حسنعلی نخودکی اصفهانی

شیخ حسنعلی اصفهانی
زادروز	۱۲۴۱
درگذشت	۱۷شعبان سال ۱۳۲۱(سن ۸۰ سالگی) محل دفن: مشهد حرم مطهر صحن سقاخانه
تبار	ایرانی
پیشه	عرفان - علوم دینی - طب اسلامی
سال‌های فعالیت	عالم معاصر شیعه
شناخته‌شده برای	عالم مسلمان، تهجد و شب زنده داری - مراعات احترام سادات و ائمه اطهار - نماز اول وقت
تأثیرگذاران	مرتضی طالقانی، محمد صادق تخته‌فولادی، آخوند خراسانی، سید محمد فشارکی
تأثیرپذیرفتگان	شیخ محمود حلبی، سید عبد الأعلی سبزواری
دین	اسلام
مذهب	شیعه

شیخ حسنعلی اصفهانی (مقدادی اصفهانی) که به خاطر سکونت سالهای پایانی عمر در روستایی بنام نخودک در نزدیکی مشهد، مشهور به شیخ حسنعلی نخودکی بود، (زاده: ۱۲۴۱ اصفهان - درگذشت: ۷ شهریور ۱۳۲۱هجری شمسی، مشهد) فقیه، فیلسوف و از عرفا و اخلاقیون بزرگ شیعه در سده ۱۴ هجری است. شیخ حسنعلی مقدادی اصفهانی (نخودکی) فرزند علی اکبر فرزند رجبعلی مقدادی اصفهانی، در خانواده‌ای مذهبی متولد شده‌است.

پدر

ایشان به دلیل علاقه به مقداد که از اصحاب خاص علی بن ابی‌طالب بوده‌است، نام مقدادی را برای فامیل خودشان انتخاب کردند و پیش از اینکه نام فامیل در ایران رواج یابد در مشهد به شیخ اصفهانی شهرت داشتند و چون در سالهای پایان عمر به قریه نخودک مهاجرت کردند بعدها به نخودکی شهرت یافتند. بنابر قولی از فرزندش علی مقدادی اصفهانی در کتاب نشان از بی نشانها برای شیخ حسنعلی اصفهانی از راه مکاشفات باطنی ثابت شده بود که از نسل فاطمهٔ زهرا است. پدر وی مرحوم ملاّ علی اکبر از راه کسب، روزی خود و خانواده را تحصیل می‌کرد و آنچه عاید او می‌شد، نیمی را صرف خویش و می‌کرد و نیم دیگر را به سادات و نسل فاطمه زهرا اختصاص می‌داد.

تولد

حسنعلی در سال ۱۲۷۹ قمری در اصفهان متولد شد و بر اثر برخوردی با محمد صادق تخت فولادی وارد عالم عرفان شد.

خود حسنعلی اصفهانی نقل کرد: «بیش از هفت سال نداشتم که نزدیک غروب آفتاب یکی از روزهای ماه رمضان که با تابستانی گرم مصادف شده بود، به اتفاق پدرم، به خدمت استاد حاجی محمد صادق، مشرّف شدم. در این اثناء کسی نباتی را برای تبرک به دست حاجی داد. استاد نبات را تبرک و به صاحبش رد فرمود و مقداری خرده نبات که کف دستش مانده بود، به من داد و فرمود بخور، من بیدرنگ خوردم. پدرم عرض کرد: حسنعلی روزه بود. حاجی به من فرمود: مگر نمی‌دانستی که روزه ات با خوردن نبات باطل می‌گردد. عرض کردم: آری، فرمود: پس چرا خوردی؟ عرضه داشتم: اطاعت امر شما را کردم. استاد دست مبارک خود را بر شانه من زد و فرمود: با این اطاعت بهر کجا که باید می‌رسیدی رسیدی.»

تحصیلات

حسنعلی اصفهانی از آغاز نوجوانی خود، به کسب دانش و تحصیل علوم مختلف مشغول شد، خواندن و نوشتن و همچنین زبان و ادبیات عرب را در اصفهان فرا گرفت و در همین شهر، نزد استادان بزرگ زمان، به اکتساب فقه و اصول و منطق و فلسفه و حِکم پرداخت.

