توحید (اسلام)

رده:خدا در اسلام
خدا در اسلام
الله خدا در اسلام خوشنویسی در جهان اسلام
فهرست الله نام‌های خدا در اسلام الله الهیات توحید (اسلام) آیین اسلام نفی برتری قرب
رده:خدا در اسلام درگاه:اسلام

توحید به معنای یکتاپرستی مهم‌ترین اصل از اصول دین اسلام است. دین الهی و هر آنچه در آن است از یک آغاز برخوردار است و آن معرفت الله است. تا شناخت خدا نباشد هیچ مفهوم دیگری از دین شکل نمی‌گیرد، بدون دست‌یابی به پایگاه معرفت توحیدی، رسالت و نبوت معنایی ندارد، چه این که پیامبر پیام او را ابلاغ می‌کند پس جلوه‌ای از توحید است. معاد نیز چنین است، زیرا برای تحقّق آن، خدای رحمان بندگان را به حیات آخرت باز می‌گرداند تا برپایی عدل و قسط را محقّق گرداند و به همین ترتیب اصل امامت هم جهت دیگری از توحید است که ولایت و هدایت الهی را آمیخته با یکدیگر محقّق می‌گرداند.

تاریخچه یکتاپرستی

قرآن انسان را به‌طور ذاتی و از ابتدا یکتاپرست می‌داند:

پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته‌است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند. (روم ۳۰)

اقسام توحید

• توحید ذاتی
• توحید صفاتی
• توحید افعالی
• توحید عبادی
• توحید خالقیت
• توحید در ربوبیت
• توحید مالکیت
• توحید حاکمیت
• توحید در قانون گذاری

توحید ذاتی

قرآن و روایات به روشنی بر یگانگی و بی‌همتایی خدا و تعدد ناپذیری ذات مقدس او دلالت دارد. از جمله آیات قرآن کریم در این‌باره عبارتند از: خدا گواهی می‌دهد که معبودی جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش گواهی می دهند، در حالی که خدا در تمام عالم به عدالت قیام دارد؛ معبودی جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است. در این آیه خداوند، فرشتگان و عالمان به روشنی بر توحید شهادت می‌دهند. در آیه ای دیگر آمده است: بگو: خدا، یکتا و یگانه است؛ خدای صمد، نه کس را زاده، نه زاییده از کس و برای او هیچ گاه شبیه و مانندی نبوده‌است.

توحید خالقیت

توحید در خالقیت از منظر قرآن، توحید و شرک در زندگی انسان نقش اول را برعهده دارد؛ زیرا اعمال و رفتار انسان، جلوه عقیده و اندیشه او است.

به این معنا است که در عالم، آفریدگار و خالقی جز خدا ، وجود ندارد و هر موجودی که لباس هستی پوشیده است، مخلوق و آفریده او است. قرآن و عقل آدمی نیز بر این توحید گواهی می‌دهند. قرآن در این باره می‌گوید: «بگو خدا خالق همه چیز است و او است یکتا و پیروز.»

البته، توحید در خالقیت به معنای نفی اصل علیت در نظام هستی نیست؛ زیرا وجود علت و نیز علیت اشیا، از مظاهر اراده خدا به شمار می روند. خدا است که به خورشید و ماه گرمی و درخشندگی عنایت کرده‌است و هرگاه بخواهد این ویژگی را از آن‌ها می‌گیرد از این رو آفریدگار یکتا و بی همتاست. قرآن نیز نظام علیت را در عالم تأیید می‌کند: «خدا همان کسی است که باد ها را می‌فرستد، تا ابرهایی را به حرکت درآورند، سپس آنها را در پهنه آسمان آن گونه که بخواهد می‌گستراند و متراکم می‌کند.»

توحید در ربوبیت

توحید در ربوبیت، به معنای آن است که تنها خدا در اداره و تدبیر و کارگردانی جهان و انسان مؤثر است. همچنین به معنای کشیدن خط بطلان در هر نوع اندیشه تدبیر مستقل از اذن الهی برای غیر خدا است.

