ویتامین دی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ویتامین دی
کلاس دارویی
Cholecalciferol-3d.png
کلکلسیفرول (D3)
شناسه‌های دسته‌بندی
موارد مصرفراشیتیسم، پوکی استخوان، پرکاری_پاراتیروئید و کمبود ویتامین دی
کد ای‌تی‌سیA11CC
هدف بیولوژیکگیرنده ویتامین دی
داده‌های بالینی
در وبگاه دراگزMedFacts Natural Products
پیوند به بیرونی
سمپD014807
در ویکی‌داده

ویتامین دِ (به انگلیسی: Vitamin D) گروهی از ویتامین‌های محلول در چربی هستند، که باعث افزایش میزان جذب کلسیم، فسفات و منیزیم در روده می‌شوند و از این طریق، بر رشد و استحکام استخوان‌ها کمک می‌کنند. این ویتامین‌ها علاوه بر این دارای چندین عملکرد حیاتی دیگر نیز در بدن انسان هستند.[۱][۲] مهم‌ترین انواع ویتامین دی در بدن انسان، ویتامین دی۳ یا کوله‌کلسیفرول و ویتامین دی۲ یا ارگوکَلسیفرول هستند.[۳][۴][۵]

منبع اصلیِ طبیعی این ویتامین، تولید کوله‌کلسیفرول در لایه‌های ژرف‌تر روپوست توسط یک واکنش شیمیایی وابسته به تابش خورشید به ویژه پرتو فرابنفشِ بی (UVB) است.[۶][۷][۸] ارگوکلسیفرول و کوله‌کلسیفرول، موجود در غذاها و مکمل‌ها نیز قابل جذب هستند.[۹][۱۰] تنها گوشت برخی از ماهی‌های پرچرب مانند سالمون، ساردین، شاه ماهی و برخی دیگر از ماهی‌های چرب، حاوی مقدار قابل توجهی از این ویتامین هستند[۱۱] که خود فرایند سرخ کردن هم می‌تواند نیمی از ویتامین دی آن‌ها را از بین ببرد.[۱۲]

۲۰ دقیقه ماندن در برابر نور خورشید با این شرط که ۴۰ درصد پوست بدن در معرض آفتاب باشد نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند.[۱۳] البته عواملی مثل موقعیت جغرافیایی، فصل، سن، رنگ پوست و مصرف کرم‌های ضدآفتاب، میزان تولید ویتامین دی به‌وسیله پوست را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ویتامین دی جذب‌شده از غذاها یا تولیدشده در لایه‌های پوستی، در ابتدا ترکیبی غیرفعال است که پس از طی مراحل هیدروکسیل‌دار کردن در کبد و سپس کلیه‌ها، فعال می‌شود. ترکیبی موسوم به کلسیتریول، فُرم فعال و دارای عملکرد ویتامین دی است.[۱۴] ویتامین دی قادر به تولید در بدن بسیاری از پستانداران در صورت تابش کافی نور آفتاب است؛ بنابراین این ماده در واقع نوعی ویتامین نبوده و نوعی هورمون به‌شمار می‌آید که فعالانه به رشد مغز یاری می‌دهد و برآورد می‌شود که با ۲۰۰ تا ۲۶۰۰ ژن[۱۵] تعامل داشته باشد.

برآیند این تعاملات از بهبود میزان منیزیم،[۱۶] فسفر و کلسیمِ استخوان‌ها، تا کارکردِ بهتر سیستم ایمنی، تعادل هورمون‌های پاراتیروئیدی، دستگاه جنسی، نیروی ماهیچه‌ای، چرخهٔ خواب و بیداری و انواع سوخت‌وسازهای بدن است؛[۱۷]که همچنین از راه ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلول‌ها نیز کمک می‌کند.

با این‌که تأثیرات ویتامین دی، بسیار گسترده‌است، اما معمولاً کمبود این ویتامین را بیشتر مرتبط به پوکی استخوان‌ها، عدم تعادلِ میزان هورمون‌های پاراتیروئیدی و ضعف سیستم ایمنی بدن در نظر گرفته می‌شود.

این ویتامین نقشی بسیار اساسی در جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها و کمک به بهبود آن‌ها حتی بیماری‌های تنفسی و ساده؛ از سرماخوردگی تا کرونا، (Covid-19)[۱۸] کارکردِ درستِ بسیاری از ژن‌ها، رشد و نمو صحیح و بهترِ اطفال حتی در سنین آتی آن‌ها دارد، به طوری که کسانی که در سنین پایین دچار کمبود ویتامین دی نبوده‌اند، در مراحل بعدیِ رشد خود نیز، بسیار سالم‌تر بوده‌اند.

عملکردها[ویرایش]

این ویتامین با بسیاری از ژن‌ها و دستگاه‌های بدن در ارتباط است؛ مثلاً به دلیل افزایش نیروی عضلات، زایمان زنان بهبود پیدا می‌کند چرا که عضلات آن ناحیه هم قوی‌تر می‌شود و بچه‌ای که به دنیا می‌آید سالم‌تر و در مقابل بیماری مصون‌تر خواهد بود چرا که این ویتامین به‌شدت با سیستم ایمنی و عضلات، مغز، استخوان، غدد و … در تعامل است.

اگر مادرِ طفل کمبود ویتامین دی نداشته باشد، طفل نیز ویتامین دی مناسب را دریافت می‌کند و همین‌طور شیری که مادر می‌دهد، مقدار لازمِ ویتامین دی را خواهد داشت هر چند که به‌شدت نیز توصیه می‌شود که از بدو تولد، دادنِ مکملِ ویتامین دی به طفل آغاز شود[۱۹]

این ویتامین بر همهٔ بیماری‌هایی که به نام بیماری‌های خود-ایمنی شناخته شده‌اند به‌شدت تأثیر گذار است؛ به عنوان مثال ممکن است که بیماری را بهبود بخشد یا پیشرفت بیماری را متوقف کند یا سرعتش را کاهش دهد.

کلسیم و ویتامین دی، دو ماده مغذی مختلف و مهم برای بدن هستند. هر کدام وظایفی به عهده دارند. کلسیم عنصری است که نقش ۹۹ درصدی در استخوان‌سازی بدن به‌خصوص در دوران کودکی، نوجوانی و بلوغ را به عهده دارد. ویتامین دی نیز در جذب کلسیم نقش مهمی ایفا می‌کند. کمبود این ویتامین باعث می‌شود کلسیم نتواند در بدن به عمل برسد. در نتیجه، جذب، ذخیره و کارکرد کلسیمِ کاهش یافته و بدن با اختلالات متعددی مواجه می‌شود. به همین دلیل این دو ماده مغذی به هم وابسته هستند و مصرف همزمان آن‌ها ضروری است. در واقع این دو مثل دو کفه ترازوی متضاد هستند در صورتی که فقر ویتامین دی داشته باشید کلسیم بیشتری نیاز دارید تا استخوان‌های سالمی داشته باشید و اگر ازدیادِ ویتامین دی داشته باشید لزوماً نیاز به مقدار زیادی کلسیم برای داشتن استخوان‌های قوی ندارید، در واقع این دو همدیگر را کامل و متعادل می‌کنند. در نتیجه این ویتامین برای کسانی که در رشد هستند یا ورزشکارند باید در نظر گرفته شود.

همچنین خواص ضد سرطانی این ویتامین در ابعاد وسیعی آزمایش و اثبات شده‌است. بیماری‌های پوستی مزمنِ خود-ایمنی مانند پیسی و پسوریازیس، توسط گروهی از دکترها و محققان در برزیل، از طریق تجویز "۳۵۰۰۰ واحد ویتامین دی، هر روز برای شش ماه و برای جلوگیری از عوارض احتمالیِ ازدیادِ ویتامین دی، کم کردن کلسیم مصرفی در تغذیه و بسیار آب خوردن (روزانه ۲٫۵لیتر)" نتایجِ بهبود شدید بیماری پیسی و برای بیماری پسوریازیس، بعضاً حتی درمانِ کامل، حاصل شده‌است.[۲۰]

شخص بهبود یافته پیسی با دوز بالای ویتامین دی
شخص بهبود یافته پسوریازیس تنها با مصرف دوز بالای ویتامین دی

فواید[ویرایش]

دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات[۳۱] و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان، نرم‌استخوانی در بزرگسالان و پوکی استخوان در همه سنین می‌شود. مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.[۳۲]

با این‌که ویتامین دی با همه این بیماری‌ها مرتبط و بسیار در رابطه است، این ویتامین بیشتر برای تاثیرش بر سلامت استخوان‌ها و متعادل کردن هورمون‌های پاراتیروئیدی و تقویت سیستم ایمنی معروف است.

انواع[ویرایش]

چندین فُرم مختلف یا ویتامر از ویتامین دی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها ویتامین‌های دی۳ و دی۲ هستند.[۳۳]

ویتامین دی۱، ترکیب مولکولی ارگوکلسیفرول با لومیسترول به نسبت برابر است. ویتامین دی۲، ارگوکلسیفرول (ساخته شده از ارگوسترول) است. ارگوکلسیفرول توسط بی‌مهرگان، قارچ‌ها و گیاهان در پاسخ به تابش اشعه فرابنفش نور خورشید تولید می‌شود. انسان و دیگر مهره‌داران ویتامین دی۲ تولید نمی‌کنند. ویتامین دی۳، از کوله‌کلسیفرول با منشأ ۷-دهیدروکلسترول در پوست، ساخته شده‌است. ۷-دهیدروکلسترول به نور فرابنفش واکنش نشان می‌دهد و در طول موج ۲۷۰–۳۰۰ نانومتر، ویتامین دی۳ در اپیدرم پوست ساخته می‌شود. اوج تولید ویتامین دی۳ در طول موج بین ۲۹۵–۲۹۷ نانومتر رخ می‌دهد. کمبود ویتامین دی در عرض‌های جغرافیایی شمالی بسیار شایع است و کمبود ویتامین دی، یک بیماری همه‌گیر در ایالات متحده در نظر گرفته شده‌است.

ویتامین دی۴ از ۲۲-دی‌هیدروارگوکلسیفرول و ویتامین دی۵، از سیتوکلسیفرول با منشأ ۷-دهیدروسیتوسترول، ساخته می‌شوند.

در بدن انسان، ویتامین‌های دی۲ و دی۳ مهم‌تر هستند و هر دوی آن‌ها در مکمل‌های تغذیه‌ای موجود هستند. اشکال دارویی ویتامین دی شامل کلسیتریول، دوکسرکلسیفرول و کلسیپوتریول است.

فقر و کمبود[ویرایش]

افرادی که به صورت طبیعی در محیط سرشار از آفتاب زندگی می‌کنند، میزان ویتامین دی طبیعی خونشان بین ۴۰ تا ۷۰ (ng/ml) است، مقداری که به‌ندرت در بیشتر افراد دیده می‌شود.[۳۴] شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است. نسبت افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شده‌است.[۳۵] در آمریکا حدود ۳۶ تا ۵۷ درصد جمعیت دارای فقر ویتامین دی هستند.[۳۶]در استان‌ها و شهرهایی مانند زاهدان که آفتاب زیادی به سطح زمین می‌رسد، باز هم کمبود ویتامین دی فوق‌العاده زیاد است.[۳۷] تخمین زده شده که حدود یک میلیارد نفر در دنیا، به فقر ویتامین دی دچارند.[۳۸]

تشخیص کمبود[ویرایش]

تشخیص میزان ویتامین دی از طریق یک آزمایش خونِ ساده صورت می‌گیرد که نیاز به نسخه پزشک ندارد.

جدول سطوح ویتامین دی بر اساس نظرات سازمان‌های مختلف
جدول سطوح ویتامین دی بر اساسِ نظرات سازمان‌های مختلف

بسیاری از سازمان‌ها مقادیر مختلفی را برای فقر، کمبود (ناکافی بودن)، کافی بودن و زیادی بودن ویتامین دی در نظر گرفته‌اند که این اعداد، ممکن است که در سال‌های آینده با تحقیقات و دستیابی به نتایج جدیدتر تغییر کند.

این اختلاف می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد مثلاً سازمان Food and Nutrition Board آمریکا می‌تواند با مبنا گرفتن متفاوتی در این مقادیر، ادبیات خود را تغییر دهد، مثلاً بگوید که ۵۴٪ مردم آمریکا فقر ویتامین دی ندارند بلکه ۳۴٪ درصد فقر دارند پس نیازی به اعلام وضعیت قرمز نیست.

عوارض کمبود[ویرایش]

از عوارض کمبود این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت عدم جذب کلسیم و فسفر در زمان رشد، استخوان‌های فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست به‌درستی وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت. عوارض دیگرِ آن بزرگی جمجمه، زائده‌های دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه می‌باشد. همچنین مچ دست و پا پهن می‌شود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث به‌وجود آمدن بیماری استئومالاسی (نرمی استخوان) می‌شود. این بیماری با کاهش تراکمِ استخوان، دردهای شدیدی در پا و کمر ایجاد می‌کند و استخوان‌های بلند به راحتی شکسته می‌شود. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث به‌وجود آمدن بیماری استئومالاسی (نرمی استخوان) می‌شود. این بیماری با کاهش تراکمِ استخوان، دردهای شدیدی در پا و کمر ایجاد می‌کند و استخوان‌های بلند به راحتی شکسته می‌شود. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.

همچنین باعث عوارضی چون دیر دندان درآوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان و همچنین بد فرم شدنِ لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند، می‌شود.[۳۹] و احتمال ابتلاء به سرطان سینه، پروستات یا هر گونه سرطان دیگری را بالا می‌برد.

دلایل فقر و کمبود[ویرایش]

عدم دریافت مقدار مناسب از نور خورشید و عدم مصرف غذاهای دارای این ویتامین، از اصلی‌ترین دلایل کمبود این ویتامین در سراسر جهان شناخته شده‌است. گرفتن این نور از پشتِ شیشه، کِرِم‌های ضدآفتاب یا لباس، تأثیری در تولید ویتامین دی توسط پوست ندارد.[۴۰]

درمان کمبود[ویرایش]

انواع مختلفی از ترکیبات ویتامین دی برای مصرف درمانی در دسترس هستند. دو شکل ویتامین دی که بیشتر در دسترس هستند ارگوکلسیفرول (ویتامین دی۲) و کوله‌کلسیفرول (ویتامین دی۳) هستند. از آن‌جا که ویتامین دی۳ فرمی است که انسان تولید می‌کند و از آن بهره می‌برد و دیده شده که سطح کسانی که با ویتامین دی۳ مکمل یافته‌اند، پس از پایان دوره به صورت بهتری سطح بالای ویتامین دی را نگه داشته‌اند، ویتامین دی۳ بعنوان مکمل بهتری شناخته می‌شود، هر چند این تفاوت در حد درصد و به چند برابر نمی‌رسد.

افرادی که کمبود شدید ویتامین دی دارند، می‌توانند از طریق تابش لامپ‌های یووی ویتامین دی مورد نیاز خود را تأمین کنند. این روش برای افرادی مناسب است که نمی‌توانند ویتامین دی جذب کنند یا این که در ماه‌های زمستان نمی‌توانند به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار بگیرند. این روش شبیه به آفتاب گرفتن است اما تخت‌های مربوط به آن کوچک‌تر است. هر لامپ حدود ۲۴ تا ۱۶ اینچ است. این لامپ‌ها نیز، خطر ابتلا به سرطان پوست را به همراه دارند و به هنگام استفاده از آن‌ها باید از چشم‌ها محافظت کرد، این روش با توصیه پزشک می‌تواند روش مؤثری باشد.[۴۱]

  • گروه‌های مستعد
    • نوزادان شیرخوار: ویتامین دیِ موجود در شیر مادر تحت تأثیر ویتامین دی موجود در بدن مادر است.
    • افراد مسن: پوست بدن در این افراد نمی‌تواند ساخت ویتامین دی را به صورت کارآمدی انجام دهد؛ در واقع تولید ویتامین دی در افراد مسن بسیار کمتر از جوانان است، افراد مسن، معمولاً بیشتر در منزل هستند و در نتیجه کمتر در معرض نورِ خورشیدِ ظهر قرار می‌گیرند.
    • افرادی که محدودیت قرارگیری در معرض نور خورشید دارند؛ مانند افراد بیمار یا زمین‌گیر.
    • رنگین‌پوستان: میزان بیشتر ملانین در پوست این افراد موجب کاهش توانایی پوست جهت تولید ویتامین دی از طریقِ نورِ خورشید می‌گردد. هر چه رنگ پوست تیره‌تر باشد، به نسبتِ کمتری، از طریق نور خورشید، ویتامین دی تولید می‌کند. افراد به‌شدت سیاه‌پوست، نزدیکِ یک ششمِ افراد خیلی سفیدپوست از طریق نور خورشید ویتامین دی تولید می‌کنند[۴۲][۴۳] به‌عنوان مثال اگر شخصِ خیلی سفیدپوستی، پوستِ خود را در بیست دقیقه در معرض خورشید قرار دهد، فرد سیاه‌پوست برای این‌که پوستش همان مقدار ویتامین دی را تولید کند باید ۱۲۰ دقیقه در معرض همان آفتاب قرار گیرد، در صورتی که رنگ پوست فرد، قهوه‌ای، گندمی و … باشد شخص باید به نسبت تیرگی‌اش، در معرض آفتاب قرار گیرد تا میزان مناسب ویتامین دی را تولید نماید ضمن این‌که پوست او در برابر صدمه با نور خورشید نیز از سفیدپوستان به نسبت تیره‌تر بودنش، مقاوم‌تر است.[۴۴][۴۵] پس رنگین‌پوستان مخصوصاً سیاه‌پوستان بیشتر در معرض این کمبود هستند.
      • افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی و بیماری التهابی روده (IBD) و سایر بیماری‌هایی که منجر به اختلال در جذب چربی می‌شود مانند: برخی از بیماری‌های کبدی، سیستیک فایبروزیس، سلیاک، کولیت، کولیت زخمی‌شونده. چرا که ویتامین دی محلول در چربی است، در واقع این ویتامین در چربیِ غذاها وجود دارد مثلاً در تخم مرغ، فقط زرده تخم مرغ است که ویتامین دی دارد یا ماهی‌های چرب هستند که این ویتامین را بیشتر دارند، در نتیجه هر گونه بیماریِ مختل کننده جذبِ چربی، میزانِ جذبِ ویتامین دی، از طریق غذا را کاهش داده و احتمال فقر ویتامین دی را افزایش می‌دهد.
      • افراد چاق یا دارای وزن بالا یا افرادی که تحت جراحی بای‌پس معده قرار گرفته‌اند.[۴۶] به‌طور کلی هر چه شخص وزن بیشتری داشته باشد (چه چربی چه عضله، مخصوصاً چربی) به ویتامین دیِ بیشتری در سطح بدن خود نیاز دارد در نتیجه این گونه افراد باید ویتامین دی بیشتری دریافت کنند.[۴۷]

میزان مناسب برای مصرف روزانه[ویرایش]

  • برای نوزادان و اطفال

فرانسه و فنلاند برای کودکان زیر یک‌سال، ۱۰۰۰ واحد ویتامین را به صورت روزانه توصیه می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت و سازمان بهداشت کانادا می‌گویند ۴۰۰ واحد کفایت می‌کند هر چند اعلام می‌دارند که احتمالاً مصرف بیشتر بهتر است اما تحقیقات کافی برای اثبات کامل این ادعا هنوز ارائه نشده‌است. در حالی که کانادا در زمستان به دلیل عدم برخورد نور خورشید با پوست کودکان، ۸۰۰ واحد را به‌عنوان نیاز روزانه پیشنهاد کرده، انجمن اطفال آمریکا روزانه ۶۰۰ واحد را پیشنهاد می‌کند همه این‌ها در حالی است که تا ۱۵۰۰ واحد بین‌المللی (IU) کاملاً بی‌خطر شناخته شده و آزمایش شده‌است.[۴۷][۴۸]

