علم
 |
| بخشی از نوشتارها دربارۀ علم |
علم یک رشته نظاممند است که دانش را در قالب فرضیهها و پیشبینیهای قابل آزمایش در مورد جهان هستی میسازد و سازماندهی میکند.[۱][۲] علم مدرن معمولاً به دو یا سه شاخه اصلی تقسیم میشود:[۳] علوم طبیعی که به مطالعه جهان فیزیکی میپردازند و علوم اجتماعی که به مطالعه افراد و جوامع میپردازند.[۴][۵] مطالعه منطق، ریاضیات و علوم نظری رایانه اگرچه بهعنوان علوم صوری از آنها یاد میشود، معمولاً جداگانه درنظر گرفته میشوند زیرا بهجای روش علمی بهعنوان روش اصلی خود، به استدلال قیاسی متکی هستند.[۶][۷][۸][۹] در همین حال، علوم کاربردی رشتههایی هستند که از دانش علمی برای اهداف عملی استفاده میکنند، مانند مهندسی و پزشکی.[۱۰][۱۱][۱۲]
تاریخ علم بخش عمدهای از پیشینههای تاریخی را دربرمیگیرد، و قدیمیترین پیشینیان قابلشناسایی علم مدرن به عصر برنز در مصر و میانرودان (حدود ۳۰۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد) برمیگردند. سهم آنها در ریاضیات، نجوم و پزشکی، فلسفه طبیعی یونان در اروپای باستان و سپس دانش قرون وسطی را شکل داد و به موجب آن تلاشهای رسمی برای ارائه توضیحاتی برای وقایع جهان فیزیکی بر اساس علل طبیعی انجام شد. پیشرفتهای بیشتر، از جمله معرفی دستگاه اعداد هندو-عربی، در دوران طلایی هند و دوران طلایی اسلام صورت گرفت.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷] ترمیم و تلفیق آثار یونانی و مکاشفات اسلامی در اروپای غربی در طول رنسانس، فلسفه طبیعی را احیا کرد،[۱۸][۱۹][۲۰] که سپس توسط انقلاب علمی که در قرن شانزدهم آغاز شد[۲۱] دگرگون گشت، زیرا ایدهها و اکتشافات جدید از مفاهیم و سنتهای پیشین یونانی فاصله گرفتند.[۲۲][۲۳] روش علمی به زودی نقش بیشتری در کسب دانش ایفا کرد و در قرن نوزدهم، بسیاری از ویژگیهای نهادی و حرفهای علم آغاز به شکلگیری کردند،[۲۴][۲۵] همراه با تغییر «فلسفه طبیعی» به «علوم طبیعی».[۲۶]
دانش جدید در علم با پژوهش دانشمندانی که با کنجکاوی در مورد جهان و تمایل به حل مشکلات انگیزه میگیرند، پیشرفت میکند.[۲۷][۲۸] پژوهشهای علمی معاصر بسیار مشارکتی هستند و معمولاً توسط گروههایی در مؤسسات دانشگاهی و مراکز پژوهشی،[۲۹] سازمانهای دولتی،[۱۷] و شرکتها انجام میشوند.[۳۰] تأثیر عملی کار آنها سبب ظهور سیاستهای علمی شدهاست که با اولویت دادن به توسعه اخلاقی و معنوی محصولات تجاری، تسلیحات، مراقبتهای بهداشتی، زیرساختهای عمومی و حفاظت از محیطزیست، به دنبال تأثیرگذاری بر فعالیتهای علمی هستند.
واژهشناسی
[ویرایش]واژهٔ علم از زبان عربی، وارد زبان فارسی شده است. برخی واژه دانش را بهجای علم بهکار میگیرند؛ ولی باید توجه داشت علم و دانش، دارای دو تعریف متفاوت هستند. در زبان انگلیسی، واژه لاتین science برای علم بهکار گرفته میشود و واژه knowledge، برای دانش. در زبان پهلوی واژههای هم عرض علم اینهاست: داناگیْه، هوداناگیْه، فْرهَنگ، فَرزَنیه.[۳۱] ویدا و چیستا[۳۲] هم برابرهایی هستند که از زبان اوستایی برگرفته شدهاند.
تاریخ علوم
[ویرایش]از عصر کلاسیک علوم به عنوان یک نوع دانش با فلسفه ارتباط نزدیکی داشتند. در اوایل عصر مدرن دو کلمهٔ علم و فلسفه در زبان انگلیسی به جای هم به کار برده میشدند. در سدهٔ ۱۷ میلادی فلسفهٔ طبیعی (که امروز علوم طبیعی نامیده میشود) به تدریج از فلسفه جدا شد.[۳۳][۳۴] با این حال، علم همچنان کاربردی وسیع برای توضیح آگاهیهای مطمئن در مورد یک موضوع داشت. به همین ترتیب هم امروزه نیز در عصر مدرن همچنان علم برای موضوعاتی همچون علم کتابداری یا علوم سیاسی کاربرد دارد.
در عصر مدرن، علم معادل علوم طبیعی و فیزیکی به کار میرود، لذا محدود به شاخههایی از آموختن است که به پدیدههای دنیای مادی و قوانین آنها میپردازد. این هماکنون معنای غالب علم در کاربرد روزمره است.[۳۵] این معنای محدودتر از علم که خود بخشی از علم شده است، تبدیل به مجموعهای از تعریفهای قوانین طبیعت شده که بر مبنای مثالهای اولیهای همچون قانون کپلر، قوانین گالیله و قوانین حرکت نیوتن بنا شدهاند. در این دوره رایجتر شد که به جای فلسفه طبیعی علوم طبیعی به کار رود. در طی سدهٔ نوزدهم میلادی کلمهٔ علم بیش از پیش مرتبط به مطالعهٔ منظم دنیای طبیعت شد، شامل فیزیک، شیمی، زمینشناسی و زیستشناسی. این منجر به قرارگیری مطالعات تفکر انسان و جامعه در یک برزخ زبانشناسی شد؛ که در نهایت منجر به قرارگیری این مطالعات دانشگاهی در زیر عنوان علوم اجتماعی شد. به همین ترتیب هم امروز قلمروهای بزرگی از مطالعات منظم و دانش وجود دارند که زیر سرفصل کلی علم قرار دارند، همچون علوم کاربردی و علوم صوری.[۳۶]
بهطور کلی اطلاعات مجموعهای از دادههای خام و پردازش نشده است. پردازش اطلاعات علم را خلق میکند، و علمی که روشش تجربی و نتایجش آزمون پذیر و موضوعش جهان خارج باشد، علم تجربی نامیده میشود.
| تعریف علمی سیستماتیک دارد | ||||
| با روش علمی با آن برخورد میشود | ||||
| علمی مینماید | ||||
| خرافه | شبهعلم | علم حاشیهای | علم اولیه | علم (جریان رایج) |
مفهوم دیگر علم در زبان فارسی
[ویرایش]در مقابل مفهوم علم بهطور خاص وجود دارد که معادل انگلیسی (science) است که از ریشه لاتینی «ساینتیا» به معنای دانستن گرفته شده است و متناظر با آن بخشی از دانش بشری است که از طریق روشهای تجربی حاصل شده است و قواعد علوم تجربی بر آن حاکم است.[۳۷]
تولید علم
[ویرایش]تولید علم یک واژه اشتباه (غلط مصطلح) است؛ و بهجای توسعه علم بهکار رفته است. وقتی در موتورهای جستجوگر معادل انگلیسی و فرانسه این واژه را جستجو میکنیم نتیجهای نمییابیم[۳۸] از این واژه تنها در ایران و نخستین بار توسط سیدعلی خامنهای[۳۹] استفاده شده است.[۴۰] باید توجه داشت که واژهها ابزار تفکر اند. کاربرد اشتباه آنها باعث ایجاد اغتشاش فکری و انحراف فکری میشود.[۴۱] در یکی دو دهه اخیر این واژه ابداعی و واژههای مشابه مثل تولید اندیشه،[۴۲] تولید فرهنگ (بهجای توسعه فرهنگ)[۴۲] تولید معرفت، تولید عالم، باعث آلودهسازی محیطهای علمی به مفهومهای اشتباه و ایجاد مشکلاتی برای گسترش واقعی علم شده است. یکی از کژتابیهای بهوجود آمده در اثر این اصلاحات نادرست این است که پیشرفت علم با انتشار بروندادهای علمی مثل مقاله و پایاننامه اشتباه گرفته میشود. علم بهعنوان یک مفهوم نرمافزاری، تولید کردنی نیست[۴۳] علم را میتوان فراگرفت یا توسعه داد (توسعه علم) یا کشف کرد.[۴۴]
جستارهای وابسته
[ویرایش]- علمگرایی
- تاریخ علم
- نظریه علمی
- انقلاب علمی
- جامعهشناسی علم
- دانش
- شناخت
