علی هیئت

علی هیئت
علی هیئت
وزیر دادگستری ایران
	دوره مسئولیت; ۱۲ اردیبهشت – مهر ۱۳۳۰
پادشاه	محمدرضا پهلوی
نخست‌وزیر	محمد مصدق
پس از	شمس‌الدین امیرعلایی
پیش از	حسن سمیعی (سرپرست)
	دوره مسئولیت; فروردین ۱۳۲۹ – ۱۳۲۹
نخست‌وزیر	علی منصور
پس از	محمد سجادی
پیش از	محمدعلی بوذری
رئیس دیوان عالی کشور
	دوره مسئولیت; ۱۱ شهریور ۱۳۳۲ – ۱۳۳۵
پس از	محمدشفیع جهانشاهی
پیش از	محمد سروری
دادستان کل کشور
	دوره مسئولیت; ۱۳۲۵ – ۱۳۲۹
پس از	محمدرضا وجدانی
پیش از	میر سید علی حائری شاه‌باغ
اطلاعات شخصی
زاده	میرزا علی هیئت; ۱۳۰۶ (قمری) ۱۲۶۷ خورشیدی; تبریز
درگذشته	۷ فروردین ۱۳۴۵ (۷۸ سال); تهران
ملیت	ایران
فرزندان	جواد هیئت
پیشه	سیاستمدار

میرزا علی آقا هیئت (۱۲۶۷ تبریز – ۷ فروردین ۱۳۴۵ تهران) از روحانیون مشروطه‌خواه آذربایجان و قاضی بلندپایه دادگستری در دوران قاجار و پهلوی بود.

خانواده و تحصیلات

پدرش میرزا تقی خان از اعیان تبریز و منشیان دربار محمدعلی میرزا ولی‌عهد بود. تحصیلات حوزوی در تبریز آغاز کرد و در نجف ادامه داد. پس از سال‌ها تحصیل نزد علمائی چون آخوند ملا محمدکاظم خراسانی، شریعت اصفهانی و حاج سید احمد شیرازی به درجه اجتهاد رسید و به تبریز بازگشت.

بازگشت میرزا علی آقا به تبریز با جنبش مشروطیت همزمان شد. او به این نهضت پیوست و برای تقویت مشروطیت رابط بین علمای نجف و ایران شد و از این راه شهرت زیادی پیدا کرد. سپس به به استانبول و از آن‌جا به مصر رفت و چندی را در دانشگاه الازهر قاهره گذراند. مدتی هم در نجف بود و در زمان جنگ جهانی اول به ایران بازگشت.

قضاوت

میرزا علی آقا هیئت وارد تشکیلات عدلیه شد. ابتدا به ریاست استیناف (دادگاه تجدید نظر) همدان رفت و سپس دادستان استیناف تهران شد تا سرانجام به مستشاری دیوان عالی کشور رسید. مدتی هم ریاست دادگستری آذربایجان را به عهده داشت. پس از شهریور ۱۳۲۰ «کلوپ آذربایجانی‌ها» را در تهران به راه انداخت که هوادار آلمان بود. از همین رو در سال ۱۳۲۲ متفقین او را بازداشت کردند و دو سال در اسارت‌گاه اراک زندانی بود.

هیئت پس از رهایی از اسارت به دادگستری بازگشت و رئیس یکی از شعب دیوان عالی کشور و در سال ۱۳۲۵ دادستان کل کشور شد. محاکمه سید محمد تدین وزیر کشور و علی سهیلی نخست‌وزیر سابق به اتهام دخالت در انتخابات و سوءاستفاده مالی در دوران دادستانی او انجام گرفت و به تبرئه آن دو انجامید. گفته می‌شود پشتیبانی هیئت در تبرئه آن دو نقش داشت.

وزارت

در فروردین ۱۳۲۹ هیئت برای نخستین بار به وزارت رسید و در کابینه منصورالملک عهده‌دار وزارت دادگستری شد. پس از سقوط کابینه به سناتوری انتصابی رسید. در دولت مصدق هم وزیر دادگستری شد اما اختلاف آن دو به کناره‌گیری‌اش انجامید.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، هیئت استاندار فارس شد اما هنوز چندی از این مأموریت نگذشته بود که میرزا شفیع جهانشاهی رئیس دیوان عالی کشور درگذشت و هیئت به تهران بازگردانده و در آبان ۱۳۳۲ جانشین او شد تا اینکه در سال ۱۳۳۵ عباسقلی گلشائیان وزیر دادگستری، دیوان عالی کشور را منحل کرد و هیئت بازنشسته شد.

