پرش به محتوا

گویش فیروزکوهی

افزودن پیوند
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
فیروزکوهی
زبان بومی در ایران
استان تهران
منطقهشهرستان فیروزکوه
الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹–

گویش فیروزکوهی یا طبری فیروزکوهی گویشی از زبان مازندرانی است که ریشه در زبان طبری قدیم دارد[۱][۲]. مردم فیروزکوه از قومیت طبری و گویشور زبان مازندرانی می‌باشند[۳][۴]. واژه نامه بزرگ تبری، لهجه های مختلف زبان مازندرانی را مورد بررسی قرار داده که موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف و تفکیک آنها شده که لهجه ۱۲ در منطقه دماوند شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند و بومهن و رودهن و فیروزکوه می باشد[۵].این گویش در فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه در استان تهران گویش می‌شود[۶]. در میان سایر گویش‌های مازندرانی گویش فیروزکوهی با گویش سوادکوهی و قائمشهری بیشترین قرابت را دارد[۷]. زبان مازندرانی فراتر از رشته کوه البرز، شامل فیروزکوه و دماوند می‌شود و تمام مسیر جنوب به حومه تهران در لواسانات، رودهن و غیره را در بر می‌گیرد.[۸] حبیب برجیان در تعریف حد جنوبی زبان مازندرانی آورده است: اما حد جنوبی مازندرانی از مرز های استان کنونی در می گذرد و -در مسیر جاده تهران- به فیروزکوه و دماوند می رسد و تا لواسان و رودبار قصران و گچسر- به فاصله یک تیغه کوه از شهر تهران- پیش می رود[۹].

محدوده

[ویرایش]

گویش فیروزکوهی گویش بومی اهالی فیروزکوه و آبادی‌های شهرستان فیروزکوه می‌باشد.[۱۰]

دستور زبان

[ویرایش]

ضمایر

[ویرایش]

در گویش فیروزکوهی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.[۱۱]

ضمیر ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
فاعلی، فیروزکوهی men te ve/vi emâ šemâ vešun
مفعولی، فیروزکوهی mere tere vere emâre šemare vešunre
ملکی، فیروزکوهی me te vene/ve ame šeme vešune

شناسه

[ویرایش]

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و حال. اما در گویش فیروزکوهی سه دسته شناسه داریم: گذشته، حال ساده و حال التزامی.[۱۲] (نمونه زیر بر اساس گویش فیروزکوه تنظیم شده‌است)


۱. گذشته:

  • بن ماضی ساده: -baxet = خوابید
  • بن ماضی استمراری: -xet = می‌خوابید
گذشته ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه me i e emi eni ene

۲. حال ساده:

  • بن مضارع اخباری: -xes = می‌خوابد
حال ساده ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه mbe ni ne embi enni enne

۳. حال التزامی:

  • بن مضارع التزامی: -baxes = بخوابد
حال التزامی ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
شناسه em/m i e im in en/n

صرف فعل

[ویرایش]

در جدول زیر فعل خوابیدن (baxeten) بر اساس گویش فیروزکوهی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.[۱۳] (نمونه زیر براساس فیروزکوه می‌باشد)

زمان/شخص ۱ مفرد ۲ مفرد ۳ مفرد ۱ جمع ۲ جمع ۳ جمع
گذشته ساده baxeteme baxeti baxete baxetemi baxeteni baxetene
گذشته کامل baxete-bime baxete-bi baxete-bie baxete-bimi baxete-bini baxete-bine
گذشته التزامی baxete-bum baxete-bui baxete-bu baxete-buim baxete-buin baxete-bun
گذشته التزامی کامل baxete-bi-bum baxete-bi-bui baxete-bi-bu baxete-bi-buim baxete-bi-buin baxete-bi-bun
گذشته استمراری xeteme xeti xete xetemi xeteni xetene
گذشته در حال انجام daime-xeteme dai-xeti daie-xete daimi-xetemi daini-xeteni daine-xetene
حال ساده/آینده xesembe xeseni xesene xesembi xesenni xesenne
حال در حال انجام dareme-xesembe dari-xeseni dare-xesene daremi-xesembi dareni-xesenni darene-xesenne
حال التزامی baxesem baxesi baxese baxesim baxesin baxesen
آینده xâmbe baxesem xâni baxesi xâne baxese xâmbi baxeim xânni baxesin xânne baxesen

افعال

[ویرایش]

شماری از افعال فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[۱۴]

گویش فیروزکوه گویش ساری فارسی
kembe kâmbe/kombe می‌کنم
hâkerdeme hâkerdeme کردم
hedâme hedâme دادم
dene dene می‌دهد
bahiteme baiteme گرفتم
girne girne می‌گیرد
bahuteme baoteme/bâteme گفتم
gembe gâmbe/gombe می‌گویم
harešime harešime دیدم
ešime ešime می‌دیدم
ešine ešine می‌دیدند
ešene ešene می‌بیند

واژگان

[ویرایش]

شماری از واژه‌های فیروزکوهی و مقایسه آن با گویش ساروی و فارسی:[۱۵]

