بحران اقتصادی ۱۳۹۹–۱۳۹۷ ایران

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

بحران اقتصادی ایران در ادامه بحران جهش نرخ ارز در ایران در سال ۱۳۹۷ نمایان شد.[۱][منبع بهتری نیاز است]

بانک جهانی در ماه آوریلِ (سال ۲۰۱۸) چشم‌انداز اقتصاد ایران را مثبت توصیف کرده‌بود و نرخ رشد بیش از ۴ درصد در سال ۲۰۱۸ را نوید داد.[۲] صندوق بین‌المللی پول نیز همچنین در ماه مارس رشد ۴ درصدی را پیش‌بینی کرده بود، اما با تغییر برآوردش در ماه سپتامبر، رشد منفیِ ۱٫۵ درصدی را برآورد کرد و همچنین طبق این، برآورد کرد نرخ بیکاری به ۱۲٫۸ درصد و نرخ تورم نیز به ۲۹٫۶ درصد افزایش می‌یابد که بیانگر رکود تورمی است.[۳][۴] رشد اقتصادی ایران در سال ۲۰۱۹ به منفی ۹٫۵ درصد رسید.[۵]

در حالی که اقتصاد ایران در حال خروج از رکود بود، اجرای سیاست فاصله گذاری اجتماعی در پی وقوع دنیاگیری کروناویروس در ایران از اسفند ۱۳۹۸ تا اردیبهشت ۱۳۹۹ همراه با تبعات جهانی رکود اقتصاد جهانی در اثر کرونا و افت قیمت نفت سبب تحمیل رکود منفی ۶ درصدی در سال ۲۰۲۰ بنابر پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول شد.[۶][۷][منبع بهتری نیاز است]

در فروردین ۱۳۹۹، ۵۰ اقتصاددان ایرانی در نامه ای به حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، پیش‌بینی کردند که پیامدهای بحران اقتصادی ناشی از کرونا، «امکان شکل‌گیری هسته‌های ناآرام و ناخشنود در حاشیه شهرها» در نیمه دوم سال ۹۹ را بیشتر می‌کند و سال ۱۴۰۰ را به دوره‌ای پربحران تبدیل خواهد کرد.[۸]

بر پایهٔ گزارشی در سال ۲۰۱۹، ناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که بر اساس شاخص خط فقر که ۳ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بوده‌است، خانوارهای ایرانی زیر این خط، ۵۵ درصد هستند. حسین راغفر، اقتصاددان نیز «خط فقر مطلق» را برای یک خانوادهٔ چهار نفرهٔ شهری، نزدیک به چهار میلیون تومان دانست و نتیجه گرفت که ۳۳ درصد از مردم ایران دچار «فقر مطلق» هستند و شش درصد از آنان نیز در زیر خط گرسنگی به سر می‌برند.[۹] این در حالی است که پیش از این، شهاب نادری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در اسفند ۱۳۹۶ اعلام کرد که ۸۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر به‌سر می‌برند.[۱۰]

زمینه[ویرایش]

۸ مه ۲۰۱۸، دونالد ترامپ رسماً خروج ایالات متحده آمریکا را از برجام اعلام کرد.

افزایش مداوم نرخ ارز در ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران آغاز شد و در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد و و پس از هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران بین سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ شتاب گرفت. این بحران ارزی در دوره اول ریاست جمهوری حسن روحانی مدتی آرام گرفته بود که ناگهان از اواخر سال ۱۳۹۶ مجدداً سیر صعودی خود را آغاز کرد و در ۱۸ اردیبهشت سال ۹۷ و پس از اعلام دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا مبنی بر خروج این کشور از برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام، شدت گرفت.[نیازمند منبع]

به موجب بندهایی از برجام قرار بود که تحریم‌ها علیه ایران به موازات اعتماد سازی و پایبندی ایران به برجام از طرف اتحادیه اروپا و همچنین ایالات متحده برداشته شود و بخش‌هایی از آن نیز اجرا و در حال پیشرفت بود، ولی پس از خروج ایالات متحده آمریکا از برجام، بار دیگر بخشی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران که در دولت باراک اوباما برداشته شده بود با دستور دونالد ترامپ و تصویب سنای آمریکا مجدداً بازگشت و بحث تحریم نفت ایران بار دیگر از سوی ایالات متحده مطرح شد. ارزش ریال ایران در برابر دلار آمریکا و دیگر ارزها طی ماه‌های گذشته به شدت سقوط کرد و در اوایل مهر ماه ۱۳۹۷ از مرز یک دلار در برابر ۱۶۰۰۰۰ ریال (۱۶ هزار تومان) گذشت.[۱۱]

سیاست فشار حداکثری و تحریم‌های آمریکا[ویرایش]

بنا به آمار ارائه شده توسط شرکت کپلر، فروش نفت ایران پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای برجام، به میزان ۴۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته‌است که این رقم از حجم فروش نفت ایران در دوران جنگ ایران و عراق هم پایین‌تر است. این درحالی است که فروش نفت ایران پس از توافق برجام چیزی حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز بوده‌است. از دیگر سو هند به عنوان عمده‌ترین خریدار نفتی ایران، پس از عدم تمدید معافیت خرید نفت ایران توسط آمریکا، خرید نفت از ایران را متوقف کرد.[۱۲][۱۳] حتی در مقاطعی از سال ۲۰۱۹ میلادی، ایران فروش نفت زیر ۱۰۰ هزار بشکه در روز را نیز تجربه کرده‌است.[۱۴][۱۵] بر همین اساس مطابق با برآوردهای برخی کارشناسان، کسری بودجه دولت در سال ۱۳۹۹ حداقل ۲۰۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده که به‌نظر می‌رسد این موضوع علت اصلی استقراض ۱۰ هزار میلیارد تومانی دولت از بانک مرکزی است.[۱۶] در ۲۳ آبان ۱۳۹۸ حسن روحانی به کسری بودجهٔ ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی دولت اذعان کرد و گفت:

«بالاترین درآمد مالیاتی که برای سال آینده پیش‌بینی شده، ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است؛ اما برای اداره کشور به ۴۵۰ هزار میلیارد تومان نیاز است و حال باید پرسید ۳۰۰ هزار میلیارد تومان باقیمانده را باید از کجا آورد»[۱۷]

مقام‌های دولت آمریکا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را سخت‌ترین و فلج‌کننده‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ تمدن انسان نامیده‌اند.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

مداخلات خارجی[ویرایش]

تحقیقات دادستان ویژه آمریکا دربارهٔ کمپین انتخاباتی ترامپ برگزاری جلسات متعدد بین نمایندگان عربستان سعودی (نظیر ژنرال احمد عسیری) با دولت ترامپ برای تضعیف و در نهایت براندازی دولت جمهوری اسلامی از مسیر اقتصادی، اطلاعاتی و نظامی را آشکار کرده‌است.[۲۲][۲۳][۲۴] ژنرال عسیری در جلسه ای در ریاض در مارس ۲۰۱۷، برای برنامه‌ریزی انجام عملیاتهای اطلاعاتی با هدف تخریب اقتصاد ایران، با سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری دولت سعودی با چند شرکت خصوصی فعال در این زمینه حضور داشته‌است.[۲۵]

آمار اقتصادی[ویرایش]

در شهریور ۱۳۹۹، مرکز آمار ایران با انتشار گزارشی گفت اقتصاد کشور طی بهار سال ۱۳۹۹، نسبت به بهار پارسال ۳٫۵ درصد کوچکتر شده‌است. گروه خدمات که نیمی از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد با رشد منفی ۳٫۵ درصدی مواجه بوده، گروه صنایع و معادن رشد منفی ۴٫۴ درصدی و گروه کشاورزی نیز رشدی منفی ۰٫۱ درصدی داشته‌است. در زیرگروه بخش صنعت و معدن، بخش استخراج نفت و گاز در بهار سال جاری رشد منفی ۱۴٫۳ درصدی داشته‌است. بهار پارسال نیز این بخش نسبت به بهار سال ۹۷ رشد منفی ۳۵ درصدی داشت. تولید نفت ایران بنابر آمارهای اوپک طی دو سال گذشته نصف شده و به ۱٫۹ میلیون بشکه در روز رسیده‌است.[۲۶]

روز ۱۲ شهریور ۱۳۹۹، شرکت اطلاعات کالا، کپلر، طی اطلاعاتی که به رادیو فردا داد، می‌گوید متوسط صادرات نفت ایران در هشت ماه ابتدایی سال جاری میلادی روزانه ۲۸۷ هزار بشکه بوده‌است. صادرات نفت ایران در دوران قبل از تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه بود که تقریباً ۹ برابر حجم کنونی صادرات نفت ایران است. صادرات نفت ایران بنابر گزارش کپلر در ماه اوت به ۴۳۶ هزار بشکه در روز رسیده که بالاترین میزان از ژوئیه پارسال است. چین و سوریه تنها مشتریان علنی نفت ایران هستند، اما شرکتهای ردیابی نفتکش‌ها می‌گویند ایران نفت خود را به‌صورت پنهانی و تحت نام نفت دیگر کشورها از جمله مالزی و اندونزی نیز می‌فروشد.[۲۶]

در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۹، مرکز آمار ایران، نرخ تورم گروه عمده خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات در سال ۱۳۹۸ را ۴۲٫۶ درصد اعلام کرد که نسبت به سال گذشته ۳۴٫۸ درصد افزایش داشته‌است. بیشترین افزایش قیمت در سال ۹۸ نسبت به ۹۷ در گروه:[۲۷]

  • «چای، قهوه و انواع نوشیدنی‌ها»
  • «سبزیجات (سیب‌زمینی، پیاز)»
  • «قند، شکر و شیرینی»

بوده در گروه غیرخوراکی بیشترین افزایش قیمت در سال ۹۸ مربوط به:[۲۷]

  • «مبلمان و لوازم خانگی» (ظروف آشپزخانه، انواع شوینده)
  • «حمل و نقل» (انواع خودرو و قطعات یدکی)
  • «تفریح و فرهنگ» (تجهیزات رایانه و لوازم تحریر) بوده‌است.