درگذشت

میرزا علی آقا هیئت در هفتم فروردین ۱۳۴۵ در سن ۷۸ سالگی در تهران درگذشت و در ابن بابویه شهرری به خاک سپرده شد. دکتر جواد هیئت پزشک و پژوهشگر زبان و ادبیات ترکی فرزند میرزا علی آقا هیئت بود.

منابع

تاریخ مشروطه، احمد کسروی، صفحهٔ ۸۲۶
شرح حال رجال ایران، بامداد، ج۳، ص۱۸۰۲.
رجال پارلمانی ایران، منوچهر نظری، ص۹۰۷.

ن ب و رئیسان دیوان عالی کشور ایران^*
پادشاهی مشروطه	سید نصرالله اخوی (موقت) (۱۲۸۹) • میرزا محمد حائری مازندرانی (۱۲۸۹–؟۱۲۸۹) • احمد بَدِر (؟۱۲۸۹–۱۲۹۰) • محمدعلی فروغی (۱۲۹۱–۱۲۹۳) • ؟ (۱۲۹۳–۱۲۹۴) • محمدعلی فروغی (۱۲۹۴–۱۲۹۷) • علی نوری حکمی (۱۲۹۷–؟۱۲۹۷) • سید نصرالله اخوی (؟۱۲۹۷–؟۱۲۹۹) • محمدعلی فروغی (؟–؟) • سید نصرالله اخوی (؟–۱۳۰۵) • مهدی‌قلی هدایت (۱۳۰۶) • رضاقلی هدایت (کفیل) (۱۳۰۶–۱۳۱۵) • سید نصرالله اخوی (۱۳۱۵–۱۳۲۵) • سید محمدشفیع جهانشاهی (۱۳۲۵–۱۳۳۱) • محمد سروری (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید محمدشفیع جهانشاهی (۱۳۳۲) • علی هیئت (۱۳۳۲–۱۳۳۵) • محمد سروری (۱۳۳۵–۱۳۴۶) • سید عمادالدین میرمطهری (۱۳۴۶–۱۳۵۳) • ناصر یگانه (۱۳۵۳–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	سید مهدی سجادیان (۱۳۵۸) • سید محمد بهشتی (۱۳۵۸–۱۳۶۰) • سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (۱۳۶۰–۱۳۶۸) • مرتضی مقتدایی (۱۳۶۸–۱۳۷۳) • محمد محمدی گیلانی (۱۳۷۳–۱۳۸۳) • حسین مفید (۱۳۸۳–۱۳۸۸) • احمد محسنی گرکانی (۱۳۸۸–۱۳۹۳) • حسین کریمی (۱۳۹۳–۱۳۹۸) • سید احمد مرتضوی مقدم (۱۳۹۸–۱۴۰۲) • محمدجعفر منتظری (۱۴۰۲ تا کنون)
^* تا ۱۳۶۸، «رئیس دیوان عالی کشور» رئیس قوهٔ قضائیهٔ ایران بوده است.

