نماز: تفاوت میان نسخهها
خنثیسازی ویرایش 12899165 توسط Oyakmohsen (بحث) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
== مفهوم شناسی == |
== مفهوم شناسی == |
||
« |
«صلاة» که در لسان شرع برای فعل عبادی خاصی یعنی همان «نماز» جعل شده است، در لغت به معنای دعا، استغفار، رحمت و مغفرت، ثنای نیکو، درود و تعظیم است واگر به خداوند نسبت داده شود، به معنای رحمت و ثنای بر بندگان می باشد و در اصطلاح نیز به عملی عبادی اطلاق میشود که متّشکل از اجزاء وشرائط خاصّی است و باید با قصد قربت به پروردگار هر روز در چند نوبت به جا آورده شود. |
||
«صلاة» یا نماز به عنوان فعلی عبادی که به منظور دعا و نیز تعظیم الهی انجام میشود، یکی از مشترکات ادیان الهی است، هرچند شکل و نحوهی انجام آن در ادیان مختلف متفاوت میباشد. از همین روست که در قاموس کتاب مقدس در معنای واژه نماز آمده است: «نماز معروف است و یکی از واجبات دینیه هر روز تمام ملل و مذاهب است، چه منفرداً و چه جماعتاً...» و پس از آن به شرح معنای نماز بر مبنای تورات و انجیل پرداخته تا آنکه مینویسد: «احدی جزمنکرین خدا منکر نماز و دعا نیست...». |
«صلاة» یا نماز به عنوان فعلی عبادی که به منظور دعا و نیز تعظیم الهی انجام میشود، یکی از مشترکات ادیان الهی است، هرچند شکل و نحوهی انجام آن در ادیان مختلف متفاوت میباشد. از همین روست که در قاموس کتاب مقدس در معنای واژه نماز آمده است: «نماز معروف است و یکی از واجبات دینیه هر روز تمام ملل و مذاهب است، چه منفرداً و چه جماعتاً...» و پس از آن به شرح معنای نماز بر مبنای تورات و انجیل پرداخته تا آنکه مینویسد: «احدی جزمنکرین خدا منکر نماز و دعا نیست...». |
نسخهٔ ۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۱۹:۴۸
بخشی از سلسله مقالات در مورد: |
خداباوری |
---|
نماز یکی از صورتهای عبادت و پرستش است که در برخی از دینها وضع شدهاست.
پیرامون واژه
واژهٔ نماز واژهای فارسی است که ایرانیان برای واژهٔ «صلاة» عربی به کار بردند. این واژه به معنای خم شدن، سرفرودآوری برای ستایش پروردگار، احترام و اظهار بندگی و اطاعت است.[۱][۲] واژهٔ نماز نامواژهای از فعل نمیدن فارسی به معنی تعظیمکردن است.
برخی حدس زدهاند که این واژه از واژهٔ «ناماسته» در زبان سانسکریت گرفته شدهباشد که محتمل نیست.[۳]
مفهوم شناسی
«صلاة» که در لسان شرع برای فعل عبادی خاصی یعنی همان «نماز» جعل شده است، در لغت به معنای دعا، استغفار، رحمت و مغفرت، ثنای نیکو، درود و تعظیم است واگر به خداوند نسبت داده شود، به معنای رحمت و ثنای بر بندگان می باشد و در اصطلاح نیز به عملی عبادی اطلاق میشود که متّشکل از اجزاء وشرائط خاصّی است و باید با قصد قربت به پروردگار هر روز در چند نوبت به جا آورده شود.
«صلاة» یا نماز به عنوان فعلی عبادی که به منظور دعا و نیز تعظیم الهی انجام میشود، یکی از مشترکات ادیان الهی است، هرچند شکل و نحوهی انجام آن در ادیان مختلف متفاوت میباشد. از همین روست که در قاموس کتاب مقدس در معنای واژه نماز آمده است: «نماز معروف است و یکی از واجبات دینیه هر روز تمام ملل و مذاهب است، چه منفرداً و چه جماعتاً...» و پس از آن به شرح معنای نماز بر مبنای تورات و انجیل پرداخته تا آنکه مینویسد: «احدی جزمنکرین خدا منکر نماز و دعا نیست...».