گویش فیروزکوه گویش ساری فارسی
piyer piyer پدر
mâr mâr مادر
rikâ/peser rikâ/peser پسر
kijâ/deter kijâ/deter دختر
mičkâ mičkâ گنجشک
melije melije مورچه
merqene morqâne تخم مرغ
telâ telâ خروس
attâ attâ/yettâ یک
sikâ sikâ اردک
der dur دور
gat gat بزرگ
vessre/se vesse/se برای
bur bur برو
našo našo نرو
are are آره
nâ/no nâ/no نه

تطبیق گویش ها

[ویرایش]

در جدول زیر فعل رفتن در زمان های مختلف در لهجه های مختلف گویش فیروزکوهی صرف می شود و با گویش های همسایه اش مقایسه می شود.[۱۶]

گویش گذشته ساده گذشته کامل گذشته استمراری گذشته در حال انجام حال ساده حال در حال انجام زمان آینده
گویش فیروزکوهی (فیروزکوه) burdeme burde bima šima daime šime šumbe dareme šumbe xâmbe burem
گویش فیروزکوهی (لزور) burdeme burde bima šima daime šime šume dareme šume xâme burem
گویش فیروزکوهی (جلیزجند) burdeme burde bima šima daime šime šumbe darembe šumbe xâmbe burem
گویش فیروزکوهی (حصاربن) burdeme burde bima šima dašteme šime šumbe darembe šumbe xâmbe burem
گویش الیکایی (گرمسار) burdema burde bima šima dayma šima šuma dareme šuma xâmbe burem
گویش رامه (گرمسار) burdeme burde bime mašime dašteme mašime šumbe darembe šumbe xâmbe burem
گویش قالیباف (آرادان) bašime baši bime mašime dašteme mašime šume dareme šume xâme bašem
گویش چهارطاق (آرادان) bašima baši bima mašima daštema mašima šuma dareme šuma xâma bašem
گویش شهمیرزاد (شهمیرزاد) bašema baši bema mašima davema mašima šumma darema šumma xâmma bašem

جستارهای وابسته

[ویرایش]

منابع

[ویرایش]
  1. ↑ نجفیان، آرزو؛ سراج، فرشته. «بررسی صيغگان فعل در لهجۀ جليزجندی زبان مازندرانی». وبگاه مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۰ مارس ۲۰۲۱.
  2. ↑ Voskanian، Vardan السادات (۱۹۹۸). «Some Mazandarani Materials From Firuzkuh». Iran and The Caucasus: ۱.
  3. ↑ جعفری دهقی، محمود؛ خلیلی پور، نازنین؛ جعفری دهقی، شیما (۱۳۹۳). زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (گذشته و حال). تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ص. ۲۶۱. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۳۲۶-۶۳-۴.
  4. ↑ قاسمی، علیرضا؛ به کوشش انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه گیلان (۱۳۷۷). سیری در زبان و شعر مازندرانی. رشت: انتشارات دانشگاه گیلان. ص. ۳.
  5. ↑ نصری اشرافی، جهانگیر (۱۳۷۷). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی، سید کاظم مداح، کریم الله قائمی، علی اصغر یوسفی نیا، محمود داوودی درزی، محمد حسن شکوری، عسکری آقاجانیان میری، جهانگیر نصری اشرفی، ابوالحسن واعظی، ناصر یداللهی، جمشید قائمی، فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحات ۳۰ و ۳۲ جلد اول. شابک ۹۶۴۹۱۱۳۱۵۰.
  6. ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
  7. ↑ بهزادباطبی، خلیل الله (۱۳۹۷). زهرا تقی زاده، ویراستار. سیری در گویش مردم فیروزکوه به انضمام کنایات، اشارات، ناسزاها، سوگندها و …. نشر اریش. ص. ۱۲.
  8. ↑ The present Geographical domain of Mazandarani extends from the border of Gilan in the west to the plains of Gorgan in the east. the southern border reaches somewhat unexpectedlly, beyond the lofty chain of alborz, to include firuzkuh and damavand, and countinues all the way south to the outskirts of tehran in Lavasanat, Rudehen etc ...., HABIB BORJIAN., “Mazandaran: Language and People (The State of Research) pp 295,” Academic Commons Columbia University , online edition
  9. ↑ برجیان، حبیب (۱۳۸۸). متون طبری. تهران: آینه میراث صاحب امتیاز مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب. صص. ۱۰ ۱۱. شابک ۱۵۶۱-۹۴۰۰ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
  10. ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۱۲.
  11. ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۵۳.
  12. ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
  13. ↑ اسفندیار، اصغر (۱۳۸۶). گویش فیروزکوه (روستای لزور). نشر تاویل. ص. ۶۲.
  14. ↑ ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University (به انگلیسی). 2 (2): 126.
  15. ↑ ASATRIAN, GARNIK (1998). "Some Mazandarani Materials From Firuzkuh" (PDF). Yerevan State University (به انگلیسی). 2 (2): 129.
  16. ↑ نجفیان، آرزو (۱۳۹۵). «بررسی صیغگان در لهجه جلیزجندی زبان مازندرانی» (PDF). ۱ (۱): ۲–۱۴.

پیوند به بیرون

[ویرایش]
معنای مازندران را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=گویش_فیروزکوهی&oldid=40282968»