حسن بصری

حسن بصری
Theologian, Arabic
زادروز	ح. ۶۴۲ میلادی / ۲۱ قمری مدینه
درگذشت	ح. ۷۲۸ میلادی / جمعه ۵ رجب ۱۱۰ بصره
محترم شمرده‌شده در	اسلام
تاثیر گذاشته بر	مسلمان امام
مکتب/سنت	سنی

حسن پسر یسار ملقب به ابو سعید و یا حسن بصری متولد سال ۲۱ هجری در مدینه و متوفی به سال ۱۱۰ هجری قمری در بصره به گفته منابع صوفیه یکی از اولین پیشگامان زهد و تصوف در اسلام است.

تولد

حسن بصری در مدینه به دنیا آمد و در وادی القری (از توابع مدینه) بزرگ شد. در تاریخ تولد او اتفاق نظر وجود ندارد. به گفته عطار حسن بصری در دوره حیات محمد پیامبر اسلام متولد شد. به گفته وَکیع، در زمان قتل عثمان (در سال ۳۵) حسن ده ساله و به گفته محمد بن سعد بن منیع الهاشمی چهارده ساله بود. به نظر می‌رسد که قول اخیر درست‌تر باشد، زیرا ابن سعد (متوفی ۲۰۳) نزدیک‌ترین فرد به زمان حسن بوده‌است. علاوه بر این، او در جای دیگری تأکید کرده‌است که حسن دو سال پیش از قتل خلیفه دوم متولد شد. اگر حسن در زمان قتل عثمان چهارده ساله بوده‌است، باید در سال ۲۱ به دنیا آمده باشد، ضمن آن که وکیع و صَفَدی نیز همین تاریخ را پذیرفته‌اند. او را در ردیف تابعین (مسلمانانی که در زمان حیات پیامبر اسلام زندگی نکرده‌اند و فقط یک یا چند صحابه را دیده‌اند) جا میدهند و به ادعای صوفیه از اصحاب نزدیک به علی بن ابیطالب بوده‌است گرچه برخی علمای شیعه مخالف این نظرند.

به عقیده صوفیه، اولین حرکت برای ترویج مذهب تصوف در اسلام از حسن بصری بود. سخنان وی را الهام‌بخش مردم جویای حقیقت قلمداد كرده‌اند که خلق را به خدا دعوت می‌کرد و عشق الهی را توصیه می‌نمود. حسن بصری رفتار و اخلاقی صوفیانه داشت و در معارف اسلامی تا حدی یگانه عصر خویش بود. همین کردار و گفتار حسن بود که صوفیانی مانند رابعه عدویه و حبیب عجمی را به او جذب کرد. از طرفی تعالیم پدرش که حکمت و ادب ایرانی را می‌دانست در روحيه او از زمان کودکی و جوانی تأثیرگذار بود.

آثاری که دربارهٔ وی منتشر گردیده است

علاوه بر مطالبی که در آثار قدما مانند تذکرةالاولیا فریدالدین عطار نیشابوری، کشف المحجوب هجویری، وفیات الاعیان ابن خلکان و سایر آثار آمده، در کتاب زیر در ۱۱ بخش شرح کامل زندگی و احوال، استادان، موعظه‌ها، تفسیر آیاتی از قرآن، سخنان، نقل احادیث ... وفات آورده شده‌است:

• «حسن بصری، پیر پیروان طریقت و راهنما جوانمردان» تألیف دکتر جواد نوربخش

«حسن بصری؛ گنجینه‌دارِ علم و عرفان(زندگینامه،سخنان و آراء)» تألیف اکبر ثبوت نیز کتابی دیگر است که در هجده+۵۵۱ صفحه (قطع وزیری) توسّط انتشارات حقیقت در سال ۱۳۸۶ ه.ش منتشر شده‌است. در شرحی که در پایگاه اینترنتی ناشر در ذیل این کتاب آمده است می‌خوانیم: «حسن بصری (110-22 هـ) متکلّم، واعظ، مفسر، محدث، فقیه و از نخستین پیشوایان تصوف است. القاب او عبارت است از امام التابعین، سید التابعین، امام اهل البصره، شیخ‌الاسلام و مکنی به ابوسعید یا ابومحمّد یا ابوعلی. حسن در مدینه به دنیا آمد و در وادی القری پیشرفت کرد. پس از آن به بصره رفت و آن‌جا اقامت گزید و به زودی به سبب زهد و تقوی و شجاعت شهرت یافت. از شواهد شجاعت اخلاقی او مخالفت صریح با خلافت یزید بن معاویه است. حسن در مسجد بصره حلقه‌ی درس داشت. واصل بن عطا و عمرو بن عبید ـ از رؤسای معتزله ـ از شاگردان وی بوده‌اند. حسن بصری هفتاد تن از صحابه را که در واقعه‌ی بدر بوده‌اند، مشاهده کرده و احادیث بسیار از او نقل شده است. هم‌چنین وی نه فقط در پیدایش طریقه‌ی معتزله تاثیر داشته، بلکه در ترویج تفکر زهد نیز بسیار سهم داشته است و صوفیه او را از قدمای مشایخ خویش می‌شمرند. کتاب حاضر به شرح زندگی و استادان و شاگردان، مذهب، آثار، آرا و وقایع عصر حسن بصری اختصاص یافته است.»

منابع

• تذکره الاولیاء عطار نیشابوری