در نوشتار حاضر نیز از «نماز» همین معنای فوق اراده شده است و حقیقت شرعیهی آن که در اسلام از این اصطلاح اراده میشود، مدّ نظر نمیباشد
محمد مسعود نوروزی معتقد است کلمه نماز از ریشه نماچ که در پارسی میانه (پهلوی زمان ساسانیان) است گرفته شده و فعل نماچ پورتن به معنای نماز بردن و تعظیم کردن به کار رفتهاست؛ و قبل از آن در ایران باستان از ریشه نم به معنای خم شدن و سر فرو آوردن مشتق شدهاست. در اوستا نماز به صورت نمنگه یا نمه به معنای دعا و درود آمدهاست.[۴]
نماز در اسلام
نماز فرض پنج نوبت در شبانه روز (۱۷ رکعت) رو به قبلهٔ مسلمانان - کعبه در مکه - بصورت فردی (فرادا) یا گروهی (نماز جماعت) برگزار میشود.
در این عبادت در رکعتهای اول و دوم سورهٔ حمد و معمولاً آیه یا سورهٔ کوتاهی از قرآن ـ مثل سورهٔ توحید ـ و در رکعتهای بعدی تعدادی اذکار به زبان عربی خوانده میشود. جزئیات این عبادت در فرقههای مختلف اسلام با هم تفاوت دارد. نماز یک فرهنگ جهانی است. نماز در قرآن با واژه صلاه مشخص شدهاست که به همراه مشتقاتش ۹۹ بار در قرآن تکرار شدهاست.[۵] ریشه صلاه میتواند دارای سه معنی باشد:
- از ریشه صل: شراب را از صافی میگذرانند و آن گاه مادهای روشن و شفاف به دست میآورند
- از ریشه صلی: سوزانیدن و گرم کردن
- از ریشه وصل: ایجاد اتصال و ارتباط[۶]
روایات:
پیامبر اکرم (ص)فرمود: خداوند میفرماید به پادار نماز را از بازگشتگاه خورشید (نصفهی روز) تا تاریکی (نصفه شب). در این ساعت خداوند جهنمیّان را در قیامت به جهنّم وارد میکنند، پس هیچ مؤمنی نیست که در این ساعت به رکوع یا سجود و... مشغول شد مگر اینکه خدا جسدش را بر آتش جهنّم حرام گرداند.
امام علی (ع): شما را به نماز و مواظبت بر آن سفارش میکنم؛ زیرا که نماز بهترین کار است و ستون دین شماست.
امام صادق (ع): هر که دو رکعت نماز بگذارد و بداند در آن دو رکعت چه میگوید، وقتی به انجامشان رساند هیچ گناهی میان او و خدای عزوجل نباشد مگر اینکه آنها را بر او ببخشد.
حضرت فاطمة زهراء(س) نیز فرمودند: خداوند متعال نماز را برای دور کردن انسان از کبر واجب کرد.
سابقه تاریخی نماز
یکی از قدیمیترین عباداتی که در تمامی ادیان گذشته وجود داشته، نماز است. در برخی از روایات به نماز تعدادی از انبیاء الهی از حضرت ادم تا حضرت خاتم صلی الله و علیه و آله و سلم اشاره شده است که برخی از آنها به این شرح است:
1- نماز حضرت آدم: از صُحُف حضرت ادریس نقل شده که در نخستین روز اقامت حضرت آدم و حوا در زمین، خداوند، نماز عصر و مغرب و عشاء را مجموعاً 50 رکعت به حضرت آدم واجب کرد.
2- نماز حضرت شیث : وقتی حضرت آدم فوت کرد حضرت شیث او را غسل داد و بر وی نماز خواند.
3- نماز حضرت ادریس: در روایت امام صادق به یکی از یاران خود سفارش میفرمایند: وقتی به مسجد کوفه شرفیاب شدی به مسجد سهله نیز برو در آنجا نماز بخوان و از خدا طلب حاجت کن زیرا مسجد سهله خانهی حضرت ادریس است که در آن خیاطی میکرد و در آن نماز میخواند.
4- نماز حضرت نوح: کشتی نوح دارای پنجرهها و سوراخهایی بود که از آن نور خورشید به داخل منعکس میشد و از این طریق وقت نماز را تعیین میکردند.
5- نماز حضرت شعیب: خداوند در سوره هود آیه88 میفرمایند «گفتند ای شعیب آیا نمازت به تو دستور میدهد که ما آنچه را پدرانمان میپرستیدند ترک گوییم و آنچه را میخواهیم، در اموالمان انجام ندهیم؟ که همانا تو مرد بردبار و رشیدی هستی.»