سقوط صادرات[ویرایش]

در شهریور ۱۳۹۹، آمارهای جدید شرکای اصلی تجاری ایران نشان از افت چشمگیر صادرات ایران به این کشورها دارد و در کل صادرات آنها به ایران نیز کاهش یافته‌است. این آمار افت کل صادرات ایران به ۱۴۰ میلیون دلار در هفت‌ماهه ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که علاوه بر قطع صادرات نفت، فروش کالاهای غیرنفتی ایران به هند نیز به شدت سقوط کرده‌است. گمرک ایران از ابتدای فروردین ۹۸ انتشار آمارهای تفصیلی تجارت خارجی غیرنفتی ایران را متوقف کرده، اما آمارهای سال ۹۷ نشان می‌دهد که صادرات غیرنفتی ایران به هند در کل این سال بیش از دو میلیارد دلار بوده‌است.[۲۸]

در اسفند ۱۳۹۹، خبرگزاری رویترز در یک گزارش اختصاصی به نقل از چند مقام تجارت خارجی هند نوشت که بخاطر کاهش اندوخته روپیه ایران، شرکت‌ها و بازرگانان هندی حاضر نیستند برای صادرات مواد غذایی مثل شکر، برنج و چای با ایران قراردادهای جدید امضا کنند و «بازرگانان هندی به دلیل تأخیر چند ماهه در پرداخت‌ها، از معامله با ایران امتناع می‌کنند» و صادرکنندگان هندی اطمینان ندارند که مبلغ قراردادهای جدید به موقع پرداخت شود.[۲۹]

  • آمارهای جدید وزارت دارایی هند از افت ۲۳ برابری واردات این کشور از ایران طی هفت‌ماهه سال ۲۰۲۰ خبر می‌دهد. هند در هفت‌ماهه پارسال سه میلیارد و ۲۳۲ میلیون دلار واردات از ایران داشت، اما در دور مشابه امسال این رقم به ۱۴۰ میلیون دلار سقوط کرده‌است. وزارت دارایی هند روز ۱۹ شهریور ۱۳۹۹ گزارش داد که صادرات هند به ایران نیز در این مدت با افتی ۴۵ درصدی به یک میلیارد و ۵۷۵ میلیون دلار رسیده‌است. (این برای نخستین بار است که تراز تجاری دو کشور به ضرر ایران شده و صادرات هند به ایران ۱۱ برابر وارداتش بوده‌است) هند بعد از چین، بزرگ‌ترین مشتری نفتی ایران بود، اما از نیمه دوم سال ۱۳۹۸ نفتی از ایران نخریده‌است. همچنین کل واردات هند از کشورهای خارجی در هفت‌ماهه سال جاری تقریباً نصف شده و به ۸۸ میلیارد دلار رسیده‌است، موضوعی که نشان می‌دهد واردات کالاهای غیرنفتی این کشور از ایران نیز احتمالاً به شدت کاهش یافته‌است.[۲۸]
  • چین به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری، هنوز هم حجم بالایی از تجارت با ایران را دارد، اما صادرات هفت‌ماهه ایران به چین نیز با افتی ۶۱ درصدی به ۳٫۵ میلیارد دلار رسیده‌است. واردات ایران از چین نیز در همین دوره شش درصد کاهش یافته و به ۵٫۱۲ میلیارد دلار رسیده‌است.[۲۸]
  • صادرات ایران به ترکیه از سه میلیارد دلار به ۵۸۰ میلیون دلار افت کرده‌است. واردات ایران از این کشور نیز با افتی ۳۱ درصدی به ۱٫۱۲ میلیارد دلار رسیده‌است. بدین ترتیب صادرات ترکیه به ایران دو برابر وارداتش از آن بوده‌است.[۲۸]
  • در سال ۲۰۱۸ صادرات کره جنوبی به ایران ۲٫۳ میلیارد دلار و صادرات ژاپن به ایران ۷۲۵ میلیون دلار بود. صادرات ایران به کره جنوبی از ۲٫۱ میلیارد دلار به زیر هفت میلیون دلار سقوط کرده و وارداتش از ۲۸۲ میلیون دلار به ۱۰۵ میلیون دلار کاهش یافته‌است. بدین ترتیب صادرات ایران به کره جنوبی تقریباً قطع شده‌است. (قبل از تحریم‌های آمریکا، صادرات ژاپن و کره جنوبی به ایران چشمگیر بود)[۲۸]
  • صادرات ایران به ژاپن از حدود ۱٫۲ میلیارد دلار به ۲۲ میلیون دلار کاهش یافته‌است، اما واردات هفت‌ماهه ایران از ژاپن نیز ۳۲ درصد افزایش یافته و به ۴۵ میلیون دلار رسیده‌است.[۲۸]
  • روسیه نیز از شرکای عمده ایران است، اما در ماه مه گمرک روسیه تنها به آمارهای تجاری چهارماهه با ایران اشاره کرد و در این گزارش در مورد ایران و کوبا، برخلاف دیگر کشورها اشاره‌ای به میزان تغییرات سالانه تجارت نشده بود. این گزارش از صادرات ۵۴۲ میلیون دلاری و واردات ۲۰۵ میلیون دلاری از ایران طی چهار سال خبر داده بود، اما از آن زمان، گمرک روسیه کلا نام ایران را از لیست تجارت خارجی خود خارج کرد و در گزارش‌های جدید هیچ آماری دربارهٔ ایران منتشر نمی‌کند.[۲۸]
  • اتحادیه اروپا تاکنون آمارهای شش‌ماهه دربارهٔ تجارت با ایران را منتشر کرده که تغییر چندانی نسبت به نیمه اول سال ۲۰۱۹ نشان نمی‌دهد، اما نسبت به دور مشابه سال ۲۰۱۸ به شدت سقوط کرده‌است.[۲۸]
  • در تاریخ ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ اعلام شد تجارت ایران و چین افت چشمگیری در سال ۲۰۱۹ داشته‌است، به‌طوری که صادرات ایران به چین بیش از ۳۶ درصد کاهش داشته و به ۱۳ میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار افت کرد و صادرات چین به ایران نیز با کاهش حدود ۳۱ درصدی به ۹ میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار رسید.[۳۰]
  • مرکز آمار ترکیه، صادرات این کشور به ایران در ۱۱ ماهه ۲۰۱۹ به ۲٫۱ میلیارد دلار رسید که نسبت به دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۲۰۰ میلیون دلار کاهش نشان می‌دهد. همین مرکز اعلام کرد واردات ۱۱ ماهه این کشور از ایران در سال ۲۰۱۹ را نزدیک ۳٫۲ میلیارد دلار عنوان کرده‌است. این رقم در دور مشابه سال ۲۰۱۸ حدود ۶٫۵ میلیارد دلار بود.[۳۱]
  • روز یکشنبه ۲۷ مهر ۱۳۹۹، وزارت اقتصاد هند گزارش ۹ ماهه تجارت خارجی را منتشر کرد که نشان می‌دهد صادراتش به ایران ۱۰ برابر وارداتش از کشور بوده‌است. واردات هند از ایران طی این دوره به ۱۸۹ میلیون دلار رسیده‌است، در حالی که در دور مشابه پارسال، این رقم سه میلیارد و ۳۲۳ میلیون دلار بود. بدین ترتیب صادرات ایران به هند تقریباً ۱۸ برابر افت کرده‌است. صادرات هند به ایران نیز در ۹ ماهه سال جاری میلادی به یک میلیارد و ۸۱۹ میلیون دلار رسیده‌است که نسبت به دور مشابه پارسال ۴۳ درصد کاهش نشان می‌دهد. بدین ترتیب، صادرات هند به ایران ۱۰ برابر وارداتش از کشور بوده‌است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۸ و قبل از تحریم‌های آمریکا، صادرات ایران به هند پنج برابر وارداتش از این کشور بود.[۳۲]

کسری شدید بودجه[ویرایش]

دولت برای احتراز از کسری بودجه، چند راه دارد که یکی از آنها راهکار فشار و اضطرار برای استقراض از بانک مرکزی (چاپ پول) و پذیرش تورم شدید ناشی از آن، یا تن دادن به معامله سیاسی (مذاکره با آمریکا برای برداشتن تحریم‌ها) است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی- دی ۹۸

مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی ۵۱ صفحه ای در دی ۹۸ گفت حتی با وجود استقراض، باز هم نصف بودجه سال آینده ایران کسری خواهد داشت و قابل تحقق نیست و: «توازن بودجه صرفاً تا حدود زیادی روی کاغذ انجام شده و بودجه در فرایند اجرا با کسری قابل توجهی مواجه خواهد شد». این گزارش می‌افزاید تلاش دولت برای توازن بودجه، عمدتاً به استفاده از استقراض از طریق انتشار اوراق قرضه یا صندوق توسعه ملی محدود شده و با وجود این، باز هم این هدف محقق نشده‌است و معادل نصف بودجه و بیشتر، کسری است که به طوری صوری (به‌رغم استقراض) تراز شده‌است. این گزارش با تحلیلی از وضعیت بد اقتصادی کشور به چندین نکته اشاره کرد که یکی از آنها می‌گوید «هر کودکی که امسال در کشور به دنیا می‌آید، با حداقل هشت میلیون تومان بدهی عمومی انباشته چشم به جهان خواهد گشود».[۳۳]

افزایش بدهی خالص[ویرایش]

در روز دوشنبه ۲۸ مهرماه ۱۳۹۹، صندوق بین‌المللی پول در گزارشی که منتشر کرد گفت بدهی خالص دولت ایران در سال ۲۰۲۰ به حدود ۲۶۰ میلیارد دلار خواهد رسید. این رقم معادل ۴۴ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور است. در سال ۲۰۱۸ و قبل از اعمال تحریم‌های آمریکا، بدهی خالص دولت ایران زیر ۱۱۸ میلیارد دلار بود. به این ترتیب، بدهی خالص دولت ایران از سال ۲۰۱۸ تا پایان سال جاری میلادی تقریباً ۲٫۲ برابر خواهد شد. صندوق بین‌المللی پول در ادامه نوشت کسری کل بودجه، شامل بودجه دولت، در سال جاری حدود ۵۸ میلیارد دلار، معادل تقریباً یک دهم اقتصاد کشور خواهد بود. کل بدهی خالص دولت ایران به ۲۵۸ میلیارد دلار خواهد رسید که ۱۱٫۶ میلیارد دلار آن بدهی خارجی است. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرد که رشد اقتصادی غیرنفتی ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی منفی ۴٫۵ درصد باشد و رشد اقتصادی نفتی ایران منفی ۸٫۵ درصد باشد.[۳۴]

در گزارش صندوق بین‌المللی پول آمده که ذخایر ارزی قابل دسترسی برای جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۰ میلادی کمتر از ۹ میلیارد دلار خواهد بود، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۸ حدود ۱۲۲ میلیارد دلار بود. صندوق بین‌المللی پول در این گزارش به کل ذخایر ارزی ایران اشاره نکرده، اما در گزارش ماه آوریل ۲۰۲۰ پیش‌بینی کرده بود که ذخایر ارزی ایران در سال جاری ۸۵ میلیارد دلار باشد. به این ترتیب، چنانچه ذخایر ارزی ایران در این مدت کاهش نیافته باشد، ۹۰ درصد از ذخایر ارزی ایران در خارج از کشور مسدود شده و تنها دسترسی به ۸٫۸ میلیارد دلار آن میسر است.[۳۴]

