برخوانی

بَرخوانی یا پَری‌خوانی مراسمی است شاملِ نوعی نمایشِ درمانی که شمنانِ درمانگرِ ترکمن صحرا اجرا می‌کرده‌اند و در اجرایش «برخوان» یا «پری‌خوان» نامیده می‌شدند.

چگونگیِ نمایش

برخوان به نوای دوتار بر چهار شمشیر می‌رقصد. سپس با شمشیر یا شلّاق بیمار را می‌کوبد.

«برخوانی» ِ بیضایی

«برخوانی» همچنین اصطلاحی است که بهرام بیضایی برای گونه‌ای از روایتِ نمایشی (نمایشنامهٔ روایی) که خود نوشته و به نمایش درآورده به کار برده است. برخوانی‌های بیضایی عمدتاً در کتابِ سه برخوانی (۱۳۷۶) آمده است. بیضایی خود «برخوانی» را کمابیش هم‌معنای تک‌گویی (در مقابلِ «گفتگو» در فرهنگِ یونانِ باستان) گرفته و توضیح داده که «بَرخوانی هم به معنی از بَر خواندن است، هم به معنی بلند خواندن و برای جمع خواندن. . . . بَرخوانی را من به جای نقالی گذاشتم. بَرخوانی به جای روایت و بَرخوان به جای راوی.»

ریشه‌ها

مقالهٔ «مقدمه‌ای بر نمایش شرق و غرب» ِ بیضایی، که سالِ ۱۳۴۷ نوشته و سالِ ۱۳۴۹ در مجلّهٔ جشن هنر و بعدها نیز دو بارِ دیگر منتشر شده، اساسِ بسیاری از نظریّاتِ نمایشیِ نویسنده‌اش را توضیح می‌دهد. اینجا بیضایی به تفاوت‌های نمایشِ سنّتیِ مشرق‌زمین و نمایشِ مغرب‌زمین می‌پردازد؛ که یکی آن است که نمایشِ مشرقی، بر خلافِ نمایشِ مغربی، روایی است.

منابع

• آقاعباسی، یدالله (۱۳۹۱). «برخوان». دانشنامهٔ نمایش ایرانی: جستارهایی در فرهنگ و بوطیقای نمایش ایرانی. تهران: نشر قطره. صص. ۴۰۹. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۱۹-۱۹۱-۶.
• آقاعباسی، یدالله (۱۳۹۱). «پری‌خوانی». دانشنامهٔ نمایش ایرانی: جستارهایی در فرهنگ و بوطیقای نمایش ایرانی. تهران: نشر قطره. صص. ۱۹۶. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۱۱۹-۱۹۱-۶.
• بیضایی، بهرام؛ آتشی، منوچهر؛ حق‌شناس، علی‌محمد؛ یاوری، حمید؛ نظرزاده، رسول؛ سناپور، حسین؛ مطلق (مهر ۱۳۷۹). «نقد و بررسی «سه برخوانی»». کارنامه (۱۳): ۲۸−۳۷.
• ثمینی، نغمه (۱۳۸۸). تماشاخانهٔ اساطیر: اسطوره و کهن‌نمونه در ادبیات نمایشی ایران. تهران: نشر نی. شابک ۹۶۴-۳۱۲-۹۶۹-۱.
• رضایی راد، محمّد (۱۳۸۴). «اَدَبیّاتِ نَمایشی». در سعادت، اسماعیل. دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی. ج. ۱ (ویراست ۱). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص. ۳۲۹−۳۳۳.
• کاظمی، مسعود (۱۳۹۸). نقالی محفلی برای اجرای نمایشنامه معاصر. کرج: آثار برتر. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۶۴۲۶-۳۵-۰.
• نظرزاده، رسول. فرهنگ واژه‌های نمایش‌های ایرانی