ویتامین دی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو
ویتامین دی
کلاس دارویی
Cholecalciferol-3d.png
شناسه‌های دسته‌بندی
موارد مصرفراشیتیسم، پوکی استخوان، پرکاری_پاراتیروئید و کمبود ویتامین دی
کد ای‌تی‌سیA11CC
هدف بیولوژیکگیرنده ویتامین دی
داده‌های بالینی
در وبگاه دراگزMedFacts Natural Products
پیوند به بیرونی
سمپD014807
در ویکی‌داده

ویتامین د یا ویتامین دی (به انگلیسی: Vitamin D) یکی از ویتامینهای لازم برای بدن و از ویتامین‌های محلول در چربی است، که به رشد و استحکام استخوانها از طریق کنترل تعادل و افزایش میزان جذب کلسیم و فسفر و منیزیم کمک می‌کند.

نورِ خورشید ظهر (حدود ساعت ۱۰ تا ۳) منبع اصلیِ این ویتامین است که کوله کلسیفرول یا همان ویتامین دی۳ را در لایه‌های ژرف‎تر روپوست (اپیدرم: Epidermis) توسط یک واکنش شیمیایی وابسته به تابش خورشید به‎ویژه پرتو فرابنفشِ بی (UVB) است می‎سازد.[۱]

ویتامین دی، در واقع نوعی هورمون (Neurosteroid) به شمار می‎آید که فعالانه به رشد مغز یاری می‌دهد و برآورد می‌شود تا با ۲۰۰ تا ۲۶۰۰ ژن[۲] تعامل داشته باشد و همچنان هر روزه به این شمار افزوده می‎شود.

برآیند این تعاملات از بهبود میزان منیزیم،[۳] فسفر و کلسیمِ استخوان‌ها، تا کارکردِ بهتر سیستم ایمنی، تعادل هورمون‌های پاراتیروئیدی، دستگاه جنسی، نیروی ماهیچه‎ای، چرخه‎ی خواب و بیداری و انواع سوخت‎وسازهای بدن است[۴]که همچنین از راه ترجمه ژن‌های هسته سلول به رشد سلول‌ها نیز کمک می‌کند.

با اینکه تأثیرات ویتامین دی، بسیار گسترده‌است اما معمولاً کمبود این ویتامین را بیشتر مرتبط به پوکی استخوان‌ها، عدم تعادلِ میزان هورمون‌های پاراتیروئیدی و ضعف سیستم ایمنی بدن می‌بینند که منجر به عدم توجه به جنبه‌های بسیار موثرِ دیگرِ این ویتامین می‌شود و از اهمیت و توجه بیشتر به این ویتامین می‌کاهد.

فقط برخی از ماهی‌های پرچرب مانند سالمون (نه قزل آلای سالمونی بلکه خود سالمون) و ساردین، شاه ماهی و برخی دیگر از ماهی‌های چرب، حاوی مقدار قابل توجهی از این ویتامین هستند[۵] که خود فرایند سرخ کردن هم می‌تواند نیمی از ویتامین دی آنها را از بین ببرد[۶]

در واقع عدم وجودِ ویتامین دی در غذاها و برخورد نکردن مستقیم نور خورشیدِ ظهر (بین ساعات ۱۰ الی ۳) با پوست بدن از عوامل اصلیِ وجودِ فقر ویتامین دی در دنیاست.

تخمین زده شده که حدود یک میلیارد نفر در دنیا، به فقر ویتامین دی دچارند که این فقر در آمریکا بین ۳۶ تا ۵۴ درصد و در ایران بالای 67%[۷]و در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان 70%[۸] می‌رسد در حالی که این کمبود در فصل زمستان و بعد از آن، به دلیل کمبود خورشید یا حتی به دلیل کرونا (بعلت خانه نشینی) بسیار افزایش پیدا می‌کند.

همه جای دنیا، این فقر در زنان و اطفال بیشتر دیده می‌شود، این درحالیست که در مناطق پر آفتابِ ایران نیز، به دلیل پوشش مردم، باز هم فقر ویتامین دی بشدت دیده می‌شود که به عنوان مثال در زاهدان، پس از بررسی دقیق با آمار بالا، تخمین زده شد؛ فقر ویتامین دی به بالای ۹۰٪ می‌رسد.[۹]

همه اینها در حالی است که این ویتامین از ویتامین‌های حیاتی بوده و نقش بسیار اساسی در مریض نشدن، زودتر خوب شدنِ حتی بیماری‌های تنفسی و ساده؛ مثل سرماخوردگی تا کرونا (Covid-19)[۱۰]، کارکردِ درستِ بسیاری از ژن‌ها، رشد و نمو صحیح و بهترِ اطفال حتی در سنین آتی آنها،را دارد به طوری که کسانی که در سنین پایین دچار کمبود ویتامین دی نبوده‌اند، در مراحل بعدیِ رشد خود نیز، بسیار سالم‌تر بوده‌اند.

فواید[ویرایش]

همان‌طور که گفته شد این ویتامین با بسیاری از ژن‌ها و دستگاه‌های بدن در رابطه است و بسیاری از خواص و فوایدی که در تحقیقات و بیماری‌ها مشاهده می‌شود نتیجهٔ همین تأثیراتی است که با بخش‌های مختلف دارد مثلاً به دلیل افزایش زور عضله، زایمان زنان بهبود پیدا می‌کند چرا که عضلات آن ناحیه هم قوی تر می‌شود و بچه ای که بدنیا می‌آید سالم‌تر و در مقابل بیماری مصون تر خواهد بود چرا که این ویتامین بشدت با سیستم ایمنی و عضلات و مغز و استخوان و غدد و غیره در تعامل است.

اگر مادرِ طفل کمبود ویتامین دی نداشته باشد، طفل نیز ویتامین دی مناسب را دریافت می‌کند و همین‌طور شیری که مادر می‌دهد، مقدار لازمِ ویتامین دی را خواهد داشت هر چند که بشدت نیز توصیه می‌شود که از بدو تولد، مکملِ ویتامین دی آغاز شود[۱۱] (برای دیدن دوز مناسب به بخش‌های پایین بروید)

و یا به دلیل تقویت سیستم ایمنی بدن و تحقیقات وسیعی که انجام شده به این نتیجه رسیده‌ایم که این ویتامین بر همهٔ بیماری‌هایی که بنام بیماری‌های خود-ایمنی شناخته شده‌اند بشدت تأثیر گذار است بعنوان مثال ممکن است که، بیماری را بهبود یا پیشرفت بیماری را متوقف یا سرعتش را کاهش دهد.