سال ۹۸ نیز با توجه به این‌که دولت ایران صادرات روزانه ۱٫۵ میلیون بشکه نفت را در بودجه گنجانده بود اما نتوانست حتی نیمی از آن را صادر کند، با کسری چشمگیر بودجه مواجه شد. مرکز پژوهش‌های مجلس دی‌ماه ۹۸ با انتشار گزارشی گفته بود حتی با وجود استقراض، باز هم نصف بودجه سال ۱۳۹۹ ایران کسری خواهد داشت و قابل تحقق نیست.[۳۳]

بحران قیمت گوشت[ویرایش]

در حین بحران اقتصادی گوشت قرمز دچار کمبود و افزایش بهای چند برابری شد[۳۵] که از میانه سال ۱۳۹۷ شروع و در ماه‌های پایانی پائیز اوج گرفت.[۳۶] بحران گوشت به یکی دیگر از چالش‌های بزرگ دوران دوم دولت حسن روحانی تبدیل شد.[۳۷]

با ادامه بحران اقتصادی در سال ۱۳۹۷ و کم شدن سطح درآمد بسیاری از طبقات اجتماعی مردم در ایران و همچنین افزایش مخارج تأمین نیازهای اولیه گذران زندگی، قیمت گوشت نیز با افزایش چند برابری مواجه شد و قیمت انواع گوشت قرمز و همچنین مرغ و ماهی به بالاترین حد خود تاکنون رسید. سوء مدیریت دولتی و افزایش هزینه‌های تولید برای دامداران و عدم کنترل در قاچاق دام از مناطق مرزی به کشورهای مجاور و همچنین احتکار و کمبود گوشت در بازار و نبود برنامه وارداتی مناسب گه جوابگوی نیاز جامعه باشد و انحصار تولید و توزیع از برخی از عوامل این بحران شمرده شده‌اند. در اواخر پائیز ۱۳۹۷، قیمت گوشت قرمز در ایران مرز ۱۰۰ هزار تومان در هر کیلو را درنوردید[۳۸] و در برخی شهرهای بزرگ و مناطق پایتخت ایران تا ۱۲۰ هزار تومان در کیلو نیز فروخته شد. فریبرز رئیس‌دانا اقتصاددان ایرانی، برنامه اقتصاد مقاومتی و انحصارطلبی در خصوص تولید و توزیع گوشت را از عوامل بروز این بحران عنوان می‌کند.

اقدامات[ویرایش]

کمبود گوشت قرمز در ایران یکی از علل اصلی افزایش بهای گوشت عنوان می‌شود، دولت تصمیم گرفته‌است تا با واردات گوشت منجمد از کشورهایی مانند برزیل و گوشت گرم از استرالیا و قزاقستان[۳۹] و همچنین دام زنده از رومانی[۴۰] بخشی از این کمبود را جبران کند و قیمت‌ها را تثبیت نماید ولی در سال ۱۳۹۷ موفق نبود در حل این بحران نقشی قابل توجه را ایفا کند. برخی رسانه‌های داخل ایران نیز با انعکاس گزارش و مستنداتی واسطه‌گری بین شرکت‌های وارد کننده، شرکت امور پشتیبانی دام و شرکت‌های توزیع کننده را از علل ناکارآمدی واردات گوشت برشمرده اند.[۴۱][۴۲]

بحران قیمت مسکن[ویرایش]

در ۲۷ بهمن ۱۳۹۹، به نوشته روزنامه دنیای اقتصاد، اگر نرخ‌ها ثابت بماند، خرید خانه در ایران ۱۰۹ سال طول می‌کشد در حالی که در جهان، خریدن خانه بعد از ۱۰ سال «غیرعادی» تلقی می‌شود.[۴۳][۴۴]

بعد از تشدید بحران اقتصادی در ۱۳۹۸، وبسایت تابناک در ۹ تیر ۱۳۹۸ در این زمینه نوشت که افزایش قیمت مسکن عملاً خرید خانه را برای خیلی از مردم دشوار کرده‌است و به همین علت، تعداد معاملات مسکن در تهران در مقایسه با خرداد سال ۱۳۹۷ حدود ۶۰ درصد کاهش داشته‌است. تابناک با اشاره به افزایش قیمت مسکن در ۱۵ ماه گذشته (از تیر ۹۸) افزود که هر ماه، مردم برای خرید و حتی اجاره یک سرپناه برای زندگی خود، «ناامیدتر از ماه قبل می‌شوند». این گزارش حاکیست که در برخی شهرها مانند کرمان، به دلیل افزایش اجاره بها و قیمت مسکن، «مردم کانکس‌ها را به عنوان سرپناهی برای خود انتخاب کرده‌اند».[۴۵][۴۶]

در فروردین ۹۹، علاوه بر شیوع کرونا آمار رسمی حاکی از سه برابر شدن خرید خانه در ترکیه بود و ۱۷ درصد از کل منزل‌های فروخته شده متعلق به ایرانیان بود.[۴۷] در تیر ۹۹، ایرانی‌ها سهمی ۲۵ درصدی از کل منازل فروخته‌شده در ترکیه به خارجی‌ها را داشتند و برای پنج ماه صدرنشین بودند.[۴۸] سید علی خامنه‌ای در شهریور ۹۹، خریدن ملک در خارج را به عنوان یک «مشکل» نام برد و دستور برخورد دولت با آن را داد.[۴۹]

در سال ۱۳۹۷[ویرایش]

بنابر گزارش روز چهارم مرداد ۱۳۹۷ بانک مرکزی ایران از تحولات بازار مسکن تهران در تیرماه ۹۷، قیمت هر متر مربع زیربنای واحد مسکونی معامله‌شده در این ماه به شش میلیون و ۹۷۰ هزار تومان رسید که در مقایسه با تیرماه ۱۳۹۶، ۵۴٫۲ درصد افزایش داشت و قیمت یک متر مربع زیربنای مسکونی در تیرماه در مقایسه با ماه قبل از آن، (خرداد ۹۷)، افزایشی ۷٫۱ درصدی را نشان می‌دهد.[۵۰]

بر اساس این گزارش، افزایش قیمت‌ها سبب شده‌است تعداد دادوستدهای اپارتمان‌های مسکونی شهر تهران در تیرماه نسبت به خردادماه با کاهشی ۹٫۲ درصدی به ۱۳٫۵ هزار واحد مسکونی رسید. شمار دادوستدهای آپارتمان‌های مسکونی پایتخت در تیرماه ۹۷ نسبت به ماه مشابه پارسال نیز با ۷ درصد کاهش همراه بود. بررسی دوره چهارماهه نخست ۱۳۹۷ در این گزارش نیز نشان می‌دهد که قیمت متوسط هر مترمربع زیربنای مسکونی شهر تهران در این چهار ماه به بیش از شش میلیون و ۲۵۰ هزار تومان رسید که نسبت به دوره چهارماهه پارسال، با ۴۱٫۳ درصدی رشد قیمتی همراه بود.[۵۰]

بر اساس گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی، در تیرماه ۱۳۹۷، شاخص کرایه مسکن اجاری در شهر تهران نسبت به تیرماه پارسال، ۱۳٫۶ درصد رشد داشت. شاخص کرایه مسکن اجاری در کل مناطق شهری ایران در این ماه در مقایسه با ماه مشابه پارسال، با بیش از ۱۱ درصد افزایش به کار خود پایان داد.[۵۰]

در سال ۱۳۹۸[ویرایش]

گزارش خرداد ۱۳۹۸ بانک مرکزی در مورد تحولات معاملات بازار مسکن در شهر تهران نشان می‌دهد که قیمت هر مترمربع مسکن با رشد ۱۰۴ درصدی نسبت به ماه مشابه سال ۹۷، به ۱۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان رسیده‌است.[۴۶]

بر اساس گزارشی که روز ۲۴ آبان ۱۳۹۸ در سایت مرکز آمار منتشر شد، قیمت فروش یک مترمربع زمین یا زمین ساختمان مسکونی کلنگی در تابستان سال جاری به بالای ۱۸٫۶ میلیون تومان و قیمت هر متر مربع مسکن به حدود ۱۳٫۷ میلیون تومان رسیده‌است و قیمت فروش یک مترمربع زمین یا ساختمان مسکونی کلنگی در شهر تهران طی تابستان ۹۸ نسبت به تابستان نود و هفت ۱۳۱٫۷ درصد افزایش یافته‌است.[۵۱]

قیمت مسکن نیز در همین دوره ۸۰٫۱ درصد افزایش یافته و متوسط مبلغ اجاره به علاوه سه درصد ودیعه پرداختی برای اجاره یک متر مربع زیربنای مسکونی نیز ۳۱٫۲ درصد رشد داشته‌است. در این حال تعداد معاملات زمین و ساختمان مسکونی کلنگی بیش از ۵۵ درصد و تعداد معاملات مسکن بیش از ۷۰ درصد نسبت به تابستان پارسال کاهش یافته‌است.[۵۱]

در سال ۱۳۹۹[ویرایش]

بر اساس آمار وزارت راه و شهرسازی ایران، خرید و فروش مسکن در تهران در فروردین ۹۸ به نسبت ماه پیش از آن ۸۷ درصد کاهش یافت. بر اساس این آمار رسمی، در اولین ماه سال ۹۹، ۱۰۹۶ فقره قرارداد در سامانه املاک و مستغلات ثبت شد که در مقایسه با ۹۰۷۷ فقره قرارداد اسفند ۹۸، ۸۷ درصد کاهش را نشان می‌دهد.[۵۲] در پی افزایش شدید بهای مسکن در سال ۹۹ و آشفته شدن بازار، سایت‌های خرید و فروش و اجاره مسکن قیمت‌ها را حذف کرده‌اند.[۵۳]

روز ۷ خرداد ۱۳۹۹، بانک مرکزی در گزارش خود، گفت قیمت مسکن در دو ماه ابتدایی سال جاری خورشیدی نسبت به دور مشابه پارسال به شدت افزایش و تعداد معاملات مسکن کاهش یافته‌است. متوسط قیمت مسکن در تهران طی دوماهه اول سال ۹۹ نسبت به دور مشابه پارسال حدود ۳۵ درصد افزایش داشته و نسبت به دور مشابه سال ۹۷ نیز سه برابر شد. بر اساس این گزارش، متوسط قیمت هر متر مربع مسکن در دوماهه ابتدایی سال ۹۷ حدود ۵٫۷ میلیون تومان بود، این رقم پارسال به حدود ۱۲ میلیون تومان رسید و در فروردین و اردیبهشت امسال نیز تا ۱۷ میلیون تومان اوج گرفت.[۵۴]

در ۴ تیر ۱۳۹۹، دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی گفت قیمت مسکن در تهران طی خرداد ۹۹ نسبت به ابتدای سال جاری ۲۳ درصد و نسبت به خرداد پارسال ۴۲ درصد رشد داشته‌است. متوسط قیمت مسکن در خرداد ماه از ۱۹ میلیون تومان برای هر متر مربع فراتر رفته‌است. این رقم در اردیبهشت امسال ۱۷ میلیون تومان و در فروردین ماه ۱۵٫۵ میلیون تومان بود. قیمت مسکن در ایران از ابتدای سال ۹۷ چهار برابر شده‌است.[۵۵]

در مرداد ۱۳۹۹ بر اساس گزارش ماهانه «بازار مسکن تهران»، قیمت مسکن در برخی شهرها و شهرک‌های اطراف تهران، طی یک سال اخیر، تا پنج برابر افزایش داشته‌است. قیمت مسکن در برخی مناطق اطراف تهران از میانگین رشد قیمت مسکن در تهران نیز فراتر رفته و بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ درصد نسبت به قیمت‌های سال گذشته افزایش یافته‌است. بر اساس این گزارش، مسکن در شهر پردیس حدود ۵۰۰ درصد، در پرند حدود ۲۰۰ درصد و در هشتگرد ۱۰۰ تا ۱۵۰ درصد نسبت به قبل از نوسانات بازار مسکن گران‌تر شده‌است.[۵۶]

تحلیل اقتصادی[ویرایش]

ایران[ویرایش]

در مرداد ماه ۱۳۹۷ نیز جمعی از استادان و تحلیلگران اقتصادی ایران به حسن روحانی دربارهٔ وقوع بحران اقتصادی در ایران هشدار دادند. در این نامه به علل ریشه‌های بحران چند لایه و بسیار گسترده اقتصاد کنونی ایران اشاره شده و الگوی فعلی اقتصاد ایران «ضد تولید و غیر مردمی» ارزیابی شده‌است. ۳۸ اقتصاددان امضاکننده نامه، ۳۰ دلیل اساسی که اقتصاد فعلی کشور را بحران‌زده کرده‌است یکایک برشمرده‌اند و ۲۰ راهکار برای خروج از آن پیشنهاد داده‌اند.

در بخشی از این نامه آمده‌است: «در واقع قرار بود اقتصاد دولتی به اقتصاد رقابتی تبدیل شود اما در عمل ما با یک اقتصاد رفاقتی روبرو شدیم؛ این ساختار رفاقتی پدید آمده از مناسبات قدرت ثروت منجر به دو پیامد مهم در اقتصاد ایران شد که وجه تمایز اقتصاد کنونی با گذشته‌است.» در پایان نیز اعلام شده که: گزاره‌های فوق مستند به شواهد آماری است که بتدریج به اطلاع عموم مردم خواهد رسید.[۵۷][۵۸]

جهان[ویرایش]

کارشناسان اقتصادی جهان با بررسی وضعیت کنونی اقتصاد ایران بر این باورند که اقتصاد ایران به سوی وضعیتی مانند بحران اقتصادی ونزوئلا پیش می‌رود.[۵۹][۶۰] گارت فریزن، فعال اقتصادی و کارشناس و تحلیلگر مجله اقتصادی فوربز در وبگاه مجله، وضعیت کنونی اقتصاد ایران را متزلزل توصیف کرد و پیش‌بینی کرد که اگر ایران تحت فشارهای آمریکا نتواند نفت خود را بفروشد با یک بحران خطرناک ژئوپلیتیکی روبرو خواهد شد.[۶۱][۶۲]

صندوق بین‌المللی پول در جدیدترین گزارش خود، نرخ رشد اقتصاد جهان را در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ اعلام کرد، در این گزارش نرخ تورم ایران در سال جاری در حدود ۳۰ درصد پیش‌بینی شده‌است.[۶۳]

استیو هانکه، اقتصاددان آمریکایی دانشگاه جان هاپکینز، در فروردین ۱۳۹۸، فهرستی از کشورهای فلک‌زده جهان منتشر کرد که ایران بخاطر وضعیت اقتصادی بحرانی و تورم بالا در کنار ونزوئلا که اقتصاد فروپاشیده‌ای دارد، یکی از کشورهای فلاکت‌زده معرفی شده بود.[۶۴] همچنین او معتقد است که حتی اگر تحریم‌ها رفع شود «ورود ایران به اقتصاد جهانی کند خواهد بود» و در ادامه اظهار کرد:[۶۵]

ایران مشکلات زیادی دارد. این کشور باید یک خانه تکانی جدی در اقتصادش انجام دهد و بنیان‌های این اقتصاد را از نو بریزد. اگر ایران این وضعیت موجود را ادامه دهد، هیچگاه نمی‌تواند به اقتصاد جهانی وارد شود، حتی اگر همه تحریم‌های بین‌المللی هم بر طرف شود. چرا که اقتصاد این کشور بسیار آشفته‌است، سیستمی است که به نوعی وضعیتی سوسیالیست دارد و تقریباً نشانه‌ای از بازار جهانی یا اقتصاد لیبرال در آن دیده نمی‌شود. از هر جهت این اقتصاد مشکل دارد، یکی از پاشنه‌های آشیل این اقتصاد، مشکلات ایران در منابع آب است. مدیریت آب در ایران حکومتی است، و حکومت توانایی این کار را ندارد. حکومت ایران خطوط قرمز فراوانی را اطراف موضوعات کشیده‌است. دخالت‌های سیاسی و مذهبی در همه تجارت‌های عادی مطرح است. به نوعی یک غول است که توسط خطوط قرمز به اسارت گرفته شده‌است و خطوط قرمز توسط حکومت و رهبران دینی تعریف می‌شود. در نتیجه تا موقعی که این خطوط قرمز وجود داشته باشد، اتفاقی برای اقتصاد ایران نمی‌افتد، حتی اگر تحریم‌ها برداشته شوند.

— استیو هانکه، در گفت و گو با رادیو فردا

اقدامات[ویرایش]

رئیس دفتر دولت حسن روحانی در پی ادامه بحران اقتصادی و افزایش قیمت کالاهای اساسی و مایحتاج عمومی در ایران اعلام کرد، بنا به دستور رئیس‌جمهور قرار شده‌است که برای مهار گرانی، انبارها سریعاً تخلیه و اجناس آن وارد بازار شوند.[۶۶]

در پی رکورد شکنی و افزایش بی‌سابقه نرخ ارز در ایران، حسن روحانی در تاریخ ۱۳۹۷/۰۵/۰۳ شمسی بنا به پیشنهاد مسعود کرباسیان، وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران، طی حکمی عبدالناصر همتی را به عنوان رئیس کل بانک مرکزی ایران منصوب گردید.[۶۷] ولی‌الله سیف رئیس پیشین نیز به سمت مشاور رئیس‌جمهور در امور پولی و بانکی تعیین شد.[۶۸]

با ادامه بحران اقتصادی نمایندگان مجلس شورای اسلامی ابتدا در ۱۷ مرداد علی ربیعی، وزیر کار و امور اجتماعی را استیضاح و از کار برکنار کردند و در ۴ شهریور نیز با عدم رای اعتماد به مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و دارایی، موجب شدند تا دومین وزیر دولت یازدهم نیز عزل شود. حسن روحانی برای دفاع در این جلسه برای دفاع از وزیر اقتصاد کابینه‌اش و ادای توضیحات حاضر نشد.[۶۹] نمایندگان در ادامه به همین نیز راضی نشدند و ۲ روز بعد در ۶ شهریور با طرح ۵ سؤال اقتصادی از رئیس‌جمهور از وی دربارهٔ این مشکلات توضیحات خواستند که در نهایت به ۴ پاسخ قانع نشدند.[۷۰]

۵ سئوالی که ۸۲ نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس‌جمهوری داشتند که فقط پاسخ دوم وی نمایندگان را قانع کرد، این جلسه به صورت علنی و به صورت زنده از صدا و سیمای ایران پخش شد:
  • عدم موفقیت دولت در کنترل قاچاق کالا و ارز.
  • دلیل استمرار تحریم‌های بانکی با گذشت بیش از ۲ سال از برجام.
  • عدم اقدام شایسته و مثبت دولت دربارهٔ کاهش نرخ بیکاری.
  • رکود اقتصادی شدید چندین ساله علی‌رغم وعده‌های مکرر دولت.
  • افزایش شتابان نرخ ارزهای خارجی و کاهش شدید ارزش پول ملی.[۷۱]

در اوایل مهرماه «شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی» تصمیم گرفت تا برای نخستین بار به بانک مرکزی ایران اجازه دهد تا «عملیات بازار باز» را برای مهار بحران اقتصادی اجرایی کند. این روش در دهه‌های گذشته به‌عنوان کارآمدترین ابزار برای ثبات در بازار پول جهان شناخته شده‌است که می‌تواند علاوه بر کمک به کنترل تورم، زمینه‌ساز و محرک اقتصاد از رکود به رونق و برداشتن مسئولیت از دوش شبکه بانکی کشور برای تأمین نیاز مالی دولت باشد.[۷۲]

با سقوط ریال که در طول بیست سال گذشته ارزش آن روند نزولی داشته، رئیس بانک مرکزی و مقامات جمهوری اسلامی اعلام کردند که قرار است صرفاً به جهت سهولت در محاسبات مالی و آماری، چند صفر از پول ملی ایران حذف شود تا ارزش ظاهری پول جمهوری اسلامی ایران در مقابل سایر ارزها متعادل‌تر به نظر آید. اگرچه زمان دقیقی برای اجرای این طرح رسماً اعلام نشده اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که تا قبل از سال ۱۴۰۰ اتفاق خواهد افتاد. ممکن است واحد پولی جدید ایران، «تومان» نامگذاری شود که در کنار آن زیر پول «قران» نیز وجود خواهد داشت.

