فیروزه

برای دیگر کاربردها، فیروزه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

فیروزه
اطلاعات کلی
رده‌بندی	فسفات
فرمول شیمیایی (بخش تکراری)	CuAl6 [ (OH)2 - PO4]4.4H2O
ویژگی‌ها
رنگ	فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز)
شکستگی	صدفی - نامنظم
سختی موس	۵–۶
جلا	چرب
رنگ خاکه	سفید
شفافیت	غیر شفاف
وزن مخصوص	۲٫۶
ویژگی‌های ظاهری	توده‌ای - فشرده
اثر اسید	انحلال در هیدروژن کلرید
توضیح بیشتر	CuO:9.78% Al2O3:37.6% P2O5:34.9% H2O:۱۷٫۷۷٪

فیروزه معرب پیروزه فارسی فسفات آبدار طبیعی آلومینیم است که در دستگاه کج‌وجهی متبلور می‌شود، با مس آبی‌رنگ است و به عنوان جواهر به‌کار می‌رود.

فیروزه با فرمول شیمیایی CuAl6 [ (OH)2 - PO4]4.4H2O یک کانی کمیاب و ارزشمند به رنگ‌های طیف فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز) و از ردهٔ فسفات است. این کانی به‌دست فیروزه‌تراشان شکل داده می‌شود و به عنوان نگین برای انگشتر، گردنبند، گوشواره و دیگر جواهرات به کار می‌رود. همراه داشتن این سنگ در دین اسلام به عنوان انگشتر بسیار توصیه شده‌است.

در ایران

نام انگلیسی: (TURQUOISE)

سختی فیروزه (6-5) می‌باشد.

فیروزه به رنگ‌های آبی - آبی مایل به سبز - سبز یافت می‌شود. فریدون جنیدی در کتاب داستان ایران درباره ی « فیروزه » می نویسد : نام پیروزه در زبان پهلوی « پِیروچک » perocak از ریشه‌ی رُوچ = روشن ، گرفته شده است ، که نشان می دهد نخستین فیروزه ها که بدست آمده است ، فیروزه ی خاکی است ، که خود روشن و درخشان است . فیروزه به دو گونه یافت می‌شود : نخست ، فیروزه در دل سنگ که می باید آن را با دیلم و چکش شکسته ، فیروزه ی اندرونش را بر گیرند و پرداخت دهند ، تا درخشان شود . دوم ، فیروزه بگونه ی آزاد ، در دلِ خاک ، که آن را فیروزه ی خاکی می نامند ، و خود پرداخت شده ، و درخشان است .

فیروزه در مناطق زیادی یافت می‌شود مانند آمریکا - مصر - ایران - هندوستان و... که بهترین نوع فیروزه جهان به دلیل امتداد داشتن رگه‌های فیروزه از خراسان تا هندوستان ، فیروزه نیشابوری و هندی می‌باشد.

همچنین در شهر بابک استان کرمان،معدن فیروزه بزرگی وجود دارد که قابل مقایسه با فیروزه نیشابور است.میتوان گفت که به جز فیروزه شهر بابک و نیشابور،فیروزه دامغان هم از محبوبیت بسیار عالی برخوردار است ولی به دلیل ناآگاهی مردم به عنوان فیروزه نیشابور به فروش میرسد ولی از فیروزه نیشابور گران تر است،زیرا در این فیروزه رگه های طلا نیز وجود دارد. در کل هر نوع فیروزهمرغوب را فیروزه ایران (persian turquoise) می گویند.

فیروزه در 2 نوع صاف (عجمی) و رگه دار (شجری) یافت می‌شود. در ایران نوع عجمی طرفداران زیادی دارد . همچنین نوع عجمی نیشابوری با قیمت بسیار بالا معامله می‌شود .

ماده رنگی فیروزه مربوط به مس و آهن است. فیروزه سنگی زنده است. مواد شیمیایی چربی ها، اسیدها و... باعث آسیب رساندن به فیروزه می‌شوند.