  • برای خردسالان (بین ۱ تا ۸ سال) میزان ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ واحد به صورت روزانه کاملاً بی‌خطر شناخته شده[۴۹] هر چند نیاز روزانه می‌تواند کمتر باشد یا درمان فقر ویتامین دی، مقدار بیشتری را طلب کند.
  • برای افراد بالای ۹ سال مقدار ۴۰۰۰ واحد، بی‌خطر و کاملاً آزمایش شده‌است. ضمن اینکه بین ۸۰۰ تا ۴۰۰۰ واحد برای مصرف روزانه توسط سازمان‌ها و پزشکان مختلف توصیه می‌شود، بر اساسِ اعلام ((The Institute of Medicine (IOM آمریکا) مصرف روزانه ۴۰۰۰ واحد بی‌خطر است، این در حالی است که تا به حال هیچ نشانه‌ای از علائم اوردوز ویتامین دی در افرادی که حتی روزانه برای مدتِ خیلی طولانی، زیر ۱۰۰۰۰ واحد مصرف کرده‌اند دیده نشده‌است.[۵۰][۵۱][۵۲][۵۳]
    • بر اساس مقاله‌ای که در وبسایت Researchgate.net درج شده است دوز بی خطر و امن برای مصرف ویتامین دی برای مصرف روزانه بر اساس هر یک کیلو وزن ضربدر ۱۰۰ واحد ویتامین دی میباشد. برای مثال شخصی که هفتاد کیلو وزن دارد، دوز مصرف روزانه برای این فرد ۷۰ ضربدر ۱۰۰ مساوی با ۷۰۰۰ واحد ویتامین دی در روز میباشد. بر اساس این مقاله تمام کسانی که مشکل کمبود ویتامین دی داشته‌اند از سال ۲۰۱۰ با استفاده از این فرمول حتی یک نفر دچار مسمومیت با ویتامین دی نشده و ویتامین دی فرد همیشه در محدوده نرمال باقی مانده است. همچنین بر اساس این مقاله هر فردی که میخواهد آزمایش ویتامین دی بدهد باید حداقل ۶ روز از زمان مصرف ویتامین دی فرد گذشه باشد. علت این امر این است که زمانی که ویتامین دی توسط فرد مصرف میشود، تا چند روز بعد میزان ویتامین دی موجود در خون فرد به صورت کاذب بسیار بالا خواهد بود و جواب آزمایش مسمومیت با ویتامین دی نشان می‌دهد. به این خاطر که ویتامین دی یک ویتامین محلول در چربی است و چند روز طول میکشد تا در چربی‌های بدن حل شود و این زمان برای ویتامین دی ۶ روز است. به همین خاطر ۶ روز از زمان مصرف ویتامین دی باید گذشته باشد تا جواب آزمایش دقیق باشد.[۵۴]

مصرف زیاد یا اوردوز[ویرایش]

مقالهٔ اصلی: هیپرویتامینوز دی

با این‌که خیلی از افراد سطح بالای ۱۷۵ng/ml یا ۲۰۰ng/ml یا ۱۵۰ng/ml یا حتی ۱۰۰ng/ml را نگران‌کننده توصیف کرده‌اند و احتمال بروز مشکلاتی را خاطر نشان کردند اما کسانی که اوردوز کرده‌اند با این‌که بسیار بسیار افراد کمی بودند، سطح ویتامین دیِ آن‌ها، بین ۱۹۴ng/ml تا ۱۲۲۰ng/ml بوده[۵۵][۵۶] یعنی ممکن است فردی دارای سطح ویتامین دی ۲۵۰ng/ml باشد و علائم مسمومیت به خاطر زیادیِ ویتامین دی پیدا کند و فردی ۴۰۰ng/ml ولی کاملاً بدون مشکل باشد، ضمن این‌که این اتفاق نادر هست، این اتفاق برای کسانی روی می‌دهد که در دراز مدت (مثلاً برای چند ماه) هر روز تقریباً ۶۰۰۰۰ واحد ویتامین دی خورده‌اند که با قطع مکمل و کم کردن کلسیم مصرفی، بدن پس از مدتی (می‌تواند چندین ماه باشد) به حالت طبیعی خود برمی‌گردد، ضمن این‌که این اتفاق برای کسانی روی می‌دهد که سطح ویتامین دی خونشان را اندازه‌گیری نمی‌کنند.[۵۷][۵۸][۵۹][۶۰][۶۱]

در مجموع، مصرف مقادیر معمول ویتامین دی بی‌خطر است، برای مثال در پانزده سال گذشته، سازمان کنترل مسمومیت آمریکا، حدود ۱۵۰۰۰ مورد را به عنوان اشخاصی که میزان ویتامین دیِ آن‌ها به عنوان «بیش از حد» یا «نگران‌کننده» تلقی می‌شود، گزارش داده که تنها سه مورد از این پانزده هزار مورد، علائم مسمومیت واقعی را داشته‌اند و هیچ شخصی فوت نکرده‌است.[۶۲]

در واقع بیشتر علائم این مسمومیت به دلیل تعاملاتی که این ویتامین با میزان کلسیم دارد رخ می‌دهد. بیشتر نشانه‌ها و علائمی که بروز پیدا می‌کند، علائمِ ازدیاد کلسیم یا هایپرکلسمی است. هایپرکلسمی مهم‌ترین عارضهٔ اوردوز یا مسمومیت با ویتامین دی است که با تکرر ادرار و تشنگی همراه است. در صورت ادامهٔ این وضعیت و عدم درمان، کلسیم در اندام‌ها و بافت‌های نرم مانند قلب، کلیه و کبد رسوب کرده و موجب درد و آسیب به اندام‌ها می‌شود.[۶۳][۶۴][۶۵] همان‌طور که کلسیم و ویتامین دی باعث استحکام استخوان‌ها می‌شوند و همان‌طور که کمبود ویتامین دی باعث کمبودِ جذب کلسیم به استخوان‌ها می‌شود، مقادیر بالای این ویتامین، موجب جذب زیادیِ کلسیم و بالا رفتن زیادیِ سطح کلسیم در خون و بدن می‌شود، در نتیجه در صورتِ زیادی بالا رفتنِ سطح ویتامین دی و بروز علائم مسمومیت، باید میزان کلسیم مصرفی به حداقل خود برسد تا بدن به‌مرور زمان، میزان ویتامین دیِ زیادی را خارج نماید و علائم کامل از بین بروند.[۶۶]

علائم و تبعات اوردوز[ویرایش]

برخی از علائم مسمومیت ویتامین دی که عموماً به‌دلیل جذب بیش از حد کلسیم بروز پیدا می‌کنند، عبارت‌اند از:[۶۷]

نارسایی کلیه، پروتئینوری، کم‌توانی ذهنی و تشکیل استخوان‌های غیرعادی در کودکان و افسردگی شدید و کاهش وزن، از دیگر علائم مسمومیت با ویتامین دی است.[۶۸][۶۹] این عارضه همچنین باعث سختی و سفت شدنِ قلب و عروق و ایجاد غضروف‌های اضافه و رسوب کلسیم در رگ‌ها می‌شود. مسمومیت ویتامین دی به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده می‌شود که مقادیر فوق‌العاده بیش از حدِ این ویتامین را از طریق مکمل دریافت کرده‌اند و میزان سطح ویتامین دی خونشان را ابداً تحت نظر نداشته‌اند.