اصطلاح اقتصاد مقاومتی نخستین بار، توسط سید علی خامنه‌ای در شهریور ۱۳۸۹ (ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد) به کار برده شد. خامنه‌ای «اقتصاد مقاومتی» را روشی برای مقابله با تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی علیه ایران می‌داند. او در حالی اصطلاح «اقتصاد مقاومتی» را استفاده کرد که شورای امنیت سازمان ملل متحد در چهار قطعنامه از شش قطعنامه‌ای که در مورد برنامه اتمی ایران صادر کرده بود، تحریم‌هایی را علیه ایران در نظر گرفته بود. همچنین اتحادیه اروپا و دولت‌های آمریکا، کانادا، استرالیا، ژاپن و کره جنوبی نیز تحریم‌هایی یک جانبه علیه ایران اعمال کرده‌اند تا این کشور را به توقف غنی سازی اورانیوم و تبعیت از قطعنامه‌های شورای امنیت وادار کنند.[۷۳] اقتصاد ایران در اثر این تحریم‌های بین‌المللی و سیاست‌های دولت محمود احمدی‌نژاد، به شدت تحت فشار بوده و وضعیتی بحرانی پیدا کرده بود.[۷۴]

معاوضه نفت با کالا[ویرایش]

روز پنج‌شنبه ۱ آبان ۱۳۹۹، بیژن زنگنه وزیر نفت دولت روحانی، در نشستی مشترک با وزیران صنعت، معدن و تجارت، جهاد کشاورزی و رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به موافقت رئیس‌جمهوری ایران با پیشنهاد وزارت نفت برای ایجاد پنجره‌ای واحد به منظور واردات کالا از طریق صادرات نفت، اعلام کرد «از هفته آینده کار عملیاتی را آغاز می‌کنیم». عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی جمهوری اسلامی نیز در این زمینه گفت تأمین کالاهای مورد نیاز کشور اعم از کالاهای اساسی و ضروری و همچنین مواد اولیه مورد نیاز بخش تولید، اولویت نخست تهاتر (معاوضه) کالا با نفت است. وی مدعی شد «روش تهاتر یکی از شیوه‌های کلاسیک مقابله با تحریم‌ها و توسعه تجارت خارجی کشورهاست». رئیس بانک مرکزی گفت با اجرای این برنامه شاهد «تحول بزرگی» در حوزه تجارت خارجی کشور خواهیم بود و حتماً تجارت خارجی در نیمه دوم سال افزایش می‌یابد.[۷۵]

اظهارات وی دربارهٔ کارایی تهاتر برای مقابله با تحریم‌ها در حالی است که قبلاً نیز جمهوری اسلامی از این روش برای فروش نفت خام به روسیه، کره جنوبی و اتحادیه اروپا استفاده کرده بود، اما موفقیتی در پی نداشت. از طرفی طبق گزارش‌ها هم‌اکنون نیز ایران از تهاتر برای تجارت خارجی استفاده می‌کند و چندان موفقیتی در صادرات نفت ندارد.[۷۵][۷۶]

مرداد سال ۹۹، حسین مدرس خیابانی سرپرست سابق وزارت صنعت، معدن و تجارت گفته بود، «دولت ایران به ناچار برای تجارت با کشورهای دیگر از روش‌های منسوخ مثل تهاتر استفاده می‌کند». و با اشاره به تحریم‌های آمریکا گفت استفاده از روش‌هایی چون تهاتر «برای بسیاری از تجار در سراسر دنیا باورکردنی و قابل تصور نیست».[۷۵]

احیای واحدهای صنعتی[ویرایش]

یکی از راهکارهای دولت یازدهم احیای واحدهای راکد و نیمه فعال بود.[۷۷] در آبان ماه ۱۳۹۹، به ادعای سرپرست سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، ۸۱۹ واحد صنعتی از ابتدای سال ۹۹ در شهرک‌ها و نواحی صنعتی ایران مجدد راه اندازی و احیا شد. بیشترین تعداد واحدهای صنعتی مجدد راه اندازی شده در استان تهران با ۸۴ واحد، استان مازندران با ۶۲ واحد صنعتی و استان‌های اصفهان و قم با احیای ۶۱ واحد صنعتی بوده‌است.[۷۸] بیست واحد تولیدی نیمه فعال در سال ۹۶ در بروجرد طی این طرح احیا شد و برنامه‌ریزی شده که ۲۰واحد دیگر تا پایان سال ۹۹ در این شهر مجدداً راه اندازی شود.[۷۷]

تبعات اقتصادی[ویرایش]

تعطیلی و تعدیل نیرو[ویرایش]

با بالا گرفتن وضعیت ناپایدار اقتصادی و تعطیلی بسیاری از کارخانه‌جات و صنایع تولیدی کشور به دلیل کمبود مواد اولیه تولید و عدم اختصاص ارز وارداتی از طرف دولت و همچنین احتکار کالاهای ضروری از طرف افراد سودجو که به منجر به کم شدن این کالاها در بازار شده‌است، در سال ۱۳۹۷ قیمت برخی از کالاهای اساسی و ارزاق عمومی مردم رشد چند برابری پیدا کرد و برخی از گزارش‌ها حاکی از آن بود که مردم برای خرید این کالاها به فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای هجوم آورده‌اند و قفسه‌ها را خالی کردند.[۷۹] قیمت انواع خودرو نیز در بازار ایران به شدت افزایش یافت.[۸۰] به ادعای یک مسئول سازمان بسیج کارگران و کارخانجات کشور در سال ۹۹ بیش از ۱۴۶۰ کارخانه و مراکز تولید بخاطر «بدهی و عقب افتادگی اقساط تسهیلات دریافتی» تعطیل شده‌اند.[۸۱]

به دلیل آنچه که وضعیت بد رکود اقتصادی و نوسان ناپایدار نرخ ارز خوانده می‌شد، فروشگاه اینترنی دیجی‌کالا؛ بزرگ‌ترین فروشگاه اینترنتی ایران نیز دست به تعدیل نیروی کار خود زد و تعداد زیادی از کارمندان خود را اخراج کرد.[۸۲]

در سال‌های گذشته برخی از کارخانه معروف ایرانی با سابقه بیش از نیم قرن تعطیل شدند. به‌طور مثال:

  • شرکت ارج با ۷۹ سال سابقه به دلیل انتصاب مدیران دولتی، تعطیل شد.[۸۳][۸۴] بسیاری این شرکت را بخاطر کولرهای آبی می‌شناسند. و در سال ۱۴۰۰ به بهش خصوصی واگذار شد و دوباره بازگشایی شد.
  • کارخانه آزمایش که در تولید لوازم خانگی منزل فعالیت داشت، در سالیان اخیر تولیدی نداشت و به احتمال بسیار بالایی هم‌اکنون تعطیل شده‌است.[۸۵]
  • کارخانه روغن نباتی قو که در اوایل دهه ۴۰ شمسی تأسیس شد تعطیل شد.[۸۶]
  • کارخانه پارس کروم خزر که تنها تولیدکننده مواد اولیه چرم (سولفات بازیک) در خاورمیانه بود و گفته می‌شود با کیفیت محصولات آلمانی برابری می‌کرد، بخاطر عدم فروش محصولات و واردات محصولات ارزان و کم تعرفه، تعطیل شد.[۸۷]
  • تصفیه‌خانه قند ورامین، بخاطر «نداشتن توجیه اقتصادی و بحران در منابع مالی» تعطیل شد.[۸۷] اما به ادعای برخی خبرگزاری‌ها این کارخانه دوباره احیاء شده‌است.[۸۸]
  • کارخانه چیت ری که در زمینه نساجی و پارچه فعال بود، تعطیل شد.[۸۹]

کاهش قدرت خرید[ویرایش]

روز ۷ آذر ۱۳۹۸، گزارش منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران حاکی از کاهش قدرت خرید همه دهک‌های جامعه در آبان ۱۳۹۸ بود. مرکز آمار ایران ضمن تأیید افزایش تورم تا بیش از ۴۱ درصد گزارش داده که بیشترین افزایش قیمت در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» با بیش از ۵۳ درصد برای دهک اول و حدود ۶۱ درصد برای دهک دهم بوده‌است.[۹۰]

به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس درآمد سرانه کشور از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۸ تا ۳۴ درصد کاهش داشته (یک سوم) و با احتساب ۸ درصد رشد اقتصادی، ۶ سال زمان نیاز است تا مردم به سطح درآمد سرانه سال ۱۳۹۰ برسند.[۹۱]

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، تحت فشار قرار داشتن «حدود ۷۵ درصد مردم» را تأیید کرد.[۹۲]

افزایش قیمت مواد غذایی[ویرایش]

در شهریور ۱۳۹۹، نتایج تحقیقات «انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور» نشان می‌داد که بسیاری از خانواده‌ها در ایران مصرف گوشت قرمز، سفید، تخم‌مرغ و لبنیات را به شدت کاهش داده یا آنها را از سفره خود حذف کرده‌اند. تحقیقات این انستیتو در سه ماه نخست سال ۱۳۹۹ انجام شد و بیش از ۲۲ هزار خانوار شهری و روستایی را در بر می‌گیرد. در روز ۱۲ مرداد ۱۳۹۹، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، بر اساس نتایج یک نظرسنجی گزارش داد که بیش از هشت درصد خانوارهای ایرانی در سال ۹۸، گوشت قرمز مصرف نکرده بودند. بر اساس این نظرسنجی، بیش از ۱۴ درصد هم تنها چند بار گوشت قرمز در سال گذشته مصرف کرده بودند.[۹۳]

تیرنگ نیستانی، مدیر گروه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی ایران در ۱۵ شهریور ۱۳۹۹، گفت در صورتی که وضعیت گرانی مواد غذایی ادامه پیدا کند مردم ایران با مشکل سوء تغذیه و بیماری‌های مزمن رو به رو خواهند شد و در صورت ادامه شرایط «باید منتظر افزایش بیماران، چاقی بر اثر سوءتغذیه، کاهش کیفیت رژیم غذایی و مصرف کالری صِرف و البته کم‌وزنی، کوتاهی قد، پوکی استخوان زودرس و بسیاری امراض مزمن و بدخیم بود».[۹۴][۹۵]

افزایش خودکشی[ویرایش]

افزایش فشارهای اقتصادی منجر به افزایش خودکشی شده و بیش از ۷۰ درصد خودکشی‌ها علت اقتصادی دارند.[۹۶][۹۷][۹۸][۹۹] به گفته وزارت بهداشت آمار خودکشی هر سال ۵ درصد افزایش می‌یابد و و در سال ۹۷ آمار خودکشی حدود ۱۰۰ هزار اعلام شد[۱۰۰] و استان‌های غربی مانند ایلام، کهگیلویه و بویر احمد، لرستان و کرمانشاه صدرنشین آمار هستند و حدود ۷۳ درصد خودکشی در مناطق شهری و حاشیه‌ها اتفاق می‌افتد. در مهر ۹۸، رئیس انجمن روان پزشکان ایران، گفت «دو سوم موارد اقدام به خودکشی در مناطق حاشیه‌نشین روی می‌دهد و این نشان دهنده نقش مسائل اقتصادی در بروز این موضوع است.». به گفته مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری، امید به آینده در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته‌است.[۹۶]

