خایه*[۱]، بیضه یا تخمغدهٔ جنسی است که در همهٔ پستانداران نر وجود دارد و همانند اندام هومولوگ خود یعنی تخمدان دارای دو وظیفه یعنی ساخت و تولید اسپرم (گامت نر) و ترشح هرمون‌های درون‌ریز (اندوکرین) به ویژه تستوسترون است. هر دو عمل یادشده به وسیله تحریک و کنترل هیپوفیز پیشین صورت می‌پذیرد. هورمون لوتئینه کننده (LH) باعث تولید تستوسترون شده و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) برای ساخت اسپرم (اسپرماتوجنز) لازم است. این اندام دارای لوله‌های پیچ خوردهٔ فراوانی است که لوله اسپرم‌ساز نام دارند و اسپرم‌سازی درون این لوله‌ها انجام می‌شود. سپس اسپرم‌های تولید شده به لوله دیگری درون خایه که اپی دیدیم نام دارند منتقل و در آنجا ذخیره می‌شوند.
دمای بیضه‌ها در حدود ۳ درجه از دمای عمومی بدن(۳۷) پایین‌تر است. در روی کیسه خایهماهیچههای صاف قرار دارند که به صورت غیرارادی عمل می‌کنند و هنگامی که دمای خایه‌ها از حد معمول پایین‌تر برود، منقبض می‌شوند و باعث می‌شوند تا خایه‌ها به زیر شکم نزدیک شوند و گرم‌تر شوند. وقتی هم که دمای خایه‌ها از حد معمول بالاتر برود، این ماهیچه‌ها منبسط می‌شوند و خایه‌ها از شکم فاصله می‌گیرند تا خنک‌تر شوند و شرایط برای اسپرم‌سازی مهیا شود.[نیازمند منبع]
هر بیضه حاوی لوله‌های سمینیفر است که اسپرم می‌سازند. اسپرم در اپیدیدیم (یک لوله پیچ‌درپیچ که پشت هر بیضه قرار دارد)، نگهداری می‌شود. یک لوله دیگر به نام وازدفران، هر اپیدیدیم را به یک مجرای انزالی وصل می‌کند که این مجرا خود به پیشابراه وصل می‌شود.
سه غده (یک جفت غده ساخت منی و غده پروستات)، مایعاتی را ترشح می‌کنند که وظیفه انتقال و تغذیه اسپرم را بر عهده دارند؛ این ترشحات همراه اسپرم، مایعی به نام مایع منی را تشکیل می‌دهند. در طول فعالیت جنسی، بافت نعوظی آلت تناسلی، پر خون شده، آلت تناسلی را دراز و سفت می‌کند تا بتواند وارد مهبل زن شود. در هنگام ارگاسم، انقباضات عضلانی مایع منی را از طریق هر وازدفران به طرف پیشابراه و خارج از آلت تناسلی می‌رانند.[۱]