توحید تکوینی

مقصود از توحید تکوینی، کارگردانی جهان آفرینش است ، بدین معنا که اداره جهان هستی، همانند ایجاد و احداث آن، فعل خداوند یکتا است. در کارهای بشری تدبیر از احداث، تفکیک پذیر است؛ برای مثال فردی کارخانه می‌سازد و دیگری آن را اداره می‌کنند؛ ولی در عالم آفرینش، آفریدگار و کارگردان یکی است، و نکته آن، این است تدبیر جهان جدا از آفرینش گری نیست.

توحید در تشریع

توحید تشریعی به این معنا است که : «قانون گذاری و تشریع فقط ویژه خدا است.» زیراکسی که می‌تواند زمام امور زندگی بندگان خدا را به دست گیرد جز خدا نیست.انسان خواهان زندگی اجتماعی است و هر اجتماعی نیازمند قانون است.

کیفیت یکتاپرستی

آمده‌است گروهی نزد پیامبر اسلام آمدند و از او خواستند خداوند را برای ایشان توصیف نماید. در پاسخ سؤال کنندگان سوره توحید نازل شد:

بگو او خداوند یگانه‌است (۱) خداوند صمد (۲) نه فرزندی دارد و نه از کسی زاده‌است (۳) و او را هیچ‌کس همتا نیست (۴) (توحید)

معنای توحید ذات این است که خدا یکی است و دومی برای او تصوّر نمی‌شود؛ به بیان دیگر ذات پاک خداوند هیچ‌گونه شبیه و مثل و نظیر ندارد؛ و از هر جهت یکتا و بی‌همتا است وینسنت کرنل، اسلام پژوه، در شرح مفهوم توحید در اسلام جملات زیر را از علی بن ابی‌طالب نقل می‌کند:

این سخن که خداوند یکی است، بر چهار قسم است: دو قسم از آن چهار قسم بر خداوند جایز نیست، دو قسم در مورد خداوند صحیح است.

اما آن دو قسمی که صحیح نیست، سخن کسی است که با گفتن یک، عدد را در نظر گرفته‌است. این جایز نیست زیرا [خداوند] چیزی که یک بوده و دومی ندارد، در مبحث اعداد وارد نمی‌شود. مگر نمی‌بینی که هر کس بگوید: خداوند یکی از سه نفر است کافر است و [نیز] کسی که بگوید: او یکی از مردم است و قصدش نوعی از جنس باشد در مورد خداوند صحیح نیست. زیرا این شباهت دادن است و پروردگار ما، از این سخن بالاتر است.

اما آن دو قسمی که در مورد او صحیح است، سخن کسی است که می‌گوید: او، یگانه‌ای است که در میان اشیا، شبیهی برای او وجود ندارد. پروردگار ما این چنین است و سخن کسی که می‌گوید: او در معنا و حقیقت یگانه‌است به این معنا که در وجود و در عقل و خیال [هیچ‌کس] تقسیم‌پذیر نیست [قابل درک نیست]. پروردگار ما این چنین است.

اهمیت یکتاپرستی

از دیدگاه قرآن، یکتاپرستی شرط لازم برای بخشیده شدن در روز قیامت است:

مسلماً خدا، این را که به او شرک ورزیده شود نمی‌بخشاید و غیر از آن را برای هر که بخواهد می‌بخشاید، و هر کس به خدا شرک ورزد، به یقین گناهی بزرگ بربافته‌است. (نسا ۴۸)

جستارهای وابسته

• لا اله الا الله
• الله
• یکتاپرستی
• مراتب توحید

منابع

• «معنای توحید ذاتی». 
• «مراتب توحید». 
• «توحید ذاتی». 
• «اقسام توحید». 
• «معنای توحید خالقیت». 
• «توحید خالقیت». 
• «توحید در خالقیت». 
• «توحید در ربوبیت». 
• «تفاوت توحید ربوبیت و الوهیت». 
• «توحید ربوبیت». 

کتاب‌شناسی

• الاعتقادات شیخ محمد بن علی بن بابویه القمی (الصدوق)
• التوحید شیخ محمد بن علی بن بابویه القمی (الصدوق)

پیوند به بیرون

• توحید، وبگاه حوزه
• جهانبینی توحیدی و توسعه - از وابستگی به پیوستگی
• «ویکی فقه-توحید ذاتی». 
• «ویکی فقه». 
• «ویکی پرسش». 
• «توحید در ربوبیت». 
• «تفاوت توحید ربوبیت و الوهیت». 
• «توحید ربوبیت».