در سال ۱۳۹۹ برخی از خودکشی‌های معیشتی در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه گرفت مانند «خودسوزی یک جانباز بخاطر عدم دریافت وام و مرگ بخاطر سوختگی بالا در بیمارستان»،[۱۰۱] «به دار آویختن یک کارگر در میدان نفتی هویزه بخاطر عدم پرداخت حقوق وی توسط پیمانکار»،[۱۰۲][۱۰۳] «خفگی ناکام با گاز خانگی یک مادر و دختر»، «پریدن مرد میانسال جلوی قطار در مترو» و «خودکشی یک معلم فقیر و افسرده»[۹۹] و …

در ۲۰ مهر ۱۳۹۹، یک دانش‌آموز ۱۱ ساله اهل بندر دیر بوشهر به اسم محمد موسوی‌زاده بخاطر «نداشتن گوشی هوشمند برای استفاده از شبکه «شاد» آموزش و پرورش و ناتوانی مالی برای خرید گوشی» خودکشی کرد. به گفته مادرش «ما در خانه فقط یک گوشی خراب داشتیم که نه فیلم‌برداری می‌کرد و نه می‌شد با آن وُیس فرستاد. همین باعث غم و غصه پسرم شده بود.» و مدیر مدرسه قرار بود به سه دانش آموز تلفن همراه دهد اما «هیچ گوشی‌ای در کار نبود و تنها دلیل غصه پسرم که باعث شد این بلا را سر خودش بیاورد، نداشتن گوشی بود».[۱۰۴][۱۰۵]

در مهر۱۳۹۹، علی‌اکبر فاطمی، رئیس شورای شهر کاکی در استان بوشهر با اشاره به خودکشی سه جوان و نوجوان در دو هفته گذشته در استان بوشهر، گفت: «از قبل نیز موارد قتل و خودکشی در شهرهای صنعتی استان بوشهر بوده که رسانه‌ای نشده‌اند». او از دانش‌آموز ۱۱ ساله در شهرستان دیر، نوجوان ۱۶ ساله لرستانی در شهرستان کنگان و جوان ۲۱ ساله کارگر در شهرستان جم به عنوان سه مورد خودکشی نام برده که به گفته او «همگی آنها با حلق آویز کردن خود» خودکشی کرده‌اند. وی بدون ارائه آمار دقیقی دربارهٔ این میزان خودکشی در استان بوشهر، از «فقر مالی مردم و اختلافات خانوادگی» و «فرهنگ‌های متفاوت» کارگرانی که از سایر مناطق ایران به بوشهر می‌روند، به عنوان علت اصلی قتل و خودکشی در شهرهای صنعتی این استان نام برد.[۱۰۶]

افزایش سرقت[ویرایش]

خبرگزاری‌های ایران فقر در روستاها و شهرها را «اسبی سرکش و افسارگسسته» می‌نامند که حیات خانوارها را تهدید می‌کند و باعث ایجاد جرایم در شرایط «تنگنا» می‌شود.[۱۰۷]

در پی اعتراضات به گرانی بنزین و بر اساس آمار رسمی منتشر شده از سوی مقام‌های انتظامی و قضایی، سرقت در پایتخت و هم در استان‌های ایران افزایش یافت. این سرقت‌ها علاوه بر فروشگاه‌ها، از خودرو، منزل، بانک و در فضای مجازی از حساب مردم نیز صورت گرفت.[۹۰]

در هنگام اعتراضات مردمی آبان ۱۳۹۸، گزارش‌های پلیس از نقاط کشور، حاکی از افزایش ۲۰۰ درصدی سرقت در مریوان کردستان، ۲۳۰ درصد در دورود لرستان، ۱۳۵ درصد در ارزوئیه کرمان، ۸۶ درصد در چرداول ایلام، ۲۷ درصد در قزوین، ۱۱ درصد در خمین اصفهان، ۱۱۲ درصد در گلستان، ۱۳ درصد در مازندران و ارقام مشابه در سایر شهرها و استان‌ها است.[۹۰]

در استان خراسان رضوی پلیس از افزایش ۳۰ درصدی خودرو در ۸ ماه نخست ۱۳۹۸ خبر داد. در همدان، مدیرعامل سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری پیشتر از رشد سرقت قطعات پله‌برقی‌های شهری و نصب محافظ آهنی و دوربین برای کنترل آن‌ها گزارش داده بود.[۹۰]

کاهش ارزش ریال[ویرایش]

در تیرماه ۱۳۹۹ ارزش بزرگ‌ترین اسکناس ایران (۱۰ هزار تومانی) در برابر کوچک‌ترین اسکناس آمریکا (۱ دلار) به بالای بیست هزارتومان رسید.[۱۰۸] در شهریور ۹۹ به بالای ۲۵ هزارتومان رسید.[۱۰۹] و در ۱۰ مهرماه ۱۳۹۹ به ۳۰ هزار تومان رسید.[۱۱۰] ولی در دی ۱۳۹۹ به زیر ۲۳ هزار تومان رسید[۱۱۱]و با کاهش ارزش ریال در اوایل اسفند ۱۴۰۱، قیمت یک دلار آمریکا در بازار آزاد ایران گاهی از مرز ۶۰ هزار تومان نیز گذشت[۱۱۲]

روز سه‌شنبه ۱۷ تیر ۱۳۹۹، خبرگزاری رویترز در گزارشی میدانی از وضعیت معیشتی مردم در ایران منتشر کرد. به گفته رویترز «از زمان خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای با ایران، واحد پول ایران ۷۰ درصد از ارزش خود را از دست داده‌است.» و «برآورد می‌شود بانک مرکزی ایران هنوز ذخایر کافی برای پشتیبانی از ریال را داشته باشد، اما با ادامه یافتن کمک آنها به رفع کسری‌های بودجه، این ذخایر نیز در حال ته کشیدن است.».[۱۱۳]

رویترز اضافه می‌کند که «اکنون در ایران تعداد کسانی که از سختی اقتصادی در امان می‌مانند کمتر شده‌است. از نخبگان تجاری گرفته تا کارگران معمولی اکنون همه تأثیر سقوط ارزش پول را حس می‌کنند. با افزایش مالیات، کاهش یارانه‌ها، محدودیت دسترسی به بازارهای خارجی به خاطر تحریم و دشواری دست یافتن به ارز لازم برای بازرگانی، هرروزه کسب و کارهای بیشتری از برخورد با مشکلات عدیده خبر می‌دهند. قیمت کالاهای اساسی مثل نان، گوشت و برنج روز به روز بیشتر می‌شود. گوشت با قیمت ۱۰ دلار در هر کیلو الان برای بسیاری دیگر قابل پرداخت نیست.»[۱۱۳]

در پی اعلام «بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران» توسط آمریکا، نرخ دلار در روز یکشنبه ۳۰ شهریور ۱۳۹۹، با افزایشی ۲٫۵ درصدی نسبت به روز شنبه، رکورد تازه‌ای برجای گذاشت و به ۲۷ هزار و ۳۰۰ تومان اوج گرفت. قیمت سکه امامی با افزایشی چهار درصدی، به ۱۳ میلیون و ۲۶۴ هزار تومان در روز یکشنبه رسید و رکورد تازه‌ای را رقم زد. قیمت انواع دیگر سکه‌ها نیز افزایش چشمگیری یافت. در روز ۲۶ شهریور ۱۳۹۹ طی تشدید افزایش قیمت دلار، عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، اعلام کرد بانک مرکزی ضمن عرضه «سنگین» ارز در بازار نیما، به پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و معدنی‌ها مجوز داده که ارز حاصل از صادرات خود را، علاوه بر صرافی‌های بانکی، مستقیم به صرافی‌های مجاز بفروشند.[۱۱۴]

در ۱۰ مهرماه ۱۳۹۹ قیمت دلار به ۳۰ هزار تومان رسید و قیمت سکه تمام بهار آزادی از مرز ۱۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان گذشت.[۱۱۵]

در شهریور ۹۹ قیمت دلار از ۲۵ هزار تومان بالاتر رفت و برخی کانال‌های اطلاع‌رسانی قیمت ارز، قیمت روز ۱۸ شهریور برای فروش هر دلار تهران را ۲۵ هزار و ۲۵۰ تومان اعلام کردند.[۱۱۶] در ۳۰ شهریور ۹۹، دلار با افزایشی ۲٫۵ درصدی نسبت به روز قبل، به ۲۷ هزار و ۳۰۰ تومان رسید.[۱۱۷]

تشدید بیکاری در بحران کرونا[ویرایش]

روز ۹ اردیبهشت ۱۳۹۹، مرکز پژوهش‌های مجلس با انتشار گزارشی دربارهٔ پیامدهای اقتصادی بحران کرونا اعلام کرد «بین ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار نفر تا ۶ میلیون و ۴۳۱ هزار نفر بیکار خواهند شد» و سال‌های ۹۷ و ۹۸ را بخاطر «تحریم‌ها و شرایط سیاسی و اقتصادی مرتبط به آنها» سال‌های سخت توصیف کرد و گفت سال ۹۹ سال دشواری نسبت به سالیان قبل خواهد بود و بیشترین صدمه را دهک‌های پایین درآمدی خواهید دید.[۱۱۸][۱۱۹]

در مهر ۹۹، عیسی منصوری، معاون اشتغال وزارت کار گفت از شروع دنیاگیری کروناویروس در ایران تاکنون «حدود ۶ میلیون نفر در کشور از کرونا آسیب دیده‌اند و حدود یک و نیم میلیون نفر در مشاغل به علت کرونا ریزش کرده‌اند و کار خود را از دست دادند.» و «از یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفری که در دوران کرونا بیکار شده‌اند، حدود ۱۵۵ هزار و ۷۰۰ نفر از اسفند تاکنون نتوانسته‌اند دوباره شاغل شوند».[۱۲۰]

اعتصابات[ویرایش]

ادامه بحران اقتصادی در ایران موجب شد تا در اوایل تیر ماه ۱۳۹۷ بخشی از بازاریان بازار بزرگ تهران نیز در اعتراض به سقوط مستمر ارزش ریال و وضعیت اقتصادی و رکود حاکم بر بازار، مغازه‌های خود را تعطیل کنند.[۱۲۱] این اعتصابات در بازارهایی مانند پاساژ علاءالدین و بازار چارسو و در چند شهر دیگر نیز رخ داد.[۱۲۲][۱۲۳][۱۲۴]

