علی سهیلی: تفاوت میان نسخهها
Mehrdad2021 (بحث | مشارکتها) برچسب: خنثیسازی |
Mehrdad2021 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲: | خط ۲: | ||
{{Infobox Officeholder |
{{Infobox Officeholder |
||
| name = علی سهیلی |
| name = علی سهیلی |
||
| birth_name = |
| birth_name = |
||
| nickname = |
| nickname = |
||
| image =Portrait of Ali Soheili.jpg |
| image =Portrait of Ali Soheili.jpg |
||
| caption = |
| caption = |
||
| office1 = [[فهرست |
| office1 = [[فهرست نخستوزیران ایران پس از مشروطه| نخستوزیر ایران]] |
||
| monarch1 |
| monarch1= [[محمدرضا شاه پهلوی]] |
||
| term_start1 = |
| term_start1 = ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ |
||
| term_end1 = |
| term_end1 = ۱۷ فروردین ۱۳۲۳ |
||
| predecessor1 = [[ |
| predecessor1 = [[احمد قوام]] |
||
| successor1 = |
| successor1 = |
||
| term_start2 = ۱۸ اسفند ۱۳۲۰ |
|||
| office2 = [[فهرست سفیران ایران در فرانسه]] |
|||
| term_end2 = ۱۵ مرداد ۱۳۲۱ |
|||
| primeminister2= |
|||
| predecessor2 = [[محمدعلی فروغی]] |
|||
| term_start2 = خرداد ۱۳۲۷ |
|||
| |
| successor2 = [[احمد قوام]] |
||
| office3 = وزیر امورخارجه |
|||
| predecessor2 = |
|||
| primeminister3= [[محمدعلی فروغی]] |
|||
| successor2 = |
|||
| term_start3 = ۵ شهریور ۱۳۲۰ |
|||
| office3 = [[فهرست نخستوزیران ایران پس از مشروطه| نخستوزیر ایران]] |
|||
| term_end3 = اسفند ۱۳۲۰ |
|||
| primeminister3= |
|||
| term_start3 = ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ |
|||
| term_end3 = ۱۷ فروردین ۱۳۲۳ |
|||
| predecessor3 = |
| predecessor3 = |
||
| successor3 = |
| successor3 = |
||
| primeminister4= [[محمود جم]] (سرپرست) |
|||
| office4 = |
|||
| term_start4 = ۱۶ مهر ۱۳۱۷ |
|||
| monarch4 = |
|||
| term_end4 =۹ اسفند ۱۳۱۷ |
|||
| primeminister4= |
|||
| predecessor4 = [[مظفر اعلم]] |
|||
| term_start4 = ۱۸ اسفند ۱۳۲۰ |
|||
| successor4 = [[عنایتالله سمیعی]] |
|||
| term_end4 = ۱۵ مرداد ۱۳۲۱ |
|||
| office5 = وزیر کشور |
|||
| predecessor4 = [[محمدعلی فروغی]] |
|||
| monarch5= [[رضا شاه پهلوی]] |
|||
| successor4 = [[احمد قوام]] |
|||
| primeminister5= علی منصور |
|||
| office5 = وزیر امور خارجه |
|||
| term_start5 = تیر ۱۳۱۹ |
|||
| primeminister5= محمدعلی فروغی |
|||
| |
| term_end5 = شهریور ۱۳۲۰ |
||
| term_end5 = اسفند ۱۳۲۰ |
|||
| predecessor5 = |
| predecessor5 = |
||
| successor5 = [[جواد عامری]] |
| successor5 = [[جواد عامری]] |
||
خط ۴۹: | خط ۴۶: | ||
| predecessor7 = [[محسن رئیس]] |
| predecessor7 = [[محسن رئیس]] |
||
| successor7 = |
| successor7 = |
||
| monarch8 = [[رضا شاه پهلوی]] |
|||
| office8 = [[فهرست سفیران ایران در افغانستان| سفیر ایران در افغانستان]] |
|||
| monarch8 = |
|||
| primeminister8= |
| primeminister8= |
||
| term_start8 |
| term_start8 = ۱۳۱۶ |
||
| term_end8 |
| term_end8 = ۱۳۱۷ |
||
| predecessor8 |
| predecessor8 = [[حسین علاء]] |
||
| successor8 |
| successor8 = |
||
| office9 = [[فهرست سفیران ایران در فرانسه|سفیر ایران در فرانسه]] |
|||
| office9 = |
|||
| monarch9 = [[محمدرضاشاه پهلوی]] |
|||
| primeminister9= استاندار کرمان |
|||
| primeminister9= |
|||
| term_start9 = بهمن ۱۳۱۷ |
|||
| term_start9 = خرداد ۱۳۲۷ |
|||
| term_end9 = ۱۳۱۸ |
|||
| term_end9 = ۱۳۲۸ |
|||
| predecessor9 = |
| predecessor9 = |
||
| successor9 = |
| successor9 = |
||
| office10 = [[ |
| office10 = [[فهرست سفیران ایران در افغانستان| سفیر ایران در افغانستان]] |
||
| monarch10 = [[رضا شاه پهلوی]] |
|||
| primeminister10= [[محمود جم]] |
|||
| primeminister10= |
|||
| term_start10 = ۱۶ مهر ۱۳۱۷ |
|||
| term_start10 = آبان ۱۳۱۸ |
|||
| term_end10 =۹ اسفند ۱۳۱۷ |
|||
| term_end10 = اسفند ۱۳۱۸ |
|||
| predecessor10 = [[مظفر اعلم]] |
|||
| predecessor10 = |
|||
| successor10 = [[عنایتالله سمیعی]] |
|||
| successor10 = |
|||
| office11 = وزیرمختار ایران در لندن |
|||
| office11 = رئیس شرکت مختلط شیلات ایران و شوروی |
|||
| primeminister11= |
| primeminister11= |
||
| term_start11 = |
| term_start11 = ۱۳۱۱ |
||
| term_end11 |
| term_end11 = دی ۱۳۱۲ |
||
| predecessor11 = |
| predecessor11 = |
||
| successor11 |
| successor11 = |
||
| office12 = [[ |
| office12 = [[فهرست استانداران کرمان|استاندار کرمان]] |
||
| primeminister12= |
| primeminister12= [[مهدیقلی هدایت]] |
||
| term_start12 = |
| term_start12 = بهمن ۱۳۱۷ |
||
| term_end12 = |
| term_end12 = ۱۳۱۸ |
||
| predecessor12 = |
| predecessor12 = |
||
| successor12 = |
| successor12 = |
||
| office13 = رئیس سازمان شیلات |
|||
| primeminister13= |
|||
| term_start13 = ۱۳۱۱ |
|||
| term_end13 = دی ۱۳۱۲ |
|||
| predecessor13 = |
|||
| successor13 = |
|||
| birth_date = ۱۲۷۴خورشیدی |
| birth_date = ۱۲۷۴خورشیدی |
||
|data14 = Party for Progress |
|||
| birth_place = [[تبریز]]، [[ایران]] |
| birth_place = [[تبریز]]، [[ایران]] |
||
| death_date = ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ (۶۲ سال) |
| death_date = ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ (۶۲ سال) |
||
خط ۱۰۷: | خط ۹۸: | ||
|footnotes = |
|footnotes = |
||
}} |
}} |
||
'''علی سهیلی''' ( |
'''علی سهیلی''' (۱۲۷۴ [[تبریز]] – ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷<ref>[https://books.google.com/books?id=zLNIAAAAMAAJ&q=%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D8%B3%D9%87%DB%8C%D9%84%DB%8C+%DB%B1%DB%B1+%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA+%DB%B1%DB%B3%DB%B3%DB%B7+%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA&dq=%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D8%B3%D9%87%DB%8C%D9%84%DB%8C+%DB%B1%DB%B1+%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA+%DB%B1%DB%B3%DB%B3%DB%B7+%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjdg7LRo8nnAhUy8uAKHTsQCX8Q6AEIKDAA]</ref> [[لندن]])، [[فهرست نخستوزیران ایران پس از مشروطه|نخستوزیر ایران]]، دولتمرد و دیپلمات ایرانی بود. او نقش مهمی در مذاکره با سفرای شوروی و انگلستان در زمان اشغال ایران و انعقاد قرارداد سه جانبه داشت که استقلال ایران را تضمین کرد. |