این جمله گفتار مردم مدین در ردّ حجّت شعیب است. اهل مدین دعوت شعیب را مستند به نماز او کردند، چون در نماز دعوت به معارضهی با آن قوم در بت پرستی و کم فروشی آنهاست و این همان سرّی است که آنها از آن اینگونه تعبیر کردهاند؛ «اَصَلاَتُک تَامُرُکَ اَن نَترُک...» یعنی آیا نمازت، تو را امر کرده که ما بت پرستی را ترک کنیم.
6- نماز حضرت الیاس: روزی حضرت الیاس به گریه و زاری درآمد. خداوند به فرشته مرگ فرمود: از الیاس سؤالی کن که سبب گریهات چیست؟ برای دنیا است و یا مرگ؟ حضرت الیاس جواب داد نه این است و نه آن است، بلکه گریهی من بخاطر این است که دیگر زنده نخواهم بود تا به ذکر و مناجات خدا پردازم. خداوند به فرشتهاش فرمود: از او دست بردار و روح او را قبض نکن چرا که او زندگی را برای بندگی و ذکر میخواهد.
نماز در مسیحیت
نماز در مسیحیت برای ارتباط با پدر یا خداوند و یا دیگر عناصر تثلیث یعنی پسر و یا روح القدس برگزار میشود. در میان فرقههای مختلف مسیحیت نماز به صورتهای مختلف گزارده میشود. همچنین نمازها میتواند به صورت جمعی (نیایش سرایی) باشد مانند مراسم عشای ربانی و یا به صورت فردی برگزار شود. دربارهی حضرت مسیح آیاتی درسوره مریم، نشانگر انجام این عبادت الهی، توسّط آنحضرت است. خود حضرت عیسی فرمودند: «و اوصانی بالصلوة و الزکاة» یعنی خالق متعال مرا به نماز سفارش کرده که نه تنها نماز بخوانم بلکه نماز را در جامعه گسترش دهم.
حضرت مسیح در جای دیگر میفرمایند: درست به شما میگویم: چیزی به شرف آخرت رسانندهتر و در برابر حوادث دنیا کمک کننده تر از نماز پیوسته نیست و چیزی به خداوند رحمان نزدیکتر از آن نیست. پس آنرا بپا دارید و بر آن بیفزائید، نسبت به هر کار خوبی که به خدا نزدیک میکند، باز نماز بدو نزدیکتر و برگزیدهتر است.
دکتر احمد شلبی در کتاب خود میگوید: «مهمترین عبادات نزد مسیحیان روزه و نماز است، ولی محدودهی آنها متفّق علیه نیست، بسیاری از مسیحیان معتقدند که انتظامات و قانون در روزه و نماز اختیاری است نه اجباری. مسیحیان هفت نماز در روز و شب دارند که عبارتند از: نماز صبحگاهان (بکور) و نماز ساعت سوم و ششم و نهم و یازدهم و دوازدهم و نیمهی شب. و اهتمام و توجه آنها به نماز، بیشتر از روزه است و نماز، ترتیبی خاص ندارد.»
نماز متفّق علیه نمازی است که مسیح آن را تعلیم داده است و در انجیل متی آمده است. «پس اینطور دعا کنید. ای پدر ما که در آسمانی، نام تو مقدّس باد! ملکوت تو بیاید، ارادهی تو چنانکه در آسمان است بر زمین نیز کرده شود، نان کفاف ما را امروز به ما بده و قرضهای ما را ببخش چنانکه ما نیز قرضداران خود را میبخشیم و ما را در آزمایش نیاور بلکه از شریر ما را رهایی ده زیرا ملکوت و قوّت و جلال تا ابد الآباد از آن تو است. آمین.»
مسیحیان در یکشنبه نماز خاصّی دارند که این عبارت در آن خوانده میشود: «ترا شکر میکنم ای خدای پدر که به قدرت خود مرا از عدم، موجود فرمودی به شکل و شباهت خود مرا خلق کردی و اسم تو را شکر میکنم ای خدای پسر که به عقل خود مرا از جهنّم نجات دادی و درهای فردوس را به روی من باز کردی. اسم تو را شکر میکنم ای خدای روح القدس که به رحم خود در هنگام تعمید مرا تقدیس نمودی و الان نیز همیشه در من کار میکنی که مرا مقدّس سازی با آن شفقتهایی که هر روز به من میدهی. به خوشحالی بزرگ اسم تو را شکر میکنم. ای سه اقنوم مسجود که ثلاثه مقدّس، میباشید، چنانچه از ازل بودید و الان نیز هستید و همیشه خواهید بود تا ابد الاباد، تو را سجده میکنم ای سه خدای مقدس، آن اسم تو را شکر میکنم با یک دل نرم و مملو از امتنان تو را شکر میکنم..»
