علم
علم به معنی اقدام قاعده‌مند در جهت توسعه و سازماندهی هدفمند دانش است که در قالب تفسیرهای قابل آزمایش و پیش‌بینی‌هایی دربارهٔ جهان، صورت می‌گیرد.[۱][۲][۳][۴][۵]
همچنین، علم به معنای «مجموعه دانسته‌هایی است منسجم و روشمند در بارهٔ یک موضوع یا مطالعاتی است که در کار دستیابی به یک هدف معرفتی است؛ گزاره‌های یک علم، ممکن است که اعتباری، و موضوع آن، جزئی و مشخص باشد؛ مانند فیزیک (توصیفی)، بهداشت، علم اخلاق، منطق (هنجاری)، فقه و حقوق (هنجاری، توصیفی و اعتباری)، کلام (هدف‌محور) جغرافیا (موضوع جزئی)، و… فیلسوفان علم، علم را باور صادق موجه هم، توصیف می‌کنند» (برابر نهاد دانش).
یک معنای قدیمی‌تر و نزدیک که امروزه هنوز هم، به کار می‌رود، متعلق به ارسطو است و دانش علمی را مجموعه‌ای از آگاهی‌های قابل اتکا می‌داند که از لحاظ منطقی و عقلانی، قابل توضیح باشند. (بنگرید به بخش تاریخ و ریشه‌شناسی)[۶] همچنین گاه به مجموعه گزاره‌هایی اطلاق می‌شود که دانشمندان در کاوشهای علمی حول یک موضوع یا برای تأمین یک هدف (در علوم کاربردی یا علوم بدون موضوع مانند علم کلام) گردآورده‌اند و بین آنان بر اساس زبان علوم مورد گفتگو قرار می‌گیرد. البته گاه به معنای عام شامل فلسفه هم می‌شود. به خاطر این که علم اهمیت بالایی دارد درسی به نام علوم تجربی و رشته علوم انسانی در مدارس ایران تدریس می‌شود.
محتویات
واژه‌شناسی[ویرایش]
واژهٔ علم از زبان عربی، وارد زبان فارسی شده‌است. برخی واژه دانش را به‌جای علم به‌کار می‌گیرند؛ ولی باید توجه داشت علم و دانش، دارای دو تعریف متفاوت هستند. در زبان انگلیسی، واژه لاتین science برای علم به‌کار گرفته می‌شود، و واژه knowledge، برای دانش. در زبان پهلوی واژه‌های هم ارز علم اینهاست: داناگیْه، هوداناگیْه، فْرهَنگ، فَرزَنیه.[۷] ویدا و چیستا[۸] هم برابرهایی هستند که از زبان اوستایی برگرفته شده‌اند.
تاریخ علوم[ویرایش]
از عصر کلاسیک علوم به عنوان یک نوع دانش با فلسفه ارتباط نزدیکی داشتند. در اوایل عصر مدرن دو کلمهٔ علم و فلسفه در زبان انگلیسی به جای هم به کار برده می‌شدند. در سدهٔ ۱۷ میلادی فلسفهٔ طبیعی (که امروز علوم طبیعی نامیده می‌شود) به تدریج از فلسفه جدا شد.[۹][۱۰] با این حال علم همچنان کاربردی وسیع برای توضیح آگاهی‌های مطمئن در مورد یک موضوع داشت. به همین ترتیب هم امروزه نیز در عصر مدرن همچنان علم برای موضوعاتی همچون علم کتابداری یا علوم سیاسی کاربرد دارد.
در عصر مدرن، علم معادل علوم طبیعی و فیزیکی به کار می‌رود، لذا محدود به شاخه‌هایی از آموختن است که به پدیده‌های دنیای مادی و قوانین آنها می‌پردازد. این هم‌اکنون معنای غالب علم در کاربرد روزمره‌است.[۱۱] این معنای محدودتر از علم که خود بخشی از علم شده‌است، تبدیل به مجموعه‌ای از تعریف‌های قوانین طبیعت شده که بر مبنای مثال‌های اولیه‌ای همچون قانون کپلر، قوانین گالیله و قوانین حرکت نیوتن بنا شده‌اند. در این دوره رایج‌تر شد که به جای فلسفه طبیعی علوم طبیعی به کار رود. در طی سدهٔ نوزدهم میلادی کلمهٔ علم بیش از پیش مرتبط ب مطالعهٔ منظم دنیای طبیعت شد، شامل فیزیک، شیمی، زمین‌شناسی و زیست‌شناسی. این منجر به قرارگیری مطالعات تفکر انسان و جامعه در یک برزخ زبان‌شناسی شد؛ که در نهایت منجر به قرارگیری این مطالعات دانشگاهی در زیر عنوان علوم اجتماعی شد. به همین ترتیب هم امروز قلمروهای بزرگی از مطالعات منظم و دانش وجود دارند که زیر سرفصل کلی علم قرار دارند، همچون علوم کاربردی و علوم صوری.[۱۲]
به‌طور کلی اطلاعات مجموعه‌ای از داده‌های خام و پردازش نشده‌است. پردازش اطلاعات تولید علم می‌کند، و علمی که روشش تجربی و نتایجش آزمون پذیر و موضوعش جهان خارج باشد، علم تجربی نامیده می‌شود.