||
== آغاز کار == |
|||
علی سهیلی در مذاکره با سفرای شوروی و انگلستان در زمان اشغال ایران از طرف [[نیروهای متفقین]] و انعقاد قرارداد سه جانبه که استقلال ایران را تضمین نمود، نقش مهمی ایفا کرد. |
|||
پدرش '''میرزا غلامعلی تبریزی''' بود. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سالهای جوانی همراه خانوادهاش به تهران رفت و مدتی در بازار در حجره حاج عبدالرزاق اسکویی کار کرد. سپس به مدرسه روسی قزاقخانه و مدرسه سن لویی رفت و پس از آن در مدرسه علوم سیاسی [[دارالفنون]]، مشغول تحصیل و موفق شد در سال ۱۲۹۳ در سن ۱۹ سالگی دورهٔ عالی علوم سیاسی را به پایان برساند. سهیلی با توجه به استعدادهایی که از خود نشان داده بود به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد و ضمن خدمت، زبانهای [[زبان فرانسوی|فرانسه]] و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] فرا گرفت. ابتدا کارمندی ساده بود اما بهتدریج مدارج ترقی را پیود و نخستین پست مهمش «ریاست اداره شرق و امور مربوط به شوروی» بود. |
|||
سهیلی در آغاز خدمت با عنوان منشی مترجم در هیئت نمایندگی ایران برای مذاکره در امور تجاری به مسکو رفت. ریاست آن هیئت را [[سیدحسن تقیزاده]] برعهده داشت. در تیر ۱۳۱۰ خورشیدی، [[سید باقر کاظمی|مهذبالدوله کاظمی]] [[وزارت طرق و شوارع|وزیر طرق و شوارع (راه)]] سهیلی را از وزارت خارجه به وزارت طرق و شوارع منتقل و معاون خود کرد. |
|||
== زندگینامه == |
|||
'''علی سهیلی'''، فرزند '''میرزا غلامعلی تبریزی'''، در سال ۱۲۷۴ خورشیدی در خانوادهای فقیر در شهر [[تبریز]] به دنیا آمد. او بعد از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سالهای جوانی همراه خانوادهاش به تهران آمد و مدتی را در بازار تهران در حجره حاج عبدالرزاق اسکوئی کار کرد. سپس به مدرسه روسی قزاقخانه و مدرسه عالی سن لوئی رفت و پس از آن در مدرسه علوم سیاسی [[دارالفنون]]، مشغول تحصیل شده و موفق شد در سال ۱۲۹۳ در سن ۱۹ سالگی دورهٔ عالی علوم سیاسی را به پایان برساند. سهیلی با توجه به استعدادهایی که از خود نشان داده بود به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد و ضمن خدمت، زبانهای [[زبان فرانسوی|فرانسه]] و [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] را فرا گرفت. او ابتدا کارمندی ساده بود اما به تدریج مدارج ترقی را در وزارت خارجه طی کرد. نخستین پست مهمش «ریاست اداره شرق و امور مربوط به شوروی» بود. |
|||
سهیلی بعدا به وزارت خارجه بازگشت، بهسرعت ترقی کرد و به «ریاست تسهیلات و معاونت» این وزارتخانه رسید. در سال ۱۳۱۶ در سمت وزیرمختار ایران در لندن جانشین [[حسین علاء]] شد. در پی مرگ [[عنایتالله سمیعی]] وزیر امور خارجه ایران، [[محمود جم]] نخستوزیر، سهیلی را از لندن فراخواند و کفالت (سرپرستی) وزارت امور خارجه را به او سپرد. |
|||
سهیلی در آغاز خدمت با عنوان منشی مترجم در هیئت نمایندگی ایران برای مذاکره در امور تجاری به مسکو رفت. ریاست آن هیئت را سیدحسن تقیزاده برعهده داشت. در سال ۱۳۰۹ خورشیدی [[وزارت طرق و شوارع]] تشکیل و [[سیدحسن تقیزاده]] به سمت نخستین وزیر آن تعیین شد. او یکسال بعد سهیلی را از وزارت خارجه به وزارت راه منتقل و به سمت معاون خود برگزید. |
|||
== وزارت == |
|||
او بعدها به وزارت خارجه بازگشت، به سرعت ترقی کرد و به «ریاست تسهیلات و معاونت وزارت خارجه» رسید و در سال ۱۳۱۶ در سمت وزیرمختار ایران در لندن جانشین [[حسین علاء]] شد. در پی مرگ [[عنایتالله سمیعی]] وزیر امور خارجه ایران، [[محمود جم]] نخستوزیر، سهیلی را از لندن فراخواند و به سمت جانشین وزارت امور خارجه تعیین کرد. |
|||
هنوز بیش از دو ماه از خدمت سهیلی در وزارت خارجه نگذشته بود که به علت خطائی سیاسی از کار برکنار و منتظر خدمت شد. در سال ۱۳۱۸ استاندار کرمان شد و کمتر از یک سال در آنجا بود که «[[فهرست سفیران ایران در افغانستان|سفیر کبیر در کشور افغانستان]]» شد و بالاخره در تیر ۱۳۱۹ در کابینهٔ [[رجبعلی منصور]]، به سمت وزیر کشور تعیین و معرفی شد. |
|||
روزهای بعد از حمله [[نیروهای متفقین]] و اوضاع متشنج ایران در [[شهریور ۱۳۲۰]] دوران سختی در تاریخ ایران بود. روز سوم شهریور ۱۳۲۰ سهیلی به اتفاق سایر وزیران به [[کاخ سعدآباد]] رفتند و روز بعد منصور نخستوزیر، از کار کناره گرفت و بالاخره قرعه به نام [[محمدعلی فروغی]] افتاد. او که شش سال دور از کارهای سیاسی به خواندن و کتاب نوشتن مشغول بود، نخستوزیر ایران شد. در کابینهٔ فروغی که روز پنجم شهریور تشکیل شد، سهیلی از وزارت کشور به وزارت خارجه رفت و [[جواد عامری]] از وزارت خارجه به وزارت کشور منصوب شد. در اوضاع آشفته آن روزگار که ایام جنگ و اشغال بود، وزیر خارجه نقش مهمی در گذر کشور از بحران داشت، بهویژه وزیر خارجهای که عضو شورای عالی دفاع کشور هم باشد. سهیلی جوان و فروغی کهنسال در نیمهٔ دوم سال ۱۳۲۰ حوادث مهم و پردردسری پشت سر گذاشتند تا بالاخره در بهمن آن سال پیمان اتحاد بین ایران و انگلستان و شوروی منعقد کردند. فروغی تا اسفند ۱۳۲۰ چهار بار کابینهٔ خود را ترمیم کرد، اما پست وزارت خارجه در هر چهار بار با سهیلی بود. او به سیاست خارجی نگاه ویژهای داشت و توانست توجه فروغی را در دوران تغییر سلطنت از [[رضاشاه]] به [[محمدرضا شاه پهلوی]] جلب کند و به دولت او کمک زیادی کرد. |
|||
هنوز بیش از دو ماه از خدمت او در وزارت خارجه نگذشته بود که به علت یک خطای سیاسی از کار برکنار و منتظر خدمت شد. در سال ۱۳۱۸ استاندار کرمان شد و کمتر از یک سال در آنجا بود که «[[فهرست سفیران ایران در افغانستان|سفیر کبیر در کشور افغانستان]]» شد و بالاخره در تیرماه ۱۳۱۹ خورشیدی در کابینهٔ [[رجبعلی منصور]]، به سمت «وزیر کشور» تعیین و معرفی شد. |
|||
== نخست وزیری == |
|||
روزهای بعد از حمله [[نیروهای متفقین]] و اوضاع متشنج ایران در [[شهریور ۱۳۲۰]] دوران سختی در تاریخ ایران بود. روز سوم شهریور ۱۳۲۰ سهیلی به اتفاق سایر وزیران به [[کاخ سعدآباد]] رفتند و روز بعد منصور نخستوزیر، از کار کناره گرفت و بالاخره قرعه به نام فروغی افتاد و او که شش سال دور از کارهای سیاسی به خواندن و کتاب نوشتن مشغول بود، نخستوزیر ایران شد. در کابینهٔ فروغی که روز پنجم شهریور تشکیل شد، سهیلی از وزارت کشور به وزارت خارجه رفت و جواد عامری از وزارت خارجه به وزارت کشور منصوب شد. در اوضاع آشفته آن روزگار که ایام جنگ و اشغال بود، وزیر خارجه نقش مهمی در گذر کشور از بحران داشت. به ویژه وزیر خارجهای که عضو شورای عالی دفاع کشور هم باشد. سهیلی جوان و فروغی کهنسال در نیمهٔ دوم سال ۱۳۲۰ حوادث مهم و پردردسری را پست سر گذاشتند تا بالاخره در بهمن ماه همان سال پیمان اتحاد بین ایران و انگلستان و شوروی را منعقد کردند. فروغی تا اسفند ماه ۱۳۲۰ چهار بار کابینهٔ خود را ترمیم کرد، اما پست وزارت خارجه در هر چهار بار با سهیلی بود. او به سیاست خارجی نگاه ویژهای داشت و توانست توجه فروغی را در دوران تغییر سلطنت از [[رضاشاه]] به [[محمدرضا شاه پهلوی]] جلب کند و به دولت او کمک زیادی کرد. |
|||
در اسفند ۱۳۲۰ از ۱۱۲ نماینده مجلس، ۶۵ نفر به نخستوزیری محمدعلی فروغی رای مثبت دادند اما او تعداد رأی را کافی ندانست و حاضر نشد به کارش ادامه دهد. به همین دلیل در جلسه خصوصی مجلس برای نخستوزیر جدید، رأیگیری شد؛ با آنکه با وجود استعفای فروغی همچنان ۴۵ نفر به او و ۳۹ نفر به احمد قوام رأی داده بودند و سهیلی فقط چهار رأی داشت اما هنگامی که فروغی تأکید کرد نخستوزیری را نمیپذیرد و به نمایندگان مجلس توصیه کرد که در آن شرایط، علی سهیلی از هر کس مناسبتر است، اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان به نخستوزیری سهیلی ابراز تمایل کردند و از او خواستند برنامهاش را برای اداره کشور ارائه دهد. با این اکثریت پارلمانی، سهیلی توانست زمام امور کشور را با وجود مشکلات فراوان به دست گیرد. اولین فرمان نخستوزیریاش در اسفند ۱۳۲۰ صادر شد و فهرست اعضای نخستین کابینه خود را در هجدهم اسفند به مجلس داد. بیشتر اعضای کابینه او همان وزیران کابینه فروغی بودند و وقتی برنامه دولت سهیلی مطرح شد، از ۱۰۴ نفر حاضر در مجلس ۱۰۱ نفر به او رأی موافق دادند. |
|||
سهیلی بعد از [[شهریور ۱۳۲۰]] خورشیدی در جریان مذاکره با سفیران اتحاد شوروی و انگلستان نقش مهمی داشت. در حقیقت [[ریدر بولارد]]، وزیرمختار انگلستان در تهران، [[سیدحسن تقیزاده]] را بهترین جانشین برای فروغی میدانست، ولی چون تقیزاده نپذیرفت، سهیلی را پیشنهاد کرد و همین سفیر انگلستان، دولت سهیلی را مجموعهای از معقول ایرانیان درستکار نامید. |
|||
در اسفندماه سال ۱۳۲۱ خورشیدی از ۱۱۲ نماینده مجلس، ۶۵ نفر به نخستوزیری محمدعلی فروغی رای مثبت دادند اما او تعداد رأی را کافی ندانست و حاضر نشد به کارش ادامه دهد. به همین دلیل در جلسه خصوصی مجلس برای نخستوزیر جدید، رأیگیری شد؛ با آنکه با وجود استعفای فروغی همچنان ۴۵ نفر به او و ۳۹ نفر به احمد قوام رأی داده بودند و سهیلی فقط چهار رأی داشت اما هنگامی که فروغی تأکید کرد نخستوزیری را نمیپذیرد و به نمایندگان مجلس توصیه کرد که در آن شرایط، علی سهیلی از هر کس مناسبتر است، اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان به نخستوزیری سهیلی ابراز تمایل کردند و خواستار ارائه برنامهٔ ادارهٔ کشور از سوی او شدند. با این اکثریت پارلمانی، سهیلی توانست زمام امور کشور را با وجود مشکلات فراوان به دست گیرد و اولین فرمان نخستوزیریاش در اسفند ماه ۱۳۲۰ صادر شد و فهرست اعضای نخستین کابینه خود را در تاریخ ۱۸ اسفند همان سال به مجلس داد. بیشتر اعضای کابینه او همان وزیران کابینه فروغی بودند و وقتی برنامه دولت سهیلی مطرح شد، از ۱۰۴ نفر حاضر در مجلس ۱۰۱ نفر به او رأی موافق دادند. |
|||
در اردیبهشت ۱۳۲۱ [[ایالات متحده]] به تقاضای ایران برای استفادهٔ دولت از قانون وام و اجاره دولت ایالات متحده که در دوران صدارت [[محمدعلی فروغی]] مطرح شده بود، پاسخ مثبت داد و دولت ایران، مشمول قانون مزبور شد. سهیلی مراتب را به مجلس شورای ملی اطلاع داد اما در پی مخالفتهای عدهای از نمایندگان مجلس شورای ملی با دولت وقت به صورت بازخواست در این مورد و موارد دیگری از جمله تأمین خواربار و جیرهبندی نان، توقیف بعضی از روزنامهها و همچنین ارجاع پروندهٔ متهمان شهربانی به اتهام قتل تنی چند از زندانیان سیاسی از جمله [[سیدحسن مدرس]]، [[فیروز فیروز]]، [[عبدالحسین تیمورتاش]] و [[علیقلی خان سردار اسعد]] در زمان حکومت [[رضاشاه پهلوی]] به دیوان کارمندان، زمینههای تزلزل کابینه فراهم شد. بدین ترتیب زمینه نامساعد مجلس، سهیلی را بر آن داشت تا استعفای خود را در جلسه ۸ مرداد ۱۳۲۱ به مجلس شورای ملی تقدیم کند و این چنین، اولین دورهٔ صدارت او به اتمام رسید. |
|||
سهیلی بعد از [[شهریور ۱۳۲۰]] خورشیدی در جریان مذاکره با سفیران اتحاد شوروی و انگلستان نقش مهمی داشت. در حقیقت [[ریدر بولارد]]، وزیرمختار انگلستان در تهران، سیدحسن تقیزاده را بهترین جانشین برای فروغی میدانست، ولی چون تقیزاده نپذیرفت، سهیلی را پیشنهاد کرد و همین سفیر انگلستان، دولت سهیلی را مجموعهای از معقول ایرانیان درستکار نامید. |
|||
کابینهٔ سهیلی بیش از پنج ماه دوام نیاورد و قوامالسلطنه که در آن روزها وارد میدان سیاسی ایران شده و داوطلب زمامداری بود به نخستوزیری رسید. دوران دولت [[احمد قوام]] اما دوران آرامی نبود. قحط و بحران اقتصادی و سیاستهای خارجی و داخلی خیلی زود بحران را به اوج رساند و وقایع ۱۷ آذر ۱۳۲۱ را در پایتخت پیش آورد که از بلوای نان آغاز و به آتش زدن و غارت خانهٔ نخستوزیر انجامید. قوامالسلطنه هرچه تلاش کرد نتوانست جلوی بلوا و آشوب را بگیرد و سرانجام تبعات این وقایع دامنگیرش شد و سرانجام از ریاست دولت کنارهگیری کرد. |
|||
در اردیبهشت ۱۳۲۱ [[ایالات متحده]] به تقاضای ایران برای استفادهٔ دولت از قانون وام و اجاره دولت ایالات متحده، که در دوران صدارت [[محمدعلی فروغی]] مطرح شده بود، پاسخ مثبت داد و دولت ایران، مشمول قانون مزبور شد. سهیلی، مراتب را به مجلس شورای ملی اطلاع داد اما در پی مخالفتهای عدهای از نمایندگان مجلس شورای ملی با دولت وقت به صورت بازخواست در این مورد و موارد دیگری از جمله تأمین خواربار و جیرهبندی نان، توقیف بعضی از روزنامهها و همچنین ارجاع پروندهٔ متهمان شهربانی به اتهام قتل تنی چند از زندانیان سیاسی از جمله [[سیدحسن مدرس]]، [[فیروز فیروز]]، [[عبدالحسین تیمورتاش]] و [[علیقلی خان سردار اسعد]] در زمان حکومت [[رضاشاه پهلوی]] به دیوان کارمندان، زمینههای تزلزل کابینه فراهم شد. بدین ترتیب زمینه نامساعد مجلس، سهیلی را بر آن داشت تا استعفای خود را در جلسه ۸ مرداد ۱۳۲۱ به مجلس شورای ملی تقدیم کند و اینچنین اولین دورهٔ صدارت او به اتمام رسید. |
|||
با سقوط دولت [[احمد قوام]]، تمایل [[مجلس شورای ملی]] با اکثریت ۷۲ رأی برای زمامداری سهیلی به عرض محمدرضاشاه رسید. او در ۲۵ بهمن برای تشکیل دولت مأمور شد و ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ هیئت دولت را به مجلس شورای ملی معرفی کرد. طرح تصویب برنامه دولت در مجلس انجام شد و سهیلی با ۸۹ رأی موافق از ۹۹ نماینده حاضر در جلسه رأی اعتماد گرفت؛ اما مشکل مهمی که در زمان نخستوزیری مجدد خود با آن روبهرو شد، بازداشت عدهای از رجال، شامل امرای ارتش، افسران، روزنامهنگاران، کارمندان راهآهن، مأمورین شهرداری و بازرگانان توسط [[نیروهای متفقین]] به اتهام همکاری با آلمانها بود. دولت از [[نیروهای متفقین]] درخواست کرد لیست تمام کسانی را که باید توقیف شوند، در اختیار شهربانی و ارتش قرار دهد و مأمورین ایرانی مظنونین را دستگیر کنند. وزرای مختار با این شرط موافقت کردند که دولت ایران متعهد شود حتی یک نفر از لیست آزاد نماند. در هشتم شهریور ۱۳۲۲ لیست [[نیروهای متفقین]] در اختیار شهربانی و ارتش قرار گرفت و دستگیرشدگان به زندان شهربانی و زیرزمینهای سیلو منتقل شدند. [[سیدابوالقاسم کاشانی]]، [[احمد متیندفتری]]، [[محمد سجادی]]، [[علی هیئت]]، [[سیدعلیاکبر موسویزاده]]، سرلشکر [[ابوالحسن پورزند]]، سرلشکر [[فضلالله زاهدی]]، سرتیپ [[محمدصادق کوپال]]، سرهنگ [[حسن بقایی]]، [[بهرام آریانا]]، سرهنگ [[نادر باتمانقلیچ]] و… از دستگیرشدگان بودند. این عده بعد از مدتی به اردوگاه نظامی اراک منتقل شدند. اسارت اکثر بازداشتشدگان که بعدها به مقامات مهم لشگری و کشوری رسیدند، دو سال طول کشید و تنها کاشانی بود که تا پایان جنگ در فلسطین اسیر انگلستان باقی ماند. بعدها کوشش دولت برای رهایی آنان به جایی نرسید و سهیلی، مصلحت را در آن دید که فرمان عفو عمومی صادر کند. با صدور این فرمان، عدهای از سران صاحب نفوذ ایلات و عشایر به سبب سلب حق آزادی در گذشته با روحیهای ناراضی و عصیانآمیز به وطن خود بازگشتند و برای جبران قدرت از دست رفته به سرپیچی و قیام بر ضد دولت وقت پرداختند. بیشتر اغتشاشها در کردستان، لرستان، فارس، آذربایجان و خراسان بود و دولت وقت نیز به برخورد نظامی ضد آنان روی آورد. |
|||
کابینهٔ سهیلی بیش از ۵ ماه دوام نیاورد و قوامالسلطنه که در آن روزها وارد میدان سیاسی ایران شده و داوطلب زمامداری بود به نخستوزیری رسید. دوران دولت [[احمد قوام]] اما دوران آرامی نبود. قحط و بحران اقتصادی و سیاستهای خارجی و داخلی خیلی زود بحران را به اوج رساند و وقایع ۱۷ آذر ۱۳۲۱ را در پایتخت پیش آورد که از بلوای نان آغاز و به آتش زدن و غارت خانهٔ نخستوزیر انجامید. قوامالسلطنه هرچه تلاش کرد نتوانست جلوی بلوا و آشوب را بگیرد و سرانجام تبعات این وقایع دامنگیرش شد و سرانجام از ریاست دولت کنارهگیری کرد. |
|||
دولت سهیلی همچنین بعد از این واقعه، به آلمان اعلان جنگ کرد و به اعلامیه مشترک ملل متحد ملحق شد. در همین سال، دولت ایران به دلیل آنکه به امر یک امیر سعودی یکی از حجاج ایرانی را در مکه گردن زده بودند، با دولت عربستان سعودی قطع رابطه سیاسی کرد. |
|||
با سقوط دولت [[احمد قوام]]، تمایل [[مجلس شورای ملی]] با اکثریت ۷۲ رأی برای زمامداری سهیلی به عرض محمدرضاشاه رسید. او در ۲۵ بهمن برای تشکیل دولت مأمور شد و ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ هیئت دولت را به مجلس شورای ملی معرفی کرد. طرح تصویب برنامه دولت در مجلس انجام شد و سهیلی با ۸۹ رأی موافق از ۹۹ نماینده حاضر در جلسه رأی اعتماد گرفت؛ اما مشکل مهمی که او در زمان نخستوزیری مجدد خود با آن روبهرو شد، بازداشت عدهای از رجال، شامل امرای ارتش، افسران، روزنامهنگاران، کارمندان راهآهن، مأمورین شهرداری و بازرگانان توسط [[نیروهای متفقین]] به اتهام همکاری با آلمانها بود. دولت از [[نیروهای متفقین]] درخواست کرد لیست تمام کسانی را که باید توقیف شوند، در اختیار شهربانی و ارتش قرار دهد و مأمورین ایرانی مظنونین را دستگیر کنند. وزرای مختار با این شرط موافقت کردند که دولت ایران متعهد شود حتی یک نفر از لیست آزاد نماند. در هشتم شهریور ۱۳۲۲ لیست [[نیروهای متفقین]] در اختیار شهربانی و ارتش قرار گرفت و دستگیرشدگان به زندان شهربانی و زیرزمینهای سیلو منتقل شدند. [[سیدابوالقاسم کاشانی]]، [[احمد متیندفتری]]، [[محمد سجادی]]، [[علی هیئت]]، [[سیدعلیاکبر موسویزاده]]، سرلشکر [[ابوالحسن پورزند]]، سرلشکر [[فضلالله زاهدی]]، سرتیپ [[محمدصادق کوپال]]، سرهنگ [[حسن بقایی]]، [[بهرام آریانا]]، سرهنگ [[نادر باتمانقلیچ]] و… از دستگیرشدگان بودند. این عده بعد از مدتی به اردوگاه نظامی اراک منتقل شدند. اسارت اکثر بازداشتشدگان که بعدها به مقامات مهم لشگری و کشوری رسیدند، دو سال طول کشید و تنها کاشانی بود که تا پایان جنگ در فلسطین اسیر انگلستان باقی ماند. بعدها کوشش دولت برای رهایی آنان به جایی نرسید و سهیلی، مصلحت را در آن دید که فرمان عفو عمومی صادر کند. با صدور این فرمان، عدهای از سران ایالتها، طایفهها و عشایر صاحب نفوذ به سبب سلب حق آزادی در گذشته با روحیهای ناراضی و عصیانآمیز به وطن خود بازگشتند و برای جبران قدرت از دست رفته به سرپیچی و قیام بر ضد دولت وقت پرداختند. بیشتر اغتشاشها در کردستان، لرستان، فارس، آذربایجان و خراسان بود و دولت وقت نیز به برخورد نظامی ضد آنان روی آورد. |
|||
دولت سهیلی همچنین بعد از این واقعه، به آلمان اعلان جنگ کرد و به اعلامیه مشترک ملل متحد ملحق شد. در همین سال دولت ایران به دلیل آنکه به امر یک امیر سعودی یکی از حجاج ایرانی را در مکه گردن زده بودند، با دولت عربستان سعودی قطع رابطه سیاسی کرد. |
|||
[[پرونده:Shah churchill.jpg|بندانگشتی|راست|از چپ: علی سهیلی، نامعلوم، محمدرضاشاه و وینستون چرچیل|330x330پیکسل]] |
[[پرونده:Shah churchill.jpg|بندانگشتی|راست|از چپ: علی سهیلی، نامعلوم، محمدرضاشاه و وینستون چرچیل|330x330پیکسل]] |
||
واقعهٔ مهم دیگر در دوران سهیلی کنفرانس تهران بود. در چهارم آذر ۱۳۲۲ [[ژوزف استالین]]، رهبر [[اتحاد جماهیر شوروی]] به اتفاق [[ویاچسلاو مولوتف]]، وزیر امورخارجه و مارشال کلیمنت وروشیلف وارد [[تهران]] شدند. روز بعد [[وینستون چرچیل]]، [[نخستوزیر بریتانیا]] به اتفاق [[آنتونی ایدن]] [[وزارت امور خارجه بریتانیا]] و همچنین [[فرانکلین دلانو روزولت]] [[رئیسجمهور ایالات متحده آمریکا]] وارد تهران شدند و کنفرانس سران سه کشور در تهران تشکیل شد. پس از اجلاس اعلامیه مشترکی منتشر شد که از مساعی ایران در جنگ تقدیر شده بود و حفظ و استقلال و تمامیت ارضی و حاکمیت ایران را تصدیق کرده بود. |
واقعهٔ مهم دیگر در دوران سهیلی کنفرانس تهران بود. در چهارم آذر ۱۳۲۲ [[ژوزف استالین]]، رهبر [[اتحاد جماهیر شوروی]] به اتفاق [[ویاچسلاو مولوتف]]، وزیر امورخارجه و مارشال کلیمنت وروشیلف وارد [[تهران]] شدند. روز بعد [[وینستون چرچیل]]، [[نخستوزیر بریتانیا]] به اتفاق [[آنتونی ایدن]] [[وزارت امور خارجه بریتانیا]] و همچنین [[فرانکلین دلانو روزولت]] [[رئیسجمهور ایالات متحده آمریکا]] وارد تهران شدند و کنفرانس سران سه کشور در تهران تشکیل شد. پس از اجلاس اعلامیه مشترکی منتشر شد که از مساعی ایران در جنگ تقدیر شده بود و حفظ و استقلال و تمامیت ارضی و حاکمیت ایران را تصدیق کرده بود. |
||
سیزدهمین دورهٔ مجلس شورای ملی که در ۲۲ آبان ماه ۱۳۲۰ |
سیزدهمین دورهٔ مجلس شورای ملی که در ۲۲ آبان ماه ۱۳۲۰ به دس [[محمدرضا شاه پهلوی]] افتتاح شده بود، در اول آذر ۱۳۲۲ به کار خود پایان داد و هر چند فرمان انتخابات دوره چهاردهم مجلس تیرماه آن سال صادر شده بود، اما با آغاز آذر ماه دورانی از فترت در عرصهٔ قانونگذاری آغاز شد. |
||
۲۲ آذرماه ۱۳۲۲ بود که سهیلی به دلیل فترت مجلس و اینکه تصور میکرد شاه به [[محمد ساعد]] متمایل است، استعفای خود را تقدیم کرد. اما شاه که توانسته بود چهار تن از درباریان را به عنوان وزیر به کابینهٔ سهیلی تحمیل کند، ترجیح داد او را تا تشکیل مجلس تازه در سمت خود حفظ کند، |
۲۲ آذرماه ۱۳۲۲ بود که سهیلی به دلیل فترت مجلس و اینکه تصور میکرد شاه به [[محمد ساعد]] متمایل است، استعفای خود را تقدیم کرد. اما شاه که توانسته بود چهار تن از درباریان را به عنوان وزیر به کابینهٔ سهیلی تحمیل کند، ترجیح داد او را تا تشکیل مجلس تازه در سمت خود حفظ کند، این چنین بود که سهیلی همزمان با ابقا، بار دیگر مأمور تشکیل کابینه شد و یک روز بعد فهرست کابینهٔ خود را به شاه ارائه کرد و تأیید آنان را گرفت. بدین ترتیب فترت میان دو مجلس، دوام کابینهٔ سهیلی را در پی آورد و زمامداری او تا فروردین ۱۳۲۳ تمدید شد. |
||
== محاکمه == |
|||
انتخابات دوره چهاردهم (۱۳۲۲) که از آزادترین انتخابات پس از مشروطیت بود، در دوران نخستوزیری سهیلی برگزار شد اما بعد از افتتاح مجلس، علیه او اعلام جرم کردند و اسنادی مبنی بر دخالت دولت در انتخابات انتشار یافت که بر اساس آن کار به محاکمه سهیلی و [[محمد تدین]] وزیر کشور کشید. [[مهدی فرخ]]، نمایندهٔ زابل که در کابینهٔ اول سهیلی وزیر کشور و وزیر خواروبار بود، علیه نخستوزیر و وزیر کشور اعلام جرم کرد. دخالت در انتخابات آذربایجان، شهرضا، بندرعباس، آباده و جهرم، سرقت قسمتی از ابزار ساختمانی وزارت خارجه به مبلغ ۲۷ هزار ریال، توقیف روزنامهها و جراید، بازشدن جامهدان محتوی جواهرات در مصر، ارسال هشتصد هزار دلار وجه از طریق بانک ملی ایران به خارج و تندرویهای شدید در امر حکومت نظامی از جمله اتهاماتی بود که در این ادعانامه علیه سهیلی مطرح شد. |
انتخابات دوره چهاردهم (۱۳۲۲) که از آزادترین انتخابات پس از مشروطیت بود، در دوران نخستوزیری سهیلی برگزار شد اما بعد از افتتاح مجلس، علیه او اعلام جرم کردند و اسنادی مبنی بر دخالت دولت در انتخابات انتشار یافت که بر اساس آن کار به محاکمه سهیلی و [[محمد تدین]] وزیر کشور کشید. [[مهدی فرخ]]، نمایندهٔ زابل که در کابینهٔ اول سهیلی وزیر کشور و وزیر خواروبار بود، علیه نخستوزیر و وزیر کشور اعلام جرم کرد. دخالت در انتخابات آذربایجان، شهرضا، بندرعباس، آباده و جهرم، سرقت قسمتی از ابزار ساختمانی وزارت خارجه به مبلغ ۲۷ هزار ریال، توقیف روزنامهها و جراید، بازشدن جامهدان محتوی جواهرات در مصر، ارسال هشتصد هزار دلار وجه از طریق بانک ملی ایران به خارج و تندرویهای شدید در امر حکومت نظامی از جمله اتهاماتی بود که در این ادعانامه علیه سهیلی مطرح شد. |
||
پروندهٔ سهیلی تشکیل شد و پس از اجازهٔ مجلس در سال ۱۳۲۶، محاکمهٔ وی با حضور کلیه مستشاران تمیز آغاز شد. سهیلی تنها نخستوزیری است که در [[دیوان عالی ایران|دیوان عالی کشور]] محاکمه شدهاست. در این محاکمه ضمن مدافعات مفصل از نقش خود در سیاست ایران پس از [[شهریور ۱۳۲۰]] سخن گفت و هنگام دفاع و شرح مشکلات زمان جنگ و دشواریهای زمامداریاش، اشک از چشمانش جاری شد و طی آن، به غرضورزیهای فرخ اشاره کرد. هیئت مستشاران تمیز که عموماً از رجال متقی و پرهیزکار و علمای حقوق بودند، به اتفاق آراء سهیلی را از اتهامات وارده مبری |
پروندهٔ سهیلی تشکیل شد و پس از اجازهٔ مجلس در سال ۱۳۲۶، محاکمهٔ وی با حضور کلیه مستشاران تمیز آغاز شد. سهیلی تنها نخستوزیری است که در [[دیوان عالی ایران|دیوان عالی کشور]] محاکمه شدهاست. در این محاکمه ضمن مدافعات مفصل از نقش خود در سیاست ایران پس از [[شهریور ۱۳۲۰]] سخن گفت و هنگام دفاع و شرح مشکلات زمان جنگ و دشواریهای زمامداریاش، اشک از چشمانش جاری شد و طی آن، به غرضورزیهای فرخ اشاره کرد. هیئت مستشاران تمیز که عموماً از رجال متقی و پرهیزکار و علمای حقوق بودند، به اتفاق آراء سهیلی را از اتهامات وارده مبری دانسته، رای به برائت او دادند. |
||
== پایان کار == |
|||
سهیلی چند روز پس از آن با سمت وزارت مشاور وارد کابینهٔ [[ابراهیم حکیمی]] شد و پس از مدتی کوتاهی با سمت [[فهرست سفیران ایران در فرانسه|سفیر کبیر ایران در فرانسه]] راهی این کشور شد. در اواخر ۱۳۳۲ [[فهرست سفیران ایران در بریتانیا|سفیر کبیر ایران در بریتانیا]] شد و تا سال ۱۳۳۷ در آن کشور اقامت داشت. |
|||
سهیلی چند روز پس از اعلام برائتش با سمت وزارت مشاور وارد کابینهٔ [[ابراهیم حکیمی]] شد و پس از مدتی کوتاهی با سمت [[فهرست سفیران ایران در فرانسه|سفیر کبیر ایران در فرانسه]] راهی این کشور شد. در اواخر ۱۳۳۲ [[فهرست سفیران ایران در بریتانیا|سفیر کبیر ایران در بریتانیا]] شد و تا ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ که به [[بیماری سرطان]] در [[لندن]] درگذشت، در آن کشور اقامت داشد. او وصیت کرده بود از تشریفات صرفنظر شود ولی مقامات ایران و انگلستان برایش تشییع جنازه مفصلی ترتیب دادند و در سفارت ایران در لندن، زمینهای فراهم شد که جنازهاش با هواپیمای نظامی به تهران برده شود. به هر ترتیب جسد سهیلی طی تشریفات خاصی به ایران حمل و در ایوان مقبرهٔ ناصرالدین شاه در کنار آرامگاه هژیر به خاک سپرده شد. |
|||
== خانواده == |
|||
علی سهیلی دو بار ازدواج کرد. او از همسر اولش دو پسر داشت که پس از پایان تحصیلات، به خدمت وزارت خارجه درآمدند. همسر دومش روس بود که از او هم صاحب یک پسر شد که گویا هر دو خارج از کشور به سر میبردند. فرزندان علی سهیلی با وجود خدمت در وزارت خارجه هیچگاه نقشی در حوزهٔ سیاستهای کلان وزارت امور خارجه ایفا نکردند. برادر بزرگ وی سرتیپ سهیلی، سالها معاون شهربانی بود. |
علی سهیلی دو بار ازدواج کرد. او از همسر اولش دو پسر داشت که پس از پایان تحصیلات، به خدمت وزارت خارجه درآمدند. همسر دومش روس بود که از او هم صاحب یک پسر شد که گویا هر دو خارج از کشور به سر میبردند. فرزندان علی سهیلی با وجود خدمت در وزارت خارجه هیچگاه نقشی در حوزهٔ سیاستهای کلان وزارت امور خارجه ایفا نکردند. برادر بزرگ وی سرتیپ سهیلی، سالها معاون شهربانی بود. |
||
== مرگ == |
|||
سهیلی در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷، در سن ۶۲ سالگی به [[بیماری سرطان]] در [[لندن]] درگذشت. سهیلی وصیت کرده بود از تشریفات صرفنظر شود ولی مقامات ایران و انگلستان برای او تشییع جنازه مفصلی ترتیب دادند و در سفارت ایران در لندن، زمینهای فراهم شد که جنازهاش با هواپیمای نظامی به تهران برده شود. به هر ترتیب جسد او طی تشریفات خاصی به ایران حمل و در ایوان مقبرهٔ ناصرالدین شاه در کنار آرامگاه هژیر به خاک سپرده شد. |
|||
== منابع == |
== منابع == |
نسخهٔ ۸ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۴۲
برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. (ژوئیه ۲۰۱۸) |
علی سهیلی | |
---|---|
نخستوزیر ایران | |
دوره مسئولیت ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ – ۱۷ فروردین ۱۳۲۳ | |
پادشاه | محمدرضا شاه پهلوی |
پس از | احمد قوام |
دوره مسئولیت ۱۸ اسفند ۱۳۲۰ – ۱۵ مرداد ۱۳۲۱ | |
پس از | محمدعلی فروغی |
پیش از | احمد قوام |
وزیر امورخارجه | |
دوره مسئولیت ۵ شهریور ۱۳۲۰ – اسفند ۱۳۲۰ | |
نخستوزیر | محمدعلی فروغی |
دوره مسئولیت ۱۶ مهر ۱۳۱۷ – ۹ اسفند ۱۳۱۷ | |
نخستوزیر | محمود جم (سرپرست) |
پس از | مظفر اعلم |
پیش از | عنایتالله سمیعی |
وزیر کشور | |
دوره مسئولیت تیر ۱۳۱۹ – شهریور ۱۳۲۰ | |
پادشاه | رضا شاه پهلوی |
نخستوزیر | علی منصور |
پیش از | جواد عامری |
وزیر مشاور | |
دوره مسئولیت ۱۳۲۶ – خرداد ۱۳۲۷ | |
نخستوزیر | ابراهیم حکیمی |
سفیر ایران در بریتانیا | |
دوره مسئولیت ۱۸ آبان ۱۳۲۹ – ۱۳۳۲ | |
پادشاه | محمدرضاشاه پهلوی |
پس از | محسن رئیس |
دوره مسئولیت ۱۳۱۶ – ۱۳۱۷ | |
پادشاه | رضا شاه پهلوی |
پس از | حسین علاء |
سفیر ایران در فرانسه | |
دوره مسئولیت خرداد ۱۳۲۷ – ۱۳۲۸ | |
پادشاه | محمدرضاشاه پهلوی |
سفیر ایران در افغانستان | |
دوره مسئولیت آبان ۱۳۱۸ – اسفند ۱۳۱۸ | |
پادشاه | رضا شاه پهلوی |
رئیس شرکت مختلط شیلات ایران و شوروی | |
دوره مسئولیت ۱۳۱۱ – دی ۱۳۱۲ | |
استاندار کرمان | |
دوره مسئولیت بهمن ۱۳۱۷ – ۱۳۱۸ | |
نخستوزیر | مهدیقلی هدایت |
اطلاعات شخصی | |
زاده | ۱۲۷۴خورشیدی تبریز، ایران |
درگذشته | ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ (۶۲ سال) لندن، انگلستان |
ملیت | ایران |
همسر(ان) | همسر دومش روس تبار |
فرزندان | حسین، فرخ از همسر اولش |
اقامتگاه | مدفون در جوار مقبره ناصرالدین شاه |
محل تحصیل | دانشگاه تهران |
پیشه | سیاستمدار |
علی سهیلی (۱۲۷۴ تبریز – ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷[۱] لندن)، نخستوزیر ایران، دولتمرد و دیپلمات ایرانی بود. او نقش مهمی در مذاکره با سفرای شوروی و انگلستان در زمان اشغال ایران و انعقاد قرارداد سه جانبه داشت که استقلال ایران را تضمین کرد.
آغاز کار
پدرش میرزا غلامعلی تبریزی بود. پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و متوسطه، در سالهای جوانی همراه خانوادهاش به تهران رفت و مدتی در بازار در حجره حاج عبدالرزاق اسکویی کار کرد. سپس به مدرسه روسی قزاقخانه و مدرسه سن لویی رفت و پس از آن در مدرسه علوم سیاسی دارالفنون، مشغول تحصیل و موفق شد در سال ۱۲۹۳ در سن ۱۹ سالگی دورهٔ عالی علوم سیاسی را به پایان برساند. سهیلی با توجه به استعدادهایی که از خود نشان داده بود به خدمت در وزارت امور خارجه درآمد و ضمن خدمت، زبانهای فرانسه و انگلیسی فرا گرفت. ابتدا کارمندی ساده بود اما بهتدریج مدارج ترقی را پیود و نخستین پست مهمش «ریاست اداره شرق و امور مربوط به شوروی» بود.
سهیلی در آغاز خدمت با عنوان منشی مترجم در هیئت نمایندگی ایران برای مذاکره در امور تجاری به مسکو رفت. ریاست آن هیئت را سیدحسن تقیزاده برعهده داشت. در تیر ۱۳۱۰ خورشیدی، مهذبالدوله کاظمی وزیر طرق و شوارع (راه) سهیلی را از وزارت خارجه به وزارت طرق و شوارع منتقل و معاون خود کرد.
سهیلی بعدا به وزارت خارجه بازگشت، بهسرعت ترقی کرد و به «ریاست تسهیلات و معاونت» این وزارتخانه رسید. در سال ۱۳۱۶ در سمت وزیرمختار ایران در لندن جانشین حسین علاء شد. در پی مرگ عنایتالله سمیعی وزیر امور خارجه ایران، محمود جم نخستوزیر، سهیلی را از لندن فراخواند و کفالت (سرپرستی) وزارت امور خارجه را به او سپرد.
وزارت
هنوز بیش از دو ماه از خدمت سهیلی در وزارت خارجه نگذشته بود که به علت خطائی سیاسی از کار برکنار و منتظر خدمت شد. در سال ۱۳۱۸ استاندار کرمان شد و کمتر از یک سال در آنجا بود که «سفیر کبیر در کشور افغانستان» شد و بالاخره در تیر ۱۳۱۹ در کابینهٔ رجبعلی منصور، به سمت وزیر کشور تعیین و معرفی شد.
