سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر)

سید ابوالقاسم جعفر موسوی خوانساری یا سید ابوالقاسم خوانساری (۱۱۵۸–۱۰۹۰ ق) معروف به میرکبیر فقیه، مجتهد، پژوهشگر و شاعر ایرانی سده دوازدهم هجری قمری و هم دوره صفویان بود. او در سال ۱۰۹۰ قمری در اصفهان دیده به جهان گشود و سرسلسله خاندان خوانساری است.

تبار

میر سید ابوالقاسم جعفر خوانساری فرزند حسین پسر قاسم پسر محب‌اﷲ از نوادگان سید صالح قصیر (امامزاده سید صالح قصیر) و او از نوادگان موسی بن جعفر است.

وی در پیشگفتار کتاب مناهج المعارف خود را ابوالقاسم بن الحسین الحسینی الموسوی معرفی نموده است.

نسب وی بنا به تبارنامه زیر به موسی بن جعفر می‌رسد:

«ابوالقاسم جعفر ابن حسین بن قاسم بن محبّ‌الله ابن مهدی بن زین‌العابدین بن ابراهیم بن کریم‌الدین بن رکن‌الدین بن سید زین‌الدین بن سید صالح الشهیر بالقصیر ابن سید محمد بن محمود بن سید حسین بن حسن بن احمد بن ابراهیم بن سیّد المجاهد عیسی بن حسن بن حسین بن یحیی بن ابراهیم بن حسن بن عبدالله ابن الامام الهمام مولانا موسی بن جعفر علیهماالسلام»

زندگی

او پس از تحصیل علوم زمان خودش در فتنه افغان در سال ۱۱۴۳ قمری به خوانسار روستای قودجان آمد و در آنجا زندگی کرد. از این رو نسبت خانوادگی او هم اصفهانی و هم خوانساری است، ولی افراد بعدی خاندان پس از او، تنها نام خانوادگی خوانساری داشته‌اند.

سرانجام او در سال ۱۱۵۸ قمری در سن ۶۸ سالگی در قودجان درگذشت.

تحصیل

میر کبیر در ابتدای جوانی در کلاسهای درس محمدباقر مجلسی حضور یافته، نزد وی و آقا جمال خوانساری شاگردی کرد. وی اغلب درسهای خود را از داییش ملا حسین جیلانی لبنانی (درگذشته ۱۱۲۹ ق)، از عالمان دوره صفوی، فرا گرفت و به درجه اجتهاد رسید.

اجازه روایت را از از محمدباقر مجلسی، ملا حسین جیلانی لبنانی، محمدصادق بن محمد سراب تنکابی و ملا محمدطاهر بن مقصودعلی اصفهانی دریافت نمود. میرکبیر مجتهدی بود که بر علم کلام، ادبیات و ملل و نحل هم مسلط بود و با عالمان ادیان دیگر مناظره می‌کرد. او صاحب خط زیبایی بود و از کتابهای دیگر نسخه برداری می‌نمود.

شاگردان

از شاگردان وی می‌توان به عباس بن حسن بلاغی نجفی (درگذشته ۱۱۷۸ ق) اشاره نمود.

فرزندان

میرکبیر پنج فرزند به نامهای حسین، علی، حسن، محمد و محمدتقی داشت؛ که سید حسین خوانساری (درگذشته ۱۱۹۱ ق) صاحب حواشی بر شرح لمعه پسری به نام سید ابوالقاسم جعفر (درگذشته ۱۱۹۱ ق و معروف به میرصغیر) داشت.

هم چنین سید محمدباقر خوانساری (درگذشته ۱۳۱۳ ق) صاحب روضات الجنات و نوه میرصغیر، سید ابوالقاسم موسوی خوانساری (درگذشته ۱۳۸۰ قمری) معروف به ریاضی، سید محمدتقی خوانساری (درگذشته ۱۳۳۱ خورشیدی)، سید احمد خوانساری (درگذشته ۱۳۶۳ خورشیدی) معروف به آیت‌الله العظمی خوانساری و محمود محمودی خوانساری (درگذشته ۱۳۶۶ خورشیدی) از نوادگان او هستند.

آثار

• مناهج المعارف

معروف‌ترین اثر وی کتاب «مناهج المعارف» یا «مناهج المعارف در بیان اصول دین» یا «فرهنگ عقاید شیعه» به زبان فارسی است. این کتاب با مقدمه مبسوط سید احمد روضاتی در سال ۱۳۵۱ خورشیدی به چاپ رسیده است.

او در ادب پارسی نیز رساله‌ها و اشعاری داشته است و از دیگر آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• مناسک حج
• کتابی مبسوط دربارهٔ زکات
• تتمیم الافصاح فی ترتیب الایضاح: که در آن کتاب ایضاح الاشتباه علامه حلی را مرتب کرده است.
• المصباح در باب ادعیه مجرب
• رساله‌ای در باب اثبات وجود عینی نماز جمعه در زمان غیبت امام معصوم که در رد رساله استادش آقا جمال خوانساری است.
• رساله‌ای در شرح خطبه فاطمه زهرا
• حاشیه‌هایی بر چند کتاب فقهی از جمله الذخیرة اثر محمدباقر سبزواری
• منظومه میمیه‌ای بدون الف و همزه به زبان عربی مشتمل بر حدود ۳۰۰۰ بیت که در آن آداب شرعی و بعضی احکام فقهی بیان شده است و حاکی از تسلط بسیار وی بر ادبیات عرب است. سید محمد مهدی غضنفری خوانساری فرزند میرزا سید محمدتقی غضنفری آن را ترجمه نموده استو محمدهاشم خوانساری این منظومه را در کتاب مبانی الاصول خود آورده است.

جستارهای وابسته

• آقا جمال خوانساری
• آقا حسین خوانساری
• سید محمدتقی خوانساری
• سید احمد خوانساری
• محمود محمودی خوانساری
• خاندان خوانساری
• سید محمدتقی غضنفری

منابع

• لغت‌نامه علامه دهخدا ذیل کلمه ابوالقاسم