فیروزه معرب پیروزه ی پارسی است . در کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب چنین آمده :

و اندر کوههای وی [ طوس ] معدن پیروزه است و معدن مس است و سرب و سرمه و شبه و دیگ سنگین .

خواص

بهترین نوع فیروزه به حداکثر سختی موس ، کمی کمتر از 6 یا کمی بیشتر از شیشه پنجره می رسد. به طور مشخص یک ماده معدنی کریستوکریستالی ، فیروزه ای تقریباً هرگز بلورهای منفرد تشکیل نمی دهد و تمام خواص آن بسیار متغیر است. آزمایش پراش اشعه ایکس نشان می دهد که سیستم بلوری آن سه حلقه ای است. با سختی کمتر ، وزن مخصوص کمتری (2.60–2.90) و تخلخل بیشتر به وجود می آید. این خصوصیات به اندازه دانه بستگی دارد. درخشش فیروزه به طور معمول مومی تا زیر متخلخل است و شفافیت آن معمولاً مات است ، اما ممکن است در مقاطع نازک نیمه شفاف باشد. رنگ به اندازه سایر خواص مواد معدنی متغیر است ، از سفید تا آبی پودری تا آبی آسمانی و از سبز آبی تا سبز مایل به زرد متغیر است. رنگ آبی را به مس ایدیوکروماتیک نسبت می دهند در حالی که ممکن است رنگ سبز ناشی از ناخالصی آهن (جایگزین آلومینیوم) یا کم آبی باشد.

ضریب شکست فیروزه (که توسط نور سدیم ، 3/589 نانومتر اندازه گیری می شود) تقریباً 61/1 یا 62/1 است. این یک مقدار متوسط ​​است که به عنوان یک خواندن واحد در یک انکسار سنج هندسی دیده می شود ، به دلیل طبیعت تقریباً بی نظیر پلی کریستالی فیروزه. قرائت 1.61-1.65 (تجزیه مجدد دوتایی 0.040 ، مثبت دو محوره) از کریستالهای نادر منفرد گرفته شده است. یک طیف جذبی نیز ممکن است با یک طیف سنج دستی بدست آید ، که یک خط در 432 نانومتر و یک باند ضعیف در 460 نانومتر را نشان می دهد (این امر با نور منعکس شده قوی دیده می شود). در زیر اشعه ماورا بنفش موج بلند ، فیروزه ای ممکن است گاهی اوقات سبز ، زرد یا آبی روشن را فلورس کند. تحت اشعه ماورا بنفش و اشعه ایکس موج کوتاه بی اثر است.

فیروزه در تمام اسید کلریدریک گرم شده غیر از محلول است. رگه آن به رنگ سفید مایل به آبی مایل به آبی است و شکستگی آن به صورت کچلی است ، درخشش مومی برجای می گذارد. فیروزه با وجود سختی کم نسبت به سنگهای قیمتی دیگر ، لاک خوبی می خورد. همچنین می توان فیروزه را با گلدان های پیریت فلفل زد و یا با رگه های لیمونیتی تیره و عنکبوتی آمیخت.

فیروزه تقریباً همیشه کریستوکریستالی و عظیم است و شکل خارجی مشخصی ندارد. کریستال ها ، حتی در مقیاس میکروسکوپی ، نادر هستند. به طور معمول این فرم از نظر عادت ، پرکننده ورید یا شکستگی ، گره ای یا بوتریوئیدال است. فرم های استالاکتیت گزارش شده است. همچنین ممکن است فیروزه جایگزین فلدسپات ، آپاتیت ، سایر مواد معدنی یا حتی فسیل شود. ادونتولیت استخوان فسیلی یا عاجی است که در طول تاریخ تصور می شود توسط فیروزه یا مواد معدنی فسفات مشابه مانند فسفات آهن ویویانیت تغییر یافته است. رشد دانه با سایر مواد معدنی ثانویه مس مانند کریزوکولا نیز معمول است.

جستارهای وابسته

• فیروزه‌ای
• فیروزه‌کوب

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Turquoise». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵.