جمهوری اسلامی

برای دیگر کاربردها، جمهوری اسلامی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

جمهوری اسلامی نوعی حکومت است که طبق قانون اساسی اسلامی در جامعه اجرا می‌شود نام جمهوری اسلامی برای اولین بار در سال ۱۹۵۶ (میلادی) به عنوان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد.

هم‌اکنون نظام حکومتی کشورهای ایران، افغانستان، پاکستان، موریتانی جمهوری اسلامیست.

جمهوری‌های اسلامی

حکومت	پایه‌گذاری	چگونگی	انحلال	چگونگی
ج.ا. ترکستان شرقی	۱۹۳۳ م.		۱۹۳۴ م.
ج.ا. پاکستان	۱۹۵۶ م.	پیشنهاد اقبال لاهوری برای جدایی پاکستان از هند به علت مسلمانی مردم
ج.ا. موریتانی	۱۹۶۰ م.	قیام رهبران قبایل و از جمله سیدی ولد مولای زین و احمد عیده
ج.ا. ایران	۱۲ فروردین ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ م.)	همه‌پرسی در پی انقلاب اسلامی به رهبری سید روح‌الله خمینی
ج.ا. افغانستان	۱۳۸۲ (۲۰۰۴ م.)	پیشنهاد رهبران مذهبی افغان پس از حملهٔ آمریکا
ج.ا. گامبیا	۱۳۹۴ (۲۰۱۵ م.)	اعلام یحیی جامع رئیس‌جمهور وقت گامبیا	۱۳۹۵ (۲۰۱۷ م.)	اعلام آداما بارو رئیس‌جمهور گامبیا

ویژگی‌ها

جمهوری اسلامی در هر یک از این چهار کشور به گونه‌های گوناگون از دیگری است و بر این پایه این نوع حکومت تعریف دقیق و یکسانی ندارد. از نگاه ترکیب واژگانی مفهوم این واژه مانند ترکیب جمهوری عربی (رژیم سیاسی بیشتر کشورهای عربی) دارای ابهام‌هایی است. با توجه به تعریف جمهوری که حکومت بر پایه نگرش بیشتر مردم اداره می‌شود نه پیروان مذهبی ویژه؛ به کاربردن واژه اسلامی هنگامی درست است که بیشتر مردم کشور مسلمان باشند و هنگامی نادرست است که بیشتر مردم کشور مسلمان نباشند. اما در بعد عملی، جمهوری اسلامی را می‌توان یک جمهوری دانست که پایه‌های جمهوری را تا جایی که با پایه‌های اسلام ناسازگار نباشد عملی می‌کند واین هم در قوانین این کشورها پیش‌بینی شده‌است برای نمونه در ایران نهادی به نام شورای نگهبان این کار را انجام می‌دهد و در قانون اساسی افغانستان هم آشکارا یاد شده که هیچ قانونی نباید با دین اسلام ناسازگار باشد.

جمهوری‌های اسلامی با سبز نشان داده شده‌اند.

جمهوری اسلامی پاکستان

واژه جمهوری اسلامی برای اولین بار بسان نوع رسمی حکومت در پاکستان به کاربرده شد. در متن اولین قانون اساسی پاکستان (آئین پاکستان) که در سال ۱۹۵۶ (میلادی) به اتمام رسیده آشکارا آمده نوع حکومت در این کشور جمهوری اسلامی (اسلامی جمهوریه پاکستان Islāmī Jomhuri-ye Pākistān)است. پس ازآن این ترکیب به نام پاکستان افزوده و نام جاافتاده بلند آن جمهوری اسلامی پاکستان است.

