زمان دستوری

مقوله‌های دستوری
اعجاب گواه‌نمایی برتری جانداری جنس جهت حالت دربردارندگی دستهٔ نام‌واژه زمان شخص شمار قطبیدگی کانون گذرایی معرفگی نمود نهاد وجه وجهیت

زمان دستوری مقوله‌ای دستوری است که موقعیت زمانی را تعیین می‌کند؛ به عبارت دیگر زمان دستوری شکل دستوری شده زمان تقویمی است. زمان دستوری جزو مقولات اساسی‌ای است که همراه با عناصر واژگانی و دیگر اشارات مربوط به زمان، شنونده را قادر می‌سازد تا ارتباطی موقتی میان موقعیت گفتار و موقعیتی که در جمله توصیف شده را بازسازی کند. همچنین زمان دستوری شنونده را قادر می‌سازد تا ترتیب نسبی موقعیت‌های توصیف شده در متن را نیز بازسازی کند.

زمان دستوری در زبان فارسی

زبان فارسی دارای سه زمان دستوری اصلی است: گذشته (ماضی)، حال (مضارع)، و آینده (مستقبل). در فارسی دری همه افعال از دو بن ماضی و مضارع ساخته می‌شوند.بن مضارع فارسی دری همان ماده فارسی میانه است که گاه با هم اختلاف تلفظ جزئی دارند. فعل‌ها از دو بن ماضی و مضارع ساخته می‌شوند.

بن ماضی= مصدر بدون _َ ن پایانی : دیدن ← دید ، کاشتن← کاشت

بن مضارع= فعل امر بدون ب آغازی : ببین ← بین، بکار ← کار

انواع ماضی

ماضی ساده= بن ماضی + شناسه فعل : رفتم، رفتی ، رفت

ماضی استمراری= می + ماضی ساده: می رفتم، می رفتی، می رفت

ماضی بعید= صفت مفعولی + بودم، بودی، بود ، بودیم، بودید، بودند: رفته بودم، رفته بودی، رفته بود

ماضی التزامی= صفت مفعولی + باشم، باشی، باشد، باشیم، باشید ، باشند: رفته باشم، رفته باشی، رفته باشد

ماضی نقلی= صفت مفعولی+ ام، ای ، (است) ، ایم ، اید ، اند: رفته ام، رفته‌ای ، رفته (است)

ماضی مستمر= داشت+ شناسه+ ماضی استمراری فعل اصلی: داشتم می رفتم، داشتی می رفتی ، داشت می رفت ، داشتیم می رفتیم ، داشتید می‌رفتید ، داشتند می رفتند.

انواع مضارع

مضارع اخباری= می +بن مضارع+ شناسه مضارع: می روم ، می روی ، می‌رود ، میرویم ، میروید ، میروند

مضارع التزامی= ب + بن مضارع + شناسه‌های مضارع:بروم ، بروی، برود ،برویم ، بروید ، بروند

مضارع مستمر= دار + شناسه مضارع + مضارع اخباری: دارم می روم، داری می روی، دارد می‌رود، داریم می رویم، دارید می روید، دارند می روند

آینده

خواهم، خواهی، خواهد، خواهیم، خواهید، خواهند+ بن ماضی: خواهم رفت، خواهی رفت ، خواهد رفت

جستارهای وابسته

• زمان گذشته (زبان)

منابع

• انوری، حسن، و حسن احمدی گیوی. دستور زبان فارسی ۲. انتشارات فاطمی. ۱۳۸۸.
• رحیمیان، جلال. ساخت زبان فارسی. دانشگاه شیراز. ۱۳۸۹.

• C. Fabricius-Hansen, Tense, In Encyclopedia of Language & Linguistics (Second Edition), edited by Keith Brown, Elsevier, Oxford, 2006, Pages 566-573, ISBN 9780080448541, [۱].
• Comrie, Bernard. Tense, Cambridge University Press, 1985.