ن ب و وزیران دادگستری ایران
پادشاهی	عباسقلی معتمدالدوله جوانشیر (–) • محمدابراهیم معتمدالملک جوانشیر (–) • علی اعتمادالسلطنه (–) • مصطفی بهاءالملک افشار (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • غلامحسین خان سپهدار (–) • حسین مشیرالدوله (–) • محمدناصر ظهیرالدوله قاجار (–) • پاشاخان امین‌الملک (–) • محمدقلی آصف‌الدوله (–) • امام‌قلی عمادالدوله (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۱–) • علیرضا عضدالملک (–) • کاظم نظام‌الملک نوری (۱۲۹۳–) • علی‌قلی میرزا اعتضادالسلطنه (–) • علیرضا عضدالملک (–) • بهرام میرزا معزالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • عبدالصمد میرزا عزالدوله (–) • علیرضا عضدالملک (–) • یحیی مشیرالدوله (–) • نظام‌الدین مهندس‌الممالک غفاری (–) • محسن مشیرالدوله (–) • عباس میرزا ملک‌آرا (–) • اسدالله ناظم‌الدوله (–) • روح‌الله میرزا نصرت‌السلطنه (–) • غلامحسین غفاری (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–)
پادشاهی مشروطه	احمد مشیرالسلطنه (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما (–) • محمود علاءالملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • رضا مؤیدالسلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالوهاب نظام‌الملک (–) • حسن مشیرالدوله (–) • عبدالحسین میرزا فرمانفرما • (-) حسن وثوق‌الدوله (–) • حسن مشیرالدوله (–) • محمدحسین دبیرالملک شیرازی (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن مشیرالدوله (–) • احمد قوام‌السلطنه (–) • حسن مشیرالدوله (–) • حسن محتشم‌السلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • رضا ارفع‌الدوله (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • محمدعلی ذکاءالملک (–) • فتح‌الله سردار منصور (–) • محمدعلی علاءالسلطنه (–) • محمود علاءالملک (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • مهدی‌قلی مخبرالسلطنه (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • اسماعیل ممتازالدوله (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسنعلی نصرالملک (–) • محمد مصدق‌السلطنه (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • سلیمان میکده (–) • عباس میرزا سالار لشکر (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (کفیل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • ابراهیم عمیدالسلطنه (–) • عبدالحسین سردار معظم خراسانی (تیمورتاش) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • اسدالله مشارالسلطنه (–) • مرتضی ممتازالملک (–) • ابراهیم حکیم‌الملک (–) • ابوالحسن معاضدالسلطنه (–) • حسین ادیب‌السلطنه (–) • فیروز نصرت‌الدوله (–) • مهدی عمادالسلطنه (مشیر فاطمی) (–) • مصطفی منصورالسلطنه (عدل) (–) • حسن وثوق‌الدوله (–) • علی‌اکبر داور () • محسن صدر (–) • احمد متین‌دفتری (–) • محمد سروری (–) (سرپرست) • قربانعلی آهی (۱۳۱۹–۱۳۲۰) • عباسقلی گلشائیان (۱۳۲۰–۱۳۲۰) • قربانعلی آهی (۱۳۲۰–۱۳۲۱) • علی‌رضا قراگوزلو (بهاءالملک) (–) • جواد عامری (–) • علی‌اصغر حکمت (–) • محسن صدر (–) • اسدالله ممقانی (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • الله‌یار صالح (۱۳۲۳–۱۳۲۳) • مصطفی عدل (۱۳۲۳–۱۳۲۴) • الله‌یار صالح (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • حسنعلی کمال هدایت (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • امان‌الله اردلان (۱۳۲۴–۱۳۲۴) • انوشیروان سپهبدی (۱۳۲۴–) • الله‌یار صالح (۱۳۲۷–۱۳۲۸) • علی‌اکبر موسوی‌زاده (۱۳۲۱–۱۳۲۱) • مصطفی عدل (–) • رضا تجدد (–) • محمد سروری (۱۳۲۶–۱۳۲۷) • محمدعلی نظام مافی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محسن صدر (–) • سید محمد سجادی (–) • علی هیئت (–) • محمدعلی بوذری (–) • شمس‌الدین امیرعلائی (–) • علی هیئت (۱۳۳۰-۱۳۳۰) • شمس‌الدین امیرعلائی (۱۳۳۰–۱۳۳۰) • حسن سمیعی (سرپرست)(۱۳۳۰–۱۳۳۱) • رضا تجدد (۱۳۳۱–۱۳۳۱) • عبدالعلی لطفی (۱۳۳۱–۱۳۳۲) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۲–۱۳۳۳) • سید فخرالدین شادمان (–) • سید جمال‌الدین اخوی (۱۳۳۳–۱۳۳۴) • حسین علاء (–) • علی امینی (–) • عباسقلی گلشائیان (–) • محمد مجلسی (سرپرست) (–) • سید محمدعلی هدایتی (–) • محمدعلی ممتاز (–) • نورالدین الموتی (–) • غلامحسین خوشبین (–) • محمد باهری (–) • باقر عاملی (–) • سید جواد صدر (–) • منوچهر پرتو (–) • صادق احمدی (۱۳۵۰–۱۳۵۵) • غلامرضا کیانپور (۱۳۵۵–۱۳۵۷) • محمد باهری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • حسین نجفی (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • یحیی صادق وزیری (۱۳۵۷–۱۳۵۷) • شمس‌الدین عالمی (سرپرست) (۱۳۵۷–۱۳۵۷)
جمهوری اسلامی	اسدالله مبشری (۱۳۵۷–۱۳۵۸) • احمد صدر حاج‌سیدجوادی (۱۳۵۸) • ابراهیم احدی (۱۳۵۹) • سید محمد اصغری (۱۳۶۰–۱۳۶۳) • حسن حبیبی (۱۳۶۳–۱۳۶۸) • محمداسماعیل شوشتری (۱۳۶۸–۱۳۸۴) • جمال کریمی‌راد (۱۳۸۴–۱۳۸۵) • غلامحسین الهام (۱۳۸۵–۱۳۸۸) • سید مرتضی بختیاری (۱۳۸۸–۱۳۹۲) • مصطفی پورمحمدی (۱۳۹۲–۱۳۹۶) • سید علیرضا آوایی (۱۳۹۶–۱۴۰۰) • امین‌حسین رحیمی (۱۴۰۰ تا کنون)