پرش به محتوا

بیضه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بیضه
دیاگرام ساختارهای درونی تستیکول
دیاگرام بیضه در مرد
جزئیات
سرخرگ‌هاشریان بیضه
سیاهرگ‌هاورید بیضه
عصب‌دهیشبکه اسپرماتیک
لنفگره لنفی لومبار
شناسه‌ها
لاتینtestis
MeSHD013737
TA98A09.3.01.001
TA23576
FMA7210

بیضه، خایه، تخم، خاگ،[۱] دنبلان یا تِستیکول (به فرانسوی: Testicule) غده‌ای جنسی و بخشی از اندام جنسی است که در همهٔ پستانداران نر وجود دارد (معمولا زیر پنیس) و همانند اندام هومولوگ خود یعنی تخمدان (در ماده‌ها) دارای دو وظیفه یعنی ساخت و تولید اسپرم (گامت نر) و ترشح هورمون‌های درون‌ریز (اندوکرین) به ویژه تستوسترون است. این اندام دارای لوله‌های پیچ‌خوردهٔ فراوانی است که لولهٔ اسپرم‌ساز نام دارند و اسپرم‌سازی درون این لوله‌ها انجام می‌شود. سپس اسپرم‌های تولیدشده به لولهٔ دیگری در پشت بیضه که اپیدیدیم نام دارند منتقل و در آنجا ذخیره می‌شوند. اپیدیدیم به صورت هلالی و در پشت بیضه‌ها قرار دارد. دو هورمون دیگر بیضه نیز به نام‌های دی هیدروتستوسترون و اندرستن دیون می‌باشد. هر دو عمل یادشده به وسیلهٔ تحریک و کنترل هیپوفیز پیشین صورت می‌پذیرد. هورمون لوتئینه‌کننده (LH) باعث تولید تستوسترون شده و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) برای ساخت اسپرم (اسپرماتوجنز) لازم است. زمانی که در آزمایش‌های هورمونی مقدار LH و FsH بالاتر از نرمال باشد به معنی نارسایی بیضه می‌باشد که در غالب موارد قابل‌درمان نیست. نرها دو بیضه با اندازه همانند دارند که در داخل کیسه بیضه (اسکرتوم) قرار دارند که امتداد دیواره شکمی است.[۲] نامتقارنی کیسه بیضه، که در آن یک بیضه بیشتر از آن دیگری به پایین امتداد می‌یابد، شایع است. این به دلیل تفاوت در آناتومی عروق است.[۳] برای ۸۵٪ از مردان، بیضه راست پایین‌تر از آن یکی چپی به پایین‌تر آویزان است.[۴]

ریشه‌شناسی

[ویرایش]

بیضه واژه‌ای عربی است، خایه واژه‌ای از ریشهٔ ایرانی است و هر دو کلاً به معنی تخم است. خایه از پارسی میانه خایَگ (به Middle Persian: 𐭤𐭠𐭩𐭪, romanized: xāyag) است که از ریشهٔ پیش-ایرانی- هندی -āwja-(ka)* به معنای «تخم ماکیان» یا «خایهٔ آدمی» است (هم‌ریشه با هیک در کردی (به کردی: هێک)؛ هاک در زازاکی (به زازاکی: hak) خا در کردی کلهری، لکی و لری (به لکی: خا، xā)(به لری: خا، xā)؛ هَیک در بلوچی (به بلوچی: ہیک، hayk)؛ آیْک در آسی (به آسی: айк، ajk)؛ آئیم در اوستایی (به اوستایی: 𐬀𐬉𐬨, romanized: aēm)؛ خوته (به پشتو: خوټه، xwëṭa) به معنای خایهٔ آدمی یا هَگَیْ در پشتو (به پشتو: هګۍ، hëgëy) به معنای تخم ماکیان). همین ریشه در پیش-هندو-اروپایی (PIE) به گونه h₂ōwyóm* (همریشه با دْزُوْ در ارمنی (به ارمنی: ձու، ju) اِگ در انگلیسی(به انگلیسی: egg)؛ اوْوُ در ایتالیایی (به ایتالیایی: uovo)؛ اُوْوُم در لاتین (به لاتین: ovum)؛ اُیْوُن در یونانی باستان (به یونانی کهن: ᾠόν، ōión) و ییتْسو در روسی (به روسی: яйцо́, romanized: jajcó)) دیده می‌شود. واژهٔ مذکور خایه در فارسی به صورت وام‌واژه در زبان‌های پیرامونش بکارگرفته می‌شود مانند زبان‌های ترکی آذری جمهوری آذربایجان که آن را خایا (به ترکی آذربایجانی: Xaya) و در ترکی استانبولی ترکیه آن را هایا (به ترکی استانبولی: haya) می‌گویند. در ترکی آذربایجانی ایران، لغت «داشاق» به کار می‌رود.