| تعریف علمی سیستماتیک دارد | ||||
| با روش علمی با آن برخورد می‌شود | ||||
| علمی می‌نماید | ||||
| خرافه | شبه‌علم | علم حاشیه‌ای | علم اولیه | علم (جریان رایج) |
مفهوم دیگر علم در زبان فارسی[ویرایش]
علم در زبان فارسی به معنایی متفاوت و عام تر از معادل انگلیسی‌اش (science) به کار می‌رود. در این مفهوم علم معادل هر نوعی از دانش (knowledge) است. واژه علم در این مفهوم کلی شامل هر نوع آگاهی نسبت به اشیاء، پدیده‌ها، روابط و غیره‌است، اعم از اینکه مربوط به حوزه مادی و طبیعی باشد یا مربوط به علوم معنا و ماوراءالطبیعه. در این تعریف قواعد روش علمی برای دستیابی به آن دانش الزامی نیست و علم شامل مجموعه‌ای از آگاهی‌ها، دانش‌ها و معلوماتی است که انسان توانسته از طریق روش‌های گوناگون تا به امروز به آنها آگاهی پیدا کند. اصطلاحاتی چون علم اخلاق، علم حدیث و علم ریاضیات نشان دهنده کاربرد این معنا از علم هستند.
در مقابل مفهوم علم به‌طور خاص وجود دارد که معادل واژه انگلیسی (science) است که از ریشه لاتینی «ساینتیا» به معنای دانستن گرفته شده‌است و متناظر با آن بخشی از دانش بشری است که از طریق روش‌های تجربی حاصل شده‌است و قواعد علوم تجربی بر آن حاکم است.[۱۳]
علم از دیدگاه صوفیه[ویرایش]
- جواد نوربخش (پیر سلسله نعمت‌اللهی و روانپزشک): صوفیه به علوم ظاهری و رسمی که شرط اصلی آنها تقلید و تکرار است توجهی ندارند، و علومی را اصیل می‌خوانند که از طریق صفای نفس و تهذیب اخلاق و گشاده‌دل حاصل می‌شود.
آنان معتقدند که علم ظاهری موجب شک و تردید می‌گردد و خود حجاب اکبر است، تنها علمی مفید فایده است که انسان را به حق نزدیک سازد، و لذا علم مورد نظر آنها، علم عشق و حال است، نه دانش قیل و قال.[۱۴]
علم که از قلم آید از آنچه خیزد، علم آن است که حق بر دل ریزد.[۱۶]
علم آلت صید بنده است، زیرا به وسیله علم است که انسان به دام بندگی خدا کشیده می‌شود.[۱۸]
- مثنوی مولوی:
- شاه نعمت‌الله ولی: علم در بدایت علم شرعی است حاصل به استفاده و تواثر، و در نهایت شهود حق ذاته بذاته، این را عین الیقین می‌خوانند و کمال مقام احسان می‌گویند.[۲۱]
منابع[ویرایش]
- فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- مصیبت نامه، عطار نیشابوری، به کوشش دکتر واصل نورانی
- عبدالکریم سروش. علم چیست، فلسفه چیست.. حکمت، ۱۳۷۵.
Max Born (1949, 1965) Natural Philosophy of Cause and Chance points out that all knowledge, including natural or social science, is also subjective. Page 162: "Thus it dawned upon me that fundamentally everything is subjective, everything without exception. That was a shock." See: intersubjective verifiability
جستارهای وابسته[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
- ↑ فرهنگستان زبان و ادب فارسی از علم به عنوان معادل واژهٔ انگلیسی Science استفاده کرده‌است. برای نمونه food science علوم پزشکی، crop science علوم زراعی و information science علم اطلاعات معادل‌سازی شده‌اند. «واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی». وبگاه فرهنگستان. بازبینی‌شده در ۲۹ آذر ۱۳۹۰.