لزوماً شخص نباید همهٔ علائم را داشته باشد بلکه ممکن است تنها برخی از علائم را بروز دهد. قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید، نمی‌تواند فرد را به اوردوز برساند چرا که اگر بدن نیازی نداشته باشد، پوست، نیز تولید ویتامین دی را متوقف می‌کند.[۷۰]

منابع ویتامین دی[ویرایش]

منابع غذاییِ ویتامین دی به ترتیبِ بیشترین به کمترین: روغن‌های جگر ماهی، ماهی‌های پرچرب (مانند سالمون نروژی، ساردین)، قارچ‌هایی که در نور خورشید یا UVB بوده‌اند و اندکی نیز لبنیات و زرده تخم مرغ (تنها حدود سی واحد)[۷۱]

تقریباً هیچ گونه منبع دیگری برای این ویتامین وجود ندارد، کره‌ها و روغن زردها و تمامی لبنیات دیگر نیز ویتامین دی موجودشان کم و در صورت کمبود ویتامین دیِ حیوان باز هم کمتر می‌شود.[۷۲]

در کشورهایی مانند آمریکا، غنی‌سازی شیر با ویتامین دی رواج دارد هر چند که مقدار ویتامین دی در آن‌ها، باز هم بسیار اندک است.

  • آفتاب: تابش پرتو فرابنفشِ بی (UVB) که تنها در ظهر (حدود ساعات ده الی سه) به سطح زمین می‌رسد، در اثر برخورد با پوست انسان (نه از پشت شیشه یا لباس) باعث می‌شود ماده‌ای بنام دهیدروکلسترول طی مراحلی در بدن به ویتامین دی۳ فعال تبدیل شود. هر چه پوست تیره‌تر باشد باید بیشتر در زیرِ این پرتو ماند تا نیاز روزانهٔ بدن تأمین شود مثلاً: افرادی که پوست سفید و روشن دارند نسبت به تیره‌ترها، در مدت کمتری می‌توانند در زیر آفتاب بمانند تا نیاز خود به این ویتامین را تأمین کنند، این در حالی است که سبزه‌ها یا رنگین‌پوستان دیگر باید بیشتر از سفیدپوست‌ها، و کمتر از سیاه‌پوستان در زیر خورشید بمانند تا این رخداد روی دهد، این درحالی است که هر چه فرد در سنین میان‌سالی و پیری جلوتر می‌رود پوستش قابلیت تولید ویتامین دی از طریق نور خورشید را بیشتر از دست می‌دهد.
  • روغن جگر ماهی یا جگر: روغن جگرِ ماهی سرشار از ویتامین دی است به طوری که بسته به نوعِ آن، یک قاشق غذاخوری از آن می‌تواند نیاز روزانه یا بیشترِ نیاز روزانهٔ شما را تأمین کند ضمن اینکه توصیه می‌شود تا زیادی مصرف نشود چرا که مقدار ویتامین A آن بسیار بالاست و ممکن است اوردوز ویتامین A کنید. جگر حیوانات نیز اندکی ویتامین دی دارد.
  • ماهی‌ها:
جدول مقدار ویتامین دی در ماهی‌ها
(IU)

واحد ویتامین دی

مقدار متداول وزن (گرم) توضیحات
۹۸۸–۱۳۰۰ ۱۰۰ سالمون نروژی وحشی[۷۳]
۵۲۶ ۱۰۰ سالمون پرورشی[۷۴]
۸۱۲ نصف فیله ۱۵۵ سالمونِ Sockeye، پختهٔ خشک حرارت دیده
۷۰۴ یک عدد ۱۰۶ شمشیر ماهی، پختهٔ خشک حرارت دیده
۶۴۸ ۸۵ گرم ۸۵ قرل آلایِ رنگین کمانیِ پرورشی -پختهٔ خشک حرارت دیده
۵۸۰ ۸۵ ۸۵ سالمونِ Chinook دودی پخته شده
۵۶۴ ۸۵ ۸۵ شمشیر ماهی -پختهٔ خشک
۴۶۴ ۸۵ ۸۵ سالمونِ صورتی، کنسرو شده
۴۴۴ ۸۵ ۸۵ سالمونِ Sockeye - خشک پخته
۳۶۸ نصف فیله ۱۵۹ لوزی ماهی(halibut)، اقیانوس آتلانتیس یا آرام - خشک پخته
۲۲۸ ۸۵ ۸۵ گرم خالص تن ماهی کنسرو شده در روغن

با توجه به مقدار ویتامین دی در غنی‌ترین ماهی‌ها که خود در بین منابع غذایی ویتامین دی از غنی‌ترین منابع غذایی ویتامین دی هستند، اگر بر فرض غنی‌ترین ماهی را برای منبع ویتامین D خود در نظر بگیرید، (درصورت عدم استفاده از نور خورشید و منابع دیگر) شما باید روزی حدود صد گرم از آن را فقط برای نیاز روزانه‌تان بخورید در نتیجه برای جبران فقر ویتامین D باز هم گزینه خوبی نیستند. در واقع تحقیقی بسیار خوب در این زمینه انجام شده،[۷۵] نتیجه‌گیری شده که حتی با مقدار بالای ماهی‌های چربِ پر ویتامین دی مانند سالمون نروژی و … باز هم نمی‌توان مقدار ویتامین دی بدن را به سطح بهینه رساند.