همچنین در مورد کیفیت نماز عیسویان آمده است که هیئت خاصّی در قیام و قعود نزد آنها مراعات نمیشود بلکه قصد کلّی، نیّت خالص و پاک و طهارت فکر میباشد. و بهترین نماز آن است که مختصر و مفید و با حرارت تقدیم شود.
اگر چه برخی از آداب نماز و نیایش کنونی مسیحیان مانند خطاب به اقنوم ثلاثه در نماز با وحی الهی سازگاری ندارد و تحریفاتی است که توسط کاهنان مسیحی با نظر خود وارد کتاب آسمانی انجیل نموده و به حضرت عیسی (علیه السلام) نسبت دادهاند، اما همین امر ما را به این نتیجه میرساند که اصل نماز در این شریعت الهی وجود داشته است.
نماز در یهودیت
نماز در یهودیت (در عبری: تفیلا תפלות) و در جمع تفیلیم یا تفیلوت خوانده میشود. توضیحات دقیق در باب آنها را میتوان در سیدور یا بخشهای میشنا کتب سنتی دعای دیانت یهودی جست.
معمولا در هر روز سه نماز میخوانند و در روز شبات شنبه و سایر روزهای مقدس فرقههای ارتدکس و محافظه کار یک نماز اضافی هم به نام موسف خوانده میشود. زمانیکه حضرت موسی در جهت انجام رسالت الهی خویش به همراه همسرش از وطن هجرت کردند و دچار سختیها شدند، خداوند برای آرامش او به وی وحی نمود که: «واَقم الصلوة لذکری» یعنی نماز را برای یاد من بپادار. و در آیه دیگری به موسی و هارون دستور داده شده که نماز را به پا دارید.
همچنین در قرآن کریم در آیه 83 سوره بقره، ضمن اشاره به پیمانی که از بنی اسرائیل گرفته شده نماز به عنوان یکی از ارکان این پیمان شمرده شده است. در این آیه میخوانیم:
«وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّـهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِّنكُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ» (و چون از فرزندان اسرائيل پيمان محكم گرفتيم كه: جز خدا را نپرستيد، و به پدر و مادر، و خويشان و يتيمان و مستمندان احسان كنيد، و با مردم [به زبان] خوش سخن بگوييد، و نماز را به پا داريد، و زكات را بدهيد؛ آنگاه، جز اندكى از شما، [همگى] به حالت اعراض روى برتافتيد) این آیه بطور آشکار، به پا داشتن نماز را به عنوان میثاقی معرفی کرده که از بنی اسرائیل، دوشادوش مسأله عبادت خداوند و نیکی به والدین گرفته شده است. که این خود بیانگر اهمیت نماز در شریعت حضرت موسی است.
طبری در تفسیر خود، قول امام باقر (ع) را در مورد این آیه نقل میکند که حضرت فرمود: یهود و منافقین، مردم را به اقامهی نماز و دادن زکات فرمان میدادند ولی خود انجام نمیدادند پس خداوند فرمان داد به آنها که با مسلمانان تصدیق کنندهی پیامبر باشند و اقامهی نماز کنند.
علاوه بر آیات، روایاتی نیز وجود دارد که به این مطلب اشاره دارند. در روایت آمده است که خدا به موسی میفرماید: بر تو باد نماز! زیرا آن جایگاهی خاص نزد من دارد و نزد من پیمانی محکم دارد. همین طور در خطابی دیگر به حضرت موسی (علیه السلام) دستور داده میشود در میان مردم خود امامت نمازشان را به عهده بگیرد: «ای موسی در نمازشان و آنچه اختلاف دارند امام باش» از اینرو میتوان نتیجه گرفت که نماز در شریعت حضرت موسی نیز وجود داشته است و دعا و نیایش اوقات معینی داشته که براساس زمانهای برگزاری مراسم عمومی قربانی در معبد تعیین می شده است.
نماز در دین زرتشتی
نماز یکی از عبادتهای مزدیسنا است که برای داشتن توجه همیشگی به دستورهای دینی و سپاسگزاری خدا گزارده میشود. این دستورها عمدتاً ماهیتی اخلاقی دارند.[۷] امروزه نماز پنجگانه را معمولاً موبدان میگزارند و بیشتر زرتشتیان به خواندن دعاهای صبحگاه و شامگاه اکتفا میکنند. نماز در دین زرتشت به اینصورت است که آتشی افروخته میشود و در حالی که دستها به سوی آسمان بلند است و سر نیز به احترام تعظیم الهی خم شده، برگرد اهورا مزدا می چرخند و سرودها و شعرهایی نیز با آوازی رسا و زیبا خوانده میشود.
