰۰۰ نفر در اعتراضات، بازداشت شده‌اند. به‌دلیل آمار بالای دستگیرشدگان و انتقال تعداد زیادی از آنها به زندان فشافویه، بازداشت‌شدگان در وضعیت سخت و نامناسبی به سرمی‌برند، به‌طوری که رئیس شورای اسلامی شهرستان ری نسبت به وضعیت زندان و تعداد بالای بازداشتی‌ها هشدار داده‌است. قاسم شعله‌سعدی که تجربهٔ حبس در زندان فشافویه را داشته، وضعیت این زندان را فاجعه‌بار خواند و گفت که با انتقال تعداد زیادی از بازداشت‌شدگان به این زندان، وضع بسیار فاجعه‌بارتر از گذشته خواهد بود.
• روز چهارشنبه ۶ آذر ۱۳۹۸ بازداشت معترضان در شهرهای مختلف از جمله زنجان، کرج، شیراز، کرمانشاه و ایلام کماکان ادامه دارد.

تأثیر اقتصادی

انوشیروان محسنی بندپی، استاندار تهران، گفته‌است بیشترین خسارت‌های ناشی از اعتراضات در تهران، در غرب این استان و در شهرستان‌های ملارد، بهارستان، قدس و شهریار رخ رباط کریم داده‌است. او گفت که در این شهرستان‌ها بانک‌ها و جایگاه‌های پمپ بنزین آتش گرفته‌اند و فروشگاه‌های زنجیره‌ای مانند رفاه و اتکا غارت شده‌اند.

حیدر اسکندرپور شهردار شیراز نیز می‌گوید حجم خسارت‌های این شهر در جریان اعتراض‌ها بسیار زیاد بوده و بخش‌های زیادی از زیرساخت‌های این شهر ویران شده‌است. به گفتهٔ او «زیرساخت‌های بخش ترافیک شهری در مناطق ۴، ۵، ۹ و ۱۰ شهرداری شیراز کاملاً از بین رفته‌است».

امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیهٔ فروشگاه‌های زنجیره‌ای، مجموع خسارات وارد شده به تجهیزات، کالاها و فضای فروشگاه‌های زنجیره‌ای را بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام کرده‌است که بخش اعظم خسارت وارد شده به فروشگاه‌های زنجیره‌ای از سوی آشوبگران مربوط به حاشیه استان تهران و استان البرز بوده‌است

همزمان شرکت وی‌اف‌اس گلوبال، که در بسیاری از کشورهای جهان خدمات صدور ویزا ارائه می‌کند، اعلام کرده‌است که «تا اطلاع ثانوی» نمی‌تواند در دفتر تهران خود تقاضانامه‌های ویزای شهروندان ایرانی را بپذیرد. این شرکت در اطلاعیه‌ای گفته پس از برقراری دوباره اینترنت، کارکنانش با متقاضیان ویزا در تماس خواهند بود.

واکنش‌ها

مقالهٔ اصلی: واکنش‌ها به اعتراضات سراسری ۱۳۹۸ ایران

• حمید بعیدی‌نژاد سفیر ایران در بریتانیا.، امامی کاشانی خطیب جمعه تهران، سید محمدعلی علوی گرگانی از مرجع تقلید شیعیان، پروانه سلحشوری نماینده مجلس، سید احمد خاتمی، امام جمعه تهران، ، ابوالفضل قدیانی، سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران و مهدی کروبی به این رویداد واکنش نشان دادند.

شعارها

• جمهوری اسلامی، نمی‌خوایم، نمی‌خوایم
• نه پول داریم، نه بنزین، گوربابای فلسطین
• اهوازی با غیرت، ماشینتو خاموش کن
• آسید علی ببخشید، دیگه باید بلند شید
• ننگ ما ننگ ما، رهبر الدنگ ما
• چه اشتباهی کردیم که انقلاب کردیم
• مرگ بر خامنه‌ای
• روحانی حیا کن، مملکت را رها کن
• دیکتاتور حیا کن، مملکت را رها کن
• بنزین گرون‌تر شده، فقیر فقیرتر شده
• پول نفت گم شده خرج فلسطین شده
• مرگ بر گرانی
• مرگ بر دیکتاتور
• نترسید نترسید ما همه با هم هستیم
• نه غزه نه لبنان جانم فدای ایران
• سوریه کم آورده، تقصیر ملت چیه؟
• توپ تانک فشفشه، آخوند باید گم بشه
• ایرانی با غیرت، حمایت، حمایت
• رضاشاه روحت شاد
• ای شاه ایران، برگرد به ایران
• ایران که شاه نداره، حساب کتاب نداره
• ما مردمیم نه اوباش، بنزین باید ارزون شه
• ملت چرا نشستی، منجی خود تو هستی
• ایرانی بسه دیگه، غیرتتو نشون بده
• دشمن ما همینجاست، دروغ میگن آمریکاست

جستارهای وابسته

• قیمت بنزین در ایران
• تظاهرات ۱۳۹۷ ایران
• تظاهرات ۱۳۹۶ ایران
• پویا بختیاری

پیوند به بیرون

• ۳۵ ثانیه ویدیو؛ نماد #آبان۹۸
• ویدیوهای پویا بختیاری از اعتراضات در روز ۲۵ آبان در کرج قبل از اینکه در همان شب با گلوله مأموران کشته شود.