اعتصاب سراسری کامیون‌داران در ایران از روز اول خرداد ۱۳۹۷ در ۱۶۰ شهر از ۲۵ استان ایران آغاز شد. این اعتصابات در واکنش به گرانی لوازم یدکی، لاستیک، روغن و هزینه بالای تعمیرات و کاهش سهمیه سوخت و افزایش قیمت بیمه‌ها، عوارض اتوبان‌ها و… همچنان «ثابت ماندن کرایه بار» صورت گرفت که به مدت چندین روز ادامه داشته‌است.[۱۲۵] موج دوم اعتصاب کامیون‌داران ایران پس از آنکه به مطالباتشان در اعتصاب خرداد ۱۳۹۷ نرسیدند، از روز اول مهر ۱۳۹۷ آغاز شد و به مرور در اکثر استان‌های ایران، ۲۳۶ شهر را دربرگرفت.[۱۲۶]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. «دولت ایران درگیر بین یک بن‌بست سیاسی و یک بحران اقتصادی». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  2. "Iran's Economic Outlook - April 2018". World Bank (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-15.
  3. «پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول از رشد منفی اقتصاد ایران». euronews. ۲۰۱۸-۱۰-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  4. «خبرگزاری فارس - رشد اقتصادی ایران در سال 2018 منفی شد/ افزایش تورم به 30 درصد». خبرگزاری فارس. ۲۰۱۸-۱۰-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  5. «اقتصاد ایران سقوط می‌کند یا صعود؟». Euronews. دریافت‌شده در ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹.
  6. "Islamic Republic of Iran and the IMF". IMF (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-15.
  7. 2379 (2020-06-25). "CBI rejects IMF forecast for Iran economy". IRNA English (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-15.{{cite web}}: CS1 maint: numeric names: فهرست نویسندگان (link)
  8. رادیو فردا (۱۶ فروردین ۱۳۹۹). «هشدار ۵۰ اقتصاددان به روحانی: امکان ناآرامی اجتماعی در نیمه دوم سال وجود دارد».
  9. Welle (www.dw.com)، Deutsche. «خط فقر در ایران دامنه‌دارتر شده‌است | DW | 18.05.2019». DW.COM. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۷.
  10. «۸۰ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر». ایران اینترنشنال. ۲۰۱۸-۰۴-۱۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۱-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۷.
  11. «بحران اقتصادی ایران؛ دلار از مرز ۱۶ هزار تومان گذشت». euronews. ۲۰۱۸-۰۹-۲۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  12. «تحریم نفت؛ مشتریان رفتند، جای ایران هم پر شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۴ آبان ۱۳۹۸.
  13. «فروش نفت ایران به صفر نزدیک می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۰ شهریور ۱۳۹۸.
  14. «صادرات نفت ایران به «۱۰۰ هزار بشکه در روز» سقوط کرده‌است». رادیو فردا. ۸ مرداد ۱۳۹۸.
  15. «افت صادرات نفت ایران به «زیر ۳۰۰ هزار بشکه» در ماه جاری». رادیو فردا. ۴ تیر ۱۳۹۸.
  16. «کسری بودجه ۲۰۰هزار میلیارد تومانی برای سال۹۹/ دولت ۱۰هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض کرده‌است». اقتصاد آنلاین. ۸ آبان ۱۳۹۸.
  17. «رونمایی از معضل ۳۰۰ هزار میلیارد تومانی پیش روی دولت روحانی». سایت روزنامه مردم سالاری. ۲۳ آبان ۱۳۹۸.
  18. Ganji, Akbar; Hero, ContributorDissident Iranian journalist; Intl Press Association World Press Freedom (2013-09-03). "US Crippling Sanctions Against Iran: A New Wave of Anti-Americanism (Part 1)". HuffPost (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-15. {{cite web}}: |نام2= has generic name (help)
  19. «"The Most Crippling Sanctions in the History of Sanctions"». Harvard University Press Blog. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  20. «Pres. Obama rep. on Iran: Red line has been "laid out"» (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  21. July 2، +972 Magazine؛ Edit، 2013 | (۲۰۱۳-۰۷-۰۲). «The myth of benign sanctions against Iran». +972 Magazine (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  22. «Saudis Close to Crown Prince Discussed Killing Other Enemies a Year Before Khashoggi's Death». نیویورک تایمز. دریافت‌شده در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۸.
  23. «Trump Jr. and Other Aides Met With Gulf Emissary Offering Help to Win Election». نیویورک تایمز. دریافت‌شده در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۸.
  24. «Saudi Spy Met With Team Trump About Taking Down Iran». دیلی بیست. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۸.
  25. «Saudis Close to Crown Prince Discussed Killing Other Enemies a Year Before Khashoggi's Death». نیویورک تایمز. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۸.
  26. ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ «مرکز آمار: اقتصاد ایران در بهار ۳٫۵ درصد کوچکتر شد». رادیو فردا. ۱۳ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۹.
  27. ۲۷٫۰ ۲۷٫۱ «مرکز آمار تورم اقلام خوراکی را ۴۲٬۶ درصد اعلام کرد». رادیو زمانه. ۷ می ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ سپتامبر ۲۰۲۰.
  28. ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ ۲۸٫۴ ۲۸٫۵ ۲۸٫۶ ۲۸٫۷ «سقوط شدید تجارت ایران با هند، کره جنوبی و ژاپن در هفت‌ماهه سال ۲۰۲۰». رادیو فردا. ۱۹ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۰ شهریور ۱۳۹۹.
  29. «بازرگانان هندی به دلیل کاهش اندوخته روپیه تهران صادرات به ایران را «متوقف کرده‌اند»». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۶.
  30. «افت چشمگیر تجارت ایران و چین در سال ۲۰۱۹». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  31. «وزیر تجارت ترکیه: افت ۱٫۵ میلیارد دلاری صادرات به ایران در پی تحریم‌ها». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  32. رادیو فردا (۲۷ مهر ۱۳۹۹). «صادرات هند به ایران ۱۰ برابر واردات آن بوده‌است».
  33. ۳۳٫۰ ۳۳٫۱ «مرکز پژوهش‌های مجلس: نصف بودجه سال آینده ایران صوری است و کسری دارد». رادیو فردا. ۴ دی ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  34. ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ «صندوق بین‌المللی پول: بدهی خالص ایران در سال ۲۰۲۰ معادل تقریباً نیمی از اقتصاد کشور است». رادیو فردا. ۲۸ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  35. «بحران کمبود و گرانی گوشت قرمز در ایران». www.aa.com.tr. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  36. «بحران گوشت در چهل سالگی انقلاب ایران». IranWire | خانه. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  37. روحانی‌سنج. «روحانی و بحران گوشت». rouhanimeter.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  38. «تورم گوشت در ایران از ۹۰ درصد گذشت | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  39. «ایران ۴۰ تُن گوشت گرم از قزاقستان وارد کرد». www.radiozamaneh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  40. «(تصاویر) گوسفندان رومانیایی در تهران». fararu.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  41. «بحران گوشت کشور دست این ۵ شرکت است!». www.tabnak.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  42. «اثرات دنباله‌دار بحران گوشت». اثرات دنباله‌دار بحران گوشت (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  43. «یک قرن انتظار تا خرید خانه». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  44. «یک روزنامه چاپ تهران: زمان انتظار برای خرید مسکن در پایتخت «یک قرن» است». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  45. «کاهش شدید قدرت خرید همراه با افزایش ۱۰۴ درصدی قیمت مسکن در شهر تهران/ مردم قید خرید خانه‌های بزرگ‌تر را زده‌اند». وبسایت تابناک. ۹ تیر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  46. ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ «افزایش ۱۰۴ درصدی قیمت هر متر مربع مسکن در تهران». رادیو فردا. ۱۰ تیر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  47. «اوج‌گیری خرید مسکن توسط ایرانی‌ها در ترکیه به رغم شیوع کرونا». رادیو فردا. ۲۹ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۹.
  48. «ایرانی‌ها برای پنجمین ماه متوالی صدرنشین خرید خانه در ترکیه شدند». رادیو فردا. ۲۴ تیر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۷ مرداد ۱۳۹۹.
  49. «دستور خامنه‌ای: برخورد با واردات آیفون و خرید ملک در خارج، سفارش قطعه‌سازی به نیروهای مسلح‎». رادیو فردا. ۲ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲ شهریور ۱۳۹۹.
  50. ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ ۵۰٫۲ «میانگین قیمت مسکن در تهران به متری ۷ میلیون تومان رسید». رادیو فردا. ۵ مرداد ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  51. ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ «افزایش ۱۳۲ درصدی قیمت زمین و ۸۰ درصدی قیمت مسکن در ایران». رادیو فردا. ۲۵ آبان ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  52. «مسکن در تهران؛ ۸۷ درصد کاهش معاملات، زیر یک درصد کاهش قیمت». رادیو فردا. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  53. «سایت‌های خرید و فروش مسکن در ایران «قیمت‌ها را حذف می‌کنند»». رادیو فردا. ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  54. «قیمت مسکن در ایران طی دوماهه اول ۹۹ حدود «۳۵ درصد» افزایش یافت». رادیو فردا. ۷ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  55. «افزایش ۲۳ درصدی قیمت مسکن در تهران از ابتدای سال جاری». رادیو فردا. ۴ تیر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  56. «قیمت مسکن در اطراف تهران «تا پنج برابر» افزایش یافته‌است». رادیو فردا. ۲۵ مرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  57. «نامه سرگشاده جمعی از اقتصاددانان به حسن روحانی». fararu.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  58. «نامه جمعی از اقتصاددانان ایران به حسن روحانی دربارهٔ 'بحران اقتصادی'». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  59. «ایران و ونزوئلا در چنگال بحران‌های مشابه». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  60. «گزارش بلومبرگ: اقتصاد ایران پس از تحریم‌ها به بحران نزدیک می‌شود | صدای آمریکا فارسی». ir.voanews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  61. «تحلیل کارشناس مجله فوربز دربارهٔ اقتصاد ایران». fararu.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  62. Friesen, Garth. "Iran: Stuck Between A Political Rock And An Economic Hard Place". Forbes (به انگلیسی). Retrieved 2021-02-15.
