زبان تاتی قفقاز

این زبان جز دسته زبانهای جنوب غربی ایرانی است. برای زبان هم‌نام ولی نزدیک به تالشی زبان‌های تاتی‌تبار، را ببینید.

زبان تاتی قفقاز
تبار	Default زبان‌های هند و ایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی غربی زبان‌های ایرانی جنوب غربی فارسی زبان تاتی قفقاز
کدهای زبان
ایزو ۲–۶۳۹	{{{iso2b}}} (B) [[ISO639-3:ttt lingua=58-AAC-g|ttt lingua=58-AAC-g]] (T)
ایزو ۳–۶۳۹	–

زبان تاتی قفقاز گویشی از زبان‌های جنوب غربی ایرانی و فارسی‌تبار است. آن را گاه به عنوان گویشی از فارسی نیز به شمار آورده‌اند. تات‌های قفقاز در شمال شرقی جمهوری آذربایجان و روسیه (به ویژه داغستان) به این زبان سخن می‌گویند. لهجه تاتی یهودی نیز از شاخه‌های گویش تاتی است و جوهوری نامیده می‌شود. بیشتر سخنوران این لهجه از تاتی از جمهوری آذربایجان به اسراییل مهاجرت کرده‌اند.

پیشینه

زبان تاتی که زبان تاتهای قفقاز می‌باشد را زبان بازماندگان سپاهیان ساسانی دوران انوشیروان دانسته‌اند. این زبان که از شاخه جنوب غربی و نزدیک به فارسی دانسته شده در احسن التقاسیم مقدسی نام آن بعنوان آرانی یادش ده و مقدسی خاطرنشان ساخته که زبانشان با دری خراسانیان یکی است و فقط در برخی حروف با یکدیگر اختلاف دارند. بنظر می سد در گذشته محدوده زبان تاتی در منطقه قفقاز بسیار بزرگتر بوده باشد و باتوجه به حکومت طولانی مدت شروانشاهان که حامی زبان فارسی در قفقاز بودند و تا زمان صفویان بر منطقه استیلا داشتند احتمالاً این زبان رشد و گسترش بیشتری داشته است. این زبان در سال ۱۹۰۱ بیش از ۱۳۵٫۰۰۰ نفر گویشور داشته است. امروزه با وجود چندین برابر شدن جمعیت منطقه قفقاز زبان تاتی قفقازی تنها ۲۳٫۰۰۰ گویشور دارد. این زبان که در آذربایجان به نفع ترکی آذربایجانی بشدت درحال عقب‌نشینی است از سوی یونسکو در فهرست زبانهای در خطر جای گرفت.

گویشوران

این را نیز ببینید: تات‌های قفقاز

گویشوران زبان تاتی به سه دسته تقسیم می‌شوند که سه لهجه مجزا نیز برای خود داند:

• تات‌های مسلمان که در آبشوران، خیزین، دوه‌چی و برخی نواحی مجاور آن زندگی می‌کنند و مسلمان می‌باشند.
• تات‌های یهودی که که بیشتر آنان به اسرائیل مهاجرت نموده‌اند و به زبان تاتی سخن می‌گویند. این افراد خود را «داغ جودی» یا «یهودی کوهستان» می‌نامند و سرزمین اصلی شان داغستان روسیه است.
• تات‌های مسیحی: یا تات‌های ارمنی که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیل‌لی و روستای کیلوز و بخش دوه‌چی و ارتاشِن و قوبا و برخی نواحی دیگر بسر می‌برند. این دسته از تات‌ها مسیحی مذهب هستند و گاهی آنان را تات‌های ارمنی نیز می‌نامند.