بیضه
بیضه | |
---|---|
![]() دیاگرام بیضه در مرد | |
جزئیات | |
سرخرگها | شریان بیضه |
سیاهرگها | ورید بیضه |
عصبدهی | شبکه اسپرماتیک |
لنف | گره لنفی لومبار |
شناسهها | |
لاتین | testis |
MeSH | D013737 |
TA98 | A09.3.01.001 |
TA2 | 3576 |
FMA | 7210 |
بیضه، خایه، تخم، خاگ[۱] یا تِستیکول (به فرانسوی: Testicule) غدهای جنسی است که در همهٔ پستانداران نر وجود دارد همانند اندام هومولوگ خود یعنی تخمدان دارای دو وظیفه یعنی ساخت و تولید اسپرم (گامت نر) و ترشح هورمونهای درونریز (اندوکرین) به ویژه تستوسترون است. دو هورمون دیگر بیضه نیز به نامهای دی هیدروتستوسترون و اندرستن دیون میباشد. هر دو عمل یادشده به وسیلهٔ تحریک و کنترل هیپوفیز پیشین صورت میپذیرد. هورمون لوتئینهکننده (LH) باعث تولید تستوسترون شده و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) برای ساخت اسپرم (اسپرماتوجنز) لازم است. زمانی که در آزمایشهای هورمونی مقدار LH و FsH بالاتر از نرمال باشد به معنی نارسایی بیضه میباشد که در غالب موارد قابلدرمان نیست. این اندام دارای لولههای پیچخوردهٔ فراوانی است که لولهٔ اسپرمساز نام دارند و اسپرمسازی درون این لولهها انجام میشود. سپس اسپرمهای تولیدشده به لولهٔ دیگری در پشت بیضه که اپیدیدیم نام دارند منتقل و در آنجا ذخیره میشوند. اپیدیدیم به صورت هلالی و در پشت بیضهها قرار دارد.
همچنین اندازه تستیکول (بیضه) انسان مانند دیگر بخشهای بدن (مانند اندازه پنیس) در هر شخص متفاوت است، ولی اندازه بزرگی آن تاثیر کم یا هیچ بر سلامتی دارد. درازای متوسط یک بیضه نرمال بین ۴.۵ – ۵.۵ سانتیمتر است و پهنای آن ۲.۱ تا ۳.۵ سانتیمتر است.[۲] بیضههایی که درازاشان کمتر از ۳.۵ سانتیمتر باشد، "کوچک" در نظر گرفته میشوند. به دلیل این که اسپرم در بیضه تولید میشود، ابعاد بیضه حدودا ۴×۳×۲ سانتیمتر است. در صورت داشتن بیضه کوچک، احتمال این بیشتر است که اسپرمسازی کمتر از حد متوسط باشد و این احتمال ناباروری را بالاتر میبرد. گرچه بیضهها با سرعت يكسان رشد میکنند، ولى ممکن است يكى از آنها کمی بزرگتر و درازتر از دیگری رشد کند، همچنین به طور معمول یکی از بیضهها کمی پایینتر از آن دیگری جای مىگيرد.[۳]
دمای بیضه[ویرایش]
بیضهها زیر آلت جنسی قرار دارند.
دمای بیضهها در حدود ۳ درجه از دمای عمومی بدن (۳۷) پایینتر است. در روی کیسهٔ بیضهها ماهیچههای صاف قرار دارند که به صورت غیرارادی عمل میکنند و هنگامی که دمای بیضهها از حد معمول پایینتر برود، منقبض میشوند و باعث میشوند تا بیضهها به زیر شکم نزدیک شوند و گرمتر شوند. وقتی هم که دمای بیضهها از حد معمول بالاتر برود، این ماهیچهها منبسط میشوند و بیضهها از شکم فاصله میگیرند تا خنکتر شوند و شرایط برای اسپرمسازی مهیا شود.[۴]
بیضه بخش عمدهای از هورمونهای جنسی مردانه مانند تستوسترون را نیز ترشح میکند.[۵]
ساخت اسپرم[ویرایش]
هر بیضه حاوی لولههای سمینیفر است که اسپرم میسازند. اسپرم در اپیدیدیم (یک لولهٔ پیچدرپیچ که پشت هر بیضه قرار دارد)، نگهداری میشود. یک لوله دیگر به نام وازدفران، هر اپیدیدیم را به یک مجرای انزالی وصل میکند که این مجرا خود به پیشابراه وصل میشود.
سه غده (یک جفت غدهٔ ساخت منی و غدهٔ پروستات)، مایعاتی را ترشح میکنند که وظیفهٔ انتقال و تغذیهٔ اسپرم را بر عهده دارند؛ این ترشحات همراه اسپرم، مایعی به نام مایع منی را تشکیل میدهند. در طول فعالیت جنسی، بافت نعوظی آلت تناسلی، پُرخون شده، آلت تناسلی را دراز و سفت میکند. در هنگام ارگاسم، انقباضات عضلانی مایع منی را از طریق وازدفران به طرف پیشابراه و خارج از آلت تناسلی میرانند.[۶]
پانویس[ویرایش]
^ بیضه واژهای عربی است، خایه واژهای از ریشهٔ ایرانی است و هر دو کلاً به معنی تخم است. خایه از پارسی میانه خایَگ (به پارسی میانه: 𐭤𐭠𐭩𐭪، آوانگاری: xāyag) است که از ریشهٔ پیش-ایرانی- هندی -āwja-(ka)* به معنای «تخم ماکیان» یا «خایهٔ آدمی» است (همریشه با هیک در کردی (به کردی: هێک)؛ هاک در زازاکی (به زازاکی: hak) خا در کردی کلهری، لکی و لری (به لکی: خا، xā)(به لری: خا، xā) ؛ هَیک در بلوچی (به بلوچی: ہیک، hayk)؛ آیْک در آسی (به آسی: айк، ajk)؛ آئیم در اوستایی (به اوستایی: 𐬀𐬉𐬨، آوانگاری: aēm)؛ خوته (به پشتو: خوټه، xwëṭa) به معنای خایهٔ آدمی یا هَگَیْ در پشتو (به پشتو: هګۍ، hëgëy) به معنای تخم ماکیان). همین ریشه در پیش-هندو-اروپایی (PIE) به گونه h₂ōwyóm* (همریشه با دْزُوْ در ارمنی (به ارمنی: ձու، ju) اِگ در انگلیسی(به انگلیسی: egg)؛ اوْوُ در ایتالیایی (به ایتالیایی: uovo)؛ اُوْوُم در لاتین (به لاتین: ovum) ؛ اُیْوُن در یونانی باستان (به یونانی کهن: ᾠόν، ōión) و ییتْسو در روسی (به روسی: яйцо́، آوانگاری: jajcó) ) دیده میشود. واژهٔ مذکور خایه در فارسی به صورت وامواژه در زبانهای پیرامونش بکارگرفته میشود مانند زبانهای ترکی آذری جمهوری آذربایجان که آن را خایا (به ترکی آذربایجانی: Xaya) و در ترکی استانبولی ترکیه آن را هایا (به ترکی استانبولی: haya) میگویند.
منابع[ویرایش]
- کتاب زیستشناسی پیش دانشگاهی سوم دبیرستان جمهوری اسلامی ایران
- ↑ واژه مصوب فرهنگستان
- ↑ «Average Testicle Size | Average Male Testicle Size». Dr. Elist (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۰۵-۲۸. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۸-۱۰.
- ↑ «شل شدن بیضه ها نشانه چیست | علت کوچک شدن بیضه | دکتر قوامی». دکتر هوشنگ قوامی متخصص ارولوژی. ۲۰۱۸-۰۶-۲۳. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۸-۱۰.
- ↑ Thundathil, J. C.; Rajamanickam, G. D.; Kastelic, J. P.; Newton, L. D. (2012). "The Effects of Increased Testicular Temperature on Testis-Specific Isoform of Na+/K+-ATPase in Sperm and its Role in Spermatogenesis and Sperm Function". Reproduction in Domestic Animals (به انگلیسی). 47 (s4): 170–177. doi:10.1111/j.1439-0531.2012.02072.x. ISSN 1439-0531.
- ↑ دائرةالمعارف بدن انسان. نویسنده: دکتر امیرحسین اسماعیلی.
- ↑ «آلت تناسلی مرد وزن». www.pezeshkan.org. بایگانیشده از اصلی در ۱۱ آوریل ۲۰۱۲. دریافتشده در ۲۰۱۱-۱۰-۰۹.
![]() |
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ بیضه موجود است. |