- اطلاعات
- داده
- علم مواد
- علم مواجهه
- علمسنجی
- علوم ارتباطات
- علوم ارتباطات اجتماعی
- علوم اطلاعات
- علوم اربعه
- علوم ادراکی
- علوم ادبی
- علوم اجتماعی
- علوم اطلاعرسانی
- علوم اعصاب
- علوم اعصاب رفتاری
- علوم اعصاب شناختی
- علوم اعصاب فرهنگی
- علوم اعصاب محاسباتی
- علوم اقتصاد
- علوم انسانی
- علوم انسانی دیجیتال
- علوم اوائل
- علوم آزمایشگاهی
- علوم باز
- علوم بلاغت
- علوم بنیادی
- علوم بهداشت
- علم به زبان ساده
- علوم پایه
- علوم پایه پزشکی
- علوم پرورشی
- علوم پزشکی
- علوم پزشکی ساری
- علوم پزشکی یزد
- علوم تجربی
- علوم تربیتی
- علوم تشریحی
- علوم تصمیم و مهندسی دانش
- علوم تغذیه
- علوم جزایی و جرمشناسی
- علوم جزایی و جرمشناسی
- علوم جزایی و جرمشناسی
- علوم جفر
- علوم جوی
- علوم حاشیه ای
- علوم حیات
- علوم خاک
- علوم دامی
- علوم رادیویی
- علوم رایانه
- علوم رایانه در ورزش
- علوم رایانه نظری
- علوم رسمی
- علوم رفتاری
- علوم ریاضی
- علوم ریاضی ابتدایی مدرن
- علوم ریاضی و فنی (گروه آزمایشی)
- علوم زمین
- علوم زیستمحیطی زمین
- علوم زیستی
- علوم سامانهها
- علوم سخت
- علوم سیاسی
- علوم شناختی
- علوم شناختی در ایران
- علوم شیمی
- علوم صوری
- علوم طبیعی
- علوم عاطفی
- علوم عقلی
- علوم غریبه
- علوم فرینج
- علوم فضایی
- علوم فیزیکی
- علوم قانونی
- علوم کاربردی
- علوم کتابداری
- علوم کتابداری و اطلاعرسانی
- علوم کشاورزی
- علوم کنترل
- علوم کاربردی
- علوم کتابداری و اطلاعرسانی
- علوم کنترل
- علوم گیاهی
- علوم مالی
- علوم محاسباتی
- علوم محاسباتی اعصاب
- علوم محیط زیست و انرژی
- علوم محیطی
- علوم مدنی
- علوم مدیریت
- علوم مقدماتی
- علوم مهندسی
- علوم نرم
- علوم نظامی
- علوم نظری رایانه
- علوم و تحقیقات تهران
- علوم و تحقیقات فارس
- علوم و صنایع غذایی
- علوم و فناوری اطلاعات
- علوم و فناوری در اسرائیل
- علوم و فناوری غواصی
- علوم و فناوری محیط زیست
- علوم و مهندسی شیلات
- علوم وب
- علوماعصاب
- علومسیاسی
- علومشناختی
- علومطبیعی
- فلسفه علم
یادداشتها
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- فرهنگستان زبان و ادب فارسی
- مصیبتنامه، عطار نیشابوری، به کوشش واصل نورانی
- عبدالکریم سروش. علم چیست، فلسفه چیست.. حکمت، ۱۳۷۵.
Max Born (1949, 1965) Natural Philosophy of Cause and Chance points out that all knowledge, including natural or social science, is also subjective. Page 162: "Thus it dawned upon me that fundamentally everything is subjective, everything without exception. That was a shock." See: intersubjective verifiability
پانویس
[ویرایش]- ↑ Wilson, E. O. (1999). "The natural sciences". Consilience: The Unity of Knowledge (Reprint ed.). New York: Vintage. pp. 49–71. ISBN 978-0-679-76867-8.
- ↑ Heilbron, J. L.; et al. (2003). "Preface". The Oxford Companion to the History of Modern Science. New York: Oxford University Press. pp. vii–x. ISBN 978-0-19-511229-0.
...modern science is a discovery as well as an invention. It was a discovery that nature generally acts regularly enough to be described by laws and even by mathematics; and required invention to devise the techniques, abstractions, apparatus, and organization for exhibiting the regularities and securing their law-like descriptions.