  • لبنیات و تخم مرغ در تخم‌مرغ تنها سی واحد بین‌المللی از ویتامین دی وجود دارد و در لبنیات نیز می‌توان، مقدارش را بینِ اندک و هیچ در نظر گرفت.
  • قارچ‌ها
    جدول تولید ویتامین دی قارچ ها
    همان‌طور که در جدول می‌بینید مقدار ویتامین دی موجود در قارچ‌ها زیاد نیست این در حالی است که قارچ‌ها با قرار گرفتن در نور خورشید در این زمان مشخص (۱۰–۳ ظهر) یا قرار گرفتن در اشعهٔ UVB می‌توانند ویتامین دی زیادی تولید کنند که با تکه‌تکه کردن یا برعکس گذاشتنِ آنها در این نور، این مقدار افزایش نیز پیدا می‌کند که مانند نمودار این عکس می‌باشد هر چند بسته به نوع قارچ می‌تواند تا حدودی فرق داشته باشد.

با این‌که ویتامین دی در قارچ‌ها از نوع دی۲ است و نه دی۳، تحقیقات نشان داده تفاوت رفع نیاز ویتامین دی انسان را تقریباً به همان اندازه برطرف می‌کند و تفاوت به چندین برابر نمی‌رسد بلکه درصدی است مثلاً می‌تواند بین ۱۰ تا ۳۵ درصد باشد.[۷۶]

  • دارو: دریافت این ویتامین به صورت مکمل مثل کپسول و آمپول.

در برخی از موارد، موادی مانند سویا، شیر سویا، آبمیوه، به صورت عمدی با ویتامین دی غنی شده‌اند که در این‌گونه موارد هم مقدار ویتامین دی بسیار بسیار کم است.[۷۲]

ه آزمایش داده تا میزان ویتامین دی او مشخص شود چرا که این میزان بسته به گوارش، چاقی و وزن، سالمندی و … می‌تواند در آزمایش خون و نیاز او متفاوت باشد.

پژوهش‌ها[ویرایش]

اوتیسم[ویرایش]

میزان ویتامین دی در مبتلایان به اوتیسم نسبت به افرادی که از همان والدین بودند اما اوتیسم نداشته‌اند، در دوران قبل تولد، تولد و سن هشت سالگی، کمتر بوده.

تجویز دوز بالای ویتامین دی علائمِ اصلیِ اوتیسم را در حدود هفتاد و پنج درصد کودکان اوتیسمی، بهبود می‌بخشد و برای پیشگیری نیز یک مطالعهٔ کوچکِ جدید نشان داده که مصرف مکمل ویتامین دی در حین حاملگی (پنج هزار واحد/روزانه) و در حین شیرخواری و خردسالی (ده هزار واحد/روزانه) بارزا احتمال رخداد اوتیسم را در مادرانی که در حال حاضر یک بچهٔ اوتیسمی دارند را از بیست درصد به پنج درصد کاهش می‌دهد.[۷۷]

ام‌اس[ویرایش]

مطالعه جدید نشان داده‌است پروتئینی که توسط ویتامین دی در بدن فعال می‌شود، می‌تواند در ترمیم آسیب‌های سلول‌های عصبی و بهبود بیماری ام‌اس بسیار مؤثر باشد.

کووید ۱۹[ویرایش]

طبق برخی گزارش‌ها، ویتامین دی، خطر ابتلا به بیماری کووید ۱۹ را کاهش می‌دهد،[۷۸] اما هنوز شواهد علمی کافی برای اثبات این موضوع وجود ندارد.[۷۹] مکمل ویتامین دی خطر بیماری های خود ایمنی را کاهش می دهد.

در ایران[ویرایش]

حداقل ۸۰٪ کودکان ایرانی به درجات شدید و بیش از ۹۰٪ از آن‌ها به درجات متفاوتی دچار کمبود ویتامین دی هستند.[۸۰]

در استان سیستان و بلوچستان با این‌که مقدار بسیار زیادی، به نور آفتاب دسترسی دارند اما به‌عنوان مثال در زاهدان، این فقر به بالای ۹۰٪ می‌رسد.[۴۰] شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است

افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شده‌اند.[۸۱] این مقادیر، در فصول سرد و اندکی پس از آن، به‌دلیل کمتر بودن نور خورشید، به بیشترین سطح خود می‌رسد.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابعی برای مطالعه بیشتر[ویرایش]