وی فقه و فلسفه را از آخوند ملا محمد کاشانی آموخت. همچنین فلسفه و حکمت را از جهانگیرخان و تفسیر قرآن مجید را از محضر درس حاجی سید سینا پسر سید جعفر کشفی و چند تن دیگر از علماء عصر آموخت. سپس برای تکمیل معارف به نجف اشرف و به کنار مرقد علی بن ابی‌طالب رفت. در این شهر، از جلسات درس حاجی سید محمد فشارکی و حاجی سید مرتضی کشمیری و ملا اسماعیل قره باغی استفاده می‌کرد. او علاوه بر علوم معارفی و عرفانی در اصفهان و نجف دروس فقه، اصول و فلسفه را از افرادی چون جهانگیر خان قشقایی، آخوند خراسانی و سید محمد فشارکی فراگرفت.

شیخ حسنعلی نخودکی در نجف هم حجره‌ای سید حسن مدرس بود. از دوستان او می‌توان به شیخ محمد بهاری و سید حسین طباطبایی بروجردی و حاج شیخ فضلعلی شریعت مهدوی اشاره کرد.

تربیت عرفانی

پدر حسنعلی به منظور تربیت عرفانی، وی را نیز نزد مرشدش برد و از او خواست تا تربیت و مراقبت از وی را برعهده بگیرد. حسنعلی از هفت سالگی تا یازده سالگی زیر نظر محمدصادق تخت‌فولادی به ریاضت‌های شرعی مشغول شد.

پولادی و به طبع آن نخودکی‌ها از جمله پیروان طریقت چشتیه که از جمله سلسله‌های تصوف در شبه قاره هند بوده‌اند. سلسله چشتیه منسوب به خواجه معین الدین چشتی است (چشت قریه‌ای است از قراءِ هرات). خواجه معین الدین حسن چشتی سنجری اجمیری پس از سید علی هجویری صاحب کتاب مشهور «کشف المحجوب» به قاره هند رو آورد.

در سال ۱۲۹۰ه‍.ق محمدصادق تخت‌فولادی درگذشت و حسنعلی ۳ سال دیگر نیز به ریاضت پرداخت، چنان‌که شب‌ها تا صبح بیدار می‌ماند و هر روز، روزه می‌گرفت. پس از آن برای بهره بردن از محضر سید جعفر حسینی قزوینی، که گویا از مجذوبان سالک بود، به شهرضا رفت.

فرزند

شیخ علی مقدادی اصفهانی از نویسندگان شیعه معاصر در اسفند سال ۱۳۸۸ در تهران درگذشت و در خراسان دفن شد. شیخ علی مقدادی اصفهانی شرح‌حال پدرش را در کتاب نشان از بی نشان‌ها آورده‌است.

شاگردان

• سيد عبدالاعلي سبزواري
• به استناد کتاب نشان از بی نشانها که تنها منبع موثق در زمینه زندگی حاج شیخ حسنعلی نخودکی می‌باشد، ایشان به جز فرزند مرحومشان یعنی علی مقدادی اصفهانی هیچ شاگرد دیگری نداشتند

اجازه روایت

آیت الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی چنان‌که از کتاب الاجازه الکبیره و المسلسلات بر می‌آید از نخودکی اجازه نقل روایت دارد. دستخط شیخ حسنعلی نخودکی در کتاب المسلسلات آمده‌است.

درگذشت

کتیبه قبلی بالای مزار

وی در ۱۷ شعبان ۱۳۲۱ شمسی از دنیا رفت و در شهر مشهد در صحن انقلاب اسلامی، حرم علی بن موسی‌الرضا دفن شد. مشهور است که او زمان وفات و محل دفن خویش را قبل از مرگ به نزدیکانش اعلام نموده بود.

جستارهای وابسته

• سید علی قاضی
• مرتضی طالقانی
• سید ابوالحسن حافظیان

منابع

• نشان از بی نشان‌ها، علی مقدادی
• المسلسلات، مرعشی نجفی-اجازه‌نامه نخودکی
• گلشن ابرار، جلد شش، ص ۱۰۰.