کوارتز

کوارتز
اطلاعات کلی
نام دیگر	بسته به نوع رنگ: عقیق، در کوهی، آمیتیست
فرمول شیمیایی	SiO۲
ترکیب شیمیایی	SiO۲
رده بندی	کوارتز (سیلیکات‌ها)
اطلاعات کانی شناسی
شکل بلوری	شش وجهی
رنگ	بی‌رنگ، سفید و بر اثر ناخالصی به رنگهای بنفش، صورتی، شیری، دودی و زرد حالت دودی را درّ کوهی می‌نامند
سختی موس	۷
وزن مخصوص	۲٫۶۵
رخ	بدون رخ
جلا	شیشه‌ای
شکستگی	شیشه‌ای
شفافیت	شفاف - نیمه‌شفاف- غیرشفاف
اثر اسید	همه اسیدها به جز HF بر روی آن بی‌تاثیر است.
پاراژنز	فلدسپات‌ها - میکاها - آمفیبول‌ها - پیروکسن‌ها
اطلاعات معدنی
منشأ تشکیل	ماگمایی- پگماتیتی - هیدروترمال -دگرگونی - رگه‌های تیپ‌آلپی دگرسانی‌ها- رسوبی
کاربرد	شیشه‌سازی، سنباده‌سازی، ابزارهای نوری و الکتریکی، جواهرسازی

کوارتز یا دُرّ کوهی سنگی است بسیار سخت که سختی آن نه دهم و سختی الماس که سخت‌ترین سنگها است یک می‌باشد. کوارتز به رنگ و اسامی مختلف دیده شده‌است که یکی از انواع آن عقیق است که به رنگهای کهربائی- زرد- سفید- جگری- جگری مایل به سیاه و سبز دیده شده‌است.

کوارتز بعد از فلدسپات، دومین ماده کانی فراوان پوسته زمین است. کوارتز از شبکه پیوسته SiO_۴ تشکیل شده، بگونه‌ای که هر اتم اکسیژن بین دو چهار وجهی قرار گرفته است. بنابر این فرمول عمومی کوارتز SiO_۲ می‌باشد. بلورهای کوارتز در شکلهای مختلف یافت می‌شوند و برخی از آنها بعنوان جواهر استفاده می‌شوند.

ریشه لغوی کلمه کوارتز

کلمه کوارتز از لغت آلمانی "Quarz" مشتق شده و این کلمه احتمالاً از لغت اسلاوی tvrdý (به معنی سخت) ریشه گرفته است.

ساختمان بلوری

کوارتز به دستگاه بلوری تریگونال تعلق دارد.

یکی از پلی‌مورف‌های سیلیس (اکسید سیلیسیم) با ساختار بلوری لوزی‌پهلو است. آب‌های داغ دارای محلول‌های SiO_۲ در شکاف‌هاو درزها سرد می‌شوند و رسوب SiO_۲ در این مکان‌ها بلورهای زیبای کوارتز را به‌وجود می‌آورند. کوارتز تورمالینی یکی از انواع بسیار جالب وزیبای کوارتز است که رشته‌های تورمالین را در بلور زیبا وشش‌وجهی خود جای‌داده‌است. محلول‌های دارای SiO_۲ می‌توانند در شکاف مرکزی سنگ‌ها رسوب کنند که زمین‌شناسان آن‌ها را ژئود کوارتز می‌نامند.

خواص فیزیکی

کوارتز به خوبی در مقابل هوازدگی ازخود مقاومت نشان می‌دهد و در دمای تقریبی ۱۶۷۰ درجه سانتی‌گراد ذوب می‌شود.

استفاده‌ها

میلیاردها نفر هر روز از کوارتز استفاده می‌کنند، اما تعداد کمی از آنها از این موضوع خبر دارند، زیرا بلورهای ریز کوارتزی که از آن استفاده می‌کنند، درون ساعت‌های مچی و دیواری آنها پنهان شده است.

اما این بلورهای سفید یا شفاف که در سراسر جهان یافت می‌شوند، چه ارتباطی با اندازه‌گیری زمان دارند؟

برخی از مواد مانند برخی از سرامیک‌ها و بلورهای کوارتز، هنگامی که تحت فشار مکانیکی قرار گیرند، می‌توانند الکتریسیته تولید کنند. توانایی تبدیل دوجانبه فشار مکانیکی و الکتریسیته را به یکدیگر «خاصیت پیزوالکتریک» می‌نامند.

نمونه‌ای از دُرّکوهی

بلورهای کوارتز که دارای این خاصیت هستند، با یک ولتاژ معین برق همیشه با بسامد یا فرکانس خاصی مرتعش می‌شوند؛ بنابراین این بلورها معیار دقیقی از بسامد یا فرکانس را حفظ می‌کنند، که به تنظیم حرکت ساعت کمک می‌کند و دقت آن را بسیار بالا می‌برد.

نخستین ساعت کوارتز که با ارتعاشات یک بلور کوارتز هنگام بکار افتادن ولتاژ برقی کار می‌کند، در سال ۱۹۲۹ ساخته شد. ساعت کوارتز چنان دقیق است که در هر ده سال یک ثانیه خطا می‌کند.

کوارتز در رادیوها، ریزپردازشگرها (میکروپروسسورها)، و بسیاری از دستگاه‌های صنعتی دیگر نیز به کار می‌رود.

جستارهای وابسته

• کوارتزیت
• کانی‌های سیلیکات