  63. «پیش‌بینی تورم 30درصدی ایران در تازه‌ترین گزارش صندوق بین‌المللی پول- اخبار اقتصادی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  64. «معاون ضدجاسوسی وزارت اطلاعات: پروژه ونزوئلایی‌شدن ایران را خنثی کردیم». رادیو فردا. ۸ مرداد ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹.
  65. «هانکه: حتی با رفع تحریم‌ها ورود ایران به اقتصاد جهانی کند خواهد بود». رادیو فردا. ۲۲ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹.
  66. اسرائیل، نویسنده تحریریه تایمز (۲۰۱۸-۰۶-۱۴). «بحران اقتصادی در ایران؛ حسن روحانی دستور تخلیه انبارها برای «مهار گرانی» داد». تایمز اسرائیل. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  67. «عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی شد +سوابق». مشرق نیوز. ۲۰۱۸-۰۷-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  68. ««ولی‌الله سیف» مشاور رئیس‌جمهور در امور پولی و بانکی شد». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۸-۰۹-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  69. «برکناری وزیر دارایی ضربه دیگری به دولت بحران زده روحانی بود». دیپلماسی ایرانی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  70. «سئوال مجلس از رئیس‌جمهوری ایران؛ نمایندگان از پاسخ‌های روحانی قانع نشدند». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  71. Agency، قوه قضائیه | خبرگزاری میزان | Mizan Online News (۱۳۹۷/۰۶/۰۶). «مجلس از پاسخ روحانی قانع نشد/ اظهارات نمایندگان و پاسخ روحانی/ کدام اعضای دولت در جلسه حضور داشتند؟ + پیشینه، مستندات قانونی، حاشیه‌ها و تصاویر». fa. دریافت‌شده در 2021-02-15. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  72. ««عملیات بازار باز» طرح جدید دولت برای مهار بحران اقتصادی». اقتصادنیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  73. «رهبر ایران: در مقابل فشار جهانی، اقتصاد مقاومتی ایجاد کنیم». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۷ شهریور ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۹ فروردین ۱۳۹۹.
  74. «رهبر ایران دستور اجرای فوری 'اقتصاد مقاومتی' را صادر کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۳۰ بهمن ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۹ فروردین ۱۳۹۹.
  75. ۷۵٫۰ ۷۵٫۱ ۷۵٫۲ «زنگنه و همتی از برنامه دولت برای تهاتر نفت و کالا خبر دادند». رادیو فردا. ۱ آبان ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۳۹۹.
  76. «تهاتر از ناحیه نفت و رمزارزها کلید می‌خورد؟ - دو پنجره جدید برای ورود کالا». روزنامه دنیای اقتصاد. ۵ آبان ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۶ آبان ۱۳۹۹.
  77. ۷۷٫۰ ۷۷٫۱ «نهضت احیای واحدهای راکد در راستای جهش تولید». ایرنا. ۱۶ مرداد ۱۳۹۹.
  78. «۸۱۹ واحد صنعتی از ابتدای سال ۹۹ مجدد راه‌اندازی شد». ایرنا. ۱۲ آبان ۱۳۹۹.
  79. «گزارشی از قفسه‌هایی که زود خالی می‌شوند». ایسنا. ۲۰۱۸-۰۹-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  80. «قیمت خودرو امروز 1397/06/05|پراید رکورد 41 میلیون تومانی را زد- اخبار اقتصادی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  81. «بانک‌ها ۱۴۶۰ کارخانه را به تعطیلی کشانده‌اند +آمار». ۲۳ تیر ۱۳۹۹.
  82. «اخراج ۱۷۵ نفر از «دیجی کالا» بخاطر شرایط بحران اقتصادی». www.parsine.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  83. «"ارج" رسماً تعطیل شد/ماشین‌آلات کهنه روی میز فروش». تسنیم. ۲۱ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۶.
  84. «شرکت «ارج» به‌طور کامل تعطیل شد». وبگاه فرارو. ۲۱ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئن ۲۰۱۶.
  85. «کارخانه آزمایش تعطیل شد». همشهری آنلاین. ۱۵ دی ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.
  86. «تعطیلی کارخانه روغن نباتی قو بعد از ۲۰ سال». مشرق نیوز. ۱۷ تیر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.
  87. ۸۷٫۰ ۸۷٫۱ «تعطیلی بی‌سابقه کارخانه‌ها و بیکاری کارگران در دولت روحانی +جدول». مشرق نیوز. ۲۱ فروردین ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.
  88. «جزئیات راه اندازی و فعالیت مجدد کارخانه قند ورامین». خبرگزاری مهر. ۲۱ دی ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.
  89. «سرنوشت غم‌انگیز کارگران دو کارخانه پلی‌اکریل و چیت ری». ۱۷ مهر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.[پیوند مرده]
  90. ۹۰٫۰ ۹۰٫۱ ۹۰٫۲ ۹۰٫۳ «رشد سرقت در ایران هم‌زمان با کاهش قدرت خرید مردم». ایران اینترنشنال. ۱۷ آذر ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.[پیوند مرده]
  91. «کاهش ۳۴ درصدی قدرت خرید مردم». وبسایت اقتصاد آنلاین. ۱۲ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.[پیوند مرده]
  92. «دفاع روحانی از افزایش قیمت بنزین: «به نفع مردم تحت فشار است»». رادیو فردا. ۲۴ آبان ۱۳۹۸. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  93. «بسیاری از خانواده‌های ایرانی مصرف گوشت قرمز، سفید، تخم‌مرغ و لبنیات را کاهش داده یا حذف کرده‌اند». رادیو فردا. ۱۱ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۲ شهریور ۱۳۹۹.
  94. رادیو زمانه (۱۱ سپتامبر ۲۰۲۰). «گرانی سرسام‌آور مواد غذایی: خطر گسترش گرسنگی».
  95. رادیو زمانه (۶ سپتامبر ۲۰۲۰). ««۲۲ هزار خانوار به خاطر بالارفتن هزینه‌ها انواع گوشت را از سفره خود حذف کرده‌اند»».
  96. ۹۶٫۰ ۹۶٫۱ «افزایش نگران‌کننده خودکشی». رادیو زمانه. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  97. «رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفت و گو با «اعتماد» افزایش خودکشی‌های معیشتی را تحلیل کرد: فقر، مقدس نیست». روزنامه اعتماد. ۲۶ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  98. «خودکشی به دلیل فقر؛ چرا؟». بهار نیوز. ۲۱ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  99. ۹۹٫۰ ۹۹٫۱ «چرا شمار خودکشی‌های طبقه فقیر در ایران افزایش یافته‌است؟ به جرم فقر، سرِ دارِ معیشت». روزنامه ابتکار. ۲۴ خرداد ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  100. «خودکشی در ایران دستمزد نابرابری». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۵ مرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  101. «یک «جانباز جنگ» در مقابل بنیاد شهید کرمانشاه خود را آتش زد». رادیو فردا. ۲۰ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  102. «کارگری خود را کنار چاه نفت هویزه کشت». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۲ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  103. «کارگر جوان در میدان نفتی یادآوران در پی «عدم دریافت حقوق» خود را حلق‌آویز کرد». رادیو فردا. ۲۲ خرداد ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۱ مرداد ۱۳۹۹.
  104. «دلیل مرگ خودخواسته دانش‌آموز ۱۱ ساله «نداشتن گوشی هوشمند و ناتوانی مالی» بود». رادیو فردا. ۲۱ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۱ مهر ۱۳۹۹.
  105. «'خودکشی دانش‌آموز ۱۱ ساله'؛ دادستانی بوشهر از تشکیل پرونده برای بررسی علت 'حادثه مرگ' خبر داد». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۱ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۱ مهر ۱۳۹۹.
  106. «عضو شورای شهر: در دو هفته اخیر، سه جوان و نوجوان در بوشهر خودکشی کرده‌اند». رادیو فردا. ۲۷ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۷ مهر ۱۳۹۹.
  107. «هشدار مسئولان نسبت به افزایش باندهای سرقت به‌علت فقر و بیکاری». دویچه وله فارسی. ۲۵ بهمن ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۶ مرداد ۱۳۹۹.
  108. رادیو فردا (۳ تیر ۱۳۹۹). «ادامه روند بی‌سابقه؛ نرخ دلار آمریکا از ۲۰ هزار تومان گذشت».
  109. «قیمت دلار از ۲۵ هزار تومان بالاتر رفت». رادیو فردا. ۱۸ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹.
  110. «سکه از مرز ۱۵ میلیون گذشت؛ دلار ۳۰ هزار تومان شد». رادیو فردا. ۱۰ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۹.
  111. رادیو فردا (۲۷ دی ۱۳۹۹). «دلار به زیر ۲۳ هزار تومان رسید».
  112. العریه فارسی - قیمت دلار در بازار آزاد ایران از 60 هزار تومان گذشت
  113. ۱۱۳٫۰ ۱۱۳٫۱ «گزارش رویترز از «روز به روز فقیرتر شدن» مردم ایران». رادیو فردا. ۱۸ تیر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۹.
  114. «نرخ دلار و طلا در ایران رکورد تازه زد؛ افت دوباره شاخص بورس». رادیو فردا. ۳۰ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۰ شهریور ۱۳۹۹.
  115. «سکه از مرز ۱۵ میلیون گذشت؛ دلار ۳۰ هزار تومان شد». رادیو فردا. ۱۰ مهر ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۹.
  116. «قیمت دلار از ۲۵ هزار تومان بالاتر رفت». رادیو فردا. ۱۸ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹.
  117. «نرخ دلار و طلا در ایران رکورد تازه زد؛ افت دوباره شاخص بورس». رادیو فردا. ۳۰ شهریور ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۳۰ شهریور ۱۳۹۹.
  118. «مرکز پژوهش‌های مجلس: کرونا می‌تواند باعث بیکاری موقت ۶٫۴ میلیون نفر در ایران شود». رادیو فردا. ۹ فروردین ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۹.
  119. «مرکز پژوهش‌های مجلس: مردم امسال فقیرتر می‌شوند». ایندیپندنت فارسی. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۹۹.
  120. «وزارت کار: کرونا حداقل۱٬۵ میلیون نفر را بیکار کرد». رادیو زمانه. ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۰.
  121. «مغازه‌های بزرگ تهران برای دومین روز نیز بسته ماندند». www.aa.com.tr. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  122. «Iranian protesters confront police in Tehran». واشینگتن پست. ۴ تیر ۱۳۹۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئن ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۸.
  123. «Videos: Iran protesters confront police at parliament». AP NEWS. ۲۰۱۸-۰۶-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  124. «تجمع اعتراضی کسبه بازار تهران». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۵.
  125. «حمایت فدراسیون جهانی کارگران حمل و نقل از اعتصاب کامیون داران ایران». صدای آمریکا. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۶-۰۳.
  126. «ادامه اعتصاب کامیون‌داران؛ حدود ۴۰ تن بازداشت شدند». رادیو فردا.

پیوند به بیرون[ویرایش]

تحلیل[ویرایش]

کارگران[ویرایش]

کمیابی کالاها[ویرایش]

فقر[ویرایش]

فروش کودکان[ویرایش]

فساد[ویرایش]

مهاجرت[ویرایش]