- ↑ Cohen, Eliel (2021). "The boundary lens: theorising academic activity". The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century. New York: Routledge. pp. 14–41. ISBN 978-0-367-56298-4. Archived from the original on 5 May 2021. Retrieved 4 May 2021.
- ↑ Colander, David C.; Hunt, Elgin F. (2019). "Social science and its methods". Social Science: An Introduction to the Study of Society (17th ed.). New York: Routledge. pp. 1–22.
- ↑ Nisbet, Robert A.; Greenfeld, Liah (16 October 2020). "Social Science". Encyclopædia Britannica. Archived from the original on 2 February 2022. Retrieved 9 May 2021.
- ↑ Bishop, Alan (1991). "Environmental activities and mathematical culture". Mathematical Enculturation: A Cultural Perspective on Mathematics Education. Norwell, MA: Kluwer. pp. 20–59. ISBN 978-0-7923-1270-3. Retrieved 24 March 2018.
- ↑ Bunge, Mario (1998). "The Scientific Approach". Philosophy of Science: Volume 1, From Problem to Theory. Vol. 1 (revised ed.). New York: Routledge. pp. 3–50. ISBN 978-0-7658-0413-6.
- ↑ Fetzer, James H. (2013). "Computer reliability and public policy: Limits of knowledge of computer-based systems". Computers and Cognition: Why Minds are not Machines. Newcastle, United Kingdom: Kluwer. pp. 271–308. ISBN 978-1-4438-1946-6.
- ↑ Nickles, Thomas (2013). "The Problem of Demarcation". Philosophy of Pseudoscience: Reconsidering the Demarcation Problem. The University of Chicago Press. p. 104.
- ↑ Fischer, M. R.; Fabry, G (2014). "Thinking and acting scientifically: Indispensable basis of medical education". GMS Zeitschrift für Medizinische Ausbildung. 31 (2): Doc24. doi:10.3205/zma000916. PMC 4027809. PMID 24872859.
- ↑ Sinclair, Marius (1993). "On the Differences between the Engineering and Scientific Methods". The International Journal of Engineering Education. Archived from the original on 15 November 2017. Retrieved 7 September 2018.
- ↑ Bunge, M. (1966). "Technology as Applied Science". In Rapp, F. (ed.). Contributions to a Philosophy of Technology. Dordrecht: Springer. pp. 19–39. doi:10.1007/978-94-010-2182-1_2. ISBN 978-94-010-2184-5. S2CID 110332727.
- ↑ Lindberg, David C. (2007). The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context (2nd ed.). University of Chicago Press. ISBN 978-0226482057.
- ↑ Grant, Edward (2007). "Ancient Egypt to Plato". A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century. New York: Cambridge University Press. pp. 1–26. ISBN 978-0-521-68957-1.
- ↑ Building Bridges Among the BRICs بایگانیشده در ۱۸ آوریل ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014
- ↑ Keay, John (2000). India: A history. Atlantic Monthly Press. p. 132. ISBN 978-0-87113-800-2.
The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ Lindberg, David C. (2007). "Islamic science". The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context (2nd ed.). University of Chicago Press. pp. 163–192. ISBN 978-0-226-48205-7.
- ↑ Lindberg, David C. (2007). "The revival of learning in the West". The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context (2nd ed.). University of Chicago Press. pp. 193–224. ISBN 978-0-226-48205-7.
- ↑ Lindberg, David C. (2007). "The recovery and assimilation of Greek and Islamic science". The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context (2nd ed.). University of Chicago Press. pp. 225–253. ISBN 978-0-226-48205-7.
- ↑ Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. Pages 80–81 بایگانیشده در ۲۷ اوت ۲۰۲۴ توسط Wayback Machine. Retrieved 6 October 2023
- ↑ Principe, Lawrence M. (2011). "Introduction". Scientific Revolution: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press. pp. 1–3. ISBN 978-0-19-956741-6.
- ↑ Lindberg, David C. (2007). "The legacy of ancient and medieval science". The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context (2nd ed.). University of Chicago Press. pp. 357–368. ISBN 978-0-226-48205-7.
- ↑ Grant, Edward (2007). "Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century". A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century. New York: Cambridge University Press. pp. 274–322. ISBN 978-0-521-68957-1.
- ↑ Cahan, David, ed. (2003). From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-08928-7.