,ویتامین d

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. 9 October 2020. Retrieved 31 October 2020.
  2. ↑ Norman AW (August 2008). "From vitamin D to hormone D: fundamentals of the vitamin D endocrine system essential for good health". The American Journal of Clinical Nutrition. 88 (2): 491S–499S. doi:10.1093/ajcn/88.2.491S. PMID 18689389.
  3. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. 9 October 2020. Retrieved 31 October 2020.
  4. ↑ Norman AW (August 2008). "From vitamin D to hormone D: fundamentals of the vitamin D endocrine system essential for good health". The American Journal of Clinical Nutrition. 88 (2): 491S–499S. doi:10.1093/ajcn/88.2.491S. PMID 18689389.
  5. ↑ Bikle DD (March 2014). "Vitamin D metabolism, mechanism of action, and clinical applications". Chemistry & Biology. 21 (3): 319–29. doi:10.1016/j.chembiol.2013.12.016. PMC 3968073. PMID 24529992.
  6. ↑ "Vitamin D". Wikipedia. 2020-05-09.
  7. ↑ MacDonald J (July 18, 2019). "How Does the Body Make Vitamin D from Sunlight?". JSTOR Daily. Retrieved July 22, 2019.
  8. ↑ Holick MF, MacLaughlin JA, Clark MB, Holick SA, Potts JT, Anderson RR, et al. (October 1980). "Photosynthesis of previtamin D3 in human skin and the physiologic consequences". Science. 210 (4466): 203–5. Bibcode:1980Sci...210..203H. doi:10.1126/science.6251551. JSTOR 1685024. PMID 6251551.
  9. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. 9 October 2020. Retrieved 31 October 2020.
  10. ↑ Lehmann U, Gjessing HR, Hirche F, Mueller-Belecke A, Gudbrandsen OA, Ueland PM, et al. (October 2015). "Efficacy of fish intake on vitamin D status: a meta-analysis of randomized controlled trials". The American Journal of Clinical Nutrition. 102 (4): 837–47. doi:10.3945/ajcn.114.105395. PMID 26354531.
  11. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-11.
  12. ↑ Lu, Z.; Chen, T.C.; Zhang, A.; Persons, K.S.; Kohn, N.; Berkowitz, R.; Martinello, S.; Holick, M.F. (2007-3). "An Evaluation of the Vitamin D3 Content in Fish: Is the Vitamin D Content Adequate to Satisfy the Dietary Requirement for Vitamin D?". The Journal of steroid biochemistry and molecular biology. 103 (3–5): 642–644. doi:10.1016/j.jsbmb.2006.12.010. ISSN 0960-0760. PMC 2698592. PMID 17267210. Check date values in: |date= (help)
  13. ↑ Src='https://secure.gravatar.com/Avatar/Ce18dbb8e40e82462794ae636903de66?s=70، <img Alt=؛ #038;d=mm؛ Srcset='https://secure.gravatar.com/Avatar/Ce18dbb8e40e82462794ae636903de66?s=140، #038;r=g'؛ #038;d=mm؛ Width='70' />، #038;r=g 2x' Class='avatar Avatar-70 Photo' Height='70' (۲۰۲۱-۱۰-۰۴). «ویتامین D را بهتر بشناسیم». داروخانه آنلاین سپ. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۲.
  14. ↑ Bikle DD (March 2014). "Vitamin D metabolism, mechanism of action, and clinical applications". Chemistry & Biology. 21 (3): 319–29. doi:10.1016/j.chembiol.2013.12.016. PMC 3968073. PMID 24529992.
  15. ↑ by Denise John, PhD (July 28, 2019). "Everything You Need to Know About Vitamin D". https://www.nordicnaturals.com/. External link in |وبگاه= (help)
  16. ↑ Anne Marie Uwitonze, BDT, MS; Mohammed S. Razzaque, MBBS, PhD (March 2018). "Role of Magnesium in Vitamin D Activation and Function".
  17. ↑ Agahiosalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  18. ↑ «Study confirms vitamin D protects against colds and flu». Harvard Gazette (به انگلیسی). ۲۰۱۷-۰۲-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  19. ↑ Department of Pediatrics, University of Iowa, Iowa City, Iowa, USA Corresponding author: Ekhard E. Ziegler, Department of Pediatrics, University of Iowa, A136 MTF 2501 Crosspark Rd. , Coralville, IA 52241-8802 (2014 May 23). "VITAMIN D SUPPLEMENTATION OF BREASTFED INFANTS: A RANDOMIZED DOSE-RESPONSE TRIAL". line feed character in |نویسنده= at position 67 (help); Check date values in: |تاریخ= (help)
  20. ↑ Danilo C. Finamor,1 Rita Sinigaglia-Coimbra,1 Luiz C.M. Neves,2 Marcia Gutierrez,3 Jeferson J. Silva,1 Lucas D. Torres,1 Fernanda Surano,1 Domingos J. Neto,5 Neil F. Novo,6 Yara Juliano,6 Antonio C. Lopes4 and Cicero Galli Coimbra1,* (March 2013). "A pilot study assessing the effect of prolonged administration of high daily doses of vitamin D on the clinical course of vitiligo and psoriasis" (PDF). درمان بیماری‌های پوستی خود-ایمنی (پسوریازیس و پیسی) از طریق دوز بالای ویتامین دی. line feed character in |عنوان= at position 48 (help); line feed character in |نویسنده= at position 121 (help)
  21. ↑ Ilie, Petre Cristian; Stefanescu, Simina; Smith, Lee (2020-07-01). "The role of vitamin D in the prevention of coronavirus disease 2019 infection and mortality". Aging Clinical and Experimental Research. 32 (7): 1195–1198. doi:10.1007/s40520-020-01570-8. ISSN 1720-8319. PMC 7202265. PMID 32377965.
  22. ↑ «Study confirms vitamin D protects against colds and flu». Harvard Gazette (به انگلیسی). ۲۰۱۷-۰۲-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  23. ↑ Agahiosalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  24. ↑ AgahioSalamati.com (۲ اردیبهشت ۱۳۹۹). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰.
  25. ↑ «25 Excellent Reasons To Take The Wonderful Vitamin D | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  26. ↑ Khosravi, Zahra Sadat; Kafeshani, Marzieh; Tavasoli, Parastoo; Zadeh, Akbar Hassan; Entezari, Mohammad Hassan (2018-07-20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". International Journal of Preventive Medicine. 9. doi:10.4103/ijpvm.IJPVM_329_15. ISSN 2008-7802. PMC 6071442. PMID 30123437.
  27. ↑ Mohammed Nadeem Shaikh ,1 Brahma Reddy Malapati,1 Ruchi Gokani,2 Bhavita Patel,3 and Mitul Chatriwala4 (12 Oct 2016). "Serum Magnesium and Vitamin D Levels as Indicators of Asthma Severity".
  28. ↑ «Five Essential Things You Should Know about Vitamin D to Be Lean, Strong & Healthy | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  29. ↑ «Five Simple Ways to Raise Testosterone Levels for Better Body Composition & Optimal Health | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  30. ↑ Poliquin Group (2017/13/7). "Sleep better By Vitamin D". Check date values in: |تاریخ= (help)
  31. ↑ Poliquin Group (19 March 2016). "25 Excellent Reasons To Take The Wonderful Vitamin D". http://main.poliquingroup.com. External link in |وبگاه= (help)
  32. ↑ کاهش احتمال ابتلاء به آلزایمر با سه کار ساده[پیوند مرده]
  33. ↑ Dorland's Illustrated Medical Dictionary, under Vitamin (Table of Vitamins)
  34. ↑ Cannell, John J.; Hollis, Bruce W. (2008-03). "Use of vitamin D in clinical practice". Alternative Medicine Review: A Journal of Clinical Therapeutic. 13 (1): 6–20. ISSN 1089-5159. PMID 18377099. Check date values in: |date= (help)
  35. ↑ Zahra Sadat Khosravi, Marzieh Kafeshani,1 Parastoo Tavasoli, Akbar Hassan Zadeh,2 and Mohammad Hassan Entezari1 (2018 july 20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". Check date values in: |تاریخ= (help)