- ↑ "Online dictionary". Merriam-Webster. Retrieved ۲۰۰۹-۰۵-۲۲.
knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method ... such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena
- ↑ Popper ۲۰۰۲, p. ۳.
- ↑ Wilson, Edward (۱۹۹۹). Consilience: The Unity of Knowledge. New York: Vintage. ISBN 0-679-76867-X.
- ↑ Ludwik Fleck (1935), Genesis and Development of a Scientific Fact reminds us that before a specific fact 'existed', it had to be created as part of a social agreement within a community.
- ↑ ارسطو، ca. 4th century BCE "[[اخلاق نیکوماخوسی]] Book VI, and [[Metaphysics (Aristotle)|Metaphysics]]". URL–wikilink conflict (help) "In general the sign of knowledge or ignorance is the ability to teach, and for this reason we hold that art rather than experience is scientific knowledge (epistemē); for the artists can teach, but the others cannot." — Aristot. Met. 1.981b
- ↑ [https://www.tarikhfa.com/forum/forum/فرهنگ-و-ادب/زبان-شناسی/زبان-شناسی-همگانی/12324-فرهنگ-واژه-های-پهلوی-از-آ-تا-ی/page3 «فرهنگ واژه‌های پهلوی از آ تا ی - تاریخ فا - مرجع تخصصی تاریخ ایران و جهان»]. www.tarikhfa.com. بازبینی‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۳.
- ↑ Saleminejad, Hossein. “جست‌وجوی چیستا”. www.vajehyab.com. Retrieved 2018-07-23.
- ↑ Consider, for example, Isaac Newton (۱۶۸۷) Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
- ↑ Andrew Janiak (13 October 2006). "Newton's Philosophy". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved 19 March 2011.
Fully understanding Newton means avoiding anachronistically substituting our conception of philosophy in the twenty-first century for what the early moderns called 'natural philosophy'. To be sure, the latter includes much that we now call 'science', and yet it clearly includes much else besides...Newton may have provided physics with its paradigm...Newton's scientific achievement was in part to have vanquished both Cartesian and Leibnizian physics; in the eighteenth century, and indeed much of the nineteenth, physics was largely a Newtonian enterprise.
- ↑ Oxford English Dictionary
- ↑ Max Born (1949, 1965) Natural Philosophy of Cause and Chance points out that all knowledge, including natural or social science, is also subjective. Page 162: "Thus it dawned upon me that fundamentally everything is subjective, everything without exception. That was a shock." See: intersubjective verifiability.
- ↑ عبدالکریم سروش. علم چیست، فلسفه چیست.. حکمت، ۱۳۷۵. ۳.
- ↑ فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، دکتر جواد نوربخش، جلد ۵، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۲۷،
- ↑ به نقل از: فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، دکتر جواد نوربخش، جلد ۵، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۲۷،
- ↑ رسائل خواجه عبدالله انصاری، به کوشش محمد شیروانی، ص ۲۹
- ↑ به نقل از: فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، دکتر جواد نوربخش، جلد ۵، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۲۸،
- ↑ شرح و ترجمه کلمات قصار باباطاهر، به اهتمام دکتر جواد مقصود، ص ۳۴۸
- ↑ به نقل از: فرهنگ نوربخش، اصطلاحات تصوف، دکتر جواد نوربخش، جلد ۵، تهران ۱۳۷۸، ص ۱۲۸
- ↑ مصیبت نامه، عطار نیشابوری، به کوشش دکتر واصل نورانی، ص ۴۵
- ↑ رسائل شاه نعمت‌الله ولی، به کوشش دکتر جواد نوربخش، خانقاه نعمت‌اللهی تهران، ج ۴، ص ۱۷۷
پیوند به بیرون[ویرایش]
- آیا مردم در مسائل علمی همیشه پیرو دانشمندان اند؟
- علم؛ کالا یا معرفت؟
- «منابع پیشنهادی دانشگاه آکسفورد برای شروع به یادگیری رشته‌های علمی گوناگون مناسب برای دارندگان دیپلم و بالاتر از آن.» (انگلیسی). بازبینی‌شده در 24 فروردین 1397.
 |
این یک مقالهٔ خرد پیرامون دانش است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید. |