این نماز، نمازی بیپیرایه و همراه با تفکر در وجود خود و اهورا مزدا است که شخص را به اهورا مزدا نزدیکتر می کند. شخص زرتشتی در هنگام نماز، آتش سوزان مادی را نمیبیند و به آن توجهی نمیکند؛ بلکه چیزی که توجه او را جلب میکند، آتش فروزان مینوی است که در دل همهی افراد وجود دارد.
بنابر سنت زرتشتی، پنج بار در شبانه روز نماز خوانده میشود که خواندن آن نیز بر آنها واجب است. هر نماز با این مضامین آغاز میشود: «خشناتره، اهورامزدا» یعنی خشنود میگردانم اهورا مزدا را. و آنگاه ادامه می دهند: « ایمان دارم به کیش مزدا پرستی که آوردهی زرتشت است. پیرو آموزههای اهورایی هستم که از دروغ و دوگانه پرستی به دور است».
زرتشتیان هر 24 ساعت را به 5 گاه تقسیم میکنند و آداب مذهبی تابع این زمانهای مشخّص هستند.
نمازهای پنجگانه به صورت زیر میباشد:
1- نمازگاه هاون (هاونی، ونگاه): نماز بامداد است و هنگام آن از طلوع آفتاب تا نیمروز است. بعد از مضامینی که در بالا ذکر کردیم در ادامه میگویند: «من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم فرشته پاسبان بامداد پاک و سازنده را. من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم آن سرور دهکده (ویس) را که پاک و دادگستر و سازنده است.
2- نمازگاه درپتون (رپیتون، رپیتوهنگاه) هنگام آن از نیمروز تا سه ساعت بعدازظهر است. بعد از فقرات ابتدایی میگویند: من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم فرشته پاسبان نیمروز پاک را (رپیتون). من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم آن سرور شهر (نه نتو) را که پاک و دادگستر و سازنده است.
3- نمازگاه ازیران (ازیرینگاه) موقع آن از سه ساعت بعداز ظهر تا غروب آفتاب است. بعد از فقرات مشترکی که در همهی نمازها وجود دارد، میگویند: من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم فرشته پاسبان پیشین پاک را. من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم آن سرور کشور (رفیو) را که پاک و دادگستر و سازنده است.
4- نمازگاه سروترم: (ایویسروتریم، اویسروتریمگاه) وقت آن از غروب آفتاب تا نیمه شب است. بعد از فقرات مشترک میگویند: من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم فرشته پاسبان شب پاک را. من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم همه رهروان راه اشویی زرتشت را و سرور اشوان را.
5- نمازگاه اوشهی نا ای (اوشهین، اوشهین گاه) هنگام آن از نیمه شب تا طلوع خورشید است. بعد از مضامین: من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم فرشته پاسبان پگاه پاک را. من ستایش میکنم و ارج مینهم و خشنود میکنم آن سرور خانه که پاک و سازنده و دادگر است.
زرتشتیان، نمازهای دیگری نیز دارند که در شبانه روز میخوانند. معروفترین این نمازها، نماز سروش باج است.
جستارهای وابسته
پانویس
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ نماز موجود است. |
- ↑ فرهنگ فارسی عمید
- ↑ فرهنگ واژهٔ دهخدا
- ↑ Ashraf F. Nizami, noted this in his book Namaz, the Yoga of Islam (Bombay: D.B. Taraporevala, 1977)
- ↑ ناز تو نیاز من (مقدمهای بر فلسفه نماز)، ص۴۶، محمد مسعود نوروزی؛ انتشارات یادآوران؛ چاپ سوم ۱۳۹۰
- ↑ مقدمهای بر فلسفه نماز، انتشارات بینالمللی یادآوران، دکتر محمد مسعود نوروزی، ص۱۱۶
- ↑ مقدمهای بر فلسفه نماز، صص ۴۳-۴۶
- ↑ تیواری ۱۱۹-۱۲۰ [ارجاع دست دوم از ماهنامه معارف]
- ↑ اشتاین سالتز، آدین، سیری در تلمود، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان، 1383.
- ↑ رستمی چافی، علی، نماز راز دوست، دارالثقلین، 1378.
- ↑ غمخوار یزدی، محمد جواد، جایگاه نماز در ادیان الهی، ناشر: تشرالف، بیتا.
- ↑ قانعی، سعید و یداللهی، مرتضی، زرتشت پیامبر ایران باستان، انتشارات به آفرین، 1386.