  36. ↑ Omeed Sizar; Swapnil Khare; Amandeep Goyal; Pankaj Bansal; Amy Givler. (فوریه ۲۶, ۲۰۲۰). «Vitamin D Deficiency».
  37. ↑ Kaykhaei M.A. · Kaykhaei M.A.a · Hashemi M.b · Narouie B.c · Shikhzadeh A.c · Rashidi H.d · Moulaei N.a · Ghavami S.e (2011). "High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran".
  38. ↑ Kaykhaei M.A. · Kaykhaei M.A.a · Hashemi M.b · Narouie B.c · Shikhzadeh A.c · Rashidi H.d · Moulaei N.a · Ghavami S.e. "High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran".
  39. ↑ نیاز کودکان به ویتامین دی-تبیان
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ Kaykhaei M.A. · Kaykhaei M.A.a · Hashemi M.b · Narouie B.c · Shikhzadeh A.c · Rashidi H.d · Moulaei N.a · Ghavami S.e. "High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran".
  41. ↑ «چگونه روزانه ویتامین D دریافت کنیم». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۴ ژوئیه ۲۰۲۱.
  42. ↑ "How Much Sun Do You Need to Make Vitamin D?". dummies. Retrieved 2020-05-13.
  43. ↑ Sæl, Visiting address FysikkbygningenSem; Phone, s vei 24 0371 OSLO Norway Mail address P. O. box 1048 Blindern 0316 OSLO Norway; fax. "Why Skin Colours Differ - Department of Physics". www.mn.uio.no. Retrieved 2020-05-13.
  44. ↑ "Can Dark-Skinned People Get Sunburn? What to Know". Healthline. Retrieved 2020-05-13.
  45. ↑ Sæl, Visiting address FysikkbygningenSem; Phone, s vei 24 0371 OSLO Norway Mail address P. O. box 1048 Blindern 0316 OSLO Norway; fax. "Why Skin Colours Differ - Department of Physics". www.mn.uio.no. Retrieved 2020-05-13.
  46. ↑ ده ماده غذایی سرشار از ویتامین د.
  47. ↑ ۴۷٫۰ ۴۷٫۱ "400 IU Of Vitamin D Daily Is Sufficient For Infants". www.medicalnewstoday.com. Retrieved 2020-05-14.
  48. ↑ Office of Dietary Supplements (ODS) (March 24, 2020). "Vitamin D Fact Sheet for Consumers". line feed character in |عنوان= at position 10 (help)
  49. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-14.
  50. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-14.
  51. ↑ "How Much Vitamin D is Too Much? The Surprising Truth". Healthline. Retrieved 2020-05-14.
  52. ↑ Pela, Ivana (2012). "How much vitamin D for children?". Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism. 9 (2): 112–117. ISSN 1724-8914. PMC 3476526. PMID 23087722.
  53. ↑ Jn, Hathcock; A, Shao; R, Vieth; R, Heaney (2007 Jan). "Risk Assessment for Vitamin D". The American journal of clinical nutrition. PMID 17209171. Retrieved 2020-05-23. Check date values in: |تاریخ= (help)
  54. ↑ حمید سجادی (August 2020). "Suggested role of Vitamin D supplementation". Researchgate.net.
  55. ↑ «Vitamin D toxicity – a very rare cause of increased plasma calcium». acutecaretesting.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۱.
  56. ↑ Galior, Kornelia; Grebe, Stefan; Singh, Ravinder (2018-07-24). "Development of Vitamin D Toxicity from Overcorrection of Vitamin D Deficiency: A Review of Case Reports". Nutrients. 10 (8). doi:10.3390/nu10080953. ISSN 2072-6643. PMC 6115827. PMID 30042334.
  57. ↑ AgahioSalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  58. ↑ "Vitamin D toxicity: What if you get too much?". Mayo Clinic. Retrieved 2020-05-11.
  59. ↑ "Vitamin D toxicity rare in people who take supplements, researchers report". ScienceDaily. Retrieved 2020-05-11.
  60. ↑ «Vitamin D toxicity – a very rare cause of increased plasma calcium». acutecaretesting.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۱.
  61. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  62. ↑ Cannell, John Jacob (2017-06). "Vitamin D and autism, what's new?". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders. 18 (2): 183–193. doi:10.1007/s11154-017-9409-0. ISSN 1573-2606. PMID 28217829. Check date values in: |date= (help)
  63. ↑ Holick MF (July 2007). "Vitamin D deficiency". The New England Journal of Medicine. 357 (3): 266–81. doi:10.1056/NEJMra070553. PMID 17634462.
  64. ↑ Brown JE, Isaacs J, Krinke B, Lechtenberg E, Murtaugh M (June 28, 2013). Nutrition Through the Life Cycle. Cengage Learning. ISBN 978-1-285-82025-5.
  65. ↑ Insel P, Ross D, Bernstein M, McMahon K (March 18, 2015). Discovering Nutrition. Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-1-284-06465-0.
  66. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  67. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  68. ↑ Holick MF (July 2007). "Vitamin D deficiency". The New England Journal of Medicine. 357 (3): 266–81. doi:10.1056/NEJMra070553. PMID 17634462.
  69. ↑ Insel P, Ross D, Bernstein M, McMahon K (March 18, 2015). Discovering Nutrition. Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-1-284-06465-0.
  70. ↑ Vieth, R. (1999-05). "Vitamin D supplementation, 25-hydroxyvitamin D concentrations, and safety". The American Journal of Clinical Nutrition. 69 (5): 842–856. doi:10.1093/ajcn/69.5.842. ISSN 0002-9165. PMID 10232622. Check date values in: |date= (help)
  71. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Dec 18, 2019.
  72. ↑ ۷۲٫۰ ۷۲٫۱ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-12.
  73. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-23.
  74. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-23.
  75. ↑ Lehmann, Ulrike; Gjessing, Hanne Rosendahl; Hirche, Frank; Mueller-Belecke, Andreas; Gudbrandsen, Oddrun Anita; Ueland, Per Magne; Mellgren, Gunnar; Lauritzen, Lotte; Lindqvist, Helen (2015-10-01). "Efficacy of fish intake on vitamin D status: a meta-analysis of randomized controlled trials". The American Journal of Clinical Nutrition. 102 (4): 837–847. doi:10.3945/ajcn.114.105395. ISSN 0002-9165.
  76. ↑ Wacker, Matthias; Holick, Michael F. (2013-01-01). "Sunlight and Vitamin D". Dermato-endocrinology. 5 (1): 51–108. doi:10.4161/derm.24494. ISSN 1938-1972. PMC 3897598. PMID 24494042.
  77. ↑ Cannell, John Jacob (2017-06). "Vitamin D and autism, what's new?". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders. 18 (2): 183–193. doi:10.1007/s11154-017-9409-0. ISSN 1573-2606. PMID 28217829. Check date values in: |date= (help)
  78. ↑ Nikniaz, Leila; Akbarzadeh, Mohammad Amin; Hosseinifard, Hossein; Hosseini, Mohammad-Salar (2021-03-09). "The Impact of Vitamin D Supplementation on Mortality Rate and Clinical Outcomes of COVID-19 Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis". Pharmaceutical Sciences. 27 (Covid-19): S1–S12. doi:10.34172/PS.2021.13. ISSN 1735-403X.
  79. ↑ حسین مردعلی. «غذاهای دارای ویتامین D | استفاده از مکمل یا دریافت آن از طریق رژیم غذایی؟». https://vigan.ir. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)[پیوند مرده]
  80. ↑ رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور: کمبود ویتامین D موجب بروز بیماری‌های خودایمنی می‌شود خبرگزاری فارس؛ ۱۷ دی ۱۳۹۰
  81. ↑ Zahra Sadat Khosravi, Marzieh Kafeshani,1 Parastoo Tavasoli, Akbar Hassan Zadeh,2 and Mohammad Hassan Entezari1 (2018 july 20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". Check date values in: |تاریخ= (help)
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ویتامین_دی&oldid=34260721»