همچنین خواص ضد سرطانی این ویتامین در ابعاد وسیعی آزمایش و اثبات شده‌است.

همان‌طور که در عکس‌ها می‌بینید بیماری‌های پوستی مزمنِ خود-ایمنی مانند پیسی و پسوریازیس که غیرقابل درمان در نظر گرفته می‌شوند، توسط گروهی از دکترها و محققان در برزیل، از طریق "۳۵۰۰۰ واحد ویتامین دی، هر روز برای شش ماه و برای جلوگیری از عوارض احتمالیِ ازدیادِ ویتامین دی، کم کردن کلسیم مصرفی در تغذیه و بسیار آب خوردن (روزانه ۲٫۵لیتر)" نتایجِ بهبود، و برای پسوریازیس، بعضاً حتی درمانِ کامل، حاصل شده است.[۱۲]


از جمله فواید این ویتامین[۱۳][۱۴]:


–تقویت بسیار شدید سیستم ایمنی بدن و کمک به زودتر خوب شدن و مبارزه با تقریبا همهٔ بیماری‌ها از جمله سرماخوردگی ها از جمله کرونا (Covid-19)[۱۰]نیاز به منابع معتبر

– سلامت استخوان‌ها

–کاهش افسردگی و بی حوصلگی

  • بهبود و جلوگیری از بیماری‌هایی که بعنوان خود-ایمنی شناخته شده‌اند مثل: آرتریت، MS، خستگی مزمن، فیبرومیالژیا، کولیت و …
  • افزایش سریع تر پرورش زور عضله
  • افزایش بهبود درست کار کردن سرعت متابولیسم (سوخت و ساز) بدن
  • چربی سوزی حتی اگر شخص هیچ تغییری در تغذیه و زندگیش ندهد![۱۵][۱۶]
  • جلوگیری و بهبود بیماری‌های مربوط به سوخت و ساز بدن از جمله چاقی و دیابت
  • درمان اختلالات پوستی از جمله پسوریازیس
  • معتدل کردن فشار خون و انسولین بدن
  • بهبود آسم[۱۷]
  • سلامت جنسی یا همان دستگاه تولید مثل (هم مرد و هم زن)
  • سلامت قلب و عروق
  • سلامت مغز
  • پرورش درست مغز جنین
  • سلامت کلیه: ویتامین دی برای سلامت کلیه بسیار مهم است، همین‌طور کلیه برای متابولیسم درست و فعال شدن ویتامین دی مهم است
  • جلوگیری از پارکینسون
  • جلوگیری از انسداد مزمن ریه (COPD)
  • درمان یا بهبود کم خونی در بچه‌ها
  • جلوگیری از عفونت‌ها
  • بهبود بیماری دو قطبی و همین‌طور تغییر مودهای روانی شدید
  • سلامت قوای جنسی و تولید تستوسترون[۱۸][۱۹]
  • بهبود سلامت خواب و خواب راحت تر[۲۰]
  • جلوگیری و بهبود انواع و اقسام سرطان‌ها از جمله سرطان پوست

دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات[۲۱] و پیشگیری از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی در بزرگسالان و پوکی استخوان در همه سنین می‌شود.

مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.[۲۲]

با اینکه ویتامین دی با همه این بیماری‌ها مرتبط و بسیار در رابطه است، این ویتامین بیشتر برای تاثیرش بر سلامت استخوان‌ها و متعادل کردن هورمون‌های پاراتیروئیدی و تقویت سیستم ایمنی معروف است.

عوارض فقر و کمبود ویتامین دی[ویرایش]

شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است،

حتی در آمریکا حدود ۳۶ تا ۵۷ درصد جمعیت دارای فقر ویتامین دی هستند.[۷]

همین‌طور طبق در برآوردی، افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شده‌اند.[۲۳]

و حتی در استان‌ها و شهرهایی مانند زاهدان که آفتاب زیادی به سطح زمین می‌رسد، باز هم کمبود ویتامین دی فوق‌العاده زیاد است و دلیلش را بیشتر مربوط به پوشش افراد می‌دانند.[۲۴]

همونطور که در قسمت فواید این ویتامین آمده، عوارض آن را هم می‌توان به بیماری‌های مربوط به همان ارگان‌ها و موارد نسبت داد.

از عوارض کمبود این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت عدم جذب کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوان‌ها (چرا که برای جذب کلسیم و فسفر به استخوان باید میزان لازم ویتامین دی در بدن وجود داشته باشد)، استخوان‌های فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت. عوارض دیگرِ آن بزرگی جمجمه، زائده‌های دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه می‌باشد. همچنین مچ دست و پا پهن می‌شود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث به‌وجود آمدن بیماری استئومالاسی (نرمی استخوان) می‌شود. این بیماری با کاهش تراکمِ استخوان، دردهای شدیدی در پا و کمر ایجاد می‌کند و استخوان‌های بلند به راحتی شکسته می‌شود. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع می‌شود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان می‌شود.

همچنین کمبود این ویتامین در بدن باعث عوارضی چون دیر دندان در آوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان می‌شود، همچنین بد فرم شدن لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند.[۲۵] همچنین باعث افزایش احتمال ابتلاء به سرطان سینه، پروستات یا هر گونه سرطان دیگری می‌شود.

علل کمبود و چه افرادی بیشتر در معرض کمبود قرار دارند[ویرایش]

نگرفتن نور UVBِ آفتاب (نور خورشید در ساعاتی که سایه از جسم کوتاه تر است یعنی تقریبا ساعات ده الی سه ظهر) یا نخوردن غذاهای دارای این ویتامین، از اصلی‌ترین دلایل کمبود این ویتامین در سراسر جهان شناخته می‌شود.

همچنین گرفتن این نور از پشت شیشه، کرم‌های ضد آفتاب یا لباس، فایده ای برای تولید ویتامین دی توسط پوست ندارد به همین دلیل در کشورهایی چون عربستان و مناطق دیگر مثل زاهدان و سیستان و بلوچستان با اینکه مقدار بسیار زیادی، به نور آفتاب دسترسی دارند اما بعنوان مثال در زاهدان، این فقر به بالای ۹۰٪ می‌رسد.[۹]

توجه به این نکته ضروری است که زنان، زنان باردار، اطفال و افراد مسن بیشترین نیاز و فقر را دارند.

ضمن اینکه نتیجهٔ فقر این ویتامین در اطفال می‌تواند نتایج غیرقابل بازگشتی داشته باشد.

همان‌طور که در قسمت منابع غذایی این ویتامین نیز می‌توانید ببینید در واقع رفعِ نیاز ویتامین دی از طریق تغذیه بسیار سخت است.