- ↑ Lightman, Bernard (2011). "13. Science and the Public". In Shank, Michael; Numbers, Ronald; Harrison, Peter (eds.). Wrestling with Nature: From Omens to Science. University of Chicago Press. p. 367. ISBN 978-0-226-31783-0.
- ↑ Harrison, Peter (2015). The Territories of Science and Religion. University of Chicago Press. pp. 164–165. ISBN 978-0-226-18451-7.
The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of "natural philosophy" by "natural science". In 1800 few had spoken of the "natural sciences" but by 1880 this expression had overtaken the traditional label "natural philosophy". The persistence of "natural philosophy" in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.
- ↑ MacRitchie, Finlay (2011). "Introduction". Scientific Research as a Career. New York: Routledge. pp. 1–6. ISBN 978-1-4398-6965-9. Archived from the original on 5 May 2021. Retrieved 5 May 2021.
- ↑ Marder, Michael P. (2011). "Curiosity and research". Research Methods for Science. New York: Cambridge University Press. pp. 1–17. ISBN 978-0-521-14584-8. Archived from the original on 5 May 2021. Retrieved 5 May 2021.
- ↑ de Ridder, Jeroen (2020). "How many scientists does it take to have knowledge?". In McCain, Kevin; Kampourakis, Kostas (eds.). What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science. New York: Routledge. pp. 3–17. ISBN 978-1-138-57016-0. Archived from the original on 5 May 2021. Retrieved 5 May 2021.
- ↑ Szycher, Michael (2016). "Establishing your dream team". Commercialization Secrets for Scientists and Engineers. New York: Routledge. pp. 159–176. ISBN 978-1-138-40741-1. Archived from the original on 18 August 2021. Retrieved 5 May 2021.
- ↑ «فرهنگ واژههای پهلوی از آ تا ی». www.tarikhfa.com. بایگانیشده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۷-۲۳.
- ↑ Saleminejad, Hossein. "جستجوی چیستا". www.vajehyab.com (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-23.
- ↑ Consider, for example, Isaac Newton (۱۶۸۷) Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica
- ↑ Andrew Janiak (13 October 2006). "Newton's Philosophy". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved 19 March 2011.
Fully understanding Newton means avoiding anachronistically substituting our conception of philosophy in the twenty-first century for what the early moderns called 'natural philosophy'. To be sure, the latter includes much that we now call 'science', and yet it clearly includes much else besides...Newton may have provided physics with its paradigm...Newton's scientific achievement was in part to have vanquished both Cartesian and Leibnizian physics; in the eighteenth century, and indeed much of the nineteenth, physics was largely a Newtonian enterprise.
- ↑ Oxford English Dictionary
- ↑ Max Born (1949, 1965) Natural Philosophy of Cause and Chance points out that all knowledge, including natural or social science, is also subjective. Page 162: "Thus it dawned upon me that fundamentally everything is subjective, everything without exception. That was a shock." See: intersubjective verifiability.
- ↑ عبدالکریم سروش (۱۳۷۵)، علم چیست، فلسفه چیست.، حکمت، ص. ۳
- ↑ علم چیست کالاست یا معرفت؟, حسن بلورچی، پنجمین همایش بینالمللی آموزش مهندسی ایران،۳۰ آبان تا ۲ آذر۱۳۹۶ ،دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، ایران[پیوند مرده]
- ↑ «بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی». وبگاه رسمی سیدعلی خامنهای.
- ↑ <«تولید علم»، مفهومی ابداع ایرانیان!, رضا منصوری
- ↑ ملاکها و موازین (شاخصهای) پیشرفت علم رضا داوری اردکانی، تولید علم یا توسعه علم؟
- ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ نقد-الگوی-پایه-در-حوزهٔ-علم،-فناوری
- ↑ رسول جعفریان: علم تولید کردنی نیست، کشف کردنی شفقنا (پایگاه بینالمللی همکاریهای خبری شیعه
- ↑ پذیرش واقعیتهای دنیای امروز حسن بلورچی ضمیمه اجتماعی روزنامه اطلاعات[پیوند مرده]
پیوند به بیرون
[ویرایش]
- آیا مردم در مسائل علمی همیشه پیرو دانشمندان اند؟ بایگانیشده در ۳ اوت ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
- علم؛ کالا یا معرفت؟
- "منابع پیشنهادی دانشگاه آکسفورد برای شروع به یادگیری رشتههای علمی گوناگون مناسب برای دارندگان دیپلم و بالاتر از آن" (به انگلیسی). Retrieved 13 April 2018.