روزهای بعد از حمله نیروهای متفقین و اوضاع متشنج ایران در شهریور ۱۳۲۰ دوران سختی در تاریخ ایران بود. روز سوم شهریور ۱۳۲۰ سهیلی به اتفاق سایر وزیران به کاخ سعدآباد رفتند و روز بعد منصور نخستوزیر، از کار کناره گرفت و بالاخره قرعه به نام محمدعلی فروغی افتاد. او که شش سال دور از کارهای سیاسی به خواندن و کتاب نوشتن مشغول بود، نخستوزیر ایران شد. در کابینهٔ فروغی که روز پنجم شهریور تشکیل شد، سهیلی از وزارت کشور به وزارت خارجه رفت و جواد عامری از وزارت خارجه به وزارت کشور منصوب شد. در اوضاع آشفته آن روزگار که ایام جنگ و اشغال بود، وزیر خارجه نقش مهمی در گذر کشور از بحران داشت، بهویژه وزیر خارجهای که عضو شورای عالی دفاع کشور هم باشد. سهیلی جوان و فروغی کهنسال در نیمهٔ دوم سال ۱۳۲۰ حوادث مهم و پردردسری پشت سر گذاشتند تا بالاخره در بهمن آن سال پیمان اتحاد بین ایران و انگلستان و شوروی منعقد کردند. فروغی تا اسفند ۱۳۲۰ چهار بار کابینهٔ خود را ترمیم کرد، اما پست وزارت خارجه در هر چهار بار با سهیلی بود. او به سیاست خارجی نگاه ویژهای داشت و توانست توجه فروغی را در دوران تغییر سلطنت از رضاشاه به محمدرضا شاه پهلوی جلب کند و به دولت او کمک زیادی کرد.
نخست وزیری
در اسفند ۱۳۲۰ از ۱۱۲ نماینده مجلس، ۶۵ نفر به نخستوزیری محمدعلی فروغی رای مثبت دادند اما او تعداد رأی را کافی ندانست و حاضر نشد به کارش ادامه دهد. به همین دلیل در جلسه خصوصی مجلس برای نخستوزیر جدید، رأیگیری شد؛ با آنکه با وجود استعفای فروغی همچنان ۴۵ نفر به او و ۳۹ نفر به احمد قوام رأی داده بودند و سهیلی فقط چهار رأی داشت اما هنگامی که فروغی تأکید کرد نخستوزیری را نمیپذیرد و به نمایندگان مجلس توصیه کرد که در آن شرایط، علی سهیلی از هر کس مناسبتر است، اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان به نخستوزیری سهیلی ابراز تمایل کردند و از او خواستند برنامهاش را برای اداره کشور ارائه دهد. با این اکثریت پارلمانی، سهیلی توانست زمام امور کشور را با وجود مشکلات فراوان به دست گیرد. اولین فرمان نخستوزیریاش در اسفند ۱۳۲۰ صادر شد و فهرست اعضای نخستین کابینه خود را در هجدهم اسفند به مجلس داد. بیشتر اعضای کابینه او همان وزیران کابینه فروغی بودند و وقتی برنامه دولت سهیلی مطرح شد، از ۱۰۴ نفر حاضر در مجلس ۱۰۱ نفر به او رأی موافق دادند.
سهیلی بعد از شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی در جریان مذاکره با سفیران اتحاد شوروی و انگلستان نقش مهمی داشت. در حقیقت ریدر بولارد، وزیرمختار انگلستان در تهران، سیدحسن تقیزاده را بهترین جانشین برای فروغی میدانست، ولی چون تقیزاده نپذیرفت، سهیلی را پیشنهاد کرد و همین سفیر انگلستان، دولت سهیلی را مجموعهای از معقول ایرانیان درستکار نامید.
در اردیبهشت ۱۳۲۱ ایالات متحده به تقاضای ایران برای استفادهٔ دولت از قانون وام و اجاره دولت ایالات متحده که در دوران صدارت محمدعلی فروغی مطرح شده بود، پاسخ مثبت داد و دولت ایران، مشمول قانون مزبور شد. سهیلی مراتب را به مجلس شورای ملی اطلاع داد اما در پی مخالفتهای عدهای از نمایندگان مجلس شورای ملی با دولت وقت به صورت بازخواست در این مورد و موارد دیگری از جمله تأمین خواربار و جیرهبندی نان، توقیف بعضی از روزنامهها و همچنین ارجاع پروندهٔ متهمان شهربانی به اتهام قتل تنی چند از زندانیان سیاسی از جمله سیدحسن مدرس، فیروز فیروز، عبدالحسین تیمورتاش و علیقلی خان سردار اسعد در زمان حکومت رضاشاه پهلوی به دیوان کارمندان، زمینههای تزلزل کابینه فراهم شد. بدین ترتیب زمینه نامساعد مجلس، سهیلی را بر آن داشت تا استعفای خود را در جلسه ۸ مرداد ۱۳۲۱ به مجلس شورای ملی تقدیم کند و این چنین، اولین دورهٔ صدارت او به اتمام رسید.
کابینهٔ سهیلی بیش از پنج ماه دوام نیاورد و قوامالسلطنه که در آن روزها وارد میدان سیاسی ایران شده و داوطلب زمامداری بود به نخستوزیری رسید. دوران دولت احمد قوام اما دوران آرامی نبود. قحط و بحران اقتصادی و سیاستهای خارجی و داخلی خیلی زود بحران را به اوج رساند و وقایع ۱۷ آذر ۱۳۲۱ را در پایتخت پیش آورد که از بلوای نان آغاز و به آتش زدن و غارت خانهٔ نخستوزیر انجامید. قوامالسلطنه هرچه تلاش کرد نتوانست جلوی بلوا و آشوب را بگیرد و سرانجام تبعات این وقایع دامنگیرش شد و سرانجام از ریاست دولت کنارهگیری کرد.
با سقوط دولت احمد قوام، تمایل مجلس شورای ملی با اکثریت ۷۲ رأی برای زمامداری سهیلی به عرض محمدرضاشاه رسید. او در ۲۵ بهمن برای تشکیل دولت مأمور شد و ۲۸ بهمن ۱۳۲۱ هیئت دولت را به مجلس شورای ملی معرفی کرد. طرح تصویب برنامه دولت در مجلس انجام شد و سهیلی با ۸۹ رأی موافق از ۹۹ نماینده حاضر در جلسه رأی اعتماد گرفت؛ اما مشکل مهمی که در زمان نخستوزیری مجدد خود با آن روبهرو شد، بازداشت عدهای از رجال، شامل امرای ارتش، افسران، روزنامهنگاران، کارمندان راهآهن، مأمورین شهرداری و بازرگانان توسط نیروهای متفقین به اتهام همکاری با آلمانها بود. دولت از نیروهای متفقین درخواست کرد لیست تمام کسانی را که باید توقیف شوند، در اختیار شهربانی و ارتش قرار دهد و مأمورین ایرانی مظنونین را دستگیر کنند. وزرای مختار با این شرط موافقت کردند که دولت ایران متعهد شود حتی یک نفر از لیست آزاد نماند. در هشتم شهریور ۱۳۲۲ لیست نیروهای متفقین در اختیار شهربانی و ارتش قرار گرفت و دستگیرشدگان به زندان شهربانی و زیرزمینهای سیلو منتقل شدند. سیدابوالقاسم کاشانی، احمد متیندفتری، محمد سجادی، علی هیئت، سیدعلیاکبر موسویزاده، سرلشکر ابوالحسن پورزند، سرلشکر فضلالله زاهدی، سرتیپ محمدصادق کوپال، سرهنگ حسن بقایی، بهرام آریانا، سرهنگ نادر باتمانقلیچ و… از دستگیرشدگان بودند. این عده بعد از مدتی به اردوگاه نظامی اراک منتقل شدند. اسارت اکثر بازداشتشدگان که بعدها به مقامات مهم لشگری و کشوری رسیدند، دو سال طول کشید و تنها کاشانی بود که تا پایان جنگ در فلسطین اسیر انگلستان باقی ماند. بعدها کوشش دولت برای رهایی آنان به جایی نرسید و سهیلی، مصلحت را در آن دید که فرمان عفو عمومی صادر کند. با صدور این فرمان، عدهای از سران صاحب نفوذ ایلات و عشایر به سبب سلب حق آزادی در گذشته با روحیهای ناراضی و عصیانآمیز به وطن خود بازگشتند و برای جبران قدرت از دست رفته به سرپیچی و قیام بر ضد دولت وقت پرداختند. بیشتر اغتشاشها در کردستان، لرستان، فارس، آذربایجان و خراسان بود و دولت وقت نیز به برخورد نظامی ضد آنان روی آورد.
دولت سهیلی همچنین بعد از این واقعه، به آلمان اعلان جنگ کرد و به اعلامیه مشترک ملل متحد ملحق شد. در همین سال، دولت ایران به دلیل آنکه به امر یک امیر سعودی یکی از حجاج ایرانی را در مکه گردن زده بودند، با دولت عربستان سعودی قطع رابطه سیاسی کرد.
واقعهٔ مهم دیگر در دوران سهیلی کنفرانس تهران بود. در چهارم آذر ۱۳۲۲ ژوزف استالین، رهبر اتحاد جماهیر شوروی به اتفاق ویاچسلاو مولوتف، وزیر امورخارجه و مارشال کلیمنت وروشیلف وارد تهران شدند. روز بعد وینستون چرچیل، نخستوزیر بریتانیا به اتفاق آنتونی ایدن وزارت امور خارجه بریتانیا و همچنین فرانکلین دلانو روزولت رئیسجمهور ایالات متحده آمریکا وارد تهران شدند و کنفرانس سران سه کشور در تهران تشکیل شد. پس از اجلاس اعلامیه مشترکی منتشر شد که از مساعی ایران در جنگ تقدیر شده بود و حفظ و استقلال و تمامیت ارضی و حاکمیت ایران را تصدیق کرده بود.
سیزدهمین دورهٔ مجلس شورای ملی که در ۲۲ آبان ماه ۱۳۲۰ به دس محمدرضا شاه پهلوی افتتاح شده بود، در اول آذر ۱۳۲۲ به کار خود پایان داد و هر چند فرمان انتخابات دوره چهاردهم مجلس تیرماه آن سال صادر شده بود، اما با آغاز آذر ماه دورانی از فترت در عرصهٔ قانونگذاری آغاز شد.
۲۲ آذرماه ۱۳۲۲ بود که سهیلی به دلیل فترت مجلس و اینکه تصور میکرد شاه به محمد ساعد متمایل است، استعفای خود را تقدیم کرد. اما شاه که توانسته بود چهار تن از درباریان را به عنوان وزیر به کابینهٔ سهیلی تحمیل کند، ترجیح داد او را تا تشکیل مجلس تازه در سمت خود حفظ کند، این چنین بود که سهیلی همزمان با ابقا، بار دیگر مأمور تشکیل کابینه شد و یک روز بعد فهرست کابینهٔ خود را به شاه ارائه کرد و تأیید آنان را گرفت. بدین ترتیب فترت میان دو مجلس، دوام کابینهٔ سهیلی را در پی آورد و زمامداری او تا فروردین ۱۳۲۳ تمدید شد.
محاکمه
انتخابات دوره چهاردهم (۱۳۲۲) که از آزادترین انتخابات پس از مشروطیت بود، در دوران نخستوزیری سهیلی برگزار شد اما بعد از افتتاح مجلس، علیه او اعلام جرم کردند و اسنادی مبنی بر دخالت دولت در انتخابات انتشار یافت که بر اساس آن کار به محاکمه سهیلی و محمد تدین وزیر کشور کشید. مهدی فرخ، نمایندهٔ زابل که در کابینهٔ اول سهیلی وزیر کشور و وزیر خواروبار بود، علیه نخستوزیر و وزیر کشور اعلام جرم کرد. دخالت در انتخابات آذربایجان، شهرضا، بندرعباس، آباده و جهرم، سرقت قسمتی از ابزار ساختمانی وزارت خارجه به مبلغ ۲۷ هزار ریال، توقیف روزنامهها و جراید، بازشدن جامهدان محتوی جواهرات در مصر، ارسال هشتصد هزار دلار وجه از طریق بانک ملی ایران به خارج و تندرویهای شدید در امر حکومت نظامی از جمله اتهاماتی بود که در این ادعانامه علیه سهیلی مطرح شد.
پروندهٔ سهیلی تشکیل شد و پس از اجازهٔ مجلس در سال ۱۳۲۶، محاکمهٔ وی با حضور کلیه مستشاران تمیز آغاز شد. سهیلی تنها نخستوزیری است که در دیوان عالی کشور محاکمه شدهاست. در این محاکمه ضمن مدافعات مفصل از نقش خود در سیاست ایران پس از شهریور ۱۳۲۰ سخن گفت و هنگام دفاع و شرح مشکلات زمان جنگ و دشواریهای زمامداریاش، اشک از چشمانش جاری شد و طی آن، به غرضورزیهای فرخ اشاره کرد. هیئت مستشاران تمیز که عموماً از رجال متقی و پرهیزکار و علمای حقوق بودند، به اتفاق آراء سهیلی را از اتهامات وارده مبری دانسته، رای به برائت او دادند.
پایان کار
سهیلی چند روز پس از اعلام برائتش با سمت وزارت مشاور وارد کابینهٔ ابراهیم حکیمی شد و پس از مدتی کوتاهی با سمت سفیر کبیر ایران در فرانسه راهی این کشور شد. در اواخر ۱۳۳۲ سفیر کبیر ایران در بریتانیا شد و تا ۱۱ اردیبهشت ۱۳۳۷ که به بیماری سرطان در لندن درگذشت، در آن کشور اقامت داشد. او وصیت کرده بود از تشریفات صرفنظر شود ولی مقامات ایران و انگلستان برایش تشییع جنازه مفصلی ترتیب دادند و در سفارت ایران در لندن، زمینهای فراهم شد که جنازهاش با هواپیمای نظامی به تهران برده شود. به هر ترتیب جسد سهیلی طی تشریفات خاصی به ایران حمل و در ایوان مقبرهٔ ناصرالدین شاه در کنار آرامگاه هژیر به خاک سپرده شد.
خانواده
علی سهیلی دو بار ازدواج کرد. او از همسر اولش دو پسر داشت که پس از پایان تحصیلات، به خدمت وزارت خارجه درآمدند. همسر دومش روس بود که از او هم صاحب یک پسر شد که گویا هر دو خارج از کشور به سر میبردند. فرزندان علی سهیلی با وجود خدمت در وزارت خارجه هیچگاه نقشی در حوزهٔ سیاستهای کلان وزارت امور خارجه ایفا نکردند. برادر بزرگ وی سرتیپ سهیلی، سالها معاون شهربانی بود.
منابع
- عاقلی، دکتر باقر (۱۳۸۰). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران. ج. دوم. نشر گفتار باهمکاری نشر علم. ص. ۸۴۱–۸۳۸.
- مهدی جنگروی. «اشغال ایران - مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران IICHS».
- «سهیلی در سمت نخستوزیری ابقا شد - تاریخ ایرانی».
- «علی سهیلی».
- بامداد، مهدی. شرح حال رجال ایران. نشر زوار.
- شجیعی، زهرا (۱۳۷۲). کتاب نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی. انتشارات سخن.
- تقیزاده، سیدحسن. خاطرات طوفانی. پژوهشکده باقرالعلوم.
- الموتی، مصطفی (۱۹۹۵). بازیگران سیاسی از بدو مشروطیت تا سال ۱۳۵۷. ج. دوم. انتشارات لندن ـ پکا.
- عاقلی، باقر (۱۳۷۴). «نخست وزیران ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی». تهران، سازمان انتشارت جاویدان. پارامتر
|پیوند=
ناموجود یا خالی (کمک) - فاطمه کرمپور. «وضعیت سیاسی ایران بعد از کنفرانس تهران».
- اوسطی، علیرضا. ایران در سه قرن گذشته. ج. دوجلد. انتشارات پاکتاب.
- مقالههای نیازمند ارجاعهای اضافی از ژوئیه ۲۰۱۸
- استانداران کرمان
- افراد ایرانی آذریتبار
- اهالی تبریز
- دانشآموختگان دانشگاه تهران
- دانشآموختگان مدرسه سن لویی تهران
- درگذشتگان ۱۳۳۷
- درگذشتگان ۱۹۵۸ (میلادی)
- درگذشتگان به علت سرطان در انگلستان
- دیپلماتهای اهل ایران
- زادگان ۱۲۷۴
- زادگان ۱۸۹۶ (میلادی)
- سفیران ایران در افغانستان
- سفیران ایران در بریتانیا
- سفیران پهلوی در افغانستان
- سفیران پهلوی در بریتانیا
- سیاستمداران آذریتبار اهل ایران
- مدفونان در حرم شاه عبدالعظیم
- نخستوزیران ایران
- وزیران امور خارجه ایران
- وزیران ایران
- وزیران کشور پهلوی
- سفیران ایران در فرانسه