افراد زیر بیشتر از بقیه افراد جامعه در خطر کمبود ویتامین دی می‌باشند:

  • نوزادان شیرخوار: ویتامین د موجود در شیر مادر تحت تأثیر ویتامین د موجود در بدن مادر است. (برای دیدن دوزهای مناسب به بخش پایین بروید)
  • افراد مسن: پوست بدن در این افراد نمی‌تواند ساخت ویتامین دی را به صورت کارآمدی انجام دهد؛ در واقع تولید ویتامین دی در افراد مسن بسیار کمتر از جوانان است، همچنین معمولا بیشتر در منزل هستند، در نتیجه کمتر در معرض نورِ خورشیدِ ظهر قرار می‌گیرند.
  • افرادی که محدودیت قرارگیری در معرض نور خورشید دارند؛ مانند افراد زمین‌گیر . . .
  • رنگین پوستان: میزان بیشتر ملانین در پوست این افراد موجب کاهش توانایی پوست جهت تولید ویتامین د از طریق نورخورشید می‌گردد. هر چه شخص تیره رنگ تر باشد، بنسبتِ کمتری، پوستِ او از طریق خورشید ویتامین دی تولید می‌کند. افراد بشدت سیاه‌پوست، نزدیکِ یک ششمِ افراد خیلی سفیدپوست از طریق نور خورشید ویتامین دی تولید می‌کنند[۲۶][۲۷] بعنوان مثال اگر شخصِ خیلی سفیدپوستی، پوستِ خود را در بیست دقیقه در معرض خورشید قرار دهد، فرد سیاه‌پوست برای اینکه پوستش همان مقدار ویتامین دی را تولید کند باید ۱۲۰ دقیقه در معرض همان آفتاب قرار گیرد، در صورتی که رنگ پوست فرد قهوه ای، گندمی و … باشد شخص باید بنسبت تیرگی اش بیشتر در معرض آفتاب قرار گیرد تا میزان مناسب را تولید نماید ضمن اینکه پوست او در برابر صدمه با نور خورشید نیز از سفید پوستان بنسبت تیره‌تر بودنش، مقاوم تر است.[۲۸][۲۹] پس رنگین پوستان مخصوصاً سیاه پوستان بیشتر در معرض این کمبود هستند.
  • افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی و بیماری التهابی روده (IBD) و سایر بیماری‌هایی که منجر به اختلال در جذب چربی می‌شود مانند: برخی از بیماری‌های کبدی، سیستیک فایبروزیس، سلیاک، کولیت، کولیت زخمی‌شونده. چرا که ویتامین دی محلول در چربی است، در واقع این ویتامین در چربیِ غذاها وجود دارد مثلاً در تخم مرغ، فقط زرده تخم مرغ است که ویتامین دی دارد یا ماهی‌های چرب هستند که این ویتامین را بیشتر دارند، در نتیجه هر گونه بیماریِ مختل کننده جذبِ چربی، میزانِ جذبِ ویتامین دی، از طریق غذا را کاهش داده و احتمال فقر ویتامین دی را افزایش می‌دهد.
  • افراد چاق یا دارای وزن بالا یا افرادی که تحت جراحی بای‌پس معده قرار گرفته‌اند.[۳۰] بطور کلی هر چه شخص وزن بیشتری داشته باشد (چه چربی چه عضله، مخصوصاً چربی) به ویتامین دیِ بیشتری در سطح بدن خود نیاز دارد در نتیجه این گونه افراد باید ویتامین دی بیشتری دریافت کنند. همان‌طور که می‌توانید در تحقیقات مختلف و تعیین دوز برای کودکان و خردسالان نیز ببینید(=[۳۱])، میزان وزن طفل با میزان دوزی که برای او در نظر گرفته شده نسبت دارد.

میزان مناسب برای مصرف روزانه[ویرایش]

  • برای نوزادان و اطفال

فرانسه و فنلاند برای اطفال (زیر یکسال) ۱۰۰۰ واحد را به صورت روزانه توصیه می‌کنند و سازمان سلامت جهانی و سلامت کانادا

((Health Canada and The World Health Organization (WHO) می‌گویند ۴۰۰ واحد کفایت می‌کند هر چند اعلام می‌دارند که احتمالاً بیشتر بهتر است اما تحقیقات کافی برای اثبات کامل این ادعا هنوز ارائه نشده ‌است. در حالی که کانادا در زمستان به دلیل عدم برخورد نور خورشید با طفل، ۸۰۰ واحد را بعنوان نیاز روزانه پیشنهاد کرده، انجمن اطفال آمریکا روزانه ۶۰۰ واحد را پیشنهاد می‌کند همه اینها در حالی است که تا ۱۵۰۰ واحد بین‌المللی (IU) کاملاً بی خطر شناخته شده و آزمایش شده‌است.[۳۲][۳۳]

همین‌طور بشدت پیشنهاد می‌شود تا سریعاً پس از تولد، مکمل آغاز شود. با توجه به خواص ویتامین دی، بسیار مهم است که فرد از همان ابتدا، کمبود ویتامین دی نداشته باشد تا رشد و سلامتی او به بهینه‌ترین حالت نزدیک تر باشد.

  • برای خرد سالان (بین ۱ تا ۸ سال) میزان ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ واحد به صورت روزانه کاملاً بی خطر شناخته شده[۳۴] هر چند نیاز روزانه می‌تواند کمتر باشد یا درمان فقر ویتامین دی، مقدار بیشتری را طلب کند.
  • برای افراد بالای ۹ سال مقدار ۴۰۰۰ واحد بی خطر و کاملاً آزمایش شده ‌است. ضمن اینکه بین ۸۰۰ تا ۴۰۰۰ واحد برای مصرف روزانه توسط سازمان‌ها و دکترهای مختلف توصیه می‌شود، بر اساسِ ((The Institute of Medicine (IOM آمریکا) روزانه ۴۰۰۰ واحد بیخطر است، این در حالی است که تا به حال هیچ نشانه ای از علائم اوردوز ویتامین دی در افرادی که حتی روزانه برای مدتِ خیلی طولانی، زیر ۱۰۰۰۰ واحد مصرف کرده‌اند دیده نشده‌ است.[۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

این میزان‌ها، برای درمان فقر یا کمبود می‌تواند کافی نباشد بلکه برای نیاز روزانه توصیه شده و می‌تواند از هر راهی مانند غذا، نور آفتاب یا مکمل دریافت شود. ضمن اینکه توجه کنید که اگر میزان وزن شما بسیار بالاست یا گوارش شما مشکل دارد، می‌تواند نیاز شما را بالاتر از بقیه ببرد که بهترین راه برای تشخیص، آزمایش خون است.