اندازه و اندازه‌گیری

[ویرایش]

اندازه تستیکول (بیضه) انسان مانند دیگر بخش‌های بدن (مانند اندازه پنیس) در هر شخص متفاوت است، ولی اندازه بزرگی آن تأثیر کم یا هیچ بر سلامتی دارد. درازای متوسط یک بیضه نرمال بین ۴٫۵ – ۵٫۵ سانتی‌متر است و پهنای آن ۲٫۱ تا ۳٫۵ سانتی‌متر است.[۵] بیضه‌هایی که درازاشان کمتر از ۳٫۵ سانتی‌متر باشد، «کوچک» در نظر گرفته می‌شوند. به دلیل این که اسپرم در بیضه تولید می‌شود، ابعاد بیضه حدوداً ۴×۳×۲ سانتی‌متر است. در صورت داشتن بیضه کوچک، احتمال این بیشتر است که اسپرم‌سازی کمتر از حد متوسط باشد و این احتمال ناباروری را بالاتر می‌برد. گرچه بیضه‌ها با سرعت یکسان رشد می‌کنند، ولی ممکن است یکی از آن‌ها کمی بزرگتر و درازتر از دیگری رشد کند، همچنین به‌طور معمول یکی از بیضه‌ها کمی پایینتر از آن دیگری جای می‌گیرد.[۶]

اندازه کافی بیضه برای عملکرد طبیعی جنسی ضروری است. اسپرماتوژنز بسیار به اندازه بیضه‌ها بستگی دارد. اندازه نرمال بیضه سالم پس از بلوغ در این تصاویر نشان داده شده است (بیضی مشکی) و برای مقایسه کوچک‌ترین اندازه در محدوده نرمال بیضه نشان داده شده است (بیضی سفید، ۴ سانتی‌متر) اندازه‌های کمتر از این، بیضه کوچک به‌شمار می‌رود. اندازه این بیضه راست ۵×۳ و این بیضه چپ ۵٬۲×۳٬۱ که کمی بزرگ‌تر است. محدوده طبیعی طول بیضه به‌طور میانگین حدود ۴ تا ۷ سانتی‌متر است. پوست کیسه بیضه با احتیاط به قدری کشیده و نازک می‌شود که سطح بیضه‌ها را می‌توان از طریق آن مشاهده کرد و فولیکول‌های مو (دانه‌های برجسته) دیده شود و سپس اندازه گرفت یا خود معاینه کرد.

مانند پنیس، رقابت اسپرم باعث شده است که اندازه تستیکول‌های انسان از طریق گزینش جنسی فرگشت کند.[۷] این بدان معنی است که بیضه‌های بزرگ نمونه ای از سازگاری انتخاب شده از نظر جنسی اند یعنی انتخاب جنسی زنان و مادرسالاری در طول تاریخ انسان باعث سازگار شدن مردان با تستیکول‌ها و پنیس‌های بزرگ‌تر و به دست آوردن این چنین بیضه‌ها و آلتی شده است. بیضه‌های انسان در همسنجی با دیگر جانوران مانند گوریل‌ها و شامپانزه‌ها (برخلاف اندازه آلت) اندازه متوسطی دارند.[۸] بیضه‌های بزرگ به دلیل توانایی آن‌ها در تولید انزال (منی) بزرگتر در رقابت اسپرم مفید هستند.[۹] پژوهش‌ها نشان داده است که میان شمار اسپرم بیرون ریخته شده و اندازه بیضه‌ها همبستگی و ارتباط مثبت وجود دارد.[۱۰] همچنین نشان داده شده است که بیضه‌های بزرگ‌تر کیفیت اسپرم بالاتر را پیش‌گویی می‌کنند، از جمله تعداد بیشتر اسپرم متحرک و تحرک بالاتر اسپرم.[۱۱]

