شمشیر

فولاد اولیه برای تهیه شمشیر، قبل از آتش‌کاری، کار استاد علی قلندر لیل‌آبادی

یک شمشیر زرین تزئینی ایرانی مربوط به عهد ساسانیان

شَمشیر یک سلاح سرد است که از یک تیغه بلند و لبه‌تیز و یک دسته تشکیل شده‌است.این سلاح انواع و شکل های متفاوتی داشته که در هر کشور بسته به نوع مبارزه ان راتغییر می دادند

پیرامون واژه

شمشیر از واژه شم sham (خم) + شیر shir (تیز / برنده) تشکیل شده است. شیر از واژه سومری (sharur) به معنای فروپاشننده‌یِ هزارها (نام یک جنگ‌افزار افسانه‌ای) وارد اکدی uṣṣuru به معنای ترابُریدن (بریدن از این طرف به آن طرف) و سپس وارد فارسی باستان شده است. در کردی هنوز واژه کردی şûr بدون پیشوند خم به کار می‌رود. شمشیر در دیگر زبان های هندو-اروپایی به صورت انگلیسی sword، در روسی сабля (ترانویسی: sabla).

شمشیر در فارسی میانهٔ هم به همین صورت (با یای مجهول) بوده‌است.

واژهٔ schimitar انگلیسی (و معادل‌هایش در زبان‌های اروپایی) نیز برگرفته از این واژه و به معنی نوعی شمشیر خمیده‌اند.

جنس شمشیر

در خاور قدیم برای ساخت شمشیر از سه نوع فلز به نام‌های نرم‌آهن (آهن نرم)، شاپورگان (آهن سخت) و پولاد آمیخته بهره می‌گرفتند. پولاد گوهردار که برای شمشیرسازی نیز استفاده می‌شد روهینا نام داشت. به ابزار ساخته‌شده از روهینا، روهنی می‌گویند.

نمونه شعر از مسعود سعد سلمان:

نعل اسبان شد آنچه نرم‌آهن

تیغ شاهان شد آنچه روهیناست

انواع شمشیر

شمشیرهای خاورمیانه قدیم

• شمشیر فارسی
• شمشیر خراسانی
• شمشیر سلمانی
• شمشیر عراقی
• شمشیر هندی
• شمشیر منصوران
• شمشیر یمنی
• شمشیر سلیمانی
• شمشیر دمشقی

ژاپن:

• کاتانا
• شمشیر سوئدی
• شمشیر بریتانیایی
• شمشیر چینی

شمشیر ایرانیان

ایران باستان

شاه داریوش یکم، درحالی یک شمشیر آکیناکه دارد.

ارتش بزرگ ایرانیان در زمان امپرطوری هخامنشی از آکیناکه استفاده می‌کرد؛ این شمشیر که اندازه‌ای قابل حمل نیز داشته، دولبه بوده و قابل فروکردن نیز بوده‌است. این نوع شمشیر برای حملات سریع و ناگهانی کاربرد عالی و خوبی داشت. در پایان دسته شمشیر، برآمدگی بزرگی وجود دارد که به‌نظر می‌رسد کاربرد خاصی داشته باشد. همچنین مدارکی وجود دارد مبنی بر اینکه پادشاهان ایرانی نیز از این سلاح استفاده می‌کردند. این نوع شمشیر در دو نوع بلند و کوتاه ساخته می‌شده‌است.

شمشیر دمشقی

وقتی نام شمشیر عربی به گوش می‌رسد ناخودآگاه نام شمشیر دمشقی ‏(en)‏ به زبان می‌آید چرا که بسیاری از نام آوران و قهرمانان عرب با این شمشیر توانسته‌اند فتوحات بسیاری به همراه آورند. شمشیر در نزد اعراب وسیله زیبایی و تزیین نیست بلکه وسیله‌ای است برای جنگ و نشان افتخار و عزت و شرافت با این حال تا جایی که ممکن بوده جدا از محکم ساختن شمشیرها بر زیبایی هنری آن نیز دقت شده‌است. شمشیر عربی به چهار نوع تقسیم می‌شود: نصل (نیزه دار) مقبض (دسته دار) غمد (غلاف دار) و حمائل. این شمشیر از فولاد آب دیده به دو شکل فولاد سخت و فولاد نرم ساخته می‌شود. رنگش نیز سیاه است و انواع مختلف دارد سیاه روشن سیاه خراسانی و سیاه شامی. اسلحه سازان فارس و روم همواره در طول تاریخ بر این باور بوده‌اند که در پس ساخت شمشیر دمشقی رازی است و همیشه سعی می‌کردند با تقلید از این شمشیر شمشیرهای خوبی بسازند. اسلوب و نحوه ساخت شمشیر دمشقی تنها از پدر به پسر منتقل می‌شد و به همین دلیل سال‌های سال ساخت این نوع شمشیر از عجایب به‌شمار می‌رود. فیاض سلیمان السیوفی ۴۳ ساله و یکی از مشهورترین سازندگان شمشیر دمشقی که از اجداد خود ساخت این نوع شمشیر را یادگرفته می‌گوید: خانواده ما همیشه شمشیر دمشقی را از طلا و مس می‌ساخته و طریقه ساخت شمشیر را تنها به فرزندان خود می‌آموخته‌است تا شکل همگانی پیدا نکند. وی پسری هشت ساله دارد. می‌گوید: نمی‌دانم که دوست داشته باشد این هنر خانوادگی را بیاموزد به همین دلیل سعی دارم شمشیر سازی را به برادرم یاد بدهم. وی می‌افزاید: شمشیر دمشقی شمشیر فرماندهان و امراء بوده و به همین برندگی و استحکامی که داشت از شهرت ویژه‌ای برخوردار بود. قیمت هر شمشیر دمشقی بیش از ۳۰۰ هزار لیره سوری (۶ هزار دلار) است.

اخیراً مجله علمی نیچر به نقل از دانشمندان آلمانی بیان کرده‌است که شمشیرهای معروف دمشقی که در جنگهای صلیبی توسط مسلمانان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است حاوی رشته‌هایی از نانو لوله‌های کربنی است که مسبب استحکام بالای آن بوده‌است.

یک درازشمشیر سوئیسی مربوط به سده ۱۵ یا ۱۶ میلادی

شمشیرهای معروف

• ذوالفقار
• شمشیر داموکلس

کاتانا سده ۱۶ یا ۱۷اُمی با سایا

منابع

• مکنزی، دیوید نیل. فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمه مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ۱۳۷۹.

پیوند به بیرون

دربارهٔ شمشیر ایرانی (به انگلیسی)