جمهوری اسلامی موریتانی

در قرن هفدهم فرانسویان بر ساحل این سرزمین پا گذاشتند، ولی تا ۱۹۰۳ امیرنشین‌های دور از ساحل را ضمیمه نکردند. موریتانی در ۱۹۶۰ استقلال یافت. در ۱۹۷۶ وقتی اسپانیا از صحرای غربی دست کشید، مراکش و موریتانی این سرزمین را بین خود تقسیم کردند، ولی موریتانی نتوانست چریک‌های پولیساریو را، که برای استقلال صحرای غربی می‌جنگند، شکست دهد و از ادعای خود منصرف شد (۱۹۷۹). در ۱۹۸۹، تنش میان اعراب مسلط شمال و سیاهپوستان آفریقای جنوبی به خشونت انجامید. این کشور پس از ۱۹۷۶ تحت حاکمیت نظامیان بود و در ۱۹۷۹ تک‌حزبی گردید. در ۱۹۹۲ انتخابات چندحزبی برگزار شد.

جمهوری اسلامی ایران

مقالهٔ اصلی: نظام جمهوری اسلامی ایران

نظام جمهوری اسلامی در همه‌پرسی جداگانه‌ای برای کشور ایران تعیین شده‌است.

پس از حدود دو ماه از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ به همه‌پرسی گذاشته شد، که بیشتراز ۹۸٪ درصد از واجدان شرایط در آن شرکت کردند و قریب به اتفاق به آن رأی آری دادند.

سپس با برگزاری انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی به عنوان مجلس مؤسسان، پیش‌نویس قانون اساسی با در بر داشتن اصل ولایت فقیه به تصویب رسید، و سپس در همه‌پرسی به تأیید قریب به اتفاق مردم رسید.

پس از آن در سال ۱۳۶۸ قانون‌اساسی با در شورایی به‌سازی شد و در همه‌پرسی رأی گذاشته شد.

بر طبق قانون اساسی جدید، ولایت فقیه به ولایت مطلقهٔ فقیه تغییر یافت و نظام نیمه‌ریاستی به نظام ریاستی تبدیل شد. در ساختار سیاسی کنونی ایران، رهبر شخص اول کشور محسوب می‌شود که با رأی مجلس خبرگان رهبری که در انتخابات مشخص می‌شوند، تعیین می‌گردد. همچنین در کنار سه نیرو، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز هست.

رهبر فقیهان شورای نگهبان که نیمی از آن را تشکیل می‌دهند، تمامی اعضای حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس قوهٔ قضائیه (بالاترین مقام قضائی کشور)، رئیس صداوسیما را می‌گمارد و فرماندهی کل قوا را بر عهده دارد.

جمهوری اسلامی گامبیا

روز شنبه ۲۱ آذر ۱۳۹۴، گامبیا به جمهوری اسلامی تبدیل شد. در بهمن ماه سال بعد (۱۳۹۵) دولت جدید گامبیا، نام رسمی کشور را به جمهوری گامبیا برگرداند.

جمهوری اسلامی افغانستان

با شکست طالبان توسط ائتلاف جهانی ضد تروریسم به رهبری ایالات متحده آمریکا لویه جرگهٔ اضطراری برای تشکیل دولت انتقالی تشکیل شد. در این لویه جرگه ۲ تن از رهبران سیاسی و مذهبی شیعه و سنی افغانستان به نام‌های آیت‌الله آصف محسنی و عبدالرب سیاف خواهان افزودن کلمهٔ اسلامی به دولت انتقالی شدند. این کار انجام شد و دولت انتقالی اسلامی افغانستان بر سر کار آمد. تأثیر افزایش این کلمه ماندگار بود و نویسندگان قانون اساسی جدید افغانستان هم نام رژیم سیاسی افغانستان را جمهوری اسلامی نامیدند. در جمهوری اسلامی افغانستان رئیس جمهوری با رای مستقیم مردم برای ۵ سال انتخاب می‌شود. دو دستگاه قانون گذاری به نام‌های پارلمان و مجلس سنا وجود دارد. نیروی دادگستری آزادانه عمل می‌کند. رئیس‌جمهور رئیس آن را انتخاب می‌کند و پارلمان به آن‌ها رأی می‌دهد.

جستارهای وابسته

• حکومت اسلامی
• مردم‌سالاری اسلامی