مصرف زیاد یا اوردوز[ویرایش]

با اینکه خیلی از افراد سطح بالای ۱۷۵ng/ml یا ۲۰۰ng/ml یا ۱۵۰ng/ml یا حتی ۱۰۰ng/ml را نگران کننده توصیف کردند و احتمال بروز مشکلاتی را خاطر نشان کردند اما کسانی که اوردوز کرده‌اند با اینکه بسیار بسیار افراد کمی بودند، سطح ویتامین دیِ آن‌ها، بالای بین ۱۹۴ng/ml تا ۱۲۲۰ng/ml بوده[۳۹][۴۰] یعنی ممکن است فردی دارای سطح ویتامین دی ۲۵۰ng/ml باشد و علائم مسمویت بخاطر زیادیِ ویتامین دی پیدا کند و فردی ۴۰۰ng/ml ولی کاملاً بدون مشکل باشد، ضمن اینکه این اتفاق نادر هست، این اتفاقِ ممکن، برای کسانی روی می‌دهد که در دراز مدت مثلاً هر روز ۶۰۰۰۰ واحد ویتامین دی خورده‌اند مثلاً برای چند ماه،

که اگر اتفاق افتد با قطع مکمل و کم کردن کلسیم مصرفی، بدن پس از مدتی (می‌تواند چندین ماه باشد) به حالت لازم برمیگردد، ضمن اینکه این اتفاق برای کسانی روی می‌دهد که سطح ویتامین دی خونشان را اندازه‌گیری نمی‌کنند.[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵]

در کل مصرف ویتامین دی بی خطر است، برای مثال در پانزده سال گذشته سازمان کنترل مسمومیت آمریکا حدود ۱۵۰۰۰ مورد را که به عنوان اشخاصی که میزان ویتامین دی شان به عنوان زیادی یا نگران کننده در نظر گرفته شده‌است گزارش داده درحالی که تنها سه مورد از این پانزده هزار مورد علائم مسمویت واقعی را نشان داده‌اند و هیچ شخصی فوت نکرده.[۴۶]

در واقع بیشتر علائم این مسمویت به دلیل تعاملاتی که این ویتامین با میزان کلسیم دارد رخ می‌دهد. بیشتر نشانه‌ها و علائمی که بروز پیدا می‌کند، نشانه‌های زیادیِ کلسیم است. همان‌طور که کلسیم و ویتامین دی باعث استحکام استخوان‌ها می‌شود، مقادیر بالای این دو، موجب جذب زیادیِ کلسیم و بالا رفتن زیادیِ سطح کلسیم خون می‌شود همان‌طور که کمبود ویتامین دی باعث کمبودِ جذب کلسیم به استخوان‌ها و غیره می‌شود، در نتیجه در صورتِ زیادی بالا رفتنِ سطح ویتامین دی و بروز علائم مسمویت، باید میزان کلسیم مصرفی به حداقل خود برسد تا بدن، خود، کم‌کم میزان ویتامین دیِ زیادی را خارج نماید و علائم کامل از بین بروند.[۴۷]

علائم اوردوز واقعی ویتامین دی که تقریباً علائم زیادی کلسیم می‌باشد:[۴۸]

  • مشکلات گوارشی، مانند تهوع، استفراغ، و دردِ معده
  • اشتها نداشتن
  • خستگی، گیجی، کلافه بودن
  • تشنگی زیادی
  • تکرر ادرار
  • درد معده، یبوست و اسهال
  • کاهش تراکم استخوان: بعضی، (دلیل این اتفاق را کاهش ویتامین K2 می‌بینند، که کار آن جذب کلسیم به استخوان‌ها و کاهش سطحِ کلسیم خون است)
  • آسیب‌های کلیوی: بیشترِ تحقیقات نشان داده‌اند که آسیب کلیوی از متوسط تا خیلی شدید، در کسانی که اوردوز ویتامین دی کرده‌اند رخ داده‌ است.

همچنین باعث سختی و سفت شدنِ قلب و عروق و ایجاد غضروف‌های اضافه یا سختی رسوب‌های کلسیمی در رگ‌ها می‌شود انگار که رگها بخواهند تبدیل به استخوان شوند، همان‌طور که گفته شد، مسمومیت ویتامین D به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده می‌شود که مقادیر فوق‌العاده بیش از حدِ این ویتامین را از طریق مکمل دریافت کرده‌اند و میزان سطح ویتامین دی خونشان را تحت نظر ابداً نداشته‌اند.

توجه شود که لزوماً همهٔ موارد را شخص نباید داشته باشد بلکه ممکن است تنها برخی از علائم را بروز دهد.

بیش از حد در معرض نور خورشید بودن نمی‌تواند فرد را به اوردوز برساند چرا که اگر بدن نیازی نداشته باشد، پوست نیز تولید را متوقف می‌کند. بر پایه نتایج تحقیقات جدید (توسط دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه) مشخص گردید سطح ویتامین D با ایجاد سنگ کلیه در ارتباط نبوده و خطر آن را افزایش نمی‌دهند اگرچه سطح ویتامین D در گروه شاهد به‌طور معناداری بیش از گروه مورد بوده‌است.

منابع ویتامین دی[ویرایش]

☼همان‌طور که خواهید دید با توجه به همهٔ این موارد و میزانِ ویتامین دی موجود در منابع غذایی، حتی برآوردن میزان نیاز روزانهٔ ویتامین دی تنها از طریق تغذیه بسیار سخت است و این خود، یک دلیلِ وجود یک میلیارد انسانِ دارای فقر ویتامین دی بر روی زمین است. ☼

منابع غذاییِ ویتامین دی بترتیبِ بیشترین به کمترین: روغن‌های جگر ماهی، ماهی‌های پرچرب (مانند سالمون نروژی، ساردین)، قارچ‌هایی که در نور خورشید یا UVB بوده‌اند و اندکی نیز لبنیات و زرده تخم مرغ (تنها حدود سی واحد)[۴۹]

اما منبعِ اصلی نورِ خورشیدِ ظهر است (موقعی که سایه کوتاه‌تر از جسم است یعنی تقریباً بین ساعت ده تا سه ظهر)، به‌طوری که ۲۰ دقیقه ماندن در زیر نور آفتابِ وسطِ ظهر برای یک سفیدپوست، اگر ۴۰ درصد بدن وی تحت شعاع باشد، نیاز روزانه بدنش به این ویتامین را تأمین می‌کند.

تقریباً هیچ گونه منبع دیگری برای این ویتامین وجود ندارد، کره‌ها و روغن زردها و تمامی لبنیات دیگر نیز ویتامین دی موجودشان کم و در صورت کمبود ویتامین دیِ حیوان باز هم کمتر می‌شود.[۵۰]

این درحالی است که در کشورهایی مانند آمریکا بشدت غنی سازی شیرها و غیره با ویتامین دی رواج دارد هر چند مقدار آن باز هم بسیار اندک است.

  • آفتاب: تابش پرتو فرابنفشِبی (UVB) که تنها در ظهر (حدود ساعات ده الی سه) به سطح زمین می‌رسد، در اثر برخورد با پوست انسان باعث می‌شود که ماده‌ای بنام دهیدروکلسترول با طی مراحلی در بدن به ویتامین دی۳ فعال تبدیل شود. هر چه پوستتان تیره‌تر باشد باید بیشتر در زیرِ این پرتو بمانید تا نیاز روزانه تان تأمین شود مثلا: افرادی که پوست سفید و روشن دارند نسبت به تیره‌ترها، در مدت کمتری می‌توانند در زیر آفتاب بمانند تا نیاز خود به این ویتامین را تأمین کنند، این در حالی است که سبزه‌ها یا رنگین پوستانِ دیگر باید بیشتر از سفید پوستان، و کمتر از سیاه پوستان در زیر خورشید بمانند تا این رخداد روی دهد، این درحالی است که هر چه فرد در سنین میانسالی و پیری جلوتر می‌رود پوستش قابلیت تولید ویتامین دی از طریق نور خورشید را بیشتر از دست می‌دهد.
  • روغن جگر ماهی یا جگر: روغن جگرِ ماهی سرشار از ویتامین دی است به طوری که بسته به نوعِ آن، یک قاشق غذاخوری از آن می‌تواند نیاز روزانه یا بیشترِ نیاز روزانهٔ شما را تأمین کند ضمن اینکه توصیه می‌شود تا زیادی مصرف نشود چرا که مقدار ویتامین A آن بسیار بالاست و ممکن است اوردوز ویتامین A کنید. جگر حیوانات نیز اندکی ویتامین دی دارد.
  • ماهی‌ها:
جدول مقدار ویتامین دی در ماهی‌ها
(IU)

واحد ویتامین دی

مقدار متداول وزن (گرم) توضیحات
۹۸۸–۱۳۰۰ ۱۰۰ سالمون نروژی وحشی[۵۱]
۵۲۶ ۱۰۰ سالمون پرورشی[۵۲]
۸۱۲ نصف فیله ۱۵۵ سالمونِ Sockeye، پختهٔ خشک حرارت دیده
۷۰۴ یک عدد ۱۰۶ شمشیر ماهی، پختهٔ خشک حرارت دیده
۶۴۸ ۸۵ گرم ۸۵ قرل آلایِ رنگین کمانیِ پرورشی -پختهٔ خشک حرارت دیده
۵۸۰ ۸۵ ۸۵ سالمونِ Chinook دودی پخته شده
۵۶۴ ۸۵ ۸۵ شمشیر ماهی -پختهٔ خشک
۴۶۴ ۸۵ ۸۵ سالمونِ صورتی، کنسرو شده
۴۴۴ ۸۵ ۸۵ سالمونِ Sockeye - خشک پخته
۳۶۸ نصف فیله ۱۵۹ لوزی ماهی(halibut)، اقیانوس آتلانتیس یا آرام - خشک پخته
۲۲۸ ۸۵ ۸۵ گرم خالص تن ماهی کنسرو شده در روغن

توجه شود که مقدارها می‌تواند بسته به نوع پرورش یا مکان صید یا … متفاوت باشد.

منظور از سالمون هیچگاه قزل آلای سالمونی نیست.

  • با توجه به مقدار ویتامین دی در غنی‌ترین ماهی‌ها که خود در بین منابع غذایی ویتامین دی از غنی‌ترین منابع غذایی ویتامین دی هستند، اگر بر فرض غنی‌ترین ماهی را برای منبع ویتامین D خود در نظر بگیرید، (درصورت عدم استفاده از نور خورشید و منابع دیگر) شما باید روزی حدود صد گرم از آن را فقط برای نیاز روزانه تان بخورید در نتیجه برای جبران فقر ویتامین D باز هم گزینه خوبی نیستند. در واقع تحقیقی بسیار خوب در این زمینه انجام شده،[۵۳] نتیجه‌گیری شده که حتی با مقدار بالای ماهی‌های چربِ پر ویتامین دی مانند سالمون نروژی و … باز هم نمی‌توان مقدار ویتامین دی بدن را به سطح بهینه رساند.
  • لبنیات و تخم مرغ این ویتامین را بشدت کم دارند اما دارند مثلاً در تخم مرغ تنها سی واحد بین‌المللی وجود دارد و در لبنیات نیز بسته به نوع لبنیات و ویتامین دیِ حیوان تقریباً می‌توان، مقدارش را بینِ اندک و هیچ در نظر گرفت.
  • قارچ‌ها:همان‌طور که در جدول می‌بینید مقدار ویتامین دی موجود در قارچ‌ها زیاد نیست ای در حالی است که قارچ‌ها با قرار گرفتن در نور خورشید در این زمان مشخص (۱۰–۳ ظهر) یا قرار گرفتن در اشعهٔ UVB می‌توانند ویتامین دی زیادی تولید کنند که با تکه‌تکه کردن یا برعکس گذاشتن سر آنها در این نور، این مقدار افزایش نیز پیدا می‌کند که مانند نمودار این عکس می‌باشد هر چند بسته به نوع قارچ می‌تواند تا حدودی فرق داشته باشد.

با اینکه ویتامین دی قارچ‌ها D2 است و نه D3 تحقیقات نشان داده تفاوت رفع نیاز ویتامین دی انسان را تقریباً به همان اندازه برطرف می‌کند و تفاوت به چندین برابر نمی‌رسد بلکه درصدی است مثلاً می‌تواند بین ۱۰ تا ۳۵ درصد باشد.[۵۴]

  • دارو: دریافت این ویتامین به صورت مکمل مثل کپسول و آمپول.

هیچ گونه منبع طبیعی دیگری برای این ویتامین وجود ندارد، در صورتی که دیدید در جایی توصیف شده که چیزهایی مانند سویا، شیر سویا، آبمیوه یا غیره دارای ویتامین دی هستند، به صورت عمدی با ویتامین دی به صورت دستی غنی شده‌اند که معمولاً در اینگونه موارد هم مقدار ویتامین دی بسیار کم است در غیر این صورت اصلا ویتامین دی در این خوراکی‌ها وجود ندارد.[۵۰]

تشخیص و درمان[ویرایش]

تشخیص ویتامین دی از طریق آزمایش خون ساده صورت می‌گیرد که نیاز به نسخه پزشک ندارد، در واقع در سال‌های اخیر میزان درخواست شخصی برای چک آپ این ویتامین در دنیا بالا رفته که به دلیل اهمیت و افزایش آگاهی جمعی دانسته می‌شود.

بسیاری از سازمان‌ها مقادیر مختلفی را برای فقر، کمبود (ناکافی بودن)، کافی بودن و زیادی بودن در نظر گرفته‌اند که می‌تواند در سال‌ها آینده با تحقیقات و نتایج جدید تر تغییر کند اما در حال حاضر مانند عکس است
دقت کنید که واحدها ng/ml هستند و برای تبدیلاشان به nmol/L می‌توانید، دو و نیم برابرشان کنید. این اختلاف آرا می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد مثلاً سازمان Food and Nutrition Board آمریکا می‌تواند با مبنا گرفتن متفاوتی در این مقادیر، ادبیات خود را تغییر دهد، مثلاً بگوید که ۵۴٪ مردم آمریکا فقر ویتامین دی ندارند بلکه ۳۴٪ درصد فقر دارند پس نیازی به اعلام وضعیت قرمز نیست یا …

اساساً در بین دکترها و محققات هم این مقادیر می‌تواند متغیر باشد.

انسان‌هایی که به صورت طبیعی در محیط سرشار از آفتاب زندگی می‌کنند، میزان ویتامین دی طبیعی خونشان بین ۴۰ تا 70 (ng/ml) است، مقداری که بندرت در بیشتر افراد دیده می‌شود.[۵۵]

انواع مختلفی از ترکیبات ویتامین D برای درمان در دسترس هستند. دو شکل ویتامین دی که بیشتر در دسترس هستند ارگوکلسیفرول (Vitamin D2) و کُله کلسیفرول (Vitamin D3) هستند. از آنجا که ویتامین دی۳ فرمی است که انسان تولید می‌کند و از آن بهره می‌برد و دیده شده که سطح کسانی که با ویتامین دی۳ مکمل یافته‌اند، پس از پایان دوره به صورت بهتری سطح بالای ویتامین دی را نگه داشته‌اند، ویتامین دی۳ بعنوان مکمل بهتری شناخته می‌شود، هر چند این تفاوت در حد درصد و به چند برابر نمی‌رسد.

هر دکتری می‌تواند استراتژی خود را برای درمان داشته باشد. اما معمولاً در ایران از کپسول‌های ۵۰۰۰۰ واحدی برای دوازده هفته پیشنهاد می‌شود و بعدِ آن، فرد باید دوباره آزمایش داده تا میزان ویتامین دی او مشخص شود چرا که این میزان بسته به گوارش، چاقی و وزن، سالمندی و … می‌تواند در آزمایش خون و نیاز او متفاوت باشد.

درمان کمبود ویتامین دی با اشعه فرابنفش[ویرایش]

افرادی که کمبود شدید ویتامین D دارند، می‌توانند از طریق تابش لامپ‌های UVB ویتامین D مورد نیاز خود را تأمین کنند. دکتر Michael F. Holick پروفسور طب، جامعه‌شناس و بیوفیزیکدان دانشگاه مدیکال سنتر بوستوند، عنوان می‌کند: این روش برای افرادی مناسب است که نمی‌توانند ویتامین D جذب کنند یا این که در ماه‌های زمستان نمی‌توانند به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار بگیرند. این روش شبیه به آفتاب گرفتن است اما تخت‌های مربوط به آن کوچکتر است. هر لامپ حدود ۲۴ اینچ تا ۱۶ اینچ است. این لامپ‌ها نیز، خطر ابتلا به سرطان پوست را به همراه دارند و به هنگام استفاده از آن‌ها باید از چشم‌ها محافظت کرد، این روش با توصیه پزشک می‌تواند روش مؤثری باشد.[۵۶]

کلسیم و ویتامین دی[ویرایش]

کلسیم و ویتامین D دو ماده مغذی مختلف، اما مهم برای بدن هستند. هر کدام وظایفی به عهده دارند. کلسیم عنصری است که نقش ۹۹ درصدی در استخوان‌سازی بدن بخصوص در دوران کودکی، نوجوانی و بلوغ را به عهده دارد. ویتامین D نیز به عنوان یکی از ویتامین‌های محلول در چربی در جذب کلسیم از طریق روده‌ها نقش مهمی ایفا می‌کند. کمبود این ویتامین باعث می‌شود کلسیم نتواند در بدن به عمل برسد. در نتیجه جذب کلسیم کاهش و بدن با اختلالات متعددی مواجه می‌شود. به همین دلیل این دو ماده مغذی به هم وابسته هستند و مصرف همزمان آن‌ها ضروری است. در واقع این دو مثل دو کفه ترازوی متضاد هستند در صورتی که فقر ویتامین دی داشته باشید کلسیم بیشتری نیاز دارید تا استخوان‌های سالمی داشته باشید و اگر ویتامین دی زیادی داشته باشید لزوماً نیاز به مقدار زیادی کلسیم برای داشتن استخوان‌های قوی ندارید، در واقع این دو همدیگر را کامل و متعادل می‌کنند.

ویتامین دی و بیماری اوتیسم[ویرایش]

با توجه به آمار، کسانی که اوتیسم دارند در دوران قبل تولد، تولد و سن هشت سالگی، دارای میزان ویتامین دی کمتری نسبت به افرادی که از همان والدین بودند اما اوتیسم نداشته‌اند، بوده‌اند.

دوز بالای ویتامین دی علائمِ اصلیِ اوتیسم را در حدود هفتاد و پنج درصد کودکان اوتیسمی، بهبود می‌بخشد

و برای پیشگیری نیز یک مطالعهٔ کوچک جدید نشان داده که مصرف مکمل ویتامین دی در حین حاملگی (پنج هزار واحد/روزانه) و در حین شیرخواری و خردسالی (ده هزار واحد/روزانه) بارزا احتمال رخداد اوتیسم را در مادرانی که در حال حاضر یک بچهٔ اوتیسمی دارند را از بیست درصد به پنج درصد کاهش می‌دهد.[۵۷]

ویتامین دی و بیماری ام اس[ویرایش]

مطالعه جدید نشان داده‌است پروتئینی که توسط ویتامین D در بدن فعال می‌شود، می‌تواند در ترمیم آسیب‌های سلول‌های عصبی و بهبود بیماری ام اس بسیار مؤثر باشد.[۵۸]

در ایران[ویرایش]

حداقل ۸۰٪ کودکان ایرانی به درجات شدید و بیش از ۹۰٪ از آن‌ها به درجات متفاوتی دچار کمبود ویتامین دی هستند.[۵۹]

در زاهدان و سیستان و بلوچستان با اینکه مقدار بسیار زیادی، به نور آفتاب دسترسی دارند اما بعنوان مثال در زاهدان، این فقر به بالای ۹۰٪ می‌رسد.[۹]

شیوع فقر ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۷۰ تا ۸۵ درصد است

همین‌طور طبق در برآوردی، افراد دارای فقر ویتامین دی در تهران ۸۱٫۳٪ و در اصفهان ۷۰٪ تخمین زده شده‌اند.[۲۳]

توجه شود که این میزان‌ها در فصول سرد و اندکی بعد آن به بیشترین حالت خود می‌رسند.

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابعی برای مطالعه بیشتر[ویرایش]

ویتامین دی از صفر تا ۹۹ به زبان آدمیزاد

انواع نمودارهای مرتبط با ویتامین دی (درمان‌های مختلف، رویه‌های مختلف،میزان‌های مختلف در درمان، تغییرات، مواد غذایی و...))The Truth About Vitamin D

Vitamin D Deficiency

How much vitamin D for children (تحقیقی و مطلبی جامع درباره ویتامین دی)

منابع[ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ ویتامین دی موجود است.
  1. ↑ "Vitamin D". Wikipedia. 2020-05-09.
  2. ↑ by Denise John, PhD (July 28, 2019). "Everything You Need to Know About Vitamin D". https://www.nordicnaturals.com/. External link in |وبگاه= (help)
  3. ↑ Anne Marie Uwitonze, BDT, MS; Mohammed S. Razzaque, MBBS, PhD (March 2018). "Role of Magnesium in Vitamin D Activation and Function".
  4. ↑ Agahiosalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  5. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-11.
  6. ↑ Lu, Z.; Chen, T.C.; Zhang, A.; Persons, K.S.; Kohn, N.; Berkowitz, R.; Martinello, S.; Holick, M.F. (2007-3). "An Evaluation of the Vitamin D3 Content in Fish: Is the Vitamin D Content Adequate to Satisfy the Dietary Requirement for Vitamin D?". The Journal of steroid biochemistry and molecular biology. 103 (3–5): 642–644. doi:10.1016/j.jsbmb.2006.12.010. ISSN 0960-0760. PMC 2698592. PMID 17267210. Check date values in: |date= (help)
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Omeed Sizar; Swapnil Khare; Amandeep Goyal; Pankaj Bansal; Amy Givler. (فوریه ۲۶, ۲۰۲۰). «Vitamin D Deficiency».
  8. ↑ Khosravi, Zahra Sadat; Kafeshani, Marzieh; Tavasoli, Parastoo; Zadeh, Akbar Hassan; Entezari, Mohammad Hassan (2018-07-20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". International Journal of Preventive Medicine. 9. doi:10.4103/ijpvm.IJPVM_329_15. ISSN 2008-7802. PMC 6071442. PMID 30123437.
  9. ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ۹٫۲ Kaykhaei M.A. · Kaykhaei M.A.a · Hashemi M.b · Narouie B.c · Shikhzadeh A.c · Rashidi H.d · Moulaei N.a · Ghavami S.e. "High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran".
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ «Study confirms vitamin D protects against colds and flu». Harvard Gazette (به انگلیسی). ۲۰۱۷-۰۲-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  11. ↑ Department of Pediatrics, University of Iowa, Iowa City, Iowa, USA Corresponding author: Ekhard E. Ziegler, Department of Pediatrics, University of Iowa, A136 MTF 2501 Crosspark Rd. , Coralville, IA 52241-8802 (2014 May 23). "VITAMIN D SUPPLEMENTATION OF BREASTFED INFANTS: A RANDOMIZED DOSE-RESPONSE TRIAL". line feed character in |نویسنده= at position 67 (help); Check date values in: |تاریخ= (help)
  12. ↑ Danilo C. Finamor,1 Rita Sinigaglia-Coimbra,1 Luiz C.M. Neves,2 Marcia Gutierrez,3 Jeferson J. Silva,1 Lucas D. Torres,1 Fernanda Surano,1 Domingos J. Neto,5 Neil F. Novo,6 Yara Juliano,6 Antonio C. Lopes4 and Cicero Galli Coimbra1,* (March 2013). "A pilot study assessing the effect of prolonged administration of high daily doses of vitamin D on the clinical course of vitiligo and psoriasis" (PDF). درمان بیماری‌های پوستی خود-ایمنی (پسوریازیس و پیسی) از طریق دوز بالای ویتامین دی. line feed character in |عنوان= at position 48 (help); line feed character in |نویسنده= at position 121 (help)
  13. ↑ Agahiosalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  14. ↑ AgahioSalamati.com (۲ اردیبهشت ۱۳۹۹). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰.
  15. ↑ «25 Excellent Reasons To Take The Wonderful Vitamin D | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  16. ↑ Khosravi, Zahra Sadat; Kafeshani, Marzieh; Tavasoli, Parastoo; Zadeh, Akbar Hassan; Entezari, Mohammad Hassan (2018-07-20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". International Journal of Preventive Medicine. 9. doi:10.4103/ijpvm.IJPVM_329_15. ISSN 2008-7802. PMC 6071442. PMID 30123437.
  17. ↑ Mohammed Nadeem Shaikh ,1 Brahma Reddy Malapati,1 Ruchi Gokani,2 Bhavita Patel,3 and Mitul Chatriwala4 (12 Oct 2016). "Serum Magnesium and Vitamin D Levels as Indicators of Asthma Severity".
  18. ↑ «Five Essential Things You Should Know about Vitamin D to Be Lean, Strong & Healthy | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  19. ↑ «Five Simple Ways to Raise Testosterone Levels for Better Body Composition & Optimal Health | Poliquin Article». main.poliquingroup.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۰۹.
  20. ↑ Poliquin Group (2017/13/7). "Sleep better By Vitamin D". Check date values in: |تاریخ= (help)
  21. ↑ Poliquin Group (19 March 2016). "25 Excellent Reasons To Take The Wonderful Vitamin D". http://main.poliquingroup.com. External link in |وبگاه= (help)
  22. ↑ کاهش احتمال ابتلاء به آلزایمر با سه کار ساده[پیوند مرده]
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ Zahra Sadat Khosravi, Marzieh Kafeshani,1 Parastoo Tavasoli, Akbar Hassan Zadeh,2 and Mohammad Hassan Entezari1 (2018 july 20). "Effect of Vitamin D Supplementation on Weight Loss, Glycemic Indices, and Lipid Profile in Obese and Overweight Women: A Clinical Trial Study". Check date values in: |تاریخ= (help)
  24. ↑ Kaykhaei M.A. · Kaykhaei M.A.a · Hashemi M.b · Narouie B.c · Shikhzadeh A.c · Rashidi H.d · Moulaei N.a · Ghavami S.e (2011). "High Prevalence of Vitamin D Deficiency in Zahedan, Southeast Iran".
  25. ↑ نیاز کودکان به ویتامین دی-تبیان
  26. ↑ "How Much Sun Do You Need to Make Vitamin D?". dummies. Retrieved 2020-05-13.
  27. ↑ Sæl, Visiting address FysikkbygningenSem; Phone, s vei 24 0371 OSLO Norway Mail address P. O. box 1048 Blindern 0316 OSLO Norway; fax. "Why Skin Colours Differ - Department of Physics". www.mn.uio.no. Retrieved 2020-05-13.
  28. ↑ "Can Dark-Skinned People Get Sunburn? What to Know". Healthline. Retrieved 2020-05-13.
  29. ↑ Sæl, Visiting address FysikkbygningenSem; Phone, s vei 24 0371 OSLO Norway Mail address P. O. box 1048 Blindern 0316 OSLO Norway; fax. "Why Skin Colours Differ - Department of Physics". www.mn.uio.no. Retrieved 2020-05-13.
  30. ↑ ده ماده غذایی سرشار از ویتامین د.
  31. ↑ Cannell, John Jacob (2017-06). "Vitamin D and autism, what's new?". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders. 18 (2): 183–193. doi:10.1007/s11154-017-9409-0. ISSN 1573-2606. PMID 28217829. Check date values in: |date= (help)
  32. ↑ "400 IU Of Vitamin D Daily Is Sufficient For Infants". www.medicalnewstoday.com. Retrieved 2020-05-14.
  33. ↑ Office of Dietary Supplements (ODS) (March 24, 2020). "Vitamin D Fact Sheet for Consumers". line feed character in |عنوان= at position 10 (help)
  34. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-14.
  35. ↑ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-14.
  36. ↑ "How Much Vitamin D is Too Much? The Surprising Truth". Healthline. Retrieved 2020-05-14.
  37. ↑ Pela, Ivana (2012). "How much vitamin D for children?". Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism. 9 (2): 112–117. ISSN 1724-8914. PMC 3476526. PMID 23087722.
  38. ↑ Jn, Hathcock; A, Shao; R, Vieth; R, Heaney (2007 Jan). "Risk Assessment for Vitamin D". The American journal of clinical nutrition. PMID 17209171. Retrieved 2020-05-23. Check date values in: |تاریخ= (help)
  39. ↑ «Vitamin D toxicity – a very rare cause of increased plasma calcium». acutecaretesting.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۱.
  40. ↑ Galior, Kornelia; Grebe, Stefan; Singh, Ravinder (2018-07-24). "Development of Vitamin D Toxicity from Overcorrection of Vitamin D Deficiency: A Review of Case Reports". Nutrients. 10 (8). doi:10.3390/nu10080953. ISSN 2072-6643. PMC 6115827. PMID 30042334.
  41. ↑ AgahioSalamati.com (۲۰۲۰-۰۴-۲۱). «ویتامین دی از صفر تا 99 به زبان آدمیزاد». پاکسازی کبد، کیسه صفرا، روده، قلب. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئن ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۵.
  42. ↑ "Vitamin D toxicity: What if you get too much?". Mayo Clinic. Retrieved 2020-05-11.
  43. ↑ "Vitamin D toxicity rare in people who take supplements, researchers report". ScienceDaily. Retrieved 2020-05-11.
  44. ↑ «Vitamin D toxicity – a very rare cause of increased plasma calcium». acutecaretesting.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۱.
  45. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  46. ↑ Cannell, John Jacob (2017-06). "Vitamin D and autism, what's new?". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders. 18 (2): 183–193. doi:10.1007/s11154-017-9409-0. ISSN 1573-2606. PMID 28217829. Check date values in: |date= (help)
  47. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  48. ↑ "6 Side Effects of Too Much Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-15.
  49. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Dec 18, 2019.
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ "Office of Dietary Supplements - Vitamin D". ods.od.nih.gov. Retrieved 2020-05-12.
  51. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-23.
  52. ↑ "7 Healthy Foods That Are High in Vitamin D". Healthline. Retrieved 2020-05-23.
  53. ↑ Lehmann, Ulrike; Gjessing, Hanne Rosendahl; Hirche, Frank; Mueller-Belecke, Andreas; Gudbrandsen, Oddrun Anita; Ueland, Per Magne; Mellgren, Gunnar; Lauritzen, Lotte; Lindqvist, Helen (2015-10-01). "Efficacy of fish intake on vitamin D status: a meta-analysis of randomized controlled trials". The American Journal of Clinical Nutrition. 102 (4): 837–847. doi:10.3945/ajcn.114.105395. ISSN 0002-9165.
  54. ↑ Wacker, Matthias; Holick, Michael F. (2013-01-01). "Sunlight and Vitamin D". Dermato-endocrinology. 5 (1): 51–108. doi:10.4161/derm.24494. ISSN 1938-1972. PMC 3897598. PMID 24494042.
  55. ↑ Cannell, John J.; Hollis, Bruce W. (2008-03). "Use of vitamin D in clinical practice". Alternative Medicine Review: A Journal of Clinical Therapeutic. 13 (1): 6–20. ISSN 1089-5159. PMID 18377099. Check date values in: |date= (help)
  56. ↑ چگونه روزانه ویتامین D دریافت کنیم
  57. ↑ Cannell, John Jacob (2017-06). "Vitamin D and autism, what's new?". Reviews in Endocrine & Metabolic Disorders. 18 (2): 183–193. doi:10.1007/s11154-017-9409-0. ISSN 1573-2606. PMID 28217829. Check date values in: |date= (help)
  58. ↑ همه چیز درباره ویتامین دی که باید بدانیم
  59. ↑ رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی کشور: کمبود ویتامین D موجب بروز بیماری‌های خودایمنی می‌شود خبرگزاری فارس؛ ۱۷ دی ۱۳۹۰
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ویتامین_دی&oldid=29795018»