دمای بیضه

[ویرایش]

دمای بیضه‌ها در حدود ۳ درجه از دمای عمومی بدن (۳۷) پایین‌تر است. در روی کیسهٔ بیضه‌ها ماهیچه‌های صاف قرار دارند که به صورت غیرارادی عمل می‌کنند و هنگامی که دمای بیضه‌ها از حد معمول پایین‌تر برود، منقبض می‌شوند و باعث می‌شوند تا بیضه‌ها به زیر شکم نزدیک شوند و گرم‌تر شوند. وقتی هم که دمای بیضه‌ها از حد معمول بالاتر برود، این ماهیچه‌ها منبسط می‌شوند و بیضه‌ها از شکم فاصله می‌گیرند تا خنک‌تر شوند و شرایط برای اسپرم‌سازی مهیا شود.[۱۲]

بیضه بخش عمده‌ای از هورمون‌های جنسی مردانه مانند تستوسترون را نیز ترشح می‌کند.[۱۳]

ساخت اسپرم

[ویرایش]

هر بیضه حاوی لوله‌های سمینیفر است که اسپرم می‌سازند. اسپرم در اپیدیدیم (یک لولهٔ پیچ‌درپیچ که پشت هر بیضه قرار دارد)، نگهداری می‌شود. یک لوله دیگر به نام وازدفران، هر اپیدیدیم را به یک مجرای انزالی وصل می‌کند که این مجرا خود به پیشابراه وصل می‌شود.

سه غده (یک جفت غدهٔ ساخت منی و غدهٔ پروستات)، مایعاتی را ترشح می‌کنند که وظیفهٔ انتقال و تغذیهٔ اسپرم را بر عهده دارند؛ این ترشحات همراه اسپرم، مایعی به نام مایع منی را تشکیل می‌دهند. در طول فعالیت جنسی، بافت نعوظی آلت تناسلی، پُرخون شده، آلت تناسلی را دراز و سفت می‌کند. در هنگام ارگاسم، انقباضات عضلانی مایع منی را از طریق وازدفران به طرف پیشابراه و خارج از آلت تناسلی می‌رانند.[۱۴]

نگارخانه

[ویرایش]
  • انیمیشن کوچ اسپرماتوزون‌ها از خاستگاه شان به عنوان سلول‌های زایا به خروجی شان از واز دفران. A) رگ‌های خونی؛ B) سر اپیدیدیم؛ C) دوکتول‌های افرنت وابران؛ D) توبول‌های سمینیفروس؛ E) آهیانه لامینای تونیکا واژینالیس؛ F) ویزکرال لامینای تونیکا واژینالیس؛ G) حفره تونیکا واژینالیس؛ H) تونیکا آلبوگینئا؛ I) لبول تستیکول؛ J) دم اپیدیدیم؛ K) تنه اپیدیدیم؛ L) مدیاستینوم تستیکول؛ M) واز دفران.
    انیمیشن کوچ اسپرماتوزون‌ها از خاستگاه شان به عنوان سلول‌های زایا به خروجی شان از واز دفران. A) رگ‌های خونی؛ B) سر اپیدیدیم؛ C) دوکتول‌های افرنت وابران؛ D) توبول‌های سمینیفروس؛ E) آهیانه لامینای تونیکا واژینالیس؛ F) ویزکرال لامینای تونیکا واژینالیس؛ G) حفره تونیکا واژینالیس؛ H) تونیکا آلبوگینئا؛ I) لبول تستیکول؛ J) دم اپیدیدیم؛ K) تنه اپیدیدیم؛ L) مدیاستینوم تستیکول؛ M) واز دفران.
  • تستیکول
    تستیکول
  • تستیکول
    تستیکول
  • تستیکول یک گربه: 1: Extremitas capitata, 2: Extremitas caudata, 3: Margo epididymalis, 4: Margo liber, 5: Mesorchium, ۶: اپیدیدیم، 7: testicular artery and vene, 8: Ductus deferens
    تستیکول یک گربه: 1: Extremitas capitata, 2: Extremitas caudata, 3: Margo epididymalis, 4: Margo liber, 5: Mesorchium, ۶: اپیدیدیم، 7: testicular artery and vene, 8: Ductus deferens
  • رویهٔ تستیکول (خایه)
    رویهٔ تستیکول (خایه)
  • برش کنار تستیکول‌ها
    برش کنار تستیکول‌ها
  • تستیکول راست با باز گذاشتن تونیکا واژینالیس نمایان می‌شود.
    تستیکول راست با باز گذاشتن تونیکا واژینالیس نمایان می‌شود.
  • نمای میکروسکوپیک خایه‌های خرگوش ۱۰۰×
    نمای میکروسکوپیک خایه‌های خرگوش ۱۰۰×
  • تستیکول
    تستیکول

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ واژه مصوب فرهنگستان
  2. ↑ Steger, Klaus; Weidner, Wolfgang (2011). "Anatomy of the Male Reproductive System". Practical Urology: Essential Principles and Practice. Springer Science & Business Media. pp. 57–59. ISBN 978-1-84882-034-0.
  3. ↑ Steger, Klaus; Weidner, Wolfgang (2011). "Anatomy of the Male Reproductive System". Practical Urology: Essential Principles and Practice. Springer Science & Business Media. pp. 57–59. ISBN 978-1-84882-034-0.
  4. ↑ Steger, Klaus; Weidner, Wolfgang (2011). "Anatomy of the Male Reproductive System". Practical Urology: Essential Principles and Practice. Springer Science & Business Media. pp. 57–59. ISBN 978-1-84882-034-0.
  5. ↑ «Average Testicle Size | Average Male Testicle Size». Dr. Elist (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۰۵-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۱۰.
  6. ↑ «شل شدن بیضه‌ها نشانه چیست | علت کوچک شدن بیضه | دکتر قوامی». دکتر هوشنگ قوامی متخصص ارولوژی. ۲۰۱۸-۰۶-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۱۰.
  7. ↑ Moller, A. P. (1988). "Ejaculate quality, testes size and sperm competition in primates". Journal of Human Evolution. 17 (5): 479–488. doi:10.1016/0047-2484(88)90037-1.
  8. ↑ Harcourt, A. H.; Purvis, A.; Liles, L. (1995). "Sperm competition: Mating system, not breeding season, affects testes size of primates". Functional Ecology. 9 (3): 469–476. doi:10.2307/2390011. JSTOR 2390011.
  9. ↑ Simmons, Leigh W.; Firman, Renée C.; Rhodes, Gillian; Peters, Marianne (2003). "Human sperm competition: testis size, sperm production and rates of extra pair copulations". Animal Behaviour. 68 (2): 297–302. doi:10.1016/j.anbehav.2003.11.013. S2CID 52483925.
  10. ↑ Simmons, Leigh W.; Firman, Renée C.; Rhodes, Gillian; Peters, Marianne (2003). "Human sperm competition: testis size, sperm production and rates of extra pair copulations". Animal Behaviour. 68 (2): 297–302. doi:10.1016/j.anbehav.2003.11.013. S2CID 52483925.
  11. ↑ Moller, A. P. (1988). "Ejaculate quality, testes size and sperm competition in primates". Journal of Human Evolution. 17 (5): 479–488. doi:10.1016/0047-2484(88)90037-1.
  12. ↑ Thundathil, J. C.; Rajamanickam, G. D.; Kastelic, J. P.; Newton, L. D. (2012). "The Effects of Increased Testicular Temperature on Testis-Specific Isoform of Na+/K+-ATPase in Sperm and its Role in Spermatogenesis and Sperm Function". Reproduction in Domestic Animals (به انگلیسی). 47 (s4): 170–177. doi:10.1111/j.1439-0531.2012.02072.x. ISSN 1439-0531.
  13. ↑ دائرةالمعارف بدن انسان. نویسنده: دکتر امیرحسین اسماعیلی.
  14. ↑ «آلت تناسلی مرد وزن». www.pezeshkan.org. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۱۰-۰۹.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بیضه موجود است.
آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد کالبدشناسی انسان است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